Sjevardnadze dreigt, Georgië in oproer
Feiten &Meningen
Sjevardnadze meester in
communistisch blufpoker
Enquêtecommissie kiest voor
veranderen op kousenvoeten
Keating mag Elizabeth vertellen dat ze niet meer gewenst is
WOENDAC 15 SEPTEMBER 1993
President ontdoet zich met politiek drama van tegenstanders
Eduard Sjevardnadze, gisteren kort voor zijn woede-uitbarsting in het Georgische parlement foto reuter
Het water is Eduard Ambrosiejevitsj Sjevardnadze tot de
lippen gestegen. De Georgische leider stormde gisteren
met een hoofd als een biet het parlement uit, met de
boodschap: jullie zoeken het maar uit, ik neem ontslag.
Want dat parlement wilde niet toegeven aan Sjevardnad-
ze's verzoek: met harde hand en dictatoriale bevoegdhe
den de orde herstellen in een land dat van afhankelijke
Sovjet- tot onafhankelijke bananenrepubliek is verwor
den.
moskou hans geleunse
correspondent
Georgië is een land van heet
hoofden en Sjevardnadze maakt
daarop geen uitzondering. En
kele uren na zijn woedende af
tocht uit het parlement, liet de
voormalige Sovjet-minister van
buitenlandse zaken zich als red
der des vaderlands weer toejui
chen door duizenden demon
stranten in het centrum van
hoofdstad Tbilisi. En zegenen
door het hoofd van de Georgi
sche Christelijk Orthodoxe Kerk,
llja de Tweede. De kerkvorst
verzekerde de menigte meteen
dat Sjevardnadze zijn post niet
zal verlaten. De 65-jarige Sje
vardnadze was al weer half om.
Hij beloofde aan te blijven wan
neer het parlement, dat van
daag opnieuw in spoedzitting
bijeenkomt, akkoord gaat met
het uitroepen van de noodtoe
stand en zichzelf vervolgens
meteen voor drie maanden met
vakantie stuurt. Gisteravond
kwamen de volksvertegenwoor
digers hem al halfweg tegemoet:
nadat 149 van de 150 parle
mentsleden Sjevardnadze's ont
slag hadden aifgewezen, werd
later alsnog ingestemd met de
door het staatshoofd gewenste
noodtoestand.
Een tactisch spelletje dus? Dat
element speelt zeker een rol.
Sjevardnadze is per slot van re
kening een doorgewinterde po
liticus, die zijn Georgische tem
perament heeft leren beheersen
in al die jaren van moeizame en
historischeonderhandelingen
met de Groten der Wereld. De
kernwapenakkoorden, de Duit
se eenwording, Sjevardnadze
was er als rechterhand van Gor-
batsjov bij betrokken en zal ook
zo de geschiedenisboeken in
gaan.
Maar met de praktische gevol
gen van het politieke spel op ni
veau heeft de grijsharige politi
cus de grootste moeite. Dat was
al in het Gorbatsjov-tijdperk zo,
toen hij dreigde af te treden na
dat het Sovjet-leger in 1989 Tbi
lisi in een bloedbad veranderde
door betogers uiteen te slaan.
Een jaar later, toen Gorbatsjov
op weg leek gezamenlijk met de
conservatieve betonkoppen met
harde hand orde op zaken te
stellen in de Unie, hield Sje
vardnadze het voor gezien. Hij
trad plotseling af als minister
van buitenlandse zaken, waar
schuwde voor dictatuur, burge
roorlog en een dreigende staats
greep.
Weer een jaar later, toen zijn
status als internationaal politi
cus nog wat was opgekrikt
doordat zijn waarschuwing over
een staatsgreep was uitgeko
men, besloot Sjevardnadze naar
zijn geboorteland Georgië af te
reizen. De voormalige dissident
Gamsachoerdia was daar in
middels als president afgezet en
verdreven. Sjevardnadze, met
zijn internationale faam en con
necties, leek de aangewezen
man om de vijf miljoen Geor-
giërs aan democratie en wel
vaart te helpen.
Om af te rekenen met Gamsa-
choerdia's gewapende aanhan
gers, moest hij samenwerken
met krijgsheren als Ioselliani en
Kitovani, die hun afkeer van
Gamsachoerdia praktizeerden
met eigen legers. Kitovani werd
defensieminister en zorgde er
met zijn drastische en ondoor
dachte maatregelen voor dat de
RUSLAND
—Gag^v 7V, O
.samtredia^y ^.Cchinvaji J
'WOZJAfliÊ «Z' TBILJSI^^Rusiavi S
tt t/—-v t,AchaJcicne f A V
Marneuli»
f ^""VÏZERBAIDZJAN
iam cv Ganala^»-
MENIE J
0 ,m .00 /j A
tegenstellingen tussen Tbilisi en
Abchaziërs in hun roerige pro
vincie ontaardden in een regel
rechte oorlog, die in een jaar
tijd honderden doden kostte.
