Sluipwespen
op kantoor
Ook luizen zijn
boeiende beestjes
Over leven
Stickeractie stagneert
volgens milieugroepen
Vaten chemisch afval
verbrand in Rotterdam
VRIJDAG 24 SEPTEMBER 1993
Vaarexcursie op Nieuwkoopse Plassen
nieuwkoop» De Vereniging Natuurmonumenten organiseert op
zondag 3 en 17 oktober a.s. vaarexcursies door de natuur van de
Nieuwkoopse Plassen. Vele vogels, waarvan de eerste honderden
al zijn aangekomen, overwinteren op de Nieuwkoopse Plassen.
Ook voorbij trekkende roofvogels die een paar dagen blijven
hangen zijn te zien op de typische herfstrondleiding per boot.
De excursieleider vertrekt om 10.15 uur uit Noorden, bij de RK-
kerk. Aanmelden tussen 18.00 en 21.00 uur, telefoon 01724 -
8250.
Alles over de ecologische moestuin
Werken, oogsten, kijken, luis
teren en ruiken. Dat is de stijl
waarin een amateurtuinder
aan de slag zou moeten zijn.
Jaap van de Scheur, voorzitter
van het Algemeen Verbond
van Volkstuindersverenigin-
gen in Nederland, schrijft dit
in een voorwoord bij het
Tuinboek van De Kleine Aar
de. Hij roept tot zijn achter
ban, dat moestuinieren meer
kan zijn dan uitsluitend het
goedkoop binnenhalen van
zelf geteelde groenten. Ook
rupsen en luizen zijn immers
boeiende beestjes.
Op de volgende bladzijde
maakt De Kleine Aarde al snel
duidelijk dat ecologisch tui
nieren, waar het boek over
gaat, geen lichtvaardig voor
némen kan zijn voor de vol
gende dag, het is een aspect
van een ecologische leefwijze.
Ook als hij niet tuiniert gaat
de ecologische tuinman in
het dagelijks leven zo verant
woordelijk mogelijk om met
milieu en natuur, hij gebruikt
mens- en diervriendelijke
methodes en houdt zelfs re
kening met een eerlijke ver
deling van de welvaart.
De ecologische tuinier
houdt rekening met alle effec
ten die zijn wijze van tuinie
ren heeft voor het milieu.
Daarmee onderscheidt deze
methode zich van andere vor
men van biologische tuin
bouw. In de praktijk betekent
dit dat er geen sprake mag
zijn van uitspoeling van mest
in het drinkwater, geen ver
vuiling van bodem en grond
water door bestrijdingsmid
delen en geen toepassing van
kunstmest vanwege de enor
me hoeveelheden energie en
grondstoffen die daarvoor no
dig zijn.
Daarom zal de ecologische
tuinier nooit tomaten en
komkommers proberen te
kweken in de winter. Toch is
het mogelijk om een teeltplan
te maken waarin de tuin bijna
het hele jaar door verse
groenten verschaft. Zijn
moestuin is een samenhan
gend geheel van verschillend»-
soorten gewassen, bloemen,
gras. struiken en water In een
dergelijke hof voelen allerlei
insecten, vogels en zoogdie
ren zich thuis en dat komt het
ecologisch evenwicht ten goe
de. Het is dan vrijwel uitgeslo
ten dat een enkele soort in
sect of schimmel zich plotse
ling uitbreidt tot een plaag
wegens gebrek aan natuurlij
kevijanden.
De plaagdieren die onge
twijfeld hun opwachting zul
len maken, zien zich gecon
fronteerd met natuurlijke vij
anden als sluipwesp, spin,
roofkever en gaasvlieg. Ook
egel. mol, spitsmuis, kikker,
pad en allerlei vogels zijn wel
kom. De moestuin moet voor
deze insectenbestrijders leef
baar zijn door de aanwezig
heid van allerlei wilde planten
en bloemen.
Natuurlijk kan er ook in de
ecologische tuin van alles
misgaan. Er komen onge
wenste kruiden op als kweek,
akkerdistel, paardebloem en
zevenblad. Het Tuinboek leert
dat elk onkruid iets zegt over j
de samenstelling van de
grond, waarna maatregelen te
nemen zijn voor verbetering
daarvan. Er kunnen schim
mels verschijnen, virussen en
bacteriën. Er kan vraatzucht
optreden van zoogdieren, vo
gels en insecten. De ecologi
sche tuinier in spe hoeft zich
hierdoor echter niet te laten
afschrikken. „Ziekten en pla
gen zijn lang niet zo'n pro
bleem in de biologische tuin
bouw als vaak wordt veron
dersteld. Er zijn allerlei maat
regelen te nemen om te zor
gen dat de plant gezond
blijft," zo leert het Tuinboek.
