geen akkoord'
'Als wij in Oslo hadden gezeten, was er
Met wederzijdse erkenning
begint echte onderhandelen
Feiten &Meningen
Israëlische Arabieren kunnen kiezen tussen twee staten
MAANDAG 13 SEPTEMBER 1993
2
Voormalige tegenstanders Wagtendonk en Soetendorp in gesprek:
Het is even wennen, maar daar zitten de voormalige kemphanen dan tegenover elkaar
aan tafel. Rabbijn Awraham Soetendorp, bekend van de media als onvermoeid woord
voerder over joodse, Israëlische en humanitaire zaken. En aan de andere kant Kees
Wagtendonk, islamoloog, en een van de oprichters van het Nederlandse Palestina Ko-
mitee.
Soetendorp (links) en Wagtendonk (rechts).
fotomontage» anp
DEN HAAG MAARTEN JAN HIJMANS
EN DIRK VISSER. ANP
In de nog niet zo ver achter ons
liggende dagen dat Israël door
ging voor een bedreigde staat,
vlogen het pro-Israëlische en
het pro-Palestijnse kamp elkaar
regelmatig in de haren en sloe
gen ze elkaar met liefelijke bij
namen om de oren. Termen als
,,neo-kolonialisten" of „racisti
sche onderdrukkers" waren
even gewoon als „mensen die
gemene zaak maken met ter
reur" of zelfs kortweg „antise
mieten". In die tijd was het vrij
wel ondenkbaar de twee kam
pen in één ruimte samen te
brengen. Ook tot voor kort zou
het nog moeilijk zijn geweest
om hen aan één tafel te krijgen
voor een gesprek.
Maar de nieuwe geest die door
het Midden-Oosten waart,
schept nieuwe realiteiten. Ook
in Nederland.
We zitten in een riante kamer
van het riante gebouw van de
milieuorganisatie 'International
Green Cross' aan de Lange Vij
verberg in Den Haag, waar Soe
tendorp sinds de opening, on
langs door Michaïl Gorbatsjov,
een bestuursfunctie vervult. Om
te kijken of de nieuwe tijd wer
kelijk is aangebroken, beginnen
we met een terugblik op die pe
riode waarin de tegenstellingen
onverzoenlijk leken.
Die tijd waarin het pro-Israëli
sche kamp, en daar hoorde toen
bijna heel Nederland toe, de lof
zong van het jonge Israël. En
van de kibbutzim waar zulke in
teressante experimenten gaan
de waren met het socialisme.
Waar het Palestina Komitee dan
weer zuur tegenin bracht dat dit
socialistische experiment toch
maar mooi plaats vond op van
de Palestijnen gestolen grond.
Het Komitee had nu eenmaal
de gewoonte tegen de stroom in
te roeien en daarbij gewoonlijk
weinig gevoel aan de dag te leg
gen voor wat het goed zou kun
nen doen bij de publieke opi-
Is dat beeld correct? Jawel, be
aamt Wagtendonk, onverwacht
gemakkelijk, het Palestina Ko
mitee ondervond inderdaad
veel tegenstand van joden en de
publieke opinie. Het hele klL
maat was in 1969, toen het Ko
mitee werd opgericht, nu een
maal pro-Israël. De sfeer was
ook erg gepolariseerd. Maar het
Komitee was niet anti-Israël.
Wagtendonk: „Ik kreeg op de
oprichtingsteach-in de vraag
voorgelegd van een journalist of
we nu voor of tegen Israël wa
ren. Ik heb toen gearitwoord dat
we voor gerechtigheid waren."
Anti-joods was het Komitee
evenmin, volgens Wagtendonk.
Al was het even begrijpelijk als
betreurenswaardig dat joden
meestal aan de andere kant
stonden en al is er in het Komi
tee ooit, in navolging van de Pa
lestijnen, gediscussieerd over de
vraag of de joden wel een volk
en niet alleen een religieuze ge
meenschap vormden.
„Maar die beslissing was niet
aan ons. Als de joden zichzelf
als een volk definiëren, dan is
dat zo." Nee, als het Komitee
iets was. dan was het een Soli-
dariteitskomitee met het Pales
tijnse volk, dat zich in een un
derdogpositie bevond. En kreeg
het Komitee bijdragen van
mensen die zeiden dat ze „ook
tegen de joden waren" dan
werd dat geld onmiddellijk te
ruggestuurd.
