'Geweld van de Serviërs moet stoppen' op Jeltsin niet aan
'Morgen kan het weer allemaal anders zijn'
Feiten &Meningen
Media durven kritiek
begonnen
VRIJDAG 24 SEPTEMBER 1993
2
De droom van aansluiting met Bosnië is voor moslims in Sandzak voorbij
moskcii i hans gfi fiinsf kritipk Allppn Hp vn
DEN HAAG SIMONE V
Dr. Sulejman Ugljanin wacht bij thuiskomst mogelijk ar
restatie. De leider van de moslims in Sandzak, de grens
streek tussen Servië en Montenegro, heeft vernomen dat
vorige week een groep agenten bij zijn huis aanklopte
met een arrestatiebevel. De beschuldigingen kent hij
niet. ,,Ik heb niets gedaan om gearresteerd te kunnen
worden."
over de kwestie van de moslim
raad, maar over een oplossing
van de status van Sandzak".
zegt Ugljanin. „Wij willen een
dialoog met de Serviërs."
De moslims zijn niet in de loka
le regering vertegenwoordigd,
hoewel zij in 1971 als 'natie'
werden erkend en zij ongeveer
58 procent van de bevolking
van Sandzak uitmaken (tegen
zo'n twintig procent Serviërs).
In een poging te ontkomen aan
de Groot-Servië-gedachte van
Milosevic, waarvan zij de ver
woestende gevolgen in Kroatië
en later Bosnië zagen, organi
seerde de moslimraad een refe
rendum over volledige politieke
en territoriale autonomie voor
het gebied. Een overgrote meer
derheid van de moslims stemde
voor, evenals voor 'het recht op
integratie met een van de soe-
e republieken', lees: Bos-
Huiszoekingen en arrestaties
zijn zaken waarmee de moslims
in Sandzak geregeld te maken
krijgen. Erger nog: „Ook de
moslims in Sandzak zijn het
slachtoffer van etnische zuive
ringen door Serviërs. Mensen
worden ontvoerd, vermoord,
opgesloten, hun huizen in
brand gestoken".
Nog niet zo lang geleden ver
klaarde Ugljanin vol vuur dat
„de moslims in Sandzak alleen
kunnen worden vertegenwoor
digd door president Izetbegovic
van Bosnië". Het gezag van de
Servische president Milosevic in
Sandzak, waarde meerderheid
van de bevolking moslim is, er
kende hij niet. Maar inmiddels
is ook voor hem de droom van
aansluiting bij Bosnië, voor veel
moslims in Sandzak het histori
sche 'moederland', uit. Bosnië
als eenheidsstaat is immers op
sterven na dood. Alle inspan
ningen van de moslims zijn nu
alleen nog gericht op „voorko
men dat we worden vernietigd",
aldus Ugljanin.
Ugljanin is deze week met een
delegatie in Nederland1 om te
pleiten voor de zaak van de
moslims in Sandzak. In het be
sef dat afscheiding van Servië-
Montenegro niet aan de orde
is en zij voorlopig toch met
Milosevic te maken hebben,
streven zij alleen nog naar een
'speciale status' van Sandzak
binnen Servië/Montenegro.
Daarover wordt ook gepraat op
de conferentie over het voorma
lige Joegoslavië in Genève, tot
nog toe alleen tussen de mos
lims en de voorzitters van de
conferentie. De regering in Bel
grado erkent de moslimraad,
een soort schaduwregering,
niet. „Maar dit overleg gaat niet
Ook als Bosnië wel was blijven
bestaan, was afscheiding van
Servië echter een utopisch stre
ven. Niet alleen is Sandzak van
strategisch belang, verbindt het
Servië met Montenegro en
vormt het Serviës poort naar de
Adriatische Zee, het ligt ook in
het hart van het middeleeuwse
Servië. Milosevic zou Sandzak
nooit toestaan zich bij Bosnië te
voegen. Maar intussen wordt de
moslimbevolking van Sandzak
wel het slachtoffer van Milose
vic' politiek van etnische zuive
ringen, zegt Ugljanin. „Wij wil
len internationale bescherming
en internationale waarnemers
die de situatie komen bekijken.
