Van der Zwan heeft altijd gelijk, zegt Van der Zwan
Stenengooiers
moeten nog een
tijd afkicken
Feiten &Meningen
MAANDAG 20 SEPTEMBER 1993
152
2
Hoogleraar-adviseur is ambitieus, hard en idealistisch
Prof. dr. Arie van der Zwan zit alleen achter de tafel, tien
minuten voor het begin van de persconferentie. Enkele
meters van hem vandaan staan de bonzen van de Neder
landse gezondheidszorg, zijn opdrachtgevers bij deze ge
legenheid. Ze zijn verwikkeld in een geanimeerd gesprek.
De professor heeft handjes geschud, maar zondert zich
dan af. Hij moet 'onafhankelijke deskundigheid' uitstra
len. Voor wie het niet ziet, zal hij het dadelijk te pas en te
onpas uitspreken: „Voor ons als commissie van onafhan
kelijke deskundigenWaarop een van zijn onomstote
lijke waarheden volgt. Onomstotelijk inderdaad, want
Van der Zwan is niet zomaar een onafhankelijk deskun
dige, hij is dè onafhankelijk deskundige. Dat vindt hij.
„Na dertig rapporten in zes jaar over de gezondheids
zorg, is het niet tijd voor nög een rapport. Dan is het tijd
voor hèt rapport." Dat zegt hij.
DEN HAAG GEERT DEKKER
Het was de tweede grote pers
conferentie vorige week die
draaide om Arie van der Zwan.
de 58-jarige econoom, socialist,
onderzoeker, adviseur, mana
ger, hoogleraar, spreker en ga
zo maar door. Hij is een van de
gewichtigste 'onafhankelijke
deskundigen' die Nederlandse
belangengroeperingen kunnen
inschakelen.
Van der Zwan garandeert daar
bij het absolute ontbreken van
zoetsappigheid. Nadat hij vori
ge week eerst de uitvoering van
de Bijstandswet had neergesa
beld, gaf hij afgelopen donder
dag zijn oplossing voor de pro
blemen in de gezondheidszorg:
zorg dat het beroep op de zorg
minder wordt. Met flinke
wachtlijsten vallen de zeurders
vanzelf af, zo veronderstelt hij.
Zitten er immers niet een hoop
aanstellers bij de mensen die
vragen om medische hulp? Of:
laat iedereen zich apart bijver
zekeren voor sportblessures,
verkeersongelukken en ongeval
len op het werk. Dan wordt
men vanzelf voorzichtiger.
Arie van der Zwan is geen man
van het compromis. Dat is hij
nooit geweest. In de jaren vijftig
en zestig was hij actief in de ra
dicaal-socialistische beweging,
onder andere bij de Socialisti
sche Jeugd, een militante orga
nisatie met uniformpjes en al.
Zijn vriend van het eerste uur,
Henk Lange: „We waren te radi
caal voor de PvdA. Van dat zie-
kenfonds-socialisme, het be
schermen van de zwakkeren en
dat soort dingen, moesten we
niets hebben. Nivellering en ge
lijkheid, niks daarvan. Nee, we
knokten voor gelijke kansen,
daar moest de aandacht naar
uitgaan. Maar als aan die voor
waarde dan eenmaal voldaan is,
gaat het er verder alleen nog om
de handen uit de mouwen te
steken en te onthouden dat te
genover rechten ook plichten
staan."
Met Henk Lange richtte Van der
Zwan, beiden studerend aan de
Economische Hogeschool in
Rotterdam, de socialistische
studentenvereniging Politeia
op. Na de studie richtten ze sa
men het (nu nog bloeiende) Ne
derlands Centrum voor Marke
ting Analyse op. Handen uit de
mouwen immers.
Het socialisme van het harde
werken past bij Van der Zwan,
zo zeggen mensen die met hem
hebben samengewerkt. Hij
combineert een overweldigende
ambitie en geldingsdrang met
idealisme. De hoogleraar is een
wereldverbeteraar. Zelf wil Van
der Zwan niet praten over zijn
persoonlijke eigenschappen.
„Dat is echt iets voor politici en
daar benijd ik ze niet om. Om
niet te zeggen dat ik daar mijn
neus voor ophaal."
