Schaduwregering Rusland: chaos
'De straat' kiest in meerderheid voor Jeltsin
Feiten Meningen
'Doema' weinig hoopgevend
voor Jeltsins nieuwe parlement
DONDERDAG 23 SEPTEMBER 1993
iv
2
Wie de bevelen geeft en boe is niet duidelijk
Generaal Vladislav Achalov, met zijn zwarte leren laarzen
en fris gestreken camouflage-uniform, had een stukje pa
pier om het te bewijzen. Een dag eerder was hij alleen
nog maar een volksafgevaardigde. Maar daar stond het
zwart op wit: vanaf gistermiddag 1 uur voert hij het bevel
over de op een na grootste kernmacht ter wereld en zo'n
3 miljoen soldaten.
zoals vastgelegd in door Alexan
der Roetskoj ondertekend De
creet Drie, en Resolutie Nr.
5780-1het bevel voerde. In lijn
met zijn functie heeft hij gewa
pende wachten buiten zijn deur
gezet: een vierkante eenogige
veteraan uit de oorlog in Afgha
nistan in gevechtstenue en een
opgedirkte man in een regenjas
en een blauw krijtstreepjespak,
een geweer achteloos over zijn
schouder.
Er was geen twijfel mogelijk, al-
MOSKOU ANDREW HIGGINS
THE INDEPENDENT
Bovenaan de pagina stonden, in
vette kapitalen, de woorden die
aan duidelijkheid niets te wen
sen overlieten: Bevel Nummer
Een van het ministerie van de
fensie van de Russische Federa
tie. Getekend door generaal
Achalov, vermeldde het papier
tje pedant de bron van zijn au
toriteit. De Russische strijd
krachten moesten weten dat hij,
Tegenstanders van Jeltsin proberen pamfletten op te vangen die vanaf het balkon van het parlementsgebouw
naar beneden worden gegooid. foto »ap» tanya makeyeva
ai
W.
Russische soldaten vormden gisteren een kordon rond het parlementsgebouw waarop dat moment het door
Jeltsin afgezette parlement in spoedzitting bijeen kwam. foto »ap» Alexander zemlianchenko
MOSKOU HANS CELEUNSE
President Jeltsin wil de Russen
in december een nieuw parle
ment laten kiezen, dat moet be
staan uit twee kamers. Hij heeft
één van die kamers de Doema
genoemd. Dat is niet zonder
historisch sentiment omdat de
door de tsaren getolereerde
Doema, oftewel Staats Assem-
blée, na de bolsjewistische revo
lutie van 1917 werd afgeschaft
en vervangen door de Sovjets,
de volksraden.
De symboliek daargelaten,
voorspelt de naam voor het
nieuwe parlement weinig
goeds. In de door Jeltsin ge
wenste nieuwe Grondwet heeft
de Doema voornamelijk beteke
nis als bewaker van de begro
ting en initiator van wetgeving.
De parlementaire controle op
de regering is ten laatste een
zaak van de twee kamers geza
menlijk, die de naam Federale
Assemblée krijgen. Maar binnen
die Assemblée is het niet de
Doema, maar de Raad voor de
Federatie die het meeste ge
wicht in de schaal gaat leggen.
In die Raad voor de Federatie
zitten van alle 88 Russische re
gio's twee vertegenwoordigers.
Het is deze Federatieraad die
uiteindelijk over wetgeving be
slist, maar ook over eventuele
afzetting van de president. En
het is niet zonder betekenis dat
Jeltsin nu probeert deze Federa
tieraad alvast te creëren om als
tijdelijk parlement te fungeren
tot de door hem aangekondigde
verkiezingen.
Dat geeft aan dat het belang van
de Doema beperkt is. Daarmee
zijn we nuances daargelaten
bijna terug in de middeleeu
wen. De eerste Doema's legden
wel gewicht in de schaal, maar
waren toch vooral adviescolle
ges voor de tsaren, die uiteinde
lijk zelf beslisten. De Doema's
werden gevormd door aan de
tsaar loyale edellieden en groot
grondbezitters.