Sjevardnadze bleek met al zijn
politieke ervaring niet in staat
de camouflagepakken onder de
duim te houden. Bovendien
wist hij de talloze fragmentatie-
bommen van talloze oppositie
bewegingen niet te detoneren.
De 'ware democraten', die zich
ook al tegen Gamsachoerdia
hadden gekeerd, bleven Sje
vardnadze, ondanks zijn beke
ring tot christen in 1992, be
schouwen als een machtsbelus
te communist.
Vorige maand bereikte Sjevard
nadze een politiek akkoord met
Moskou en de opstandelingen
in Abchazië over een staakt-het-
vuren en geleidelijke terugtrek
kingvan het Georgische leger
uit Abchazië. De oppositie legde
zich er woedend bij neer, maar
de krijgsheren niet. Nauwelijks
zwegen in Abchazië de kanon
nen of de strijd barstte los in
West-Georgië. Gamsachoerdis-
ten namen een aantal stadjes
in, blokkeerden Zwarte-Zeeha-
vens en de strategische spoor
lijn tussen-Rusland en Tbilisi.
Om zich van hen te ontdoen,
wijzigde Sjevardnadze afgelo
pen zaterdag zijn kabinet en be
noemde zichzelf tevens tot mi
nister van binnenlandse zaken.
De orde moest met harde hand
worden hersteld en alle onoffi
ciële gewapende groepen dien
den hun wapens inleveren. Dat
was uiteraard tegen het zere
been van lieden als Kitovani en
Ioselliani, die hun getrouwen in
het parlement tegen Sjevard
nadze in stelling brachten en
Sjevardnadze als dictator af
schilderden.
Met politiek drama van Georgi
sche allure heeft Sjevardnadze
zich nu van deze tegenstanders
ontdaan. Maar of hij werkelijk
bereid is Georgiërs tegen Geor-
giërs te laten vechten in naam
van herstel van de democratie,
mag worden betwijfeld. Sje
vardnadze lijkt van één ding ge
noeg te hebben: vuile handen.
opnieuw een probaat middel
gebleken. In december 1990
schokte hij de wereld met de
emotionele boodschap dat hij
aftrad als minister van buiten
landse zaken van de Sovjetunie,
als waarschuwing tegen het sta
linistisch addergebroed dat be
zig was een complot te smeden
tegen Gorbatsjov. Toen de coup
in augustus 1991 mislukte, keer
de Sjevardnadze onder algehele
bijval op zijn post terug. Hij had
zich alleen verkeken op de le
vensduur van de Sovjetunie.
Dreigen met aftreden is trou
wens een beproefd middel in
wat eens de Sovjetunie was. Mi-
chail Gorbatsjov was er niet vies
van zo nu en dan zijn verzwakte
positie te versterken door te
roepen dat hij ,,het gezeur" beu
was net als Sjevardnadze nu
en het bijltje erbij neer zou
gooien. En ook Boris Jeltsin wist
in zijn eerste jaren als president
van Rusland het parlement naar
zijn hand te zetten door te drei
gen dat hij er de brui aan zou
geven. Nu durft hij die gok niet
meer te nemen, bang dat de
Opperste Sovjet gretig zal toe
happen.
Sjevardnadze hoeft zich om dat
risico nog niet te bekommeren.
De eerste vrij gekozen president
Zviad Gamsachoerdia heeft Ge
orgië in de afgrond van burger
oorlog en recessie gestort. Na
dat hij was verjaagd, werd ex-
wereldleider Sjevardnadze als
reddende engel binnengehaald.
De Georgiërs herkennen in hem
de vroegere communistische
partijleider, die weliswaar
wreed optrad tegen onwilligen,
maar jarenlang borg stond voor
stabiliteit en een economisch
paradijs op Sovjetniveau.
De Georgiërs geloven in Sje
vardnadze. En het moet gezegd,
hij probeert een einde te maken
aan de oorlog in de opstandige
regio Abchazië en de economie
te laten opbloeien. Georgië
heeft alles om een welvarend
vakantieland aan de Zwarte Zee
te worden. En wie zegt dat je
daar democratie bij nodig hebt?
haarlem onno havermans
Blufpoker, daar waren de oude
communisten niet vies van.
