Nieuwe 'tankslag'
in Leidse regio
Op de Noordzee borrelen oeroude angsten op
Studie naar broeikaseffect
voor kust van Noordwijk
Over leven
Oostvaardersplassen: kwart eeuw
vol zeldzame water- en moerasvogels
GEBIOLOGEERD
WOENSDAG 8 SEPTEMBER 1993
'Knokken voor knotten'
leiden Vrijwilligers zullen vanaf 30 oktober op zes zaterdagen in
het hele land 2200 jonge knotbomen planten zoals wilgen, po
pulieren, essen, iepen en eiken. Onder het motto 'Knokken voor
knotten' organiseert de stichting Landelijk Overleg Natuur- en
Landschapsbeheer samen met de provinciale stichtingen een
grote actie om het knotbomenbestand in Nederland op peil te
houden. De knotboom, die een unieke plaats heeft in het Neder
landse landschap, dreigt te verdwijnen door gebrek aan onder
houd. De takken van knotbomen werden vroeger voor allerlei
doeleinden gebruikt, maar daar is plastic voor in de plaats geko
men. Knotbomen hebben een belangrijke taak in het landschap
als schaduwplaats voor vee en nestgelegenheid voor vogels.
Vijftig landen gaan vogels tellen
leiden Tienduizenden mensen in de gehele wereld nemen in
het weekeinde van 9 en 10 oktober deel aan de grootste vogeltel
ling die ooit gehouden is. BirdLife International organiseert dit
evenement in meer dan vijftig landen om de veelsoortigheid van
de vogelpopulatie in de gehele wereld zichtbaar te maken en
meer mensen te betrekken bij de bescherming van bedreigde
vogelsoorten. Vogelbescherming Nederland concentreert de tel
ling op zondag 10 oktober met de Samenwerkende Organisaties
Vogelonderzoek Nederland. Naar verwachting zullen in Neder
land 1000 tellers actief zijn. De vogels die geteld worden zijn
vooral duikers, futen, reigers, zwanen, ganzen, eenden, ralachti-
gen, steltlopers, meeuwen, sterns en roofvogels.
Biologisch geteelde bloemen
aalsmeer Bloemenveiling Aalsmeer brengt op beperkte schaal
biologisch geteelde bloemen en planten op de markt. Onder de
merknaam GEA zijn ze te koop bij tien bloemisten en natuur
voedingswinkels in Amsterdam, Rotterdam, Hilversum, Den
Haag, Almere, Amstelveen, Zoetermeer en Schoorl. Ruim twintig
kwekers telen deze bloemen en planten zonder kunstmest en
bestrijdingsmiddelen. Het gaat om 25 soorten, van aster tot
zeepkruid, die allen het EKO-keurmerk mogen dragen. De Bloe
menveiling wil het aantal soorten en distributiepunten de ko
mende tijd uitbreiden. GEA-bloemen en -planten zijn over het
algemeen duurder dan andere sierteeltprodukten.
Rondleiding heemtuin Hillegom
hillegomDe afdeling Haarlem van de natuurorganisatie IVN
houdt op zondag 12 september een rondleiding in de heemtuin
Hillegom. Het vertrek is om elf uur 's ochtends bij de ingang Cu-
peruswende, Elsbroek in Hillegom. Het gebied is in 1949 aange
kocht door de heer Schulte-Cuperjan, die het inrichtte als moes
tuin en siertuin met allerlei exotische boomsoorten. De heem
tuin is nu in handen van de gemeente. Normaal is de heemtuin
geopend op werkdagen en zondagen.
Standpunt jacht in folder
's graveland De vereniging Natuurmonumenten heeft haar
standpunt over de jacht neergelegd in een folder voor het pu
bliek. 'Geen jacht, tenzij...' is de titel van de folder, waarin Na
tuurmonumenten duidelijk maakt dat er geen jacht in natuurge
bieden dient plaats te vinden, ook niet in vogelrijke watergebie
den, wetlands genoemd. Natuurmonumenten vindt dat slechts
onder heel bijzondere omstandigheden enig noodzakelijk af
schot mag plaatsvinden, de beheerjacht. De folder is aan te vra
gen via tel.035-559955.