Ook Soetendorp heeft zijn her
inneringen: de debatten die zijn
vader, rabbijn Jacob Soeten
dorp, in de jaren vijftig al wijdde
aan de „Palestijnse kwestie" als
een bewijs dat Nederland ook
toen al wist dat het probleem
bestond. De aanslagen in Ant
werpen, Wenen, Rome, die ge
maakt hebben dat ook nu nog
steeds in Nederland alle syna
gogen beveiligd zijn. En het mo
ment waarop de scherpe tegen
stelling tussen het Palestijnse en
het Israëlische kamp in Neder
land werkelijk is ontstaan. Dat
was tijdens de Zesdaagse oorlog
van 1967 weet hij. Die fungeer
de als een soort „waterschei
ding".
Hij kan zich herinneren hoe
mensen toen plotseling alles en
iedereen op één hoop begon-
De twee voormalige tegenstanders:
nen te gooien. „Jullie hebben
gisteren gebombardeerd, zei
den ze dan tegen me, goed zo."
Zijn vader kreeg een botsing
met een goede vriend, de theo
loog Piet de Boer, met wie het
niet meer goedkwam. Ooit uitte
de Boer zijn teleurstelling pu
bliekelijk met de uitspraak: „De
droom van de zionisten is de
nachtmerrie van de Palestij-
De discussie wordt feller wan
neer beiden praten over het ver
leden. Het wordt tijd om in te
grijpen. De Vrede die net bezig
is zich té vestigen, moet niet
meteen weer al te zeer op de
proef worden gesteld. Aan Wag
tendonk daarom de vraag of hij
eigenlijk wel blij is met de vre
de. Of is het een bittere pil dat
de Palestijnen die ooit één secu
liere democratische staat in heel
Palestina wilden, nu uit zijn ge
komen op een oplossing waar
bij zij genoegen moeten nemen
met zo n 20 procent van het to
taal? De ex-bestuurder van het
Komitee blijkt het er maar
moeilijk mee te hebben.
„Kijk naar het verdelingsplan
voor Bosnië. De moslims daar
zouden meer moeten hebben
dan ze krijgen. De beste situatie
was eigenlijk die er onder Tito
bestond. En als je toch een Bos
nië creëert, dan zegt ons gevoel
toch dat alle bevolkingsgroepen
gelijke rechten zouden moeten
hebben. In Palestina wordt die
scheiding nu wel doorgevoerd
en dat is niet ideaal."
SoetendorR daarentegen is wèl
heel blij met de oplossing. „Ik
heb altijd gezegd dat als er wer
kelijk een vredesoplossing
komt, die door de meerderheid
van de Israëli's zou worden
aanvaard." De erkenning van
de PLO, na al het geweld, noemt
hij „een belangrijke emotionele
concessie" en het geheel is een
billijk begin van een oplossing,
volgens hem.
„Het is goed dat Gaza en Jeri
cho als voorbereiding gaan die
nen. Ik hoop dat het een oplos
sing zal zijn waar grenzen zul
len vervagen en nederzettingen
niet hoeven te verdwijnen, om
dat mensen aan twee kanten
van een grens wonen als in Ne
derland en België. Maar wel zal
uit het Handvest van de PLO
moeten verdwijnen dat vernie
tiging van Israël een van haar
doeleinden is."
Wagtendonk: „Maar dan moet
aan de andere kant ook niet ge
zegd worden dat de Palestijnen
geen recht hebben op een eigen
staat." „Het is een proces", ri
posteert Soetendorp. En als
Wagtendonk opmerkt dat dat
dan ook moet gelden voor die
passage in het Handvest, slaat
Soetendorp terug met de con
statering dat „als wij in Oslo
hadden gezeten, dit akkoord
nooit was bereikt".
De liberale rabbijn legt andere
accenten. Wat volgens hem de
grootste waarde is van het in
Oslo bereikte akkoord, is „het
momentum. Het vredesproces
moet je vergelijken met het be
klimmen van een berg. Naar de
top toe gaat het heel langzaam,
als je daar overheen bent, gaat
het heel snel. Ik geloof dat we
nu zijn aangeland in wat je het
dal van de vrede kunt noemen.
