'Geen Hongaars 'nee' tegen democratie'
Logge NS zet eerste stappen
op weg naar zelfstandigheid
kijk wm 'H um\i mmuimnw SGP-&?S.,;
Australische republikeinen in opmars
Kat in 't nauw maakt rare sprongen
Feiten&Meningen
President Arpad Göncz brengt staatsbezoek aan Nederland
„Voor de jonge democratie Hongarije, is het feit dat vol
gend jaar voor de tweede keer vrije verkiezingen worden
gehouden eigenlijk belangrijker dan de uiteindelijke uit
slag van die verkiezingen. Dat alle partijen bereid zijn het
resultaat van de stemming te accepteren, het als gewoon
ervaren dat door verkiezingen politieke veranderingen
plaatsvinden, dat is doorslaggevend voor de hervormin
gen in ons land."
BUDAPEST RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
De verkiezingsuitslag in Polen,
waaKde voormalige communis
ten als Sterksten uit de bus kwa
men, brengt de Hongaarse pre
sident Arpad Göncz niet van
zijn stuk. De Poolse en de Hon
gaarse situatie zijn niet te verge
lijken, meent hij. En bovendien,
zelfs ais de MSzP, de Hongaarse
ex-cómmunisten, zou winnen,
heeft ze inmiddels bewezen een
dembckatische partij te zijn. Hij
wijst erop dat het de MSzP zelf
was die de overgang naar de de
mocratie mogelijk heeft ge
maakt.
Van 5 tot 7 oktober brengt pre
sident, schrijver en Shake-
speare-vertaler Göncz een
staatsbezoek aan Nederland.
Het wordt, zegt hij, een bezoek
waarbij de nadruk zal liggen op
de handelsrelaties, en waarbij
hij nogmaals de Nederlandse
steun z&l zoeken voor Honga-
rije's pogingen om zo snel mo
gelijk lid van de Europese Ge
meenschap en de NAVO te wor
den.
De president ziet in Nederland
een belangrijke pleitbezorger
voor het Hongaarse lidmaat
schap van deze internationale
organen. Maar hij realiseert zich
dat veel zal afhangen van de
stabiliteit in zijn land. En die
stabiliteit, zo benadrukt hij. zal
door de verkiezingsuitslag niet
veranderen. „Ik ben ervan over
tuigd dat het oude stelsel niet
meer terug kan komen."
Göncz hecht weinig belang aan
de doemdenkers, die, wijzend
op de groeiende onvrede onder
de bevolking over de markteco
nomie en de opkomst van een
aantal zeer nationaal georiën
teerde politici, voor Hongarije
eerder een ruk naar rechts dan
naar links voorspellen.
„Zoals ik de Hongaarse maat
schappij inschat, hebben extre
misten eigenlijk geen echte
kans. Er zijn maar weinig men
sen die het communisme of het
fascistische regime van het ein
de van de Tweede Wereldoorlog
hersteld willen zien. Natuurlijk
zijn mensen teleurgesteld in de
economische hervormingen.
Maar zijn ze dat in het Westen
ook niet?"
„Mensen zijn niet blij als ze
werkloos worden of hun sociale
zekerheid verliezen. Maar ze
zijn niet tegen de marktecono
mie op zich. Ze willen alleen in
een meer ontwikkelde vorm van
markteconomie leven. Ze zijn
teleurgesteld omdat de veran
deringen niet snel genoeg gaan.
Ik weet zeker dat de uitslag van
de volgende verkiezingen geen
'nee' tegen de democratie en de
hervormingen wordt."
En dat, beklemtoont hij, geldt
evenzeer voor de buitenlandse
als voor de binnenlandse poli
tiek. „Ik ben ervan overtuigd dat
de Hongaarse prioriteiten in de
buitenlandse politiek na de ver
kiezingen niet zullen verande
ren. Wij willen ook in de toe
komst goede betrekkingen met
onze buurlanden onderhou
den."