Ondanks zijn weerzin tegen
sommige aspecten van de poli
tiek, werd Van der Zwan enkele
jaren geleden weer politiek ak-
tief. In 1968 had hij zijn lid
maatschap van de PvdA opge
zegd, nadat de partijhervormin
gen door Nieuw Links hem te
genvielen. Radiomaker Jan Na
gel, die toen deel uitmaakte van
Nieuw Links: „Van der Zwan
zag dat als halve maatregelen."
Gevraagd naar de reden van
zijn politieke terugkeer, zegt
Van der Zwan nu: „Het socialis
me stond er toen zo beroerd
voor."
Kroonprins
Naast zijn niet geringe ambities
om 'definitieve rapporten' te
schrijven, het socialisme te red
den en de wereld te verbeteren,
heeft Arie van der Zwan het ook
in het bedrijfsleven willen ma
ken. Na vijf succesvolle jaren als
president directeur van de Na
tionale Investeringsbank, kwam
hij in 1988 als vice-voorzitter
van de hoofddirectie bij Vendex
International in dienst. 'De
kroonprins van Anton Drees-
mann' werd hij genoemd. Op
dracht: haal de warenhuizen uit
de problemen. Van der Zwan
ging aan de slag en presenteer
de een plan dat zo rigoureus
was, dat Dreesmann terug
schrok voor de consequenties.
Omdat Van der Zwan niet ak
koord ging met halve maatrege
len, vertrok hij in 1989 weer.
Zijn volgende avontuur beleef
de hij als president-directeur
van de World Software Group,
de investeringsmaatschappij
van computerbedrijf Volmac.
Van der Zwan kreeg een enorm
kapitaal tot zijn beschikking om
door deelnemingen een inter
nationaal netwerk van software
bedrijven op poten te zetten.
Dit keer was het de terugval in
de branche die hem nekte.
Vanaf dat moment, een jaar ge
leden, richt Arie van der Zwan
zich op zijn deeltijdbaan als
hoogleraar en op zijn eigen ad-
vies-BV, die overigens nooit stil
gelegen heeft. Of het nu om
Fokker, Hoogovens, het hoger
beroepsonderwijs, Schiphol,
NS, de toekomst van de stad
Den Haag, de werkloosheid on
der allochtone jongeren, de ge
zondheidszorg, het Nederlands
industriebeleid of de uitvoering
van de bijstandswet gaat, Van
der Zwan heeft er de afgelopen
jaren zijn oordeel over uitge
sproken. Een hard en vèrdra-
gend oordeel vaak. Een kwalita
tief hoogstaand oordeel ook,
want iedereen is het er over
eens dat Van der Zwan een su
per-intelligente, creatieve en
spitvondige geest heeft. Maar
zijn oordelen worden meestal
als 'politiek onwerkbaar' gekwa
lificeerd.
WAO
Zoals bijvoorbeeld het vonnis
dat hij in 1981 velde over de
WAO. In een interview met de
toenmalige Haagse Post dringt
hij erop aan de WAO te schor
sen „omdat iedereen weet dat
de WAO volkomen oneigenlijk
gebruikt wordt". Daarnaast wil
de Van der Zwan toen dat „de
overheid zijn spierballen laat
zien": dat het ziekteverzuim be
streden wordt, de sociale uitke
ringen van schoolverlaters ver
laagd worden en dat er voor een
flexibele arbeidsmarkt gezorgd
wordt. Maar in 1981 was er
geen politicus die zich aan een
dergelijk radicaal programma
wilde wagen. Nu, ruim tien jaar
later, zijn het echter stuk voor
stuk beleidsmaatregelen die
worden uitgevoerd.
Een soortgelijke ervaring had
Van der Zwan na zijn korte car
rière bij Vendex. Twee jaar na
dat hij was'opgestapt, bleek de
nood bij het warenhuisconcern
zo hoog dat er alsnog keihard
gesaneerd moest worden.