Doema is een vervoeging van
het werkwoord doemat, den
ken, en betekent letterlijk Ge
dachte. De Doema, een soort
raad van 'denkers' dus, werd al
snel de eigennaam voor 'As
semblée' of'Vergadering', en
wordt in Jeltsins Grondwet ver
taald als Staats Assemblée.
Het sentiment heeft kennelijk
het historisch besef verdrongen.
Tsaren als Ivan de Verschrikke
lijke en Peter de Grote degra
deerden de Doema tot een
praatcollege dat weinig in de
melk had te brokkelen. Tsaar
Peter de Grote schafte de
Doema begin 18e eeuw zelfs af.
Begin deze eeuw is het de
Doema evenmin goed vergaan.
Er kwam pas weer een Doema
in 1905. Dat was het gevolg van
de volksrevolutie van dat jaar;
beroemd en dramatisch vanwe
ge de opstand op pantserkruiser
Potemkin en de bloedige zon
dag in Sint Petersburg. Tsaar
Nicolaas II gaf uiteindelijk toe
en benoemde een staatsdoema.
Maar op geen enkel moment
had hij de bedoeling de macht
te delen en hij bezocht zelfs
nooit een vergadering.
Deze eerste 20ste-eeuwse
Doema had evenmin grote be
voegdheden. Er konden wel mi
nisters naar de vergadering
worden geroepen, maar dat had
voor de betreffende bewinds
man nooit vervelende conse
quenties omdat dit 400 leden
tellende parlement niet de
macht had om ministers naar
huis te sturen. Deze Doema had
slechts praktische betekenis als
een forum waarbinnen de intel
lectuele elite machteloze kritiek
op de autoriteiten en de bu
reaucratie konden spuien. Eind
1906 trokken de leden echter de
stoute schoenen aan en onthiel
den de regering bij stemming
hun vertrouwen. Dat betekende
meteen het einde van deze As
semblée.
Enkele maanden later werd er
een nieuwe Doema gekozen.
Deze was aanzienlijk radicaler
dan de vorige, vooral ook omdat
de socialisten er nu wel deel van
gingen uitmaken en er zelfs de
meerderheid van uitmaakten.
Dat zinde de machthebbers
niet, de verkiezingswet werd
dusdanig veranderd dat het
aantal vertegenwoordigers van
de rijke klasse werd vergroot en
in juni 1907 werd deze Assem
blée ontbonden.
Enkele maanden later kwam er
weer een nieuwe, nu aanzienlijk
conservatiever van samenstel
ling. Ministers werden regelma
tig op het matje geroepen en
scherp ondervraagd. De samen
werking met de regering bleef
echter redelijk, vooral omdat dit
een relatief kalme periode was
als gevolg van de economische
dus de generaal en zijn bondge
noten, van wie vele zijn bewa
pend met kalasjnikov-geweren
met een korte loop. Zij propten
zich samen in kamer 1342 van
het parlementsgebouw, hun
voorlopige commandocentrum,
op zijn minst totdat ze worden
gearresteerd of kunnen verhui
zen naar de ruimere kamers van
de andere defensieminister van
Rusland, Pavel Gratsjov.
In het tumult om Bevel Num
mer Een te inspecteren werd
een ander, onthullender stukje
papier niet genoemd een be
vel van het ministerie van de
fensie van 15 november 1991
waarmee generaal Achalov
wordt ontslagen uit het leger. In
1991 was hij ook al een heet
hoofd en stond hij aan de ver
keerde kant bij de mislukte
hervormingen van minister Sto-
lipin. In 1911 was het daarmee
afgelopen.
De vierde Doema kwam slechts
periodiek bijeen, en dan nog
voor korte sessies. In januari
1917 werd ook deze Doema
ontbonden, in afwachting van
nieuwe verkiezingen die eind
dat jaar zouden worden gehou
den.