Dit is een historisch moment in
de geschiedenis."
Er ontwikkelt zich daarna een
discussie over hoe die vrede
zich dan verder zou kunnen
ontplooien. Wagtendonk zegt er
niet gerust op te zijn. De Pales
tijnen zijn nu eenmaal de zwak
ste partij. Soetendorp daarente
gen meent dat je het ook zö
kunt bekijken, dat de Palestij
nen, die altijd het kind van de
rekening zijn geweest, zich nu
bevinden in een dynamische
positie en misschien op weg
zijn naar een menswaardig be
staan.
„Ik ben niet de eerste en ook
niet de laatste die zegt dat het
hier gaat om een conflict tussen
recht en recht. Maar ik ben rab
bijn, en dichter, geen politicus.
Ik zie een perspectief. Ik zie een
weg naar een Midden-Oosten
waar waterbronnen worden
ontwikkeld, waar aan ontzil-
tingsprojecten wordt gedaan,
waar welvaart komt. Ik zie het
niet in termen van welk stuk
land en waar en welke grenzen
precies."
Wagtendonk daarentegen haalt
resolutie 242 van de Veilig
heidsraad erbij en de verplich
ting van Israël zich terug te trek
ken uit de bezette gebieden.
Soetendorp: „Dat is 26 jaar te
rug in de tijd. De discussie over
'de' bezette gebieden, of 'bezet
te gebieden' zonder meer. Als
dat op tafel had gelegen, dan
was er nu geen akkoord. Nu is
er beweging."
.Wagtendonk is er ook niet ge
rust op dat de Palestijnen in an
dere opzichten recht zal worden
gedaan. Terugkeer of op zijn
minst compensatie voor de
vluchtelingen van 1948. Hij zou
willen dat er gesproken wordt
over het recht op een staat met
Jeruzalem als hoofdstad, en op
een zodanige manier dat de
stad niet opnieuw wordt ge
deeld. Niettemin: „Ik hoop van
harte dat dit de vrede is en dat
het akkoord werkt."
Israëlische Arabieren staan voor de keus. Blijven ze Israëlisch staatsburger of stappen ze over naar een toekomstige Palestijnse staat. De Palestijnen zelf zijn onderling niet eens, zoals uit
deze demonstratie in Jeruzalem blijkt wat ze met het akkoord tussen Israël en PLO aanmoeten. foto reuter claus bjorn larsen
NAZARETH DIEPERIK KRAMERS
ANP
Het is nog een onwennig ge
zicht: de Israëlische en de
PLO-vlag broederlijk vastge
bonden aan een stok, twee sta
ten in één land. Toch is dat het
ideaal dat zo'n 2.500 Israëli
sche Arabieren In Nazareth za
terdag de straat op dreef, om
hun steun aan de wederzijdse
erkenning van Israël en PLO te
betuigen. De Arabische staats
burgers van het joodse land
zullen zelfs moeten kiezen in
welke van de twee staten ze
willen leven.
Achterop een rijdende, open
bestelwagen staat een jonge
man met een microfoon de
dansende menigte achter de
wagen op te zwepen. De toe
hoorders klappen in hun han
den en roepen de leuzen van de
voorzegger na. Een paar kleu
ters wapperen met olijftakken,
een vader houdt de vingertjes
van zijn kind in de V-stand.
Wir wollen Frieden haben!'zegt
Abdul Rahim al-Faqih, die een
Duitse vrouw en een handels-
huis heeft in Nablus op de Wes
telijke Jordaanoever „We heb
ben altijd onder vreemde heer
sers geleefd. Ik hoop dat dit
maal de joden hun woord hou
den." De Israëlische politie kijkt
in stilte toe.
„Ik moet nog altijd een knop in
mijn hoofd omdraaien voordat
ik ook geloof wat ik zie", aldus
een Israëlische fotojournalist.
„Nog maar een paar weken ge
leden zijn dergelijke demon
straties in deze straat door de
politie met traangas en knup
pels uiteengeslagen."