In het bock zijn vele tips
verwerkt die voortgekomen
zijn uit de jarenlange ervarin
gen van de tuinders op De
Kleine Aarde in Boxtel zelf en
anderen. Aangetekend wordt
dat .de biologische tuinbouw
nog steeds in ontwikkeling is
en dat het boek niet preten
deert de enige waarheid te
verkondigen.
Tuinboek van De Kleine
Aarde', auteur José Bes.se-
link, uitgave De Kleine Aar
de, Boxtel, verkrijgbaar in de
boekhandel, prijs 25,-.
Biologische aanpak Leids bedrijf
Gemeenten, reclamemakers en
PTT werken slecht mee aan de
landelijke actie om ongewenst
drukwerk tegen te gaan, zegt de
Vereniging Milieudefensie. De
verspreiding van de brievenbus
stickers met de tekst 'Ja-Nee' en
'Nee-Nee' dreigt daarom te
mislukken.
De actie is in maart van start
gegaan, maar de stickers zijn
I volgens de milieugroepen nog
lang niet overal verspreid. Tal
van gemeenten klagen dat zij
onvoldoende stickers ontvan
gen van de stichting Stuurgroep
Reclame, waarin producenten
en verspreiders van reclame
drukwerk verenigd zijn. Op dit
moment is voor acht procent
van alle brievenbussen een stic
ker uitgereikt. Volgens bereke
ningen van de milieugroepen
zouden de eigenaren van twin
tig tot dertig procent van alle
brievenbussen behoefte hebben
aan een sticker. Ook gemeenten
zelf blijken slecht mee te wer
ken aan de verspreiding van de
sticker, wat tegen de afspraak is
die aan het begin van de actie is
gemaakt. De milieugroepen ver
wijten de PTT zelfs
van de gemaakte afspraken.
Met een 'Ja-Nee'-sticker geeft
een bewoner te kennen dat hij
wel huis-aan-huis-bladen wil
ontvangen en geen ongevraagd
reclamedrukwerk. Een 'Nee-
Nee'-sticker wijst de bezorger
erop, dat de bewoner helemaal
niets ongevraagd in zijn brie
venbus geworpen wil zien.
Circa elfhonderd vaten met
chemisch afval uit de Volger
meerpolder bij Broek in Water
land zullen begin volgend jaar
bij de Afval Verwerking Rijn
mond (AVR) worden verbrand.
De kosten van de afvoer en ver
werking bedragen ruim 2,8 mil
joen gulden.
De provincie Noord-Holland
heeft het verwerkingsplan opge
steld. B. en W. van Amsterdam
willen hiervoor ruim drie ton
uittrekken, het Amsterdamse
aandeel in de opruimkosten. De
overige negentig procent wordt
betaald door het Rijk.
De vaten met chemisch afval
werden in 1981 aangetroffen in
de bovenlaag van de voormalige
vuilstortplaats van Amsterdam.
De vaten zijn destijds samen
met vervuilde grond ingepakt in
plastic en ter plaatse opgeslagen
in zeecontainers. Die veroor
zaakten echter stankoverlast.
De firma Ecotechniek gaat nu
in de Volgermeerpolder een hal
bouwen, waar de vaten worden
vermorzeld en opnieuw inge
pakt, aldus projectleider H.
Teunissen van de provincie
Noord-Holland. Het tijdelijke
gebouw zal volgens hem wor
den uitgerust met voorzienin
gen die voorkomen dat er gifti
ge stoffen in de buitenlucht te
rechtkomen.
Overigens liggen er dieper in
de Volgermeerpolder nog grote
hoeveelheden chemisch afval.
De bedoeling is dat de voorma
lige stortplaats met damwanden
wordt geïsoleerd om verdere
verspreiding van giftige stoffen
te voorkomen. De exacte plan
nen hiervoor worden in het na
jaar gepresenteerd. Een juridi
sche procedure van de Staat om
de kosten van deze operatie te
verhalen op Solvay Duphar is
eerder mislukt.
Wat vindt u van het genetisch
manipuleren van bloembollen
als wapen tegen ziektes en onge
dierte?
Er van uit gaande dat het zorg
vuldig gebeurt, vind ik het een
goede zaak. Heel belangrijk.
Ethisch misschien niet hele
maal goed te praten, maar als
daardoor giftige middelen ach
terwege kunnen blijven dan zie
ik toch grote voordelen. Overi
gens kruising is eigenlijk ook
een soort genetische manipula
tie.