De revolutie kwam daartussen.
Vanuit de Doema werd eerst
nog een Voorlopige Regering
gevormd, die de macht zou
moeten uitoefenen tot er een
Grondwetgevende Vergadering
bijeen zou worden geroepen.
Maar die werd in 1918 door de
bolsjewieken ontbonden en dat
betekende het einde van de
Doema. De Sovjets, de raden
van volksmacht op alle niveaus,
hadden de macht in handen.
staatsgreep tegen Michail Gor-
batsjov. Hij stond toen buiten
het Witte Huis, steun betuigend
aan de putschisten. Hij werd
oneervol ontslagen. Deze keer
was hij binnen. Opnieuw heeft
hij de verkeerde keuze gemaakt.
Het schaduwkabinet van het
parlement is een chaos. Onder
de enige duizenden demon
stranten op straat, die met com
munistische, tsaristische en fas
cistische vlaggen zwaaien,
heerst een soort eenheid die
wordt gesmeed door gedeelde
woede en kopjes thee op de
barricaden. Binnen zijn ze ook
boos. Maar nu moeten ze be
slissen wat de volgende stap
moet zijn. De ondeugdelijke
barrières buiten gemeentelij
ke afvalbakken, houten schut
tingen en loden pijpen laten
een beleid niet werken. Tijdens
de staatsgreep van 1991 werd
het Witte Huis een symbool van
verzet. Het brak de kracht van
de samenzweerders. Gisteren
bestond het risico dat het parle
mentsgebouw betekenisloos
zou worden, ondanks de me
nigten.
Als er niet zoveel dreigende
blikken binnen het Witte Huis
zouden zijn en zoveel mannen
met geweren, zoals de groep
met geladen automatische wa
pens op hun knieën naast een
vriendelijke oude dame in de
garderobe, zou de parallelstaat
van het parlement komisch zijn.
Wie bestuurt Rusland? „Dat is
een moeilijke vraag", antwoordt
Nikolai Pavlov, leider van de
rechtlijnige Russische Een
heidsfactie. „We hebben hier
drie ministers. De rest werkt
door als daarvoor." Deverwar-
ri ng wordt nog groter door het
feit dat de door het parlement
benoemde 'minister van veilig
heid', Viktor Barannikov dezelf
de functie had onder Jeltsin.
Totdat hij deze zomer werd ont
slagen. In de wandelgangen
werd veel gediscussieerd over
zijn loyaliteit, en over waar hij
uithing.
Alexander Sterligov, de lieveling
van het fascistische rechts en
een trouwe aanhanger van het
alternatieve regime, eiste actie:
„Niemand heeft de leiding. Dat
is het grootste probleem." Hij
wilde dat Barannikovop
nieuw werd ontslagen en ad
viseerde de nieuwe chef op de
fensie, generaal Achalov: „Hij
moet met zijn oude bataljon
naar het ministerie van defensie
marcheren en daar opruiming
houden. Zij zullen hem met ge-
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
De Koetoezovski Prospjekt, een
brede verkeersader dwars door
het Moskouse centrum, ziet er
een dag na de 'coup' van presi
dent Jeltsin uit als altijd. Over
het wegdek suizen zelfmoordpi
loten snel van baan wisselend
naar hun bestemmingen. Over
de brede trottoirs haasten
juich begroeten." Hoe zit het
met het risico van bloedvergie
ten? „Dat komt er niet. Alleen
degenen die de bevelen niet ge
hoorzamen, lopen risico."
Wie de bevelen geeft, en hoe, is
niet duidelijk. De officiële tele
foonlijnen in het parlementsge
bouw waren gisteren weer
dood, de stekkers waren er de
avond tevoren op bevel van
president Jeltsin uitgetrokken.