Op het plein bij de Bron van de
Heilige Maria maken de Arabi
sche sprekers duidelijk dat 'Ga-
za-Jericho eerst' nog maar het
begin is van de weg naar een
Palestijnse staat, met Jeruzalem
als hoofdstad, „zodat Arafat
daar spoedig in de al Aqsa-mos-
kee zal kunnen bidden". Uzi
Baram, Israëls minister van toe
risme. roept beide partijen op te
strijden tegen de tegenstanders
van de vrede: „Wij zullen
(joods) rechts tegenhouden,
maar de PLO moet de (Pales
tijnse) elementen die tegen het
akkoord zijn bestrijden."
SANA AP
Yemen zal als gastheer op
treden voor besprekingen
tussen aanhangers van
PLO-leider Yasser Arafat
en radicale Palestijnen
over hun geschillen over
een vredesakkoord tussen
de PLO en Israël. „Er moet
hoe dan ook geen Pales
tijns bloed vloeien door
Palestijnse handen", zei
Yahya Rabah, de PLO-af-
gezant in de Yemenitische
hoofdstad Sana.
Een paar jongens uit de Gaza-
strook spotten met hun politie
ke kleuren. „Ik ben voor de
PLO, maar hij daar. hij is een
fundamentalist van Harnas, en
die daar ook." „Ach man, je
bent zelf van Harnas!" werpen
de aangesprokenen lachend te
gen.
„Er dreigt wel een politiek con
flict met Harnas, maar ik geloof
niet in een burgeroorlog onder
Palestijnen", verklaart Abdul-
wahab Darawshe, leider en par
lementslid van de Arabische
Democratische Partij. „De over
grote meerderheid is voor de
PLO en die heeft de macht, de
anderen zullen uiteindelijk met
haar meedoen."
Zijn partijgenoot Dahar Atamli
denkt wel dat er „een soort in-
tifadah tegen de PLO" komt,
maar uiteindelijk zal Arafat als
overwinnaar uit die strijd ko
men. De joods-Arabische ver
zoening ziet hij met vertrouwen
tegemoet: „We hebben toch
veel gemeen, laatst is mijn jon
gere neef zelfs bekeerd tot het
joodse geloof." De joodse kolo
nisten zullen uiteindelijk in een
Palestijnse staat wonen, „net zo
goed als wij in een joodse staat
Maar de doorbraak van de vre
de plaatst Israëls Arabische
staatsburgers voor een onver
wacht dilemma: in welke van de
twee staten willen ze leven?
„Vroeger maakten de Palestij
nen uit de diaspora ons uit voor
'joden' omdat we in 1948 niet
zijn gevlucht, maar het waren
toen de armsten die achterble
ven. We hebben steeds met on
ze broeders in de bezette gebie
den meegestreden voor een ei
gen staat, maar zouden we als
nog weg moeten nu die staat er
komt? Ik heb hier mijn land,
mijn familie en vrienden, daar
om wil ik blijven als Israëlisch
staatsburger. Ik begrijp wel dat
veel vluchtelingen terugwillen
naar hun geboortegrond in Hai
fa en Jaffa, maar dat kunnen we
van Israël nu niet eisen."
Atamli hoopt daarom dat Israël
door de vrede geleidelijk zal op
gaan in de regio, waardoor de
oude scheidslijnen zullen verva
gen. De PLO. Egypte. Syrië en
Jordanië hebben een gemeen
schappelijk belang bij de be
strijding van het islamitische
fundamentalisme, en Israël kan
hen daarbij helpen. Uiteindelijk
zullen open grenzen de enige
afbakening tussen de joodse en
de Arabische staten vormen,
hoopt hij. „Laatst droomde ik er
nog van - ik ontbeet in Da
mascus, nam de lunch in Bei
roet. en eindigde met een diner
aanzeerin Tel Aviv."
JERUZALEM NEIL MacFARQUHAR
AP
Nu Israël en de PLO elkaar heb
ben erkend, moet het echte on
derhandelen nog beginnen,
daar zijn de leiders van beide
partijen het over eens.
De eerste stap, het realiseren
van Palestijns zelfbestuur in de
Gazastrook en de Westoever-
stad Jericho, is tijdens het ge
heim overleg in Oslo slechts in
ruwe vorm uitgewerkt. „Ik schat
dat tachtig procent open staat
voor nadere onderhandelingen
bij uitvoering", zei de Israëli
sche premier Yitzhak Rabin in
het parlement voordat het
nieuws over de wederzijdse er
kenning bekend werd.