Speciaal menu
Kole werd tien jaar geleden bij
de Hortus Botanicus van Leiden
aangesteld om te bekijken hoe
M. Kole van Entocare zet insekten uit op een kantooiplant De dieren moeten de plaagbeesten opvreten of
uitzuigen. foto loek zuyderduin
Elke dag worden we er weer mee
geconfronteerd. Of het nu om het
gescheiden inzamelen van afval,
het gebruik van bestrijdingsmid
delen of het aanwijzen van be
schermde gebieden gaat, het
milieu vraagt voortdurend de aan
dacht. In de rubriek '10 over
Groen' worden werkelijks tien
willekeurige vragen over het
milieu gesteld aan min of meer
bekende regiogenoten. Deze
I week het woord aan H. van Os,
directeur van de bloembollenkeu-
«ingsdienst in Lisse.
foto dick hocewoning
toegewerkt naar een maat
schappij die mobiel is. Met het
openbaar vervoer valt dat niet
op te lossen. Je bent hoofdzake
lijk door slecht aansluitingen
soms eindeloos onderweg.
Daardoor is de auto geworden
tot een levensbehoefte. Er valt
door het ondergronds gaan met
name in steden nog wel veel te
verbeteren.
Wat wilt u verder nog kwijt?
Ik wil het milieubeleid niet ba
gatelliseren, maar er moet op
gepast worden dat je een ander
niet kapot maakt, door aan zijn
boterham te komen. Het is te
goedkoop om iets vooral hard te
roepen. Ik geloof in contacten,
een goed gesprek en eerlijk zijn.
Ziekten en plagen in de glastuinbouw worden steeds va
ker bestreden door gebruik te maken van de natuurlijke
vijand van de plaag. Sluipwespen en kevers die luizen
opeten en roofmijten die zich tegoed doen aan spint.
Kantoorplanten die door het een of ander worden aange
vreten, worden meestal direct met de gifspuit behandeld.
Het Leidse bedrijf Entocare heeft zich echter gespeciali
seerd in biologische bestrijding van aantastingen van
kantoorplanten.
Hoe kijkt u aan tegen de kritiek
dat bloembollenkwekers niet
schoon genoeg werken
Dat is een kritiek die ik onte
recht vind. Ik zeg niet dat ze
schoon werken, maar je moet
niet vergeten dat er altijd ge
werkt is met middelen die goed
gekeurd waren door overheids
diensten. Mensen zijn soms wat
gemakkelijk geweest met de
voorschriften dat wel. Er zijn in
tussen veel schadelijke bestrij
dingsmiddelen verdwenen en
de grondontsmetting is aan
banden gelegd. Teelplannen
worden bijgesteld. Verder weet
ik dat er miljoenen guldens ge
stoken zijn in onderzoek naar
resistentie-veredelingen. Er
wordt hard aan gewerkt, maar
het duurt jaren voordat een cul
tuuromslag heeft plaats gevon
den.
Wat is uw reactie op de provin
ciale woningbouwplannen in de
Bollenstreek ten koste van de
bollenvelden, die dan moeten
worden verplaatst naar de
Haa riem mermeer?
Ik vind het een onbegrijpelijk
iets. Datje tegen mensen die
hier wonen en werken kunt zeg
gen: ga jij maar weg, er moeten
hier andere mensen komen wo
nen. De grond in de Bollen
streek is onvervangbaar, dit
soort zand is nergens te vinden.
Planologen denken zand is
zand. Het zand in de Bollen
streek is echter speciaal. Het
zand dat ze in de Haarlemmer
meer omhoog halen is helemaal
niet geschikt voor de bollen
teelt. De Bollenstreek is econo- -
misch en toeristisch onvervang
baar.
Worden we voldoende opgevoed
H. van Os in de karakteristieke Bollenstreek. „Op sommige momenten erg mooi hier."
om het milieu schoon te hou
den?
Er wordt veel gedaan, maar op
voeden is toch vooral verplicht
stellen. Op scholen kan je nog
wel opvoeden. Hier en daar be
luister ik toch ook wat wrevel
over het scheiden van afval. De
GFT-bak kan behoorlijk stinken.
Dat men bewust wordt gemaakt
van het afvalprobleem is goed.
Met name het zwerfvuil heeft
nog aandacht nodig. Er kunnen
volgens mij ook veel meer ver
pakkingstoestanden achterwege
blijven.
Waarbij vindt u dat u persoon
lijk in gebreke blijft?
Ik zou wat meer gebruik moe
ten maken van mijn fiets. Ik
rook niet, dat scheelt ook al. Ik
voel me geen aanwijsbare ver
vuiler.
Op welk gebied vindt u de angst
voor vervuiling overdreven
Nou, ik vind het verhaal over de
ozonlaag wat overdreven. Waar
mee ik niet wil zeggen dat cfk's
niet schadelijk zijn. Ik heb ook
sterke twijfels over de zure re
gen die de bossen zouden aan
tasten. Je moet weten dat in het
verleden bossen nogal eens op
de verkeerde gronden werden
geplant. Er wordt de laatste tijd
ook vrijwel niets meer aan bos
beheer gedaan, daar is geen
geld voor.
Wat is uw favoriete natuurge
bied in de directe omgeving?