Omniversum toont tropisch regenwoud
den haag Omniversum in Den Haag, de koepelzaal met een
projectiescherm van 840 vierkante meter, heeft nog gedurende
de hele maand september een film over het tropisch regenwoud
op het programma staan. De film, die zich als een halve koepel
over het publiek uitstrekt, doet op indringende wijze verslag van
de problemen die op aarde ontstaan door het roekeloos kappen
van bossen in tropische landen.
Ongebruikte olie-opslagplaatsen onklaar gemaakt
Gemeenten in de Leidse regio maken zich op voor een
nieuwe Actie Tankslag. Het is de bedoeling dat uiteinde
lijk alle naar schatting 2000 ondergrondse en ongebruikte
olietanks onschadelijk worden gemaakt. In de Alphense
regio en Duin- en Bollenstreek staan soortgelijke acties
op stapel.
leiden/regio»
adriaan brandenburg
Op grond van nieuwe wetgeving
moesten alle tanks voor 1 sep
tember worden geregistreerd bij
de gemeenten. In veel gevallen
is dat nog niet gebeurd. Eigena
ren - voor zover bekend - zijn
inmiddels aangeschreven als
nog melding van te maken van
de opslagplaatsen. Wanneer
niet wordt gereageerd, volgt na
enige tijd een 'iets minder
vriendelijke' brief.
Alle tanks die niet meer in ge
bruik zijn, moeten volgens de
jongste richtlijnen binnen vijf
jaar worden schoongemaakt en
gevuld met zand, dan wel wor
den verwijderd. Voor bedrijven
die een tank in de grond heb
ben liggen - en waarvoor een
vergunning is afgegeven geldt
een periode van twee jaar. Het
onklaar maken van de tanks
mag alleen gebeuren door een
erkend bedrijf. De kosten vari
eren van 1000 tot 1500 gulden.
Lekken
Volgens woordvoerder A. Bijl
van het Samenwerkingsverband
Milieu Leidse Regio zal voor ei
genaren die zich ook al voor de
eerste Actie Tankslag hadden
aangemeld de brief als een ver
rassing komen. Nader onder
zoek heeft echter uitgewezen
dat in bepaalde gevallen alsnog
gevaar van bodemvervuiling be
staat. „Zij moeten even door de
zure appel heenbijten. Het is
niet anders", zegt Bijl. Hij sluit
overigens niet uit dat de ge
meenten in dergelijke gevallen
een deel van de kosten voor
hun rekening zullen nemen. Be
sluiten daarover zijn evenwel
nog niet genomen.
De milieudiensten van de
verschillende gemeenten vrezen
intussen dat veel eigenaren zich
niet zullen melden omdat ze
schrikken van de kosten. „Zij
realiseren zich echter niet welke
problemen dat tot gevolg kan
hebben. De tanks kunnen in de
loop der tijd gaan lekken en
daarmee de bodem ernstig ver
ontreinigen." Er wordt op gewe
zen dat een en ander zich ook
kan voordoen bij tanks die al
eerder zijn geleegd. Achterge
bleven restanten kunnen dan
alsnog in de bodem verdwijnen.
Een lekkende tank kan een fi
nanciële strop betekenen voor
de eigenaar die verantwoorde
lijk is voor het opruimen van de
vervuilde grond. „Tienduizend
gulden ben je zo kwijt aan een
sanering", becijfert Bijl. Hij
waarschuwt ervoor dat een niet
eerder aangemelde tank ook de
verkoopprijs van het pand flink
kan drukken. Wanneer de tank
wordt verzwegen, blijft de ver
koperverantwoordelijk.
Als eigenaren van olietanks
hardnekkig blijven weigeren om
medewerking te verlenen aan
de actie, 'zal zeker met sancties
worden gedreigd', laat G. Kloos
van de afdeling milieu van de
gemeente Katwijk weten. „Het
is nu eenmaal een wettelijke
plicht de tanks aan te melden."
