Op zoek naar
nieuwe medicijnen
D
ZATERDAG 18 SEPTEMBER 1993
5flf
Nieuwe geneesmiddelen
worden eerst uitgebreid getest
voordat ze op de markt komen.
Dat uittesten gebeurt niet
alleen op proefdieren maar ook
op mensen. Staatssecretaris
Simons van
volksgezondheid heeft
onlangs regels voor het
experimenteren met
nieuwe geneesmiddelen
vastgelegd. Doel: de
bescherming van
proefpersonen.
Wettelijk was er nog
niks geregeld. Volgens
directeur A. Cohen van
het Leidse Centrum
voor Humaan
Geneesmiddelenonder
zoek verandert er
feitelijk niks. „Wij
werken al lang met de
Europese richtlijnen die nu
.wettelijk voorschrift worden.
Proefpersonen hoeven zich
volgens hem geen zorgen te
maken. Een kijkje achter de
schermen van een Leids
onderzoeksinstituut dat
experimenteert met mensen.
Centrum voor Humaan
I Geneesmiddelonderzoek
Centre" for" Human
Drug Research^ 50a
Proefpersonen bij Leids onderzoeksinstituut wettelijk beschermd
De Leidse Anne Schouffoer (25) studeert geneeskun
de en kwam 'dagelijks fietsend over het AZL-terrein'
op het idee een extra zakcentje te verdienen bij het
CHG. De kerngezonde studente heeft inmiddels
meegedaan aan twee onderzoeken, met plastablet-
ten en koffie-olie. Binnenkort stelt ze haar lichaam
beschikbaar voor een derde proef: met slaapmidde
len. „Maar aan onderzoek met nieuwe, nog niet op
mensen geteste geneesmiddelen zou ik absoluut niet
meedoen."
Schouffoer heeft tot nu toe alleen positieve ervarin
gen bij het CHG: „Ze zijn heel zorgvuldig en je wordt
goed begeleid. Ik wist van tevoren dat er weinig risi
co's verbonden waren aan de onderzoeken. Het was
ook niet belastend: als ik wilde kon ik gewoon stude
ren tijdens het experiment Bovendien krijg je lekker
eten en word je gebracht en gehaald met een taxi. De
artsen houden je goed in de gaten. Ik heb er geen
moeite mee medicijnen te slikken, als ik weet wat
het is. Er kan weinig fout gaan. Bovendien sluiten ze
een verzekering voor je af. De meeste studenten die
aan experimenten meedoen, doen dat niet uit ideo
logische redenen maar voor het geld. Toch denk ik
dat onderzoekers op deze manier hele nuttige din
gen kunnen uitzoeken."
CAROLINE VAN OVERBEEKE
werkvloer in de houten barak
op het terrein van het Acade
misch Ziekenhuis Leiden (AZL)
heeft veel weg van een miniatuur ziekenhuis:
rond een klein aantal ziekenhuisbedden staat
allerlei medische apparatuur opgesteld. Art
sen en verpleegsters lopen af en aan. Er is
zelfs een klein laboratorium in het gebouwtje
aanwezig. De vrijwillige proefpersonen kun
nen zich tijdens het onderzoek verpozen in
een ontspanningsruimte met TV en video
films. Deze morgen is er slechts één proefko
nijn: een vrouw met migraineklachten krijgt
het medicijn Immigran toegediend. Het me
dicijn is al op de markt maar over 'de werking
van het middel in het menselijk lichaam is
nog niet alles bekend.
Volgens directeur dr. Adam Cohen van het
Leidse Centrum voor Humaan Geneesmid
delenonderzoek (CHG) wordt in Nederland
heel zorgvuldig met proefpersonen onjge-
gaan. Niet alleen door de medewerkers van
zijn instituut, maar ook door de farmaceuti
sche industrie en ziekenhuizen. „Overal
wordt al gewerkt met de Europese richtlijnen
voor Good Clinical Practice. Dat betekent dat
we mensen eerst uitgebreid schriftelijk en
mondeling voorlichten over het onderzoek
en de mogelijke bijwerkingen van een op hen
beproefd geneesmiddel. Het betekent ook
dat mensen vervolgens na een paar dagen
bedenktijd uit vrije wil hun handtekening
kunnen zetten onder een bereidverklaring."
