't Hart zwijgt op het juiste moment
Het gestoorde gevecht tegen
de geest van Reagan
Cultuur&Kunst
Het houvast
van zand
.J?
Wraak in Absurdistan
Boek café-interieurs
rijp voor De Slegte
DONDERDAG 9 SEPTEMBER 1993
Auteur neemt lezer weer mee naar christentwisten en Maassluis:
Maarten 't Hart is nooit bijzonder bedreven geweest in
het componeren van zijn proza. Maar deze keer brengt
hij zijn nieuwe roman Het woeden der gehele wereld na
een heleboel verwikkelingen tot een volstrekt logische
maar ook uiterst verrassende ontknoping. We zijn van 't
Hart gewend dat hij alles breed uitspint. Ditmaal besloot
hij om op het juiste moment te zwijgen. Al met al zou de
ze roman daarom wel eens een hoogtepunt in het oeuvre
van de schrijver kunnen zijn.
In zijn nieuwste roman wijdt 't Hart ook een paar bladzijden aan een jongen die zich
ARCHIEFFOTO HIELCO KUIPERS
BOEKEN
RECENSIE HANS WARREN
Maarten 't Hart, Het woeden der gehele
wereld. De Arbeiderspers, Amsterdam,
34,90, gebonden 49,90.
Het lijkt in het werk van Maar
ten 't Hart dikwijls of het ver
haal slechts bijzaak is, een ex
cuus om pittige gesprekken te
kunnen laten voeren, persoon
lijke herinneringen op te halen,
ideeën te ventileren, zelfs reke
ningen te vereffenen. In Het
woeden der gehele wereld ligt
dat niet veel anders. We gaan
weer terug naar Maassluis, het
stadje van zijn jeugd. We zijn
opnieuw getuige van bizarre
christen-twisten, lezen nog
maals van die curieuze conver
saties en komen voor de zoveel
ste keer in de vreemde en toch
ook zo vertrouwde wereld van
de schrijver terecht.
Hoofdpersoon Alexander
Goudveyl groeit op als zoon van
een lorrenhandelaar. In de oor
log verhuisden zijn ouders on
der onduidelijke omstandighe
den van Rotterdam naar Maas-
BOEKEN
RECENSIE PEER VAN 'T ZELFDE
Huub Beurskens, Leila Uitgeverij Meulen-
hoff, 34,50.
„Er bestaat eigenlijk niet zoiets
als teveel drinken. Funest is het
pas als je drinkt op het verkeer
de moment, of in de verkeerde
stemming." Het was dacht ik
Carmiggelt die dit beweerde, in
een brief aan Reve, althans in
woorden van gelijke strekking.
Voor verliefdheid geldt hetzelf
de. Je wordt niet verliefd op de
verkeerde, maar het moment
kan ontzettend beroerd .geko
zen zijn. Dat kan triest zijn voor
wie het overkomt maar het is
een goudmijn voor romanciers.
Aan dat thema tragische lief
des is weer een variant toege
voegd. Leila heet het boek,
Huub Beurskens de auteur. Het
is niet opvallend origirfeel -
man wordt verliefd op prostitu-
ée - maar ook niet bouquetterig.
Beurskens heeft in ieder geval
zijn best gedaan - opvallend zijn
best gedaan - er iets literairs van
te maken. Echt storend is het
niet, maar hij heeft iets van een
mooischrijver. Hij las, vermoed
ik, ooit dat gefingeerde inter
view met Reve in Tien Vrolijke
Verhalen, maar deed dat helaas
iets te vluchtig.
Reve beweert iri die samen
spraak dat het soms veel beter
is een woord als bij voorbeeld
eenzaamheid in het geheel niet
te noemen doch simpelweg de
kamer, de lichtinval, de geur,
het uitzicht enz. op juiste wijze
te beschrijven. Beurskens heeft
echter roomser willen zijn dan
Reve. Als hij een desolate ach
terbuurt beschrijft, luidt het:
„Fietsskeletten, krantenpapier,
folders, lege blikjes op de stoe
pen, in de goten, onder de au
to's, in de portieken, waar het
naar menselijke urine rook,
enz., regel na regel.