Het geweld van de Serviërs
moet stoppen."
Hoewel de propagandamachi
nes van alle partijen in ex-Joe-
goslavië volkomen zijn dolge
draaid en lang niet alles dat als
'feit'wordt gepresenteerd dat
Sulejman Ugljanin: „Alle inspanningen van de moslims zijn nu alleen
nog gericht op voorkomen dat we worden vernietigd."
foto gpd cees zorn
ook is, staat vast dat geweld te
gen moslims in Sandzak wel de
gelijk voorkomt, vooral in de ge
bieden rond Priboj én Pljevlja
(aan de Montenegrijnse kant).
Volgens Ugljanin zijn de daders jaar was er grootscheepse
lokale Serviërs, door Belgrado midatie en geweld tegen de
gestuurde troepen en politie
agenten.
Dertig incidenten deden zich
voor vlak na het referendum
autonomie en ook vorig
Aantal inwoners:
Moslims: 57
Serviërs: 20
Montenegrijnen: 19
Cijfers 1991
moslims in Pljevlja. De regering
van Montenegro zet zich overi
gens in toenemende mate afte
gen Belgrado's politiek in Sand
zak. Enkele weken geleden werd
hard opgetreden tegen Servi
sche radicalen die aan de grens
met Bosnië moslims het leven
zuur maakten.
Zuchtend laat Ugljanin een
kaartje van Sandzak zien, wijst
op Priboj en Pljevlja. „Het (ge
weld) is onbegrijpelijk. In dit ge
bied zijn geen gevallen bekend
van geweld van moslims tegen
Serviërs. Ze hebben geen reden
en geen recht om ons aan te
vallen." Maar van Servische zij
de wordt wel degelijk over (ge
organiseerde) aanvallen door
moslims gesproken. Ugljanin
blijft bij zijn eerdere ontkennin
gen dat er moslim-milities in
Sandzak zijn.
De bevolking van de hoofdstad
Novi Pazar, voor tachtig procent
moslim, wordt intussen stelsel
matig geïntimideerd door troe
pen van het Servische leger. Dat
heeft ook de mensenrechtenor
ganisatie Hebinki Wafc/z gecon-
GRIEKENLAND
CPDInfographics/R S.
stateerd. In de heuvels rond de
stand staan tanks, de lopen op
de stad gericht. „Ze komen en
gaan, soms is het er een, soms
zijn het er drie. Nee, schieten
doen ze niet, nog niet, maar de
dreiging is natuurlijk groot. We
hebben officieel gevraagd waar
om die tanks daar zijn. 'Oefe
ning, en daar heb je niks over te
vragen', was het antwoord.
Maar een generaal van het leger
heeft gezegd dat eventuele re
bellie van de moslims binnen
acht minuten is neergeslagen."
Ook voor de bewoners van
Sandzak geldt dat na veertig
jaar vredig samenleven de ver-
houdingen tussen de verschil
lende bevolkingsgroepen wor
den gedomineerd door angst en
haat. Niet alles is haat, zegt Ugl
janin, maar een dialoog tussen
moslims en Serviërs is niet aan
de orde. De moslims willen wel
volgens Ugljanin. „Maar de Ser
viërs negeren ons. En zij krijgen
de wapens."
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
„En dan nu enige informatie
over het niet bestaande parle
ment", zegt presentatrice Svet-
lana Sorokina van het Russische
TV-nieuws. Vjesti (Berichten)
toont vervolgens beelden uit de
parlementszaal, begeleid door
eigen commentaar over de de
sertie van enige getrouwen uit
het presidium van voorzitter
Chasboelatov naar het Jeltsin-
kamp.
De Russische tv-kijker moet het
al twee dagen doen met infor
matie uit de tweede hand. De
televisie, of het nu om het eer
ste net Ostankino of het tweede,
het Russische net gaat, wil best
melden dat Roetskoi door het
parlement tot president is inge
zworen, of dat regionale parle
menten zich hebben gekeerd
tegen Jeltsins besluit om het na
tionale parlement te ontbinden.