Schadeclaim
„Voor hun medewerking krijgen proefperso
nen een financiële vergoeding die niet ex
treem hoog mag zijn. Als mensen zich be
denken. kunnen ze zich op elk moment uit
het onderzoek terugtrekken. Voor het zover
is. wordt het protocol, een gedetailleerd
werkplan van het onderzoek, voorgelegd aan
de Medisch Ethische Commissie van het
AZL. Zij moeten het onderzoek eerst op ge
schiktheid en zorgvuldigheid beoordelen en
kijken onder meer naar de punten die ik net
heb genoemd. Zonder deze goedkeuring,
kunnen we geen onderzoek doen. De proef
persoon is bovendien financieel verzekerd te
gen eventuele lichamelijke schade. Wij heb
ben hier trouwens nog geen schadeclaim ge
had: er is nog nooit iets misgegaan."
Het CHG is een onafhankelijk onderzoeks
instituut dat nauw samenwerkt met de Leid
se Rijksuniversiteit en het AZL. Het instituut
houdt zich sinds 1987 bezig met de meting
van effecten van geneesmiddelen in de mens.
Dat kunnen niet-geregistreerde geneesmid
delen zijn, maar ook bestaande als bij voor
beeld het aspirientje worden op nieuwe toe
passingen of onbekende bijwerkingen onder
zocht. Het CHG doet ook onderzoek in op
dracht van de farmaceutische industrie. Voor
eigen onderzoek is een budget beschikbaar
van het ministerie van onderwijs en weten
schappen. „We hebben nieuwe geneesmid-
Directeur dr. A. Cohen van het Leidse Centrum
Geneesmiddelenonderzoek.
delen nodig, dat is de basisgedachte achter
ons werk", aldus Cohen.
Cohen krijgt jaarlijks 300 400 proefperso
nen over de vloer: dat zijn zowel gezonde,
mensen als personen met een bepaalde aan
doening. „Maar wij doen geen onderzoek
met ernstig zieke mensen. Kankerpatiënten
bijvoorbeeld komen hier niet: als zij experi
mentele geneesmiddelen krijgen toegediend,
gebeurt dat in ziekenhuizen."
De proefpersonen worden door de CHG-
artsen eerst uitgebreid medisch onderzocht.
De huisarts wordt van het experiment op de
hoogte gesteld en eventueel om aanvullende
informatie gevraagd.
Bijverdienen
Het CHG werkt veel met Leidse studenten
die graag een centje willen bijverdienen. Co-
hen: „Dat is de grootste groep gezonde men
sen in Leiden die wel eens een dagje over
heeft. Maar de bedragen die zij ontvangen
zijn niet erg hoog: zo n 150 gulden per 24
uur. Mensen moeten namelijk kunnen kie
zen: bij ons aan een onderzoek meedoen of
bij voorbeeld hetzelfde verdienen met bol-
lenpellen. Als we heel veel zouden betalen,
hebben mensen die keuzemogelijkheid niet
meer dat zou niet goed zijn. De Medisch
Ethische Commissie houdt streng toezicht op
de hoogte van de vergoedingen."
Het CHG werkt uit principe niet met 'pro
fessionele' proefkonijnen: mensen die alle
onderzoekscentra aflopen en hun lichaam te
gen betaling ter beschikking van de weten
schap stellen. „Die mensen willen we niet, ik
vind dat totaal onaanvaardbaar. Bij ons mo
gen proefpersonen ook maar twee keer per
jaar aan een onderzoek meedoen. Om ze te
gen zichzelf te beschermen.
Aandoening
De redenen dat mensen aan het geneesmid
delen-onderzoek meedoen zijn verschillend.
„Het onderzoek kan iets te maken hebben
met de aandoening die mensen zelf hebben.
Ze hebben er dan in feite zelf baat bij. Maar
ook gezonde mensen doen mee omdat ze het
nut van een bepaald onderzoek inzien. Ge
zonde proefpersonen doen het ook vaak voor
het geld, vooral studenten. Maar wij probe
ren hen in elk geval zó voor te lichten dat ze
begrijpen dal het een zinnig experiment is."
