BIJVOEGSEL
Donkere wolk boven de Bijlmer
ZATERDAG 2 OKTOBER 1993
De Ghanees Davis Wallen kan het
nog navertellen. Hoe hij vlak
voor de ramp samen met zijn
vriend Jimmy arriveerde bij de flat. Hoe ze
beneden nog twijfelden: nemen we de lift of
toch maar de trap naar de derde verdieping?
stomme geluk dat het de trap werd en
niet de lift die enkele minuten later in lichter
laaie stond. Over het enorme lawaai op het
Tient dat Davis zijn voordeur opende.
„Het hele gebouw bewoog heen en weer. Ik
dacht: dit is het einde van de wereld."
De illegale Ghanees kan nog vertellen.
Over de vlammen en inktzwarte rook. De
angst, de paniek, mensen die over de galerij
r beneden wilden springen. „Nog steeds
lig ik vaak te praten en schreeuwen in m'n
slaap. Ik schrik enorm van harde geluiden."
Vertwijfeld vraagt hij zich af: „Mischien geeft
dat in de toekomst nog wel meer problemen.
Het laat me niet meer los."
Over de precieze oorzaak van de ramp-
vlucht, die vanaf Schiphol vijftien minuten
duurde, is nog steeds weinig bekend. Al tij
dens het klimmen verloor de vrachtjumbo
zijn rechter binnenmotor, waardoor vervol
gens de rechter buitenmotor lossloeg.
Op 14 en 15 oktober houdt de Raad voor
de Luchtvaart openbare zittingen in Den
Haag. Al te grote verwachtingen dat daar ant
woord zal komen op de vele vragen zijn er
Zo wordt er het rapport van vooronder
zoeker ir. H. Wolleswinkel besproken, maar
openbaar zal dat stuk niet zijn. Ondanks her
haaldelijk aandringen heeft ook het Amster
damse gemeentebestuur er nog steeds geen
kennis van kunnen nemen.
Er zijn ongeveer 1300 schadeclaims inge
diend bij het gezamenlijk schadefonds van El
J en Boeing. Alleen al de gemeente claimt
o'n 20 miljoen gulden. Slechts aan mensen
die in grote nood zaten, zijn enkele voor
schotten verstrekt. Verder is nog geen cent
uitgekeerd. Mr. B. Crans, die in Nederland
beide maatschappijen vertegenwoordigt, ver
wacht dat eind dit jaar iedereen weet waar hij
toe is. „De onderhandelingen zijn zeer
intensief aan de gang. Het zijn zo verschrik
kelijk veel zaken. Alleen al in Amsterdam zijn
jr met zeven advocaten mee bezig. Overi
gens hebben we de eerste inhoudelijke scha-
deberekeningen pas eind mei ontvangen."
Nasleep
Als Ronald Jansen, voorzitter-van de stads
deelraad Amsterdam-Zuidoost, terugblikt op
het afgelopen jaar dan maken twee dingen
op hem de meeste indruk. De lange nasleep
de ramp en hoe het verschrikkelijke on:
geluk bewoners nog steeds dicht bij elkaar
houdt. „Het afhandelen van de illegalenpro
blematiek, onzekerheid over de bodemver
ontreiniging en het wachten op vergoedin
gen door de verzekeraars. Het heeft allemaal
veel te lang geduurd."
„Daarnaast is er toch ook een soort ver
bondenheid ontstaan. Natuurlijk niet meer
als een week na de ramp. Het uit zich
;r in de kleine dingen. Bij voorbeeld zoals
bewoners zelf het tijdelijke monument on
derhouden en daarvoor geld inzamelen.
Zuidoost is altijd een bijzondere wijk ge-
:st, waar verschillende bevolkingsgroepen
samen en naast elkaar weten te leven."
Vlak na de ramp werd aanvankelijk uitge
daan van ten minste 250 doden. Het zouden
;r 'slechts' 43 zijn uit negen landen van her
komst. Onder hen 18 kinderen. Uiteindelijk
werden er 29 gewonden geteld. Wie in dit in
ferno door het vuur was overvallen, had wei
nig kans te ontsnappen. Razendsnel stonden
:ien verdiepingen van de flats in brand. In
totaal 230 flats werden getroffen; voor 460
huishoudens werd een andere woning ge
zocht.