Eduard Sjevardnadze liet giste
ren zien dat hij het spelletje nog
tot in de puntjes beheerst. De
witharige eminentie van de ge
wezen Sovjet-diplomatie, die
zoveel warmte uitstraalde in het
Westen met zijn democratische
houding, zette het parlement
van het arme Georgië ongege
neerd onder druk. En kreeg zijn
Het Georgische parlement kon-*
digde gisteravond de noodtoe
stand af in de door een burger
oorlog geteisterde republiek en
zette zichzelf vervolgens buiten
spel door president Sjevardnad
ze vergaande bevoegdheden te
verlenen. Daarmee kreeg de
man die de Koude Oorlog liet
ontdooien zijn eigen dictatuur
die niet zo heten mag.
'Eddie' stapte gisteren woedend
weg vanachter het spreekge
stoelte in het parlement, nadat
hem vanuit de zaal het verwijt
was gemaakt dat hij uit was op
een dictatuur. Dat liet Sjevard
nadze zich niet zeggen. Een
man die in de beschaafde we
reld het aureool van vredesa
postel kreeg omgehangen, hoeft
zich niet te laten schofferen
door een stelletje rabauwen die
alleen dankzij zijn inspannin
gen nog op de kaart staan, zo
maakte hij de verbouwereerde
afgevaardigden duidelijk. Presi
dent Sjevardnadze trad af en hij
was niet te bewegen nogmaals
voor reddende engel te spelen.
Zei hij.
Dat was gisteren rond het mid
daguur. Nog geen half etmaal
later was de president al weer
op zijn post, nadat een dui
zendkoppige menigte voor het
parlementsgebouw in Tbilisi
zijn terugkeer had geëist en pa
triarch llja II zich direct tot Sje
vardnadze had gewend. Het
parlement ging door de knieën
en Sjevardnadze zag zijn hoge
inzet beloond.
Aftreden is voor Sjevardnadze
medewerker
De parlementaire enquête
commissie voor de sociale ze
kerheid heeft haar huiswerk af.
Vorige week heeft ze haar vuist
dikke rapport gepubliceerd.
Daarna werd een stortvloed aar
commentaren via de media we
reldkundig gemaakt. Iedereen
heeft zijn of haar zegje gedaan.
Het is tijd om een paar dingen
op een rijtje te zetten.
De enquête-commissie heeft
heel nauwgezet uitgezocht wat
er allemaal is misgegaah met de het beheer
uitvoering van onze sociale
kerheid. Opvallend is dat we dat zij de
allemaal aJ heel precies wisten.
De commissie heeft niets
nieuws boven tafel
gebracht. Zij heeft
dat wel beter dan
ooit gedocumen
teerd. Dat verdient
lof, maar ook niet
meer dan dat.
Verbijsterend is het
dat met al deze we
tenschap, waarvan
we al zo'n tien jaar
kennis hebben, zo
lang niets is ge-
daan. Daarover
zwijgt de commis
sie in alle talen. Ze analyseert
heel treffend hoe vakbonden,
werkgeversorganisaties en poli
tieke partijen elkaar gedurende
meer dan tien jaar in de houd
greep hebben gehouden.
Zodanig dat elke verandering
laat staan verbetering van het
stelsel van sociale zekerheid al
bij een begin van uitvoering
werd g<
bijgedr
wel onoplosbare problemen zit
ten bij voorbeeld inzake de
WAO. Eén miljoen Nederlan
ders zijn van deze verzekering
inmiddels afhankelijk, hun ge
zinsleden niet meegeteld.
De kamercommissie vindt het
niet zinvol om schuldigen aan
te wijzen. In navolging van mi-
nister-president Lubbers is de
commissie van mening dat we
allemaal in meerdere of minde-
Resultaten
onderzoek
commissie
niet nieuw
werd gesmoord. Dat heeft ertoe
bijgedragen dat we nu met vrij-
/elo
voorgestelde grote schoonmaak
een stukje moeilijker.
Dat was afgelopen week ook al
te zien en te horen in de reac
ties van de hoofdrolspelers.
Vakbonden en werkgeversorga
nisaties kropen allerminst
schuldbewust weer in hun be
kende schuttersputjes, weldra
daarin gevolgd door de grote
politieke partijen. De stukken
op het schaakbord staan weer
precies op dezelfde plaats als
voor de parlementaire enquête.
En dit, terwijl de kamercommis-
hele grote veranderingen in
onze sociale ze
kerheid voorstelt. Ten eerste wil
^■11 de WAO dras
tisch beperken door nog slechts
mensen daarin toe te laten die
voor 70% en meer
zijn afgekeurd.