Arie van der Zwan kan achteraf
vaak 'zie je wel' zeggen, maar
hij mist iets om zijn gelijk te
krijgen op de momenten dat
het erom gaat. Mensen die met
hem hebben samengewerkt wij
zen erop dat Van der Zwan niet
in een team kan werken. Hij ziet
zijn medewerkers niet staan. Hij
zou ook geen leiding kunnen
geven, alleen maar kunnen lei
den. Teveel ik. te weinig wij. Dat
gebrek aan tact heeft hem in het
bedrijfsleven de kwalificatie
'mislukt' opgeleverd. Een ge
brek ook dat een lid van een
grote Van der Zwan-commissie
uit het verleden, verleidt tot de
uitspraak dat Van der Zwan
„een zelfingenomen goeroe is,
die zijn rapport al kJaar heeft
voordat de commissie is geïn
stalleerd".
Arie van der Zwan is er de man
niet naar om veel rekening te
houden met andere opvattin
gen. Hij is ooit genoemd als mi
nister van economische zaken,
maar afgezien van zijn eigen
standpunt dat hij 'liever een on
afhankelijk en vrij denker blijft',
zou hij het volgens velen ook
niet kunnen. De politieke reali
teit van verschillende belangen
die tegen elkaar worden afge
wogen, met een compromis als
resultaat, is hem een doorn in
het oog.
Op de eerdergenoemde pers
conferentie naar aanleiding van
zijn rapport over de gezond
heidszorg, pareerde Van der
Zwan verwijzingen naar die rea
liteit, telkens beginnend met de
zinsnede „Maar het zou zo
moeten zijn, datStaatssecre
taris Hans Simons van WVC
moest hem vertellen dat het 'zo'
niet in elkaar zit. „Met uw sug
gestie sport-, verkeers- en be-
drijfsletsels aanvullend te laten
verzekeren, geeft u een mening,
een mening die staat naast vele
anderen," legde Simons uit.
Van der Zwan ziet dat zo niet:
zijn mening immers, staat niet
naast, maar boven vele ande-
W
J Cii'
o flu
De oordelen van Arie van der Zwan worden vaak als 'politiek onwerkbaar' gekwalificeerd.
foto gpd
De verdeeldheid on
der de Palestijnen is
zo groot dat nieuwe
gevechten tussen
voor- en tegenstan
ders van het akkoord
van Washington niet
zijn uitgesloten.
De Palestijnse jeugd
heeft de laatste jaren
geleerd van zich af te
slaan en dan vooral
door met stenen te
gooien, foto»reuter
Hoe kan jonge Palestijnen dui
delijk worden gemaakt dat de
stenen waarmee zij jarenlang
naar Israëlische soldaten heb
ben gegooid, voortaan moeten
worden gebruikt voor de op
bouw van hun land. Het is een
van de vele problemen waar
mee de Palestijnse leiders zit
ten nu een akkoord is bereikt
voor de Gaza-strook en Jeri
cho. Daardoor mogen de Pa
lestijnen eindelijk zelf beslis
singen nemen over 'hun'
grond.
De situatie vertoont grote
overeenkomst met die in
Zuid-Afrika. Zoals veel zwarte
jongeren onder het motto
'eerst de vrijheid, later het on
derwijs' letterlijk vechten voor
hun toekomst, zo heeft ook
een groot deel van de Pales
tijnse ieugd de laatste jaren
vooral geleerd om van zich af
te slaan en vooral te gooien.
Een andere manier van leven
kennen ze niet.
Of zoals Janine di Giovanni
stelt: „Dit zijn kinderen die to
taal onbevreesd soldaten met
stenen bekogelen, die op hun
vijfde woorden als molotov
cocktail, martelaar en oorlog
hebben geleerd en die me
aankijken met een mengeling
van pret en afgrijzen als ik hun
vraag of ze ook joodse kinde
ren kennen. Ze zijn niet bang
om te sterven. Sommige kin
deren zijn zo gehard dat ze
niet met hun ogen knipperen
wanneer ze zien dat hun vader
in het holst van de nacht door
soldaten wordt afgevoerd."
De Amerikaanse journaliste
stelt dat vast in haar boek 'In
dringers in eigen land, Israël en
de intifada'. Ze schreef dat
vóór de ondertekening van
Hèt Akkoord. Desondanks is
haar beschouwing over de
„hopeloosheid en haat" in de
vele vluchtelingenkampen nog
uiterst actueel.