Illegalen
iets aan de Bijlmerramp is gekoppeld,
dan is dat wel het vraagstuk van de illegalen.
Iedereen wist dat ze er waren, alleen officieel
bestonden ze niet. Dat werd pas pijnlijk dui
delijk toen bijna 1800 illegalen zich bij het
Amsterdamse bevolkingsregister meldden als
slachtoffer van de ramp. Zelfs uit België en
Duitsland gekomen, vochten ze om het bui
tenkansje van een legale status: een plaatsje
op de zogeheten Kosto-lijst.
Twee weken na de ramp verklaarde de
Amsterdamse hoofdcommissaris E. Nord-
holt: „Na de ramp in de Bijlmermeer hebben
over de illegalen een andere discussie ge
kregen. Het is duidelijk geworden dat het
probleem van de illegalen indringend aanwe
zig is."
Hulpverleners spreken schande over de
wijze waarop met deze mensen is gesold. Al
lerlei instanties wensten zich absoluut niet
t hun problemen bezig te houden. De
Raad van Kerken raamde het aantal getroffen
slachtoffers dat illegaal in de Bijlmer verbleef
i meet af aan op ongeveer 250. Daarvan
kwamen er uiteindelijk 139 op de Kosto-lijst
terecht, waarvan 48 op humanitaire gronden.
Ruim vijftig mensen zijn naar de stellige
mening van hun advocaten eveneens slacht
offer. Het ziet er niet naar uit dat zij alsnog
gelegaliseerd zullen worden. Een van hen is
Davis Wallen. Volgens zijn advocaat mr. J.
van der Laar, een sprekend voorbeeld van ie
mand die echt slachtoffer is.
Demontage flats
Groeneveen en Kruitberg',
luidt de ambtelijke
mededeling op een officieel
bord. Graafmachines doen
hun werk en verwijderen
brokken beton. Steenresten
van twee flatgebouwen in
de Amsterdamse
Bijlmermeer. Honderd
meter verderop kleurt het
tijdelijke monument. Altijd
verse bloemen en planten,
foto's, tekeningen, speelgoed
en andere kleine
voorwerpen. Bijna tastbaar
zijn ze aanwezig, de 43
slachtoffers die de
neerstortende vrachtjumbo
van El Al op 4 oktober 1992
maakte bij het te pletter
slaan tegen de flats
Groeneveen en Kruitberg.
Het geteisterde gebied, een
jaar later.
....Graafmachines
doen hun werk. Hon
derd meter verderop
kleurt het tijdelijke
monument Altijd
verse bloemen en
planten, foto's, teke
ningen, speelgoed en
andere kleine voor-
Toen Davis naar eigen zeggen op 22 no
vember 1991 in Nederland arriveerde, trok
hij in bij zijn Ghanese vriendin op Kruitberg
387. Wallen kan een indrukwekkende waslijst
documenten en verklaringen tonen, waaruit
moet blijken dat hij bijna een jaar op dat
adres verbleef. Het onverbiddelijke 'nee' op
zijn verzoek om een legale status brengt hem
tot'wanhoop.
Daar zijn de schriftelijke verklaringen van
twee huismeesters en de aan hem geadres
seerde brieven. Ook is er een ziekenhuisnota
van juni 1992, een patiëntenpasje van het
AMC, een verklaring van zijn huisarts. Alles
geregistreerd op dat adres.
Ook buren verklaarden de Ghanees te ken
nen. Direct na de crash verleende hij hulp
aan diverse omwonenden. Davis Wallen be
lette buren van de galerij te springen, diri
geerde hen naar het nog veilige trappenhuis,
praatte een buurman uit zijn woning die daar
aanvankelijk weigerde uit te gaan. Vanwege
een valpartij moest Wallen worden behan
deld aan nek-, rug- en enkelklachten. Nog
steeds heeft hij daarvoor wekelijks therapie
nodig. Voor eigen rekening wel te verstaan.