Deze regeling komt
overigens bovenop
de nieuwe regeling
en de oude regeling
die er was vóór de
ingreep door het ka
binet-Lubbers-Kok.
Zo hebben we straks
een stapeling van
drie regelingen voor
in principe gelijk
soortige gevallen. Ik
ben benieuwd hoe
dat allemaal zonder een hoop
administratieve rompslomp kan
worden uitgevoerd.
Veel belangrijker nog is of deze
regelingen wel stand houden,
indien een beroep wordt ge
daan op de Europese rechter.
Immers, met het rechtsbeginsel
gelijke monniken gelijke kap
pen wordt nu wel héél fantasie
rijk omgesprongen.
Vervolgens stelt de Kamercom
missie voor om de uitvoering
van de Ziektewet geheel aan de
werkgevers en werknemersor
ganisaties over te laten en deze
wet bovendien terug te brengen
tot het absolute minimum. In
beginsel een goede zaak. Als dat
maar óók betekent dat verzeke
ring tegen ziekte niet het alleen
vertoningsrecht wordt van de
sociale partners.
n lief ding waard
e schuld dragen. Ik vind zijn, indien particuliere v
dat op z'n minst opmerkelijk. Ik keraars mee mogen doen en dat
heb altijd gedacht dat er leiding met name werkgevers én werk-
werd gegeven in dit land.
Leiding geven betekent verant
woordelijkheid dragen en daar
zonodig de gevolgen van op
zich nemen. Zo niet in ons land.
De commissie heeft door de
schuldvraag uit de weg te gaan
een psychologische blunder ge
maakt van de eerste orde. Door'
de schuldvraag niet te stellen
wordt de door de commissie
zelf mogen kiezen l
hetgeen wordt aangeboden.
Zo'n vaart zal het echter niet lo
pen. De parlementaire enquête
commissie wil deze diep ingrij
pende veranderingen doorvoe
ren op kousenvoeten. Op zijn
Hollands dus! Het resultaat zal
het een of andere wazige com
promis zijn, dat het paard ach
ter de wagen spant.
Campagne Australische premier voor républiek 'heillozekoers
sydney-londen the independent
Het komend weekeinde vindt
op Balmoral, de zomerresi
dentie van de Britse koningin
Elizabeth, een van de meest
fascinerende gesprekken
plaats die deze eeuw in een
koninklijk paleis zijn gevoerd.
De gesprekspartners zijn Eli
zabeth en de Australische pre
mier Paul Keatiog, die zich in
zet om van zijn land in het
jaar 2000 een republiek te ma
ken. De persoonlijke verte
genwoordiger van de koningin
in Australië, gouverneur-ge
neraal Bill Hayden, heeft deze
week al duidelijk gemaakt dat
Keating een heilloze koers
voert die 'Oz' alleen maar el
lende brengt. Keatings voor
ganger Bob Hawke meent dat
misschien beter kan worden
gewacht op een troonswisse
ling in Londen. Uit respect
voor Elizabeth, die al sinds
1952 koningin van Australië
Het wordt Keatings eerste ont
moeting met Elizabeth sinds
hij begin dit jaar zijn campagne
voor een republiek luidkeels
heeft gelanceerd, en de eerste
keer dat de koningin een pre
mier op bezoek krijgt met de
wat pijnlijke taak haar te vertel
len dat ze niet langer is ge
wenst.
Probeert u zich een voorstelling
te maken van het toneelstuk.
Wie zal er het eerst over begin
nen? Zullen ze er ruzie over
maken, of er als twee redelijke
volwassenen over praten? Kea
tings voorlichter wil alleen
maar kwijt dat het gesprek uit
sluitend zal worden gevoerd
door de koningin en de pre
mier. Keating meent dat Eliza
beth ondertussen heus wel
weet hoe hij over de toekomsti
ge rol van de monarchie in
Australië denkt en dat ze het
onderwerp niet uit de weg zal
gaan. ,,Ze leest tenslotte ook
kranten."
Zeker is echter dat Keating de
koningin op de hoogte zal
brengen van de ontwikkelingen
in Australië. Volgende maand
wordt een rapport verwacht
van het Adviescomité Republiek
over wat Keating heeft om
schreven als ,,de minimale
constitutioneleveranderingen
die nodig zijn om tot een le
vensvatbare Federale Repu
bliek van Australië te komen".
Hij zal de koningin ook zeggen
Elizabeth, die in Australië niet meer gewenst is als koningin.
archieffoto De Australische premier Paul Keating.
archieffoto
dat er niets verandert tenzij
een meerderheid van Australië
rs zich er in een referendum
voor uitspreekt.