Ik houd daar niet zo van.
Toch, ondanks de woordpoepe-
rij, heb ik het verhaal geïnteres
seerd gelezen. Niet om Boy
Bouvé, de verliefde stakker,
noch om Egyptische Leila, de
prostituée. Nee, degene die al
lengs intrigerender wordt is
Marysa, de vertelster, Zij vertelt
wat Boy is overkomen - een re
laas dat grotendeels uit, overtui
gend opgediste, gissingen moet
bestaan, want ze ziet hem maar
af en toe.
Zij, op haar beurt, is verliefd
op Boy. Er is echter een verschil.
Boy is de mislukte Pygmalion,
wiens schepping niet levensvat
baar is. Marysa slaagt erin illu
sies te laten voor wat ze zijn: il
lusies. Hoe? Als ik het goed be
grepen heb: door te accepteren
dat eenzaamheid chronisch is,
en dat wat houvast lijkt te bie
den slechts bestaat uit stof, en
korreltjes zand. Dat idee is eer
der indringender verwoord,
maar als gezegd, Beurskens
heeft er een pakkend verhaal
van gemaakt.
sluis. De jongen wordt gepest
door zijn leeftijdgenoten, maar
geniet de bescherming van een
plaatselijke politieagent die een
bijzondere belangstelling voor
hem heeft. Dezelfde man weet
blijkbaar iets van zijn ouders.
Hoe gierig ze ook zijn, ze lenen
hem geld zonder dat er veel
kans bestaat dat hij terug zal
betalen.
Op een zaterdag in 1956 - er
is juist een campagne aan de
gang om de heidenen van
Maassluis te bekeren - wordt
die politieagent doodgeschoten.
Goudveyl die piano zit te spelen
is er getuige van, maar herkent
de dader niet. Het onderzoek
naar de misdaad levert niets op,
jarenlang wordt de hoofdper
soon achtervolgd door de vraag:
wie heeft het gedaan? Op de
achtergrond speelt een gebeur
tenis uit de meidagen van 1940
mee: een aantal mensen had op
een Maassluise haringlogger
Nederland willen ontvluchten,
de Duitsers hadden dat belet en
bliezen het schip op.
Goudveyl leert, ook wanneer
hij gaat studeren, steeds meer
BOEKEN
RECENSIE LOMAN LEEFMANS
Jan Bartelsman, Nederlandse Café Interi
eurs. 288 pagina's. Uitgeverij Jan Bartels-
man, 25,00. Ook verkrijgbaar bij de
tweehonderd in het boek opgenomen ca
fés.
De Wevershoofse fotograaf Jan
Bartelsman heeft een fotoboek
je op de markt gebracht met
daarin tweehonderd prenten
van interieurs van Nederlandse
kroegen. De foto's zijn één voor
één fletsig met de hand.
'Een fotografische ontdek
kingsreis langs Nederlandse ca
fés' zoals de ondertitel luidt, is
niet het eerste boekwerk dat
Bartelsman én zijn kleurenteam
over dit onderwerp heeft ge
maakt. Eerder werden al onwer-
Café Studio in Haarlem.
mensen kennen die hem nader
tot de oplossing van het raadsel
kunnen brengen. De hoofdper
soon trouwt met de zangeres
Joanna, dochter van een be-
kelijke afbeeldingen van cafés in
New York, Parijs, Brussel en
Barcelona ingebonden. Nu was
Nederland aan de beurt.
Het boek is zeker een aardig
hebbe-dingetje voor de twee
honderd kroegbazen en hun
stamgasten die hun café eens in
een ander waas te zien krijgen.