Die relatie met de buren is
vooral kwetsbaar door de aan
wezigheid van grote Hongaarse
minderheden in alle landen om
Hongarije heen. De Hongaarse
regering stelt zich zeer actief op
bij de verdediging van de rech
ten van de volksgenoten in den
vreemde, en dat leidt regelmatig
tot geprikkelde reacties van met
name Slowakije en Roemenië.
De Slowaakse president Meciar
noemde de mogelijkheid van
een Groot-Hongarije onlangs
zelfs nog gevaarlijker voor Euro
pa dan het conflict in het voor
malige Joegoslavië.
„Ik wil niet zeggen dat een her
haling van de oorlog in 'Joego
slavië' in Midden-Europa is uit
gesloten. We zitten hier met een
etnisch mozaïek en dat maakt
de situatie kwetsbaar. Maar per
soonlijk zie ik geen gevaar voor
ontploffing. Ons streven in onze
buitenlandse politiek Qm de
rechten van de minderheden in
de regio te beschermen, is juist
bedoeld om een dergelijke ex
plosie te voorkomen."
Hij wijst erop dat ook West-Eu
ropa een rol kan spelen voor de
stabiliteit van Midden-Europa
door zijn volle ondersteuning te
geven aan de hervormingen in
de regio. „Ik constateer helaas
dat de belangstelling van het
Westen voor Midden-Europa
regelmatig verandert."
„Uiteraard vind ik deze regio
zelf heel belangrijk. Maar dat
zou hij ook moeten zijn als je
hem met westerse ogen bekijkt.
Om twee redenen. We zijn niet
alleen een kostenfactor voor
West-Europa, maar ook een po
tentiële markt waar miljoenen
mensen leven die nog behoefte
hebben aan alles. Hoe serieus
het Westen ons neemt, is bo
vendien medebepalend of de
grens van West-Europa straks
daadwerkelijk enkele honder
den kilometers naar het oosten
is opgeschoven, of dat deze re
gio niet meer wordt dan e'en
bufferzone tussen Oost en West,
met alle risico's van dien."
Tijdens het bezoek dat de Hongaarse president Göncz op 5 oktober aa
Nederland brengt, staan vooral de handelsrelaties centraal, foto
UTRECHT JOB WOUDT EN
DORA ROVERS/ANP
„Kijk, dit zijn de NS in de toe
komst." President-directeur
R. den Besten van de Neder
landse Spoorwegen (NS) toont
een dia waarop een trein te zien
is die op hooggehakte dames
benen staat. De afbeelding is
symbool voor een toekomstige
NS op eigen benen. Niet langer
een log overheidsbedrijf, maar
een concurrerend bedrijf dat
zelfstandig en los van het minis
terie Van verkeer en waterstaat
de vervoersmarkt opgaat.
Het betoog dat Den Besten een
aantal weken geleden vol verve
hield voor een gehoor van jour
nalisten vindt deze weken veel
vuldig weerklank in de media.
De publiciteit loopt vooruit op
de béhandeling, vandaag, in de
Tweede Kamer van het plan-
Wijffels.
Een commissie onder leiding
van RABO-topman Wijffels stel
de een plan op voor verzelfstan
diging van het staatsbedrijf.
Daarbij wordt uitgegaan van
een splitsing van NS in vier af
zonderlijke bedrijven: een reizi-
gersbedrijf, een goederenbe-
drijf, een bedrijf dat de infra
structuur beheert en een afzon
derlijke maatschappij die het
treinverkeer in goede banen
leidt. De rijksbijdrage in het ver
lies op het reizigersvervoer,
jaarlijks 450 miljoen gulden, zal
worden afgebouwd. Voor het
jaar 21)00 zullen de spoorwegen
geheel op eigen benen moeten
staan.
Optimistisch gaat Den Besten
daarbij uit van 'het scenario van
de groei'. In 2010 zullen de Ne
derlanders zo'n 18 tot 21 mil
jard'kilometer per trein afleg
gen, zo is zijn verwachting.
Maar er zitten nog wat adder
tjes onder het gras. De reizigers-
stroom stijgt vooralsnog niet.
Symbool voor de toekomstige NS.