Maar vaak wordt die berichtge
ving gekleurd met cynische
commentaartjes.
Het journaal Novosti (Nieuws)
van Ostankino, gaf woensdag
avond bij wat korte beelden in
en buiten het parlementsge
bouw, de volgende toelichting:
„Hier zijn alle attributen die een
belegerd fort nodig heeft: barri
cades, bewapende wachten, al
leen de belegeraars ontbreken."
Indringende reportages en kriti
sche vraaggesprekken met hoge
omes uit het Chasboelatov- en
Jeltsin-kamp, de kijkers kunnen
het vergeten. De nadruk ligt bij
de berichtgeving op het demo
cratische karakter van Jeltsin en
zijn aanhang, de president die
toestaat dat een illegaal parle
ment bijeenkomt en niet, zoals
dat onder de dictatuur gebrui
kelijk was, tegenstanders
meteen laat oppakken.
Van censuur is bij de 'coup' van
Jeltsin geen sprake. Maar die
lijkt ook niet nodig. De TV staat,
zo heeft bijvoorbeeld de leiding
van de Russische TV en het
werkcollectief van het eerste net
Ostarüdno verklaard, aan de
kant van Jeltsin en voert de or
ders van de president dus uit.
Ook de meeste kranten gaan
zich niet te buiten aan Jeltsin-
kritiek. Alleen de voormalige
partijdagbladen Pravda en Sov-
jetskaja Rossia blijven hun stijl
trouw. „Jeltsin smeet Grondwet
aan stukken", meldt Sovjetskaja
Rossia bijvoorbeeld.
De regering-Tsjernomyrdin
ging woensdag tot actie over en
bracht alle publikaties die onder
beheer van het parlement wor
den gepubliceerd, onder rege
ringscontrole. Ze mogen tot de
parlementsverkiezingen niet
meer verschijnen. Dat betekent
geen Rossiiskaja Gazeta meer,
en geen eigen radio en TV-uit-
zendingen onder parlementair
toezicht.
De Publieke Opinie, een redelijk
populair politiek praatprogram
ma, geeft de sfeer in de media
nog het beste weer. Normaal
laat presentatrice Tamara
Maksimov politieke tegenstan
ders kort hun mening over een
bepaalde kwestie geven, waarna
de telefonische reacties van de
kijkers op het scherm grafisch
worden weergegeven. Zo is te
zien hoe hoog de betreffende
politicus met zijn standpunt bij
het 'volk' scoort.
Woensdag had Tamara alleen
overtuigde Jeltsin-klanten in de
studio, met als coryfeeën de
chef van de Kremlin-staf Filatov
en privatiseringsminister Tsjoe-
bais. Beiden hamerden op één
thema: hoe democratisch Jeltsin
wel niet is en hoe vuig zijn te
genstanders. Belangrijkste argu
ment was de net door het ('ille
gale') parlement gewijzigde
Strafwet, waarin wordt bepaald
dat op het uitvoeren van orders
van de ('illegale') president Jelt
sin tien tot vijftien jaar gevange
nisstraf staat en in echt ernstige
gevallen zelfs de doodstraf.