Maar voor iedereen buiten deze
groep (uitgezonderd binnen
huisarchitecten mischien) is het
boek na vijf minuten bladeren
uit, om nooit meer uit de kast te
halen.
De plaatsjes zijn ook ronduit
saai omdat er geen mens op
staat. En om van een café een
goede indruk te krijgen is het
stamvolk net zo belangrijk als
de inrichting. Een typisch kado-
boekje derhalve voor de bak
roemd dirigent en één van de
mensen die met de haringlog
ger had willen vluchten, Goud
veyl verdenkt hem ervan de
moordenaar van de politieagent
'speciale aanbiedingen' naast
de kassa van De Slegte.
Maar het bijzondere van het
fotoboek is ook niet de inhoud,
maar de opzet. De voorfinan
ciering geschiedde door
hoofdsponsor Camel en de ho-
reca-exploitanten zelf. Die
moesten een x-bedrag betalen
voor een afbeelding in het boek.
Daarvoor kregen ze niet alleen
een aantal gratis exemplaren
die ze zelf kunnen verkopen
maar ook zit er bij de deal een
aantal ansichtkaarten. Het zijn
dus ook niet de tweehonderd
mooiste kroegen van Nederland
(al zitten er zeker artistieke bij)
maar de tweehonderd met de
ijdelste eigenaren en Bartels
man is derhalve een zeker zo
goede zakenman als fotograaf.
te zijn die schadevergoeding
voor de gezonken boot eiste.
Die verdenking blijkt mis
plaatst, maar hoe tenslotte alle
stukjes van de puzzel op hun
BOEKEN
RECENSIE BERT KUIPERS
Ismail Kadare, Een breuk in april. Van Ge
nnep, 34,50.
Van Ismail Kadare (spreek uit:
Kadaré) verscheen onlangs Een
breuk in april in de Nederland
se vertaling. De Albanese auteur
schrijft dit keer over een schi
zofrene maatschappij die door
bloedwraak bij toerbeurt ver
deeld wordt in moordenaars en
slachtoffers. Hoe het bergvolk
zich daarbij precies hèeft te ge
dragen, staat in de 'Kanun i Le-
ke', het gewoonterecht van de
clans die leven op de hoogvlak
te van de Rrafsh in Noord Alba-
Twee families zijn al zeventig
jaar in een bloedige vendetta
verwikkeld. Waarom weet nie
mand meer. Wanneer de bloed
wraak weer eens in vol bedrijf
is, kruist het pad van een
'rechtspreker' (lees: wreker) dat
van een jonge vrouw uit de stad
die met haar echtgenoot de wit
tebroodsweken op de hoogvlak
te doorbrengt. Vrouw en moor
denaar voelen zich onweer
staanbaar tot elkaar aangetrok
ken, maar tot een ontmoeting
komt het niet. De confrontatie
met deze bergbewoner die door
het perpetuum mobile van de
vendetta op zijn beurt tot de
dood veroordeeld is, verandert
plaats vallen zal ik niet onthul
len. Daarvoor moet u zelf deze
roman lezen, die boeit van de
eerste tot de laatste bladzij, van
hoofdlijn tot bijzaak.
het leven van de vrouw uit de
stad.
Hoewel Kadare in Een breuk
in april een waar Absurdistan
laat zien, waarover een lezer
zich met recht kan verbazen, is
mij dit boek tegengevallen. Dat
is niet helemaal de schuld van
de schrijver, al bedient die zich
wel wat goedkoop van een sim
pel plotje met vlakke psycholo
gie, waarvan de afloop boven
dien weinig verrassend is. De
schoen wringt hem echter ook
nog ergens anders, namelijk
door het wel heel erg schrale
taalgebruik. Dat kan een bewus
te keuze zijn, want het past heel
goed bij de atmosfeer op de
hoogvlakte, waar moord emo
tieloze gewoonte is.