Integendeel, het huidige aantal
van 15 miljard reizigerskilome
ters zal in 1998 met een miljard
zijn afgenomen. Ook draaien de
NS met verlies. Was dat vorig
jaar als gevolg van de kosten
van reorganisatie 192 miljoen,
voor dit jaar rekenen NS op een
meevallertje, een verlies van 50
miljoen gulden.
Den Besten denkt dat zijn be
drijf de komende jaren „net met
de neus boven de horizon zal
uitsteken". Maar toch zullen de
NS weer met behoorlijke winst
moeten gaan draaien, wil het
tot realisatie van het plan-Wijf
fels komen. Een start is daar
mee al gemaakt: via de operatie
'Sporen naar 98' waarin tot
NS-president-directeur Den Besten.
foto anp cor mulder
1998 zo'n 4800 van de in totaal
28.000 banen moeten verdwij
nen en via de operatie 'Stofzui
ger', die vanaf volgend jaar het
einde betekent voor 400 van de
1000 onrendabele treindien
sten.
De Nederlandse Spoorwegen
benadrukten de afgelopen we
ken herhaaldelijk dat de over
heid minimaal 200 miljoen gul
den moet betalen voor onren
dabele lijnen. Anders zou er in
grijpend in het lijnennet moe
ten worden geschrapt. Den
Besten doet dit echter af als een
klein aspect. „De omzet van het
reizigersbedrijf omvat veel
meer. namelijk 2,5 miljard gul
den."
De Tweede Kamer zal zich in
het debat niet laten verleiden
tot het bepalen van bedragen.
De vervoersspecialisten willen
eerst meer duidelijkheid van de
NS over de cijfers. Van Vlijmen
van het CDA vergelijkt de huidi
ge onduidelijkheid bij de NS
met het rijden in een auto waar
van het dashboard is afgeplakt.
„Je kunt wel rijden, maar je
weet niet hoe hard je rijdt en
watje toerental is."
Ook Castricum (PvdA) vindt dat
een besluit over de overheids
bijdrage in de exploitatie van
onrendabele lijnen nog niet kan
worden genomen. „Het minis
terie van verkeer en waterstaat
zal eerst willen weten hoe het
zit en zeggen: kom maar eens
met je plasje. Waarom is het on
rendabel?" Mochten lijnen of
diensten verliesgevend zijn, dan
is dat volgens het PvdA-kamer-
lid nog geen ramp. Dan kan het
ministerie, en straks de vervoer-
regio, de dienst laten verrichten
door een andere vervoerder die
misschien goedkoper is of een
betere service kan bieden.
Den Besten benadrukt dat de
beslissing over het al dan niet
stoppen van diensten en lijnen
de komende twee jaar zeker
niet aan de orde is. Binnen NS
wordt nog volop gerekend. De
rentabiliteit van het hele lijnen
net wordt tegen het licht gehou
den.
Ook studeren de spoorwegen
op een nieuw tariefsysteem.
Hanteerde men tot nog toe
vooral daluren-kortingen, het
spoorbedrijf zal ook toeslagen
gaan vragen voor het rijden in
de spits. Volgend jaar loopt de
tariefstijging uiteen van 2 tot 9
procent. Daarbij wordt vooral
het kaartje in de spits duurder.
Volgens bestuurder W. Korte-
weg van de Vervoersbond FNV
hebben de NS plannen om het
tarief van sneltreinen in de
spitsuren met 30 procent te ver
hogen. Den Besten wil hier ech
ter niet op ingaan.
De president-directeur van de
spoorwegen vergelijkt het pro
ces van verzelfstandiging met
dat bij de PTT. „Maar ja, zij ma
ken wel 1,8 miljard winst, terwijl
wij 1,5 miljard kosten", zegt
Den Besten. Maar dat zou niet
zoveel nloeten uitmaken. „Wij
hebben onrendabele lijnen,
maar zij moeten brieven bezor
gen bij grootmoeder in Appin-
gedam."
Den Besten geeft studenten be
stuurskunde van de Erasmus-
universiteit in Rotterdam gelijk.