De intifada, de opstand van de
Palestijnen. begon in december
1987 in de Gaza-strook en
breidde zich al snel uit naar de
westelijke Jordaanoever. Di Gio
vanni werd er in eigen land mee
geconfronteerd toen zij op de
voorpagina van de Chicago Tri
buneeen foto zag staan van vier
Palestijnen in een afgelegen
dorp op de Westoever. Zij wer
den levend begraven door een
Israëli op een bulldozer. Uit het
onderschrift bleek dat het IDF,
het Israëlische leger, de chauf
feur opdracht had gegeven de
mannen te begraven. Nadat het
leger het gebied had verlaten,
haastten de dorpelingen zich
om de mannen uit te graven.
„Het was voor het eerst dat ik
het woord intifada gebruikt zag
in verband met de Palestijnen."
'Gewone mensen'
Op zoek naar het verhaal achter
dergelijke foto's trok Di Giovan
ni naar de Gaza-strook en de
westelijke Jordaanoever om te
praten met „gewone mensen,
Palestijnen en Israëli's". In haar
eerste boek staan de Palestijnen
echter centraal en dan vooral
jongeren die woede hebben
omgezet in geweld. Een aantal
van hen, zoals de Zwarte Pan
ters, in extreme mate. Zij heb
ben de stenen in de loop der ja
ren ingewisseld voor Uzi's,
Kalashnikovs, machinegeweren,
messen, zelfgemaakte bommen
en zwaarden.
Vooral voor die laatste groep zal
het 'Verdrag van Washington'
geen vrede inhouden. Maar ook
de 'stenengooiers' zullen nog
geruime tijd moeten afkicken
voordat ze weer 'normale' men
sen zullen worden en niet lan
ger in iedere Israëli een monster
zien.
„Wij zijn geen monsters. Wij
willen niet op kinderen schie
ten. Maar dit zijn toch geen kin
deren. Als ze op je afkomen met
een steen in hun hand en Al-
lahoeakbar schreeuwen, voel je
je doodsbang. Als je op pa
trouille bent, ben je kwetsbaar,
misschien wel net zo kwetsbaar
als zij", zo kreeg Di Giovanni
van een Israëlische soldaat in
Gaza te horen.
Een van de consequenties van
het in Washington gesloten ak
koord is dat het Israëlische leger
zich uiterlijk 7 april volgend jaar
moet hebben teruggetrokken
uit de Gaza-strook en Jericho.
Daarmee komt fn elk geval in
deze gebieden een einde aan de
confrontaties tussen Israëlische
militairen en Palestijnen. De
vraag is echter of daarmee ook
het geweld wordt afgezworen.
De verdeeldheid onder Palestij
nen is zo groot dat nieuwe ge
vechten tussen voor- en tegen
standers van de overeenkomst
bepaald niet zijn uitgesloten.
Los daarvan kan echter worden
vastgesteld dat met het vertrek
van de Israëli's niet automatisch
alle trauma's van de Palestijnen
verdwijnen. Dr. Ahmed Baker,
professor in de psychologie aan
de Birzeit-universiteit op de
westelijke Jordaanoever, heeft
onderzocht wat de intifada voor
effect heeft op een grote groep
kinderen in de bezette gebie
den. Zijn conclusie is dat „de ef
fecten van posttraumatische
stress nog door twee generaties
zullen worden gevoeld".
'Kleine volwassenen
Dat verbaast Laila Atsjan, een
maatschappelijk werkster in
Beit Sahour op de westelijke
Jordaanoever, niet: „Er ont
breekt iets volledig en dat is het
besef van hun jeugd. Ze leven
niet als kinderen, maar moeten
zich vanaf het moment dat ze
baby zijn gedragen als kleine
volwassenen. Wanneer mensen
niets te verliezen hebben, heeft
het leven geen betekenis. Ze
hebben niemand tot voorbeeld,
niets om naar uit te kijken.
Geen leraar om hen te onder
wijzen."
De oplossing voor het probleem
geeft Janine di Giovanni niet. Zij
volstaat met een bij vlagen
schokkende beschrijving van
het leed van mensen van wie in
de Gaza-strook ongeveer veertig
procent werkloos is, dertig pro
cent lijdt aan depressies en
angstgevoelens en zeventien
procent analfabeet is.
'Indringers in eigen land, Israël
en de intifadavan Janine di
Giovanni is uitgegeven door
H.J. W. Becht in Haarlem, prijs
f39,90, ISBN-nummer 90 230
0806 5/NUGI644.