Generaal Achalov liet echter een
paar legervrienden weten dat ze
zich op het Witte Huis moesten
melden. De meesten waren ge
pensioneerde militairen, leden
van de Unie van officieren, een
vergadering van ontevreden
rechtse strijders. De jongeren
kwamen voor de opwinding.
Een groep oudere Sovjet-officie-
ren, hun borst volgespeld met
medailles en gevechtsstrepen,
wachtten op audiëntie, terwijl
ze bespraken om wat voor func
tie ze zouden vragen in de nieu
we militaire orde. Generaal
Achalov, een gedrongen Afgha-
nistan-veteraan, liet iedereen
wachten. Hij paradeerde door
de gang op de 13de verdieping,
voorheen een van de meer sla
perige stukjes van de bureau
cratie. Een groot deel van de
verdieping werd gebruikt door
de Veiligheids-, Gezondheids-
en Sociale Dienstverlenings
commissies van de Opperste
Sovjet.
Gisteren fungeerde het als ze
nuwcentrum. Roeslan Chasboe-
latov, de parlementsvoorzitter,
heeft zijn kantoor op de vijfde
verdieping. Zijn vervanger Joeri
Voronin, heeft zijn eigen kan
toor tot hoofdkwartier ver
klaard. Maar het was op de 13de
verdieping dat de mannen met
de geweren zich verzamelden.
En mannen met geweren trek
ken bezoekers aan. Een van hen
was Andrei Dunajov, een ner
veuze man in een pak die door
de bewakers voortdurend om
zijn pasje werd gevraagd, onbe
wust als ze waren van het feit
dat hij de nieuwe minister van
binnenlandse zaken was. Ook
op de 13de verdieping bevond
zich Sergei Baboerin, een voor
malige hoogleraar in de rechten
die het Nationale Reddingsfront
heeft helpen oprichten. Dat is
een neo-fascistische groepering
verantwoordelijk voor het mo
biliseren van de menigte buiten.
„Er is een staatsgreep ge
pleegd", aldus Vladimir Sjorin,
lid van het presidium van de
Opperste Sovjet en de hele
nacht in touw om de verdedi-
Moskovieten zich naar de win
kels voor de dagelijkse bood
schappen.
De Koetozovski wijkt daarmee
niet af van het algehele straat
beeld in Moskou. Het leven gaat
z'n gewone gang, ook al zijn
Kremlin en Witte Huis (parle
ment) dan met elkaar in oorlog
en heeft het land als gevolg
daarvan plotseling twee presi
denten: Boris Jeltsin en Aleks-
ging van het Witte Huis en, zegt
hij, de democratie te organise
ren. „Denk eraan dat het de
bolsjewieken in 1917 slechts
een uur, of hooguit een dag,
andr Roetskoj. Maar als we
Moskovieten vragen wie van de
twee nu eigenlijk hun voorkeur
heeft, is het antwoord meestal
„Boris Jeltsin", vaak met de toe
voeging „bij gebrek aan beter".
Neem Aleksej en zijn blonde
vriendin Oksana, voor in de de-
rig, zij in snel leer en voorzien
van kauwgum, hij met zonne
bril en diplomatentas. In zaken
dus, welke doen er niet toe.
- i -is
kostte om hun putsch te begin
nen. De burgeroorlog die daar
op volgde, ging door tot 1923."
Treurig genoeg verlangt een
aantal op de 13de verdieping
Aleksej op de vraag wie er nu
echt de macht in handen heeft:
„Weet ik veel, ik kom net terug
van een zakenreis. Maar voor ik
wegging, was Jeltsin president.
Dat moet maar zo blijven. Voor
de rest vind ik dat zooitje politi
ci net een koekoeksnest en daar
moeten ze Roetskoj maar uit
gooien. Die kon in Afghanistan
niet eens z'n vliegtuig in de
lucht houden."
Oksana vindt het allemaal maar
niks. „Het beste is om niet naar
TV te kijken of kranten te lezen.