Zij kwamen met de stelling dat
er zonder crisis op korte termijn
geen noodzakelijke omslag in
het denken bij NS zal plaatsvin
den. „Ze worden op hun wen
ken bediend, als je ziet waar we
voor staan: de verzelfstandiging,
het verlies aan arbeidsplaatsen
en de veranderde consument,
die gewoon wil worden ver
voerd en echt niet op uitleg zit
te wachten waarom het mis
schien niet lukt. Het woord cri
sis vind ik echter niet juist, het
gaat om een geweldige om
slag."
Op de vraag of Wijffels het ver
lies op het reizigersvervoer te
recht op 450 miljoen gulden
raamt, doet Den Besten er in
eerste instantie het zwijgen toe.
De Vervoersbond FNV heeft in
terne NS-cijfers, waaruit blijkt
dat het rijk jaarlijks voor min
stens 700 miljoen gulden bij
springt in de exploitatie van de
spoorwegen. „Gaat u er nu
maar van uit dat Wijffels het
goed heeft berekend", aldus
Den Besten.
SYDNEY ROBERT MILLIKEN
THE INDEPENDENT
Inspelend op de euforie over de
toewijzing van de Olympische
Spelen in 2000 aan Sydney, ver
kondigde de Australische pre
mier Paul Keating zondag dat
het sportevenement de uittre
ding van Australië uit het Britse
Gemenebest zou kunnen be
spoedigen. Australië moet vol
gens Keating een republiek wor-
derfen de spelen moeten door
iemand anders dan de Britse
koningin worden geopend.
Na zijn reis naar het Schotse
Balmoral, waar hij koningin Eli
zabeth inlichtte over zijn ge
plande referendum over de re
publiek, drukte Keating de
Australiërs op het hart, dat ze de
Olympische Spelen als een
deadline moesten zien voor de
verandering van hun staats
vorm. Niet een Britse monarch,
maar een Australische president
zou aan het hoofd van het land
moeten staan.
De Olympische Spelen worden
gewoonlijk geopend door het
staatshoofd van het organise
rende land. In Sydney zou dat
de koningin van Australië (Eli
zabeth) zijn, gevolgd door de
Britse gouverneur-generaal, de
vertegenwoordiger van de Britse
koningin. Maar de toewijzing
van de Olympische Spelen heeft
een golf van patriottisme ver
oorzaakt, die de republikeinse
beweging een nieuwe impuls
heeft gegeven.
Zelfs sommigen van Keatings
politieke tegenstanders hebben
hun standpunt na de toewijzing
door het Internationale Olympi
sche Comité herzien. Tim Fi
scher, de leider van de Nationa
le Partij die de conservatieve
oppositie aanvoert: „Ik ben en
blijf een trouwe monarchist,
maar de tijden veranderen en ik
geloof dat een Australiër de spe
len in Sydney moet openen."
Thomas Keneally, auteur en
mede-oprichter van de Australi
sche Republikeinse Beweging:
„Als koningin Elizabeth tijdens
de spelen als ons staatshoofd
optreedt, wekt dat de indruk dat
Australië niet in staat is een in
ternationaal evenement te orga
niseren, zonder dat een leider
van een ver land komt opdra
ven om de ceremonie kracht bij
te zetten en het gebeuren ge
loofwaardig te maken."
Keating wil ook de kleine Britse
vlag uit de Australische vlag ver
wijderen, maar de bevolking
lijkt nog niet enthousiast over
dit voorstel.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
ROTTERDAM PIM FORTUYN
MEDEWERKER
De Partij van de Arbeid is goed de kluts
kwijt. De rampen stapelen zich op. Het re
geren doet meer dan pijn en het gebrek aan
leiderschap is pijnlijk zichtbaar.
Toen in 1989 de verkiezingsstrijd werd ge
voerd, was de PvdA door de rijke verzame
ling hoogleraren uit haar gelederen) die ver
stand hebben van economie en sociale ze
kerheid, al uitvoerig gewaarschuwd voor de
onhaalbaarheid en vooral het ouderwetse
van haar verkiezingsprogramma. In 1989
beloofde de partij nog rust op het front van
de sociale zekerheid, handen af van de
WAO en herstel van de koppeling van de
uitkeringen aan de loonontwikkeling.