Maar ik geloof niet dat Kadare
zijn stijl om die reden zo rigo-
reus verschraald heeft. Er is al
eens eerder geklaagd over het
feit dat zijn boeken uit het
Frans vertaald worden en niet
uit het Albanees. Een terechte
klacht dunkt mij, want via deze
omweg blijft er in het Neder
lands niet veel over van Kadar-
e's stijl die in het buitenland zo
geprezen wordt. Hebben wij
hier soms geen vertalers die het
Albanees machtig zijn? Of is het
de uitgever die met deze 'stijl
breuk in april' voor een dubbel
tje op de eerste rang wil zitten?
Stuiteren
Hoogtevrees. Hoogtepunten uit een eeuw
bergliteratuur. Samenstelling: Graddus
Pott Hofstede. Uitg. Nijgh en Van Ditmar,
15,00.
Hoogtevrees is eigenlijk niet de
juiste titel voor deze verhalen
bundel. De schrijvers van de
verhalen zijn namelijk echte
bergbeklimmers en als die iets
niet hebben, is het wel hoogte
vrees. Althans, dat hoop ik dan
toch voor hun.
Maar behalve de titel is er op
dit boekje niets aan te merken.
Integendeel zelfs, het is lang ge
leden dat ik zoveel spannend
boek heb gelezen voor zo wei
nig geld. Nijgh en Van Ditmar
haalt de boekenkoper in dit ge
val bepaald niet het vel over de
oren.
Het centrale thema in het
boek is de vraag waarom berg
beklimmers zoveel moeite doen
om al die verschrikkelijke ber
gen te beklimmen. Ga maar na,
de gevaren zijn legio. Eén mis
stap is genoeg om 3500 meter
naar beneden te storten; in de
zomer is er lawinegevaar; twin
tig graden vorst in de nacht is
niets en wie ook maar even zijn
handschoenen uitdoet, loopt
het gevaar voor de rest van zijn
leven zijn vingertoppen kwijt te
zijn.
Alpinist Tom Patey vat al die
gruwelen in één nuchter zinne
tje samen. Als hij met zijn
vriend Don Whillans de noord
wand van de Eiger beklimt, ko-
Remco Campert, Het Bijzettafeltje Verha
len. Uitg. De Bezige Bij, 12,00.
„Moet je horen wat ik nu aan
het lezen ben, gebundelde co
lumns van Remco Campert. Het
Bijzettafeltje."
„Ik houd niet zo erg van Rem
co Campert."
„Maar dit is echt onzettend
goed! Het zijn columns, kort,
briljant geschreven, lezen lekker
weg en leuk leuk leuk. Moet je
horen: 'toen hij naar buiten.
men ze langs een richel waarop
ze een geplette veldfles en een
bergschoen vinden. YVhillans
weet wel waar die artefacten
van afkomstig zijn: „Hier stuite
ren ze meestal nog een keer
voor ze beneden terechtko-
WILFRED SIMONS
Reis
Hans Moll, Levison's Reis. Uitg Nijgh en
Van Ditmar, 26,90
Levison is op reis. Door welke
landen precies, verzwijgt schrij
ver Hans Moll zorgvuldig. Het
zijn in ieder geval vreemd, bar
baarse streken met onbegrijpe
lijke zeden. Levison spreekt de
taal maar dat helpt niet echt.
Levison's reis gaat vooral over
de relatie tussen dader en
slachtoffer. Carbagh, een vriend
van Levison, Zégt steeds dat er
een intieme, ja zelfs een soort
liefdesrelatie bestaat tussen de
moordenaar en degene die hij
wil doden. Het gaat erom het
vertrouwen van het beoogde
slachtoffer te winnen en hem te
doden op het moment, waarop
hij zich werkelijk op zijn gemak
voelt.