Jeltsin gaat misschien nog wel,
maar de rest is een stelletje on
geregeld, dat alleen maar de ei
gen zak spekt op onze kosten",
zegt ze en wandelt meteen op
torenhoge hakken weg aan de
arm van haar ongeduldige
vriend.
Van de twintig ondervraagde
Moskovieten blijken er maar
drie een regelrechte voorkeur
voor Roetskoj te hebben. Een
van hen is de 16-jarige Vasili,
die we met zijn vriend Dima
aanhouden. Roetskoj. zegt Vasi
li beslist. Jeltsin, meent Dima.
Krijgen jullie straks slaande ru
zie als het mis gaat in Rusland,
vragen we. „Welnee", zegt Vasi
li. „We zijn de beste vrienden. Ik
wil Roetskoj alleen maar omdat
die Jeltsin veel te oud is."
Nina Vivasilijevna, een goed ge
klede grootmoeder die met haar
6-jarige kleindochter aan de
wandel is: „Roetskoj en Chas-
boelatov, natuurlijk. Ik ben voor
het,socialisme. Het kapitalisme
brengt ruzie tussen de mensen.
Vooihn'n kleinkinderen is soci
alisme het beste. Beter arm en
in vriendschap met elkaar dan
rijk en jaloers op eikaars privé-
bezit. Bij Roetskoj en Chasboe-
latov zie je aan hun gezicht dat
ze met hun hart spreken, oog
hebben voor de mensen. Jeltsin
vertrouw ik voor geen cent; er
zit geen hart achter zijn mas
ker."
Een voorbijganger van middel-
waarschijnlijk naar een herha-
ling.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
bare leeftijd mengt zich onge
vraagd in ons gesprek. Hij wei
gert z'n naam te noemen. Met
een grimmige uitdrukking op
z'n gezicht zegt hij vastberaden:
„Roetskoj is onze president".
Maar Jeltsin zetelt nog in het
Kremlin, proberen we. „Daar
om denk ik dat het tot bloedige
gevechten komt en ik zal op de
barricaden staan", gromt hij en
beent weg. Grootmoeder Nina:
„Zie je nou, dat heeft Jeltsin op
z'n geweten, daar ben ik nou zo
bang voor."
Maar andere ondervraagden,
verkoopster Roza, buschauffeur
Sasja, ambtenaar Gennadi en
huismoeder Zenja, hameren er
op dat Jeltsin nu eenmaal de
door het volk gekozen president
is. Hun conclusie is samenge
vat: Jeltsin heeft er nog niet veel
van terechtgebracht en we
moeten nog zien dat hij bij pre-
sidentsverldezingen ooit herko
zen zal worden. Maar Chasboe-
latov en Roetskoj, nee die willen
alleen maar terug naar oude tij
den die nooit meer zullen weer
keren.
De meest gangbare opvatting
wordt kernachtig verwoord
door het echtpaar Zinaida en
Anatoli Strojev, armoedig gekle
de veertigers, de gegroefde ge
zichten getekend door jareiïïan-
ge wodka-ervaring. Zinaida: „Ik
vertrouw hem voor geen kope
ke, maar hij is nou eenmaal on
ze president." Ze wijst op Ana
toli: „Hij was in augustus 1991
bij het Witte Huis, maar wat
hield hij er aan over? Geen roe
bel, alleen invaliditeit", lacht ze
schor.
Anatoli: „Jeltsin heeft nu einde
lijk eens met z'n vuist op tafel
geslagen. Dat werd hoog tijd,
want het land is bijna reddeloos
verloren. Ik weet nog niet of ik
bij parlementsverkiezingen ga
stemmen, volgens mij is zo'n
praathuis helemaal niet nodig.
Zeker geen volkscongres, met
duizend van die uitvreters."
Alsof er niets aan de hand is, maakte Boris Jeltsin gisteren een wandelingetje in Moskou. foto ap
9Voor ik wegging, was Jeltsin president. Dat moet maar zo blijven