De deskundigen hadden niet alleen geadvi
seerd om deze beloften niet te doen, maar
daaraan toegevoegd dat een ingrijpende
verbouwing van de verzorgingsstaat onver
mijdelijk is en dus beter terstond kan wor
den aangepakt. Zij waren voorstander van
een offensieve strategie, waarin de PvdA de
kiezer duidelijk zou maken dat een ingrij
pende verbouwing van de verzorgingsstaat
noodzakelijk is en dat de PvdA daar in geval
van regeringsdeelname leiding aan zal ge
ven.
Efin, dit is allemaal niet gebeurd en de PvdA
zit nu voluit met haar kont op de blaren. Ik
zelf ben één van de weinige deskundigen
die uit de verkiezingsstrategie van 1989 de
consequenties heeft getrokken. Na de for
matie van het kabinet Lubbers-Kok heb ik
mijn lidmaatschap van de PvdA opgezegd
en ben voor mezelf begonnen.
Direct in 1990 werd al zichtbaar dat de ver
kiezingsstrategie van 1989 fout was. Zowel
de verkiezingen van de gemeenteraad als
die voor de Provinciale Staten en de Eerste
Kamer hadden voor de PvdA een desastreus
verloop. Hele bolwerken vielen. De Brezjn-
jevs aan de Maas en de Amstel konden col
lectiefhun koffers pakken. Naar we nu we
ten was dit slechts de voorbode voor de ver
dere neergang van de partij. Het WAO-de-
bacle werd gevolgd door het heenzenden
van partijvoorzitter Marjanne Sint. Ruim
een jaar later mocht de staatssecretaris van
Sociale Zekerheid, Elske ter Veld, het veld
ruimen en krap een maand later was het de
beurt van de spik-splinternieuwe staatsse
cretaris van Onderwijs en Wetenschappen
Roel in 'tVejd.
Vlak daarop kwam het verkiezingsprogram
ma uit met een prominente dissident die er
zich dan ook spoorslags van distantieerde:
Marcel van Dam. En alsof dit alles nog niet
genoeg is merkte de opvolger van Marjanne
Sint, Felix Rottenberg, losjes in de Telegraaf
op dat fractievoorzitter Wöltgens na de ver
kiezingen in 1994 maar beter zijn biezen
kan pakken. Groot tumult en Kok moest
eindelijk ingrijpen. Rottenberg moest zijn
opmerking sterk relativeren of Wöltgens
zou aftreden en Kok zou geen lijsttrekker
zijn bij de aanstaande verkiezingen. Rotten
berg retireerde. Dat zal hem fataal worden.
Rottenberg heeft zich als onmogelijk opga
ve gesteld om de partij ingrijpend te ver
nieuwen, maar het leidinggevend personeel
niet te vervangen. Met name het handha
ven van Wim Kok, de eerst verantwoordelij
ke voor deze partij in neergang en wanorde,
is een strategische fout van de eerste orde.
Voor de korte termijn kan dat werken, want
ondanks alles schijnt de man redelijk popu
lair te zijn. Voor de iets langere termijn is
Kok een groot blok aan het been van een
partij die uit de chaos iets nieuws tracht te
scheppen.
Rottenberg heeft vlak voor de ingrijpende
en noodzakelijke sanering van de kandida
tenlijst voor de Tweede-Kamerverkiezingen
getoond slappe knieën te hebben. Daarvoor
wordt hem zo direct de rekening gepresen
teerd. De oude garde ruikt bloed en zal hem
nu zeker de strot afbijten. Het zou me niets
verbazen als de PvdA straks met minder
dan 20 zetels terugkeert in de Kamer. Of
krijgt het volk op het laatste moment toch
medelijden met deze schlemielen en strijkt
het nog één keer de hand over het hart? Ik
hoop het niet, want vernieuwing in Neder
land is hard noodzakelijk, maar we hebben
wel wat met de gedoodverfde verliezer. Dus
je weet maar nooit!
TOM JANSSEN