Volgens Cohen is het niet moeilijk om
proefpersonen te vinden. „Meestal roepen
we vrijwilligers op via een advertentie in de
krant. We hebben daarnaast ook een bestand
ruit we kunnen putten. We
vinden altijd genoeg mensen.
Moeilijker wordt het als we men
sen met bepaalde aandoeningen
zoeken: zij moeten meestal aan
allerlei nauwkeurig omschreven
criteria voldoen. Die mensen zijn
er eenvoudigweg minder."
Hoewel volgens Cohen de
grootste zorgvuldigheid bij de ex
perimenten in acht wordt geno
men, kan hij niet uitsluiten dat er
toch iets misgaat. „Dat kan ik
niet, net zomin als de directeur
van een luchtvaartmaatschappij
kan uitsluiten dat er een vliegtuig
neerstort. Er is altijd een risico,
ook al houden we dat zo klein
mogelijk. Zo krijgen proefperso
nen nooit minder dan het genees
middel dat het beste voor ze is. Zij
mogen ook nooit slechter uit een
onderzoek komen dan ze erin
gingen."
Levensbedreigend
Jan de Romijn (61) kampt met een te hoge bloed
druk en heeft veel familieleden verloren aan een
hartinfarct. De Romijn zag de advertentie van het
CHG op de kabelkrant en besloot onmiddellijk mee
te doen. „Ze zochten mensen met een te hoge
bloeddruk en wilden een verbeterd medicijn uit
proberen. Ik deed mee in de hoop dat ze me van
die bloeddruk konden afhelpen. Dat is niet gebeurd
maar ik zou de volgende keer weer meedoen."
„Ik ben drie dagen proefkonijntje geweest en het
was heel gezellig. Er werken daar leuke kerels en
leuke dames en ik heb er ook heerlijk gegeten. Ik
ben de hele dag vertroeteld en verzorgd en heb
nergens last van gehad. Ik was ook niet bang: heb
mijn ziel en zaligheid in hun handen gelegd. Ze zul
len wel weten wat ze doen."
„De tijd vloog om. Niets dan lof voor die mensen.
Ik heb het niet gedaan voor het geld, hoewel die
600 gulden leuk meegenomen was. Nu wil ik nog
graag de uitslag van het onderzoek weten: die krijg
ik over een paar maanden. Als ze me nodig hebben,
doe ik weer mee: als het niet voor mezelf is, laat het
dan voor een ander wezen."
„Desalniettemin heeft elk genees
middel, ook al is het geregi
streerd, risico's. Zelfs een aspi
rientje kan levensbedreigend zijn: het kan
maagbloedingen veroorzaken of een heftige
allergische reactie. Maar dat komt niet vaak
voor. Bij nieuwe geneesmiddelen schatten
we de risico's en de bijwerkingen in aan de
hand van vele experimenten bij dieren. Aan
proefpersonen geven wc vervolgens hele lage
doseringen die we voorzichtig opvoeren.
Daarbij worden zij constant door artsen met
behulp van medische apparatuur in de gaten
gehouden. De kleinste verandering wordt ge
registreerd. Tijdens onderzoek waarbij men
sen 's avond weer naar huis gaan, zijn we ook
's nachts telefonisch bereikbaar."
Bij het CHG is nog nooit iets ernstigs voor
gevallen. „Er gaat wel eens iets fout, maar dat
zijn nooit ernstige dingen. Als iemand teveel
hinder van bijwerkingen blijkt te ondervin
den, stoppen we het onderzoek onmiddellijk.
Dat gebeurt bij ons overigens maar een paar
keer per jaar. over het algemeen gaat het
goed. Bij ons klaagt nooit iemand. Zou dat
wel het geval zijn, dan zou hier geen mens
meer komen."
Sterfgeval
„Het enige sterfgeval door een experiment
dat ik ken was in Ierland. Een proefpersoon
had een combinatie van geneesmiddelen ge
bruikt zonder dat te melden. Wij vinden wel
eens een ziekte bij de medische keuring,
maar dat is iets anders. In Nederland gebeu
ren bij mijn weten geen verkeerde dingen.