Tsjoebais: „Kijk, onze president
zegt: als je het niet met me eens
bent, ga naar de stembus en
kies je eigen leiders. Dat is de
mocratie. Het parlement zegt:
als je het niet met ons eens
bent, word je tegen de muur ge
zet. Dat is terug naar Stalins
1937". De kijkers draaiden zich
meteen de vingers blauw, en
het scherm toonde een overwel
digende meerderheid voor Jelt-
De burgeroorlog is nabij, de grens is bereikt, voorspelt 'zwarte kolonel' Viktor Alksnis Het grote uitdelen is
DEN HAAG CAREL GOSELING
Een man in kozakkenuniform maakt de zwart-geel-witte vlag van de Russische Liberaal-democratische partij vast aan een standbeeld tegenover het
Witte Huis, het parlementsgebouw in Moskou. Het beeld, waaraan al eerder het rode dundoek uit de verloren Sovjettijd is bevestigd, staat daar ter
herdenking aan de neergeslagen arbeidersopstand van 1905 tegen tsaar Nicolaas II. foto ap peter de jong
MOSKOU HANS GELEUNSE
VERVOLG VAN VOORPAGINA
In de kantine van het parle
mentsgebouw zitten drie poli
tieagenten boven borden soep
met bleke gehaktballen. „In au
gustus 19,91 was ik hier ook. Nu
zijn we ineensde vijand", zegt
een van hen, een kolonel. Hij
voegt er meteen aan toe dat de
militie, die onder binnenlandse
zaken valt, zal verdwijnen als er
gevochten gaat worden. Maar
totnogtoe is iedereen op zijn
post gebleven, ondanks de oe
kazes van Jeltsin. Waarom ze
dan toch blijven? Als we vertrek
ken, verliezen we hier ons werk,
als we blijven daar. Dus wach
ten we maar af, zegt hij.
De onvermijdelijke 'zwarte ko
lonel' Viktor Alksnis wacht in de
kamer van Sergej Baboerin op
de nationaal-patriottische leider
met het Trotzki-snorretje. Wat
verderop zit ex-KGB'er Sterlig-
ov, in onberispelijk pak en meer
dan ooit ogend als een be
schaafde David Bowie, een
krantje te lezen. Beiden, zo
blijkt, zijn hier om 'adviezen'
aan de politici te geven en af en
toe „het volk voor de deur" toe
te spreken.
Alksnis, mede-oprichter van de
nooit echt van de grond geko
men 'volksbeweging Nasji' (de
Onzen), voorspelt dat „één ko
gel genoeg is om een kettingre
actie te veroorzaken". De bur
geroorlog is nabij, de grens is
bereikt, voorspelt hij. Wij moe
ten onszelf vooral geerirad voor
ogen draaien door te wijzen op
het geringe aantal demonstran
ten voor het Witte Huis en het
uitblijven van stakingsacties,
waartoe het parlement heeft
opgeroepen. „Een burgeroorlog
wordt door politici begonnen.
Die mensen daar op straat, dat
is het brandhout in het vuur van
de burgeroorlog", sombert hij.
Ook Sterligov weet zeker dat dit
conflict geneel anders zal aflo
pen dan op dit moment lijkt.
„Jeltsin en Chasboelatov, dat
zijn politieke lijken die met el
kaar blijven vechten. Er zal ech
ter een derde macht komen die
de macht grijpt", voorspelt hij.
Wie dim, vragen we nieuwsgie
rig. Hij ontwijkt een direct ant
woord. „Hier worden nieuwe
verbonden gesloten, ontstaat
een Russisch-nationale bewe
ging",'zegt Sterligov. Enig door
vragen leert, dat dit de beoogde
derde macht is. En voor de ze
kerheid voegt Sterligov eraan
toe, dat er in Rusland nooit ver
kiezingen zullen worden gehou
den. Dan wordt hij meege
troond door een aantal geüni
formeerde, bewapende man-
In de overdadig met kroonluch
ters versierde lobby voor de ver
gaderzaal wachten de dames
achter de tafeltjes 'Registratie'
en 'Boekhouding' geduldig op
klanten, 's Morgens was het bij
'Boekhouding' een gedrang van
jewelste, vertelt de cheffin. De
volksafgevaardigden, die uit de
verste uithoeken van de Russi
sche Federatie naar Moskou
zijn ontboden, kwamen er hun
vliegtickets declareren. Nu is
het geld bijna op.
„Gelukkig was het nieuws dat
Jeltsin alle uitgaven voor het
parlement heeft opgeschort nog
niet overal doorgedrongen",
vertelt ze. „De meesten hadden
nog vrij reizen, anders was het
een ramp geworden." En u zelf
en uw collega's, krijgt u nog be
taald? De drie belipstickte da
mes schudden somber nee.