Ik vind het wandelgebied in de
begfoeide duinen, zoals de
Duindamse Slag erg mooi. Wat
verder van huis vind ik het rivie
renlandschap fantastisch. De
Bollenstreek heeft niet alleen
z'n mooie plekken, maar vooral
zijn mooie momenten.
Hoe denkt u over het gebruik
van kernenergie?
Ik ben van mening dat je de
mogelijkheid van kernenergie
open moet houden. Als de ko
len- en oliebronnen uitgeput
zijn ontkom je er voor het nage
slacht bijna niet aan. Het kan
volgens mij op een milieuvrien
delijke manier gebeuren.
Valt het autoverkeer nog terug te
dringen?
Helaas geloof ik niet nee. Er is
M. Kole. een van de initiatiefne
mers van Entocare, legt uit dat
biologische bestrijding van pla
gen in kantoorbeplanting niet
eenvoudig is. „Elke plaagbeest
heeft zijn eigen natuurlijke vij
and. Een bepaalde soort sluip
wesp eet meestal maar één
soort luis of trips. In kantoren
staan vaak verschillende soor
ten planten met elk hun eigen
plaag. Spint in de palm, wolluis
in de ficus en dopiuis in de yu-
ca. Dat vraagt dus ook veel ver
schillende soorten bestrijders".
Veel ingewikkelder dus dan
de glastuinbouw waar in een
kas meestal maar een gewas
staat (bijvoorbeeld komkom
mers) die door één plaagbeest
zijn aangetast. Die plaag kan
dus door een soort natuurlijke
vijand worden bestreden.
Het principe is wel hetzelfde:
een beest dat de plant aantast
wordt bestreden door er een
predator of parasiet van het
plaagbeest bij te zetten. De be
strijders eten de belager op of
leggen eieren in de larven van
de belager. Het effect is altijd
dat op het eind alleen nog be
strijders en geen belagers meer
over zijn. In veel gevallen bete
kent het eind van de bestrij-
dingstijd ook het eind van de
bestrijders: bij gebrek aan voed
sel sterven ze af.
Kole: „Een kantoor heeft nog
een ander nadeel. De lucht is
vaak heel droog en het tocht er
vaak. Daar kunnen de meeste
sluipwespen en roofmijten niet
tegen.
in de kassen van de hortus een
biologische bestrijding kon wor
den opgezet. In de afgelopen ja
ren heeft ze veel ervaring opge
daan met het zoeken en vinden
van natuurlijke vijanden van de
meest uiteenlopende plagen.
Die ervaring komt haar nu van
pas. Voor de meeste aantastin
gen van kantoorbeplantingen
moeten speciale natuurlijke vij
anden worden gekweekt.
„Sluipwespen en roofmijten die
goed tegen het ongunstige kli
maat kunnen".
Biologische bestrijding is niet
iets dat je in een achternamid-
dagje regelt. Zodra een bedrijf
zich bij Entocare meldt, gaat
Kole of een van de twee andere
medewerkers naar het kantoor
toe en bekijkt alle planten op
aantasting. „Je moet precies
Een sluipwesp parasiteert een luis. De voor de plant schadelijke luis is ten dode opgeschreven. foto entocare
weten wat erin zit om te weten
welke natuurlijke vijanden je
moet inzetten". In de meeste
gevallen kan Kole binnen korte
tijd teruggaan naar het bedrijf
met een aantal buisjes vol pre-
datoren en parasieten. Deze
beesten zet ze op de plant en na
even acclimatiseren beginnen
de wespen en mijten al snel de
luizen te parasiteren en de spint
op te eten.
Niet zelden wordt Entocare
erbij gehaald nadat de kantoor
beplanting al een aantal malen
met giftige middelen is bespo
ten. „Dan kunnen wij niet
meteen,sluipwespen of andere
beesten uitzetten. De luizen en
spint die op de plant zitten,
hebben via de plant chemische
troep binnen gekregen. De na
tuurlijke vijand eet of zuigt aan
het schadelijke insekt en krijgt
zo ook gif binnen. Dat zou de
dood zijn van de natuurlijke vij
and." Als bespuiting recent is,
komt Entocare na een tijdje te
rug om alsnog te gaan bestrij
den. Juist vanwege de intensie
ve begeleiding is de biologische
bestrijding het eerste jaar duur
der dan chemische: „Maar na
die tijd kunnen de plantverzor-
gers het zelf en is het goedko
per."
Wespen en roofmijten op
planten zetten die midden in
een kantoor staan: is dat nu wel
zo mensvriendelijk? Kole is
daarvan overtuigd: „De beestje
die wij op de planten zetten zijn
heel kJein. De mensen die ach
ter hun bureau zitten zullen ze
nooit te zien krijgen. Overlast in
ondenkbaar. De vliegenmepper
kan thuisgelaten worden."