De roman ontleent een deel
van zijn spanning aan de ver
wachting, dat ook Levison een
dergelijk lot zal treffen. Hij is
lichtgelovig, nieuwsgierig en
bovendien als reiziger ook erg
afhankelijk van de gunsten van
zijn gastheren. Halverwege de
roman ontsnapt Levinson maar
nauwelijks aan een ingenieuze
poging tot moord. Niet wijzer
geworden, laat hij zich daarna
toch weer door zijn nieuwe
vriend Carbagh op sleeptouw
nemen.
Levison's Reis is een dromerig
en raadselachtig boek. Wie wil,
kan uitgebreid stilstaan bij de
symboliek die Moll er met kwis
tige hand doorheen heeft ge
strooid. Maar nodig is dat niet;
Levison's Reis is namelijk ook
een spannende schelmenroman
die je in een adem uit kunt le-
WS
FOTO ROLAND DE BRUIN
keek, bespatte een meeuw het
„Wat flauw."
„OK, maar deze zin dan... de
ze is onweerstaanbaar: 'de fris
se, prikkelende lucht van pasge-
storte gier'."
„Ik lees het zelf wel!"
„Nou, goed." (stilte) „Ha ha
ha ha ha ha ha!"
„Wat dan, wat lees je, wat is
er zo leuk?"
„Nee, nou lees je het maar
zélf ook!" WS
Adembenemende zwartgalligheid in cultuurroman van Paul Auster
Een man wordt in vele stukjes aangetrof
fen l^ngs een weggetje in Wisconsin. Hij
blijkt zichzelf per ongeluk opgeblazen te
hebben bij het monteren van een bom.
Een artistiek gestoorde jongedame in New
York City vindt op straat een adresboekje
zonder spoor van de eigenaar. Ze maakt er
een van haar projecten van om al de per
sonen in het boekje op te zoeken en zo
eventueel door te dringen tot de identiteit
van de eigenaar.
Bij de eerste poging loopt ze haar verlo
ren jeugdvriendin tegen het lijf, waarmee
ze pardoes van identiteit verandert. De
kunstenares wordt prostituée en door de
eerste klant afgeranseld, de vriendin neemt
het adresboekjesproject over en vindt in de
eerste aangesprokene haar echtgenoot.
En dan is er de schrijver/verteller Peter
Aaron, die uiteindelijk met deze en alle an
dere personages die op soortgelijke bizarre
manieren in deze roman opduiken, te ma
ken krijgt en ons in Leviathan zal proberen
uit te leggen hoe het een en ander leidde
tot de tragische ontploffingsdood van zijn
beste vriend Ben Sachs.
Met enorme vertelenergie sleurt Paul
Auster zo de lezer zijn roman Leviathan in.
Het leest als een zinderende thriller, maar
is tegelijkertijd een boordevolle psycho- en
cultuurroman, waarin de ontreddering van
de moderne mens en de morele ontspo
ring van Amerika in de jaren tachtig schrij
nend mooi gestalte worden gegeven.
De leidende personages zijn stuk voor
stuk wanhopig op jacht om hun idealen en
illusies toch nog enige weerklank te laten
vinden in een egoïstische en door materië
le driften geregeerde maatschappij. Maar
hun gestoorde gevecht tegen de bierkaai-
de geest van Reagan vlecht Auster met
zoveel gevoel tot een verhaal, dat zelfs de
meest onwaarschijnlijke ontwikkelingen er
aanvaardbaar door worden.
Auster schotelt de lezer in vliegende
vaart, maar met grote taalbeheersing een
ongewoon boeiende tragedie door. vol
mooie symboliek voor de radeloosheid van
de ideologieloze individu en een adembe
nemend schone zwartgalligheid.
Maar het is geen beklemmende somber
te. Er zit zoveel moois in zijn beschrijving
van hoe mensen toch altijd door zullen
gaan om hun icjeaien blijven nastreven,
dat je na het lezen van Leviathan welis
waar enigszins buiten adem bent, maar
verder verguld van de menselijke energie -
en van het genot van zo'n goede moderne
Amerikaanse schrijver.
Van Engelen in Leiden
Conversatie