Maar ze blijven toch, omdat ze
nu eenmaal altijd al in dit parle
ment werkten. „Je moet maar
zo denken, het kan morgen
weer allemaal anders zijn", ver
zucht de cheffin.
Binnen veegt parlementsvoor
zitter Roeslan Chasboelatov, die
eerder op de dag voorspelde dat
hij het leven er bij zal inschieten
als Jeltsin wint en er daarom
misschien wel nog lijkbleker
uitziet dan anders, de vloer aan
met procureur-generaal
Stepankov. De jeugdige open
bare aanklager is door Jeltsin in
zijn functie herbenoemd, maar
begaat de stommiteit om zich
in zijn hoedanigheid als parle
mentslid door zijn collega's te
laten ondervragen.
Waarom de procureur nog geen
strafzaken is gestart tegen Jelt
sin, premier Tsjernomyrdin en
al die andere grondwetschen
ders, vraagt een parlementslid.
Stepankov wringt zich in alle
bochten, probeert uit te leggen
dat Jeltsin weliswaar terecht van
zijn macht is beroofd omdat hij,
zoals het Constitutionele Hof
officieel heeft bepaald, de
Grondwet aan zijn laars lapte,
maar daarmee nog geen presi
dent af is, maar alleen een pre
sident zonder macht. De directe
implicatie van zijn woorden is
dat de door het parlement dins
dag ingezworen Roetskoj dan
niet ook president kan zijn.
Chasboelatov grijpt in. Met snij
dende stem stelt hij vast, dat
Stepankov „een andere be
schermer" heeft gekozen. Wie
moet nu de wet beschermen,
roept hij dramatisch? En dus
stelt hij het parlement voor om
zich meteen te buigen over de
benoeming van een nieuwe
procureur-generaal. Wat doet
het er ook toe in een land met al
twee presidenten en duo-minis
ters voor defensie, veiligheid en
binnenlandse zaken?
Het vorige kabinet had bij zijn
afscheid een aardig cadeautje
voor de burgers. De belastingen
gingen met ingang van 1990
fors omlaag. Kosten zo'n vier
miljard gulden. De PvdA pro
beerde het CDA-WD-plan tij
dens de formatie van het huidi
ge kabinet nog terug te draaien,
maar tevergeefs.
De truc van het duo Lubbers-
Ruding (premier en minister
van financiën) was niet nieuw.
Het gebeurde al eerder. Zo ging
vice-premier Wiegel (WD) kort
voor de verkiezingen van 1981
het land door om 1,8 miljard
gulden uit te delen aan Volvo
Car, Océ-Van der Grinten, Fok
ker en DAF-Trucks.
Het huidige kabinet is er wat
minder luidruchtig over. Maar
voor wie oren en ogen gebruikt
is één ding duidelijk: het grote
uitdelen is weer begonnen. Bij
voorbeeld aan de ambtenaren.
Nadat eerst strak werd vastge
houden aan de nullijn bij hun
beloning, bleek er enige weken
geledeo toch nog een salarisver
hoging mogelijk. Over de kosten
repte toen niemand.
De Miljoenennota gaf uitsluit
sel: het loonakkoord van de
ambtenaren kost 444 miljoen
gulden per jaar. Die uitgaven
zijn niet gedekt. Een volgend
kabinet mag daarvoor een op
lossing bedenken bij het opstel
len van de begroting 1995.
Er is echter meer. Het laagste
belastingtarief is in de begroting
1994 met 0,65 procent verlaagd.
Van 38,4 naar 37,75 procent.
Van die verlaging is echter 0,25
procent tijdelijk: alleen voor
1994. Omdat er voor een blij
vende verlaging geen geld meer
was, heet het in kringen rond
minister Kok van financiën. Wie
het verband met de naderende
verkiezingen niet ziet, moet wel
blind zijn.
Zo bracht de Miljoenennota ook
het nieuws dat de milieubelas
ting op brandstoffen, grondwa
ter en afval volgend jaar minder
stijgt dan eerder was bepaald.