Voor de kust van Noordwijk worden de komende
drie weken metingen verricht die meer duidelijk
heid moeten geven over de uitwisseling van kool
zuurgas tussen de zee en de atmosfeer. Het expe
riment, een initiatief van het KNMI, wordt uitge
voerd op het REM-eiland waar zich de Meetpost
Noordwijk van het KNMI bevindt.
Beperkt inzicht in de 'bronnen en putten' - ge
bieden waar het koolzuurgas in de atmosfeer
komt en waar het weer verdwijnt - wordt gezien
als een tekort in de kennis van het klimaat, vooral
waar het gaat om het broeikaseffect. Recente
schattingen geven aan dat in de loop van een jaar
ongeveer 370 miljard ton koolzuur van de zee in
de atmosfeer terechtkomt, terwijl 380 miljard in
de oceanen wordt opgenomen. Dat betekent dat
jaarlijks 10 miljard ton koolzuur in zee blijft. Als er
geen koolzuur in zee zou komen, zou het broei
kaseffect nog sterker toenemen.
De huidige onderzoeksmethoden naar het 'op
lossen' van het koolzuurgas - gebaseerd op che
mische analyse - nemen minimaal 24 uur in be
slag. De nieuwe werkwijze, waarbij gebruik wordt
gemaakt van het feit dat koolzuurgas ultraviolet
licht absorbeert, moet het tijdsbestek terugbren
gen tot zo'n twintig minuten. Door de kortere
tijdsspanne is het bovendien mogelijk de invloed
van wind op het transport van koolzuur beter te
leren kennen.
Aan het expriment doen wetenschappers uit
Canada, Engeland, Ierland en Nederland mee.
Aalscholvers vormen met 8000 broedparen in de Oostvaardersplassen de grootste kolonie in Noordwest-Eu
ropa. FOTO MARTIJN DE JONGE
Flevoland vaderlandse natuur. „Neem alleen al de aalschol
vers. Met 8000 broedparen is het de grootste kolo
nie in Noordwest-Europa. En wat te denken van
ruim 200 broedparen lepelaars? Het is de enige
grote Nederlandse lepelaarskolonie (de helft van
de totale Nederlandse populatie) op het vaste
land. ondanks de aanwezigheid van vele vossen in
het terrein. Er broeden nog veel meer zeldzame
en bedreigde water- en moerasvogels. Sinds en
kele jaren bij voorbeeld ook grote zilverreigers en
steltkluten, een unicum voor noordwest Europa.
Aan het voorkomen van bijzondere vogelsoorten
ontleent het gebied zijn internationale waarde. Je
vindt hier aspecten terug van de vroegere Bies-
bo^h en er zijn aspecten die overeenkomen met
wat je vandaag de dag nog kunt aantreffen in de
Donaudelta."
De Oostvaardersplassen, bijna 6000 hectare natte
natuur van internationale betekenis. Min of meer
per ongeluk ontstaan bij de inpoldering van Zui
delijk Flevoland in 1968. Inmiddels een kwart
eeuw oud en vermaard vanwege de vele zeldzame
water- en moerasvogels die er broeden, ruien of
overwinteren. De directie Flevoland van Rijkswa
terstaat organiseert in samenwerking met de Ne
derlandse Ecologen Vereniging op 9 en 10 sep
tember een symposium over dit uit de klei getrok
ken 'wetland'.
Volgens dier-ecoloog M. van Eerden, verbonden
aan de afdelirf^ onderzoek van de directie
Flevoland van Rijkswaterstaat, nemen de Oost
vaardersplassen een unieke plaats in binnen de
Het begint met een zweverig
gevoel in het hoofd. Dan gaat de
maag protesteren en pogingen
doen om te draaien. Diep
ademhalen en kijken naar de
horizon is het devies. Maar
waar is de horizon gebleven? De
evenwichtsorganen weten het al
helemaal niet meer. Buiten de
patrijspoort spelen zee en he
mel ping-pong en op het
scheepstoilet ligt zelfs de wc-
eend ziek in een hoek.