De ruwe afspraken - een soort
verklaring van uitgangspunten
voor nadere onderhandelingen
- worden een maand na de on
dertekening, vanmiddag (Ne
derlandse tijd) in Washington,
van kracht. Dan begint het af
tellen van de tijd een half jaar
waarin het beperkt zelfbe
stuur zijn beslag moet krijgen.
De autonomie moet dus uiter
lijk op 13 april 1994 ingaan.
Er zijn nog diverse lastige pro
blemen. Zo vragen dq palestij
nen zich af hoe zij in de toe
komst van Jordanië naar Jericho
zullen reizen als Israël, zoals
aangekondigd, de Allenby-brug
over de Jordaan in handen
houdt. Ook is niet duidelijk
waar de grenzen van het auto
nome Jericho komen te liggen.
Rabin heeft gezegd dat zijn re
gering het gebied „zo klein mo
gelijk" wil houden.
Een ander probleem is het rei
zen van Palestijnen tussen Gaza
en Jericho, die door 60 kilome-
JERUZALEM AFP
De Israëlische regering legt
op 20 september de ak
koorden met de Palestijnse
bevrijdingsorganisatie
PLO ter goedkeuring voor
aan het parlement. Het de
bat in de Knesset stond
oorspronkelijk voor mor
gen op de agenda. Tot het
uitstel is besloten in ver
band met de aanwezigheid
van Rabin bij de onderte
keningsceremonie in Was
hington en het joodse
nieuwjaar (15-18 septem
ber).
ter Israëlisch gebied worden ge
scheiden. Rabin heeft gezegd
dat de toegang beperkt zal zijn,
omdat dat een beproefd middel
is om aanslagen op Israëli's te
voorkomen.
Hoe de samenwerking moet
verlopen tussen een Palestijnse
politiemacht en de Israëlische
veiligheidsorganen is onduide
lijk en er zijn nog geen regels
vastgesteld voor de Palestijnse
verkiezingen die in'juli 1994
moeten worden gehouden.
Wellicht zullen de 70.000 Pales
tijnen die tijdens de oorlog van
1967 uit Jericho en omgeving
zijn gevlucht naar de stad terug
mogen keren. Israël is echter
bevreesd daarmee een prece
dent te scheppen voor de terug
keer van in totaal drie miljoen
Palstijnen uit de diaspora.
Zowel in Gaza als in Jerioho
moeten afspraken worden ge
maakt over de afstand die de Is
raëlische strijdkrachten moeten
nemen van de autonome gebie
den. Deze kwestie moet volgens
het akkoord in de komende
twee maanden worden opge
lost. Ook een kwestie die be
spreking behoeft is de toegang
tot de haven van Gaza, die nu
zwaar wordt bewaakt door de
Israëlische marine om wapen
smokkel tegen te gaan.
Door eerst een overeenkomst te
sluiten over beperkte autono
mie hebben de partijen de
meest emotionele struikelblok
ken de kwestie Jeruzalem en
de joodse nederzettingen
voorlopig buiten beschouwing
kunnen laten. Rabin zei dat dit
de belangrijkste reden voor hem
was geweest om de overeen
komst te aanvaarden. „Dat is
het belangrijkste. Verenigd Jeru
zalem is er niet bij inbegrepen",
zei hij. Dat Jeruzalem de onver
deelde hoofdstad van Israël
moet blijven, staat voor rechtse
als linkse Israëli's buiten kijf.
Er zijn aanwijzingen dat men in
Israël voor de kwestie Jeruzalem
een oplossing zoekt in de sfeer
van min of meer autonome wij
ken. De Israëlische onderminis
ter van buitenlandse zaken Yos-
si Beilin, een van de opstellers
van het vredesplan, heeft voor
gesteld de Palestijnse bewoners
van de Israëlische hoofdstad,
net als hun volksgenoten op de
westelijke Jordaanoever, zeg
genschap te geven over de ei
gen godsdienstzaken, recJit-
spraak, belastingen onderwijs.
De Palestijnen willen daar alles
uithalen wat erin zit. De Pales
tijnse onderhandelaar Sari Nus-
seibeh zei dat de Palestijnen in
Jeruzalem onmiddellijk autono
me instituten zouden oprichten
om een dergelijke ontwikkeling
in gang te zetten.