In hoeverre de stadse Keating,
die handgemaakte Italiaanse
pakken draagt en schoenen
van 500 gulden, past binnen de
drollenvanger-en-rubberlaar
zen-stijl waarin de Schotse va
kanties van de koninklijke fa
milie worden gehouden, is on
derwerp van speculatie. „Hij
vist niet, jaagt niet en rijdt geen
paard. Hij speelt zelfs geen
golf', aldus een ingewijde in
Canberra.
Een Britse columnist opperde
schalks dat het feit dat Keating
een varkensfokkerij bezit mis
schien als gespreksonderwerp
kan dienen. Maar hij voegde
daaraan toe dat hij niet mocht
hopen op een spelletje bridge
na het eten. In plaats daarvan
zou hij voorbereid moeten zijn
op een poppekastopvoering.
Zes maanden nadat hij tegen
alle verwachtingen in zijn her
verkiezing als premier heeft ge
wonnen, is hij de controle over
het politieke toneel in zijn land
kwijt en is de kwestie van de
republiek op een zijspoor ge
zet.
Hij heeft geprobeerd met het
doordrukken van een nieui
wet een uitspraak van het
Hooggerechtshof uit te voeren,
volgens welke wordt erkend dat
aborigines recht hebben op
landbezit maar kwam daar
mee in conflict met de pre
miers van de deelstaten, mijn-
exploitatiemaatschappijen,
boeren en zelfs met aborigines
zelf.
Keatings begroting, waarmee
het begrotingstekort moet wor
den teruggebracht door verla
ging van de inkomstenbelas
ting uit te stellen en belasting
te heffen op wijn en andere
consumentengoederen, heeft
de woede gewekt van nog meer
Australiërs. Keating heeft in
middels al een paar voorstellen
moeten intrekken mede op
aandringen van de Senaat,
waar Labor geen meerderheid
heeft.
Het laatste wat Keating wil is
nieuwe verkiezingen, waartoe
een begrotingsimpasse had
kunnen leiden. In de opiniepei
lingen staat Keatings Laborpar-
tij er het slechtst voor sinds de
partij tien jaar geleden aan de
macht kwam.
Keating, die zich pas na zijn
aantreden als premier tweeën:
eenhalf jaar geleden heeft ont
popt als fervente nationalist,
heeft nooit een ander leven ge
kend dan de politiek. Hij ging
op zijn vijftiende van school en
kreeg belangrijke contacten
binnen de rechtervleugel van
de jongerenafdeling van Labor
in New South Wales. Op zijn
25ste kwam hij in het federale
parlement in Canberra.
Zelfs voor zijn vrienden blijft
Keating ondoorgrondelijk. On
danks al het lef dat hij in het
openbaar toont, houdt hij vast
aan de ouderwetse waarden
van het gezinsleven en per
soonlijke loyaliteit. Hij aanbidt
zijn vrouw, Annita, een in Ne
derland geboren voormalige
stewardess, en hun vier kinde
ren. Hij staat erop zijn week
einden thuis door te brengen.
Zijn andere obsessies zijn an
tiek en klassieke muziek.
Als premier heeft Keating prak
tisch toegegeven dat hij geen
oplossing heeft voor de hoogste
werkloosheid in Australië sinds
de jaren dertig. Die werkloos
heid is voor een groot deel het
gevolg van de recessie die volg
de op zijn termijn als minister
van financiën. Op andere ge
bieden heeft hij zich liberaler
getoond dan Hawke: hij heeft
meer aandacht voor vrouwen
en aborigines, en heeft het ver
bod voor homo's om in het le
ger te dienen afgeschaft.
Het is Keating de Ierse katho
lieke patriot die spreekt, met
zijn antipathie tegen de oude
protestantse gevestigde orde,
wanneer hij een beroep doet
op de Australiërs de laatste
constitutionele banden met
Groot-Brittannië te verbreken
en zich meer te identificeren
met de landen rond de Stille
Oceaan. Het is ook Keating de
doorgewinterde politicus die
geen risico schuwt en raakt aan
in het volk latent aanwezige
sentimenten en probeert hoe
ver hij kan gaan.
Opiniepeilingen laten zien dat
een meerderheid van de
Australiërs de republikeinse
ideeën van Keating deelt. Maar
sommige critici houden vol dat
zijn oplossing van een 'mini
male' constitutionele verande
ring de koningin vervangen
door een gekozen president
veel problemen met zich mee
brengt. Zij zeggen dat hij niet
genoeg heeft nagedacht over
hoe de symbolen van de mo
narchie moeten worden ver
vangen.
vertaling: luutje