Wallen meldde zich bij de Bijlmer sporthal
voor de allereerste opvang. Zijn identiteits
kaartje met foto is het bewijs. Alles blijkbaar
niet overtuigend genoeg, want Wallen is nog
steeds officieel illegaal. Zijn advocaat pro
beert nu op humanitaire gronden alsnog een
verblijfvergunning voor hem te krijgen.
Een uur lang praat hij, met in de armen
zijn dochter van een maand-oud. Pas als de
baby diep in slaap is legt hij haar bescher
mend naast zich op de bank. „Ik was er hon
derd procent zeker van geen problemen te
krijgen met die legalisatie. Nu ziet het er alle
maal hopeloos uit. Zelfs m'n baby kan niet
eens op mijn naam worden ingeschreven.
Voor de wet ben ik niet haar vader. Ik weet
het allemaal niet meer.... Ze móeten mij dat
papier toch geven...?!"
Zijn vriendin vermoedt dat er al in het be
gin fouten zijn gemaakt. Zo merkte zij zelfbij
haar registratie in het Bijlmer sportcentrum
dat twee onbekenden zich hadden inge
schreven op haar adres. Bij het bevolkingsre
gister bleek wel ene Davis Wallis te zijn inge
schreven op Kruitberg 367.
Wallen: „Bang, altijd maar bang dat ze me
zullen oppakken. Ik slaap er niet van. Altijd
stand-by om weg te vluchten, want ze weten
waar ik nu woon. Why, why vraag ik me af. Ik
wil bij m'n vriendin en kind blijven."
Nazorg
„Back to normal? Nee, er is geen 'normal', ik
denk dat alles altijd anders zal zijn", verklaar
de burgemeester Van Thijn vlak na de ramp.
Het GG&GD-Nazorgteam Vliegramp Bijlmer
meer bezocht ruim 400 huishoudens van di
rect getroffenen en omwonenden. Bijna een
derde had psychische en sociale problemen;
ruim een kwart financiële of juridische.
Ruim 700 mensen meldden zich bij de
Riagg Amsterdam-Zuidoost, onder wie 300
kinderen en jongeren. Nu, den jaar na dato
melden zich wekelijks nog drie a vier mensen
met problemen naar aanleiding van de ramp.
Nog 80 mensen zijn onder behandeling, van
wie de helft met een zeer ernstig trauma.
V. Kense, hoofd psychotherapie: „Vlak na
de ramp was iedereen in de war. Nachtmer
ries, slecht slapen, bang voor geluiden. Een
heel scala aan klachten waarvan mensen
angstig worden. Normaal is dat die klachten
na een termijn van twee tot drie maanden af-
Een tweede groep is die
posttraumatische stressstoornissen. Kense:
„Vaak kun je ook zeggen dat die vliegramp
de druppel in de bekende emmer was, bo
venop de reeds bestaande problemen. Als die
klachten verergeren, is sprake van een ver
werkingsstoornis. Wat sommigen hebben ge
zien en meegemaakt, is voor hen onverwerk
baar."
„Tijdens zo'n schokkende gebeurtenis ont
staat zoveel angst en paniek, dat men uit
zelfbescherming niet alles tot zich laat door
dringen. Bij zo'n stoornis komt vaak een
soort gat in het geheugen. Zoals: ik was in de
flat en plotseling stond ik buiten. Wat is er in
die tussentijd gebeurd? Heb ik m'n buurman
aan zijn lot overgelaten? Een heel bouwwerk
van schuld, schaamte en angst."
Kense verwacht dat een deel van deze
mensen nog langdurig hulp nodig heeft. Voor
de kortlopende, preventieve hulp werd zowel
individueel gewerkt als in groepen. Groepen
in verschillende talen, want 90 procent van
de cliënten was allochtoon; er waren 70 na
tionaliteiten.