Met die belasting wil het kabi
net 530 miljoen gulden binnen
halen. Dat is 120 miljoen gulden
minder dan men eerder in de
boeken had staan.
De algemene politieke beschou
wingen van deze week brachten
nog veel meer voorbeelden van
uitdelen. Zo vertelde premier
Lubbers doodleuk dat een een
malige belastingmeevaller van
RUUD LUBBERS
1,2 miljard gulden dit jaar,
waarschijnlijk blijvend is. Daar
bij verwijzend naar de zeer con
servatieve ramingen van de zui
nige Kok.
In maart volgend jaar wil het
kabinet gaan bekijken waar dat
geld aan besteed kan worden.
Onzin want de besteding staat,
zo gaf Lubbers aan, al lang vast:
lagere belastingen. Zijn de ver
kiezingen niet op 3 mei?
Een ander voorbeeld. Tot nu toe
staat in de begroting een huur
verhoging van 5,5 procent per 1
juli 1994. Lubbers heeft eerder
zelf al voorspeld dat dat wel
eens 5 procent zou kunnen
worden, maar erg hard was die
mededeling niet. Toch was de
premier er deze week als de kip
pen bij een suggestie van PvdA-
fractieleider Wöltgens over te
nemen om de huurverhoging
een procent te verminderen. De
rente daalde immers en ook de
subsidies in de volkshuisvesting
werden afgebouwd.
„Het moet lager kunnen. Ik
hoor de taakstelling van de
PvdA, Wij gaan dat proberen",
verklaarde Lubbers zonder blik
ken of blozen. Om daarna mee
te delen dat een besluit begin
mei zal vallen. Wedden dat dat
eind april wordt? Net voor de
gang naar de stembus.
De verhoging van de benzine
en dieselaccijns met respectie
velijk 11 en 8 cent per liter dan.
Hard ingezet door het kabinet,
maar na een weekje praten in
de Kamer alweer danig afge
zwakt. Er zal opnieuw naar ge
keken worden, vooral om het
vrachtverkeer over de weg te
ontzien, want ook in die sector
zitten vele kiezers.
Van hetzelfde laken een pak bij
de bezuinigingen op de bejaar
denoorden. In juli stuurde mi
nister d'Ancona alle betrokke
nen een brief. De subsidies voor
bejaardenoorden gingen 3,6
procent omlaag over de jaren
1994-1996? Opbrengst: 44 mil
joen gulden komend jaar, blij
vend 100 miljoen gulden per
jaar.
De bejaardenoorden schreeuw
den moord en brand. De Kamer
plaatste vrijwel unaniem vraag
tekens achter de operatie. En
zie daar. Het kabinet gaat met
alle betrokkenen om de tafel zit
ten. En als dat gesprek een
beetje positief verloopt, kunnen
de bezuinigingen ook herzien
worden.
Klap op de vuurpijl was de me
dedeling van Lubbers dat er een
stille reserve in de begroting zit
van 3 miljard gulden. Geld af
komstig van woningcorporaties
die staatsleningen met een hoge
rente snel aflossen nu die rente
daalt. Dat levert meer op dan
gedacht: geen 5 maar 8 miljard
gulden.
Dat geld heeft het kabinet stie
kem opzij gelegd. In lijden van
nood te gebruiken. Verkiezings-
nood bijvoorbeeld? Als de ver
koop van staatsaandelen PTT
ook nog miljarden meer ople
vert dan gedacht (een suggestie
van Lubbers zelf, nu de beurs
koersen hard stijgen), en de
gasverkoop meer opbrengt,
stroomt het geld weer binnen.
Een beetje van dat geld voor het
huidige kabinet, en wat meer
voor een vrolijke start van de
volgende ploeg. Waarbij de sa
menstellingvan de coalitie best
eens dezelfde zou kunnen zijn.
Waar tijdig uitdelen niet goed
voor kan zijn. Of zoals premier
Lubbers gisteren concludeerde:
„De nieuwe verkiezingen begin
nen vandaag."