Wij hebben hier een vrij goed waterdicht sys
teem waar iedereen zich aan houdt."
„Onderzoekers en farmaceutische indus
trieën zijn ook helemaal niet gebaat bij grove
nalatigheid of ernstige fouten. Zij snijden al
leen zichzelf in de vingers. En wat heeft een
bedrijf aan het op de markt brengen van een
geneesmiddel dat niet zorgvuldig is getest?
Helemaal niks. Na de Softenon-affaire heb
ben we dat wel geleerd. Die affaire was ook
de aanleiding voor de regelgeving waar we
nu meewerken."
„Theoretisch bestaal de mogelijkheid tot
fraude altijd, maar het is gewoon niet interes
sant. Mensen die experimenten bij proefper
sonen uitvoeren zijn altijd artsen die tijdens
hun opleiding hebben geleerd dat het indivi
du voorop staat. Onderzoek doen is boven
dien duur: wat heb je eraan om dat geld uit te
geven aan nutteloos of riskant onderzoek?
Niks dus. Het is goed dat de EG-richtlijnen
nu ook in Nederland van kracht worden.
Maar dat verandert niks aan de situatie."
Secretaris D. Engbcrts van de leidse Me
disch Ethische Commissie heeft zijn handen
vol aan het lezen van ongeveer 220 protocol
len die hij jaarlijks onder ogen krijgt. „Som-
FOTOLOtK ZUYDtRDUIN
mige zijn zo omvangrijk dat ze hier op een
pallet binnen worden gebracht." Van al die
protocollen worden er jaarlijks maar een stuk
of drie door Engberts en zijn mede-commis
sieleden afgewezen. „Wel geven we vaak sug
gesties ter verbetering. Veel aandacht beste
den we ook aan een goede voorlichting aan
proefpersonen. Daar zijn we haast overdri
ven precies in.
De Medisch Ethische Commissie in leiden
bestaat uit vier medisch specialisten, een zie
kenhuisapotheker, een verpleegkundige, een
ethicus en een jurist. Daarnaast kent de com
missie vaste adviseurs: een patiëntenvoor-
lichter en eèn statisticus. De commissie komt
wekelijks bijeen.
Richtlijnen
Engberts beschouw! de nieuwe wettelijke
richtlijnen van Simons als een voorloper van
de wet 'medische experimenten' die nog bij
de Tweede Kamer ligt. „De richtlijnen die nu
vast komen te liggen, hebben alleen betrek
king op medicijnen die nog niet geregistreerd
zijn. Maar er gebeurt natuurlijk nog veel
meer onderzoek met proefpersonen waar
voor nog niks is geregeld: experimenten met
geregistreerde middelen, met stoffen die
geen geneesmiddel zijn. met chirurgische
technieken, psychosociaal onderzoek, en
noem maar op."
„De richtlijnen voor niet-geregistreerde
medicijnen veranderen niets aan de bestaan
de situatie. Die inzichten worden al door ie
dereen gedeeld en in de praktijk gebracht
Volgen Engberts hoeven proefpersonen zich
geen zorgen te maken. „De grootste belasting
voor gezonde vrijwilligers is de tijd die ze
moeten besteden aan het onderzoek. Voor
hen bestaan er absoluut geen risico's. I r is
nooit sprake van letsel ten gevolge van een
proef. Ernstig zieke mensen kunnen wel ern
stige bijwerkingen ondervinden, maar dat
heeft alles te maken met hun ziekte."
Ook de farmaceutische industrie legt expe-
rlmenten met mensen voor Mn <-«-n i thkM i"-
Commissie. Volgens Engberts doen deze b<-
drijven dat niet met tegenzin. „Ze beschou
wen ons werk als steun in de rug en vinden
het goed dat er een controlerend instituut is
dat het welzijn van de proefpersonen be
waakt. Een gevestigd bedrijf dat verder wil.
kan zich geen fouten permitteren. Als ach
teraf blijkt dat een bedrijf onderzoeksresulti
ten heeft gemanipuleerd, kan het de poorten
w el duiten."