Kritiek
Kense is ernstig teleurgesteld in een rapport
van de psycholoog dr. C. Steinmetz. Die con
cludeerde dat de Riagg niet voldeed aan de
gewekte verwachtingen. De hulp richtte zich
teveel op psychische problemen en te weinig
op materiële hulp. Ook was de hulpverlening
teveel op 'witte' leest geschoeid.
Kense: „Door materiële noden wordt de
verwerking natuurlijk bemoeilijkt. Het feit
dat al die rechtszaken van mensen met scha
declaims nog 'hangen', is ontzettend lastig.
Het gaat om ontzettend grote bedragen. Alsof
dat geld het allemaal moet goedmaken....
Maat tegelijkertijd is het zo dat het verwer
ken van zo'n gebeurtenis makkelijker ver
loopt als het materieel goed is geregeld, of als
je weet op de Kosto-lijst te staan."
Kense over de hulpverlening: „Inderdaad
dat was voor een belangrijk deel 'witte' hulp
verlening, waar de mensen overigens wel bij
gebaat waren. Met het aanstellen van veel al
lochtone medewerkers uit het hele land, heb
ben we geprobeerd zoveel mogelijk op de si
tuatie in te spelen. Ook werkten we met be-'
handelgroepen waarin aan leiding de ver
schillende nationaliteiten vertegenwoordigd
Kinderen
Op zondag 4 oktober gebeurde het en nu is
het al acht maanden geleden, en nu voel ik
niet zoveel pijn in mijn hart', schreef Amrish
Badal in een opstel. 'Toen de Riagg kwam,
deden ze spelletjes met ons en ze stelden
vragen over hoe droom je, wat vind je er van,
is het leuk of niet leuk, zijn je vriendjes of
vriendinnetjes dood en nog veel meer...' En
Leilah van Hal: 'Voor de ramp zei bijna ieder
een dat ik druk was. En nu zeggen ze dat ik
rustiger ben geworden. Ikzelf heb er niks van
gemerkt.'
De kinderen in de Bijlmer vormen een
apart verhaal. Vrijwel geen school of er viel
een verongelukt kind te betreuren. Op de
scholen werd enorm veel gedaan aan op
vang. Opstellen schrijven, tekenen en veel
praten. Leren de angst te overwinnen.
Veel van de hulpverlening door de Riagg
vond plaats in de scholen. Zo konden 150
kinderen worden bereikt door middel van
groepsgesprekken. Nog steeds zijn zo'n twin
tig kinderen onder behandeling. Kense: „De
verwerking hangt sterk af van hoe ouders
met de ramp omgingen. Kinderen fcijn heel
gevoelig voor de reacties van volwassenen.
Als ouders er niet goed mee omgaan, is het
voor het kind een extra probleem zo'n ramp
te verwerken."
Herdenking
De Bijlmer leeft verder, maar wil niet verge
ten. Zondag wordt er de ramp herdacht. Aan
het eind van de middag vertrekt een stille
tocht door de buurt. Die eindigt tegen half
zeven bij het tijdelijke monument. Daaraan
vooraf gaat een inloop in het Bijlmer sport
centrum waar getroffenen elkaar kunnen
ontmoeten. Daarnaast herdenken de ver
schillende bevolkingsgroepen elk op hun ei
gen manier. De Arubanen met een eucharis
tieviering, de Ghanezen met plengoffers, pro
cessies en muziek.
Ook volgende week staat nog een lange
reeks herdenkingen te wachten. Er worden
herdenkingsboeken gepresenteerd, tentoon
stellingen geopend en er zijn de onvermijde
lijke toespraken.
Volgens hulpverleners drijft de komende
herdenking veel betrokkenen als een donkere
wolk tegemoet. De klachten verhevigen en
alles wordt opnieuw beleefd.
„Zo'n ramp is nooit over", zegt psycho
therapeut Kense. „Je zult zien dat er ook in
de komende periode nog steeds mensen zijn
bij wie na een indringend emotionele erva
ring, de Bijlmerramp zich in volle heftigheid
weer opdringt. Voor sommigen zal elk nieuw
trauma die wonden opnieuw openmaken.
Dit kan nog lange jaren duren."