Varen op de Noordzee lijkt
leuk. Maar heel wat hengelaars
op de omgebouwde logger ver
vloeken het moment waarop ze
aan boord zijn gestapt om voor
de kust op makreel te gaan vis
sen. De haven van IJmuiden is
nog maar nauwelijks verlaten,
of het schip begint te slingeren
en te stampen als een op hol
geslagen kermisattractie.
Het zou een mooie nazomer
dag worden. Had Erwin Kroll
niet rustig weer beloofd, met
weinig wind en wat zon? Maar
de natuur trekt zich weinig aan
van de weerman. Het is koud en
boven de grauwe zee hangt een
loodzwaar grijs gordijn. Drei
gende zwarte sluiers naderen,
de mast begint onheilspellend
te gieren. De eerste regendrup
pels vallen.
Woest en ruig is de Noordzee,
maar is het ook een natuurge
bied? Uiteraard kent de strand-
wandelaar de vogels, krabbetjes
en schelpdieren langs de vloed
lijn. Maar die zijn meestal ster
vend of dood, en liggen temid
den van olievlekken, bierblikjes,
wrakhout en andere rommel.
Geen wonder dat velen de zee
eerder associëren met milieu en
milieuproblemen dan met na
tuur.
Toch is het niet alleen kom
mer en kwel. Schepen lozen en
morsen nog steeds grote hoe-;
veelheden olie, maar de tijd varf
gif brakende smeerpijpen is zo
goed als voorbij. Installaties zui
veren het afvalwater van indus
trieën en huishoudens, de Rijn
is aanmerkelijk schoner gewor
den. Vissers klagen zelfs al over
tegenvallende vangsten door
een verminderde toevoer van
meststoffen. Milieu-organisaties
houden het liever op overbevis-
sing.
De Noordzee bezit een schat
aan natuurlijke rijkdommen,
maar verbergt ze. De gezonde
flora en fauna houdt zich schuil
onder de waterspiegel of achter
de horizon. Zelfs vanaf het
schip laten zich vandaag maar
weinig vogels betrappen, terwijl
de trek toch al op gang moet
zijn gekomen. Een paar dobbe
rende eidereenden, een enkel
krijsend visdiefje, dat is alles. En
een glimp van een Jan van
Gent.
Na een half uurtje varen be
ginnen de golven zelfs Hoog
ovens en het beton van Zand-
voort te verzwelgen. Uiteinde
lijk resteert weinig meer dan
twee vegen aan de horizon.
Oeroude angsten borrelen op.
De angst voor huizenhoge gol
ven. onbeheersbare krachten,
verdrinking. Bange blikken
klampen zich vast aan tankers
en booreilanden, eenzame ba
kens in een onmetelijk grote
oceaan.
De motor wordt uitgezet, het
schip komt dwars op de golven
te liggen. De toeter loeit, de
hengels mogen worden uitge
worpen. Woest beukt het water
tegen de scheepswanden, hen
gelaars grijpen zich aan de re
ling vast. De vis wil in ieder ge
val wel bijten vandaag. De ma
kreel lijkt te vechten voor een
plaatsje aan de haak.
Met soms zes stuks tegelijk
wordt de vis opgetakeld. Aan
dek vloeit bloed, overal glim
men schubben en slijm. Er ont
staat een makaber trommelcon
cert van honderden spartelende
en flapperende vissen in doods
nood. Als een tros ballonnen
hangt nu een hongerig troepje
In IJmuiden zijn vier re
derijen die bij niet al te
slecht weer regelmatig
met schepen de Noord
zee opgaan. De tochten
zijn bedoeld voor
zeesportvissers, maar
ook andere belangstel
lenden kunnen mee. De
richtprijs is veertig gul
den per persoon voor
een hele dag. Verder is
er een rondvaartboot
die vanaf de kop van de
haven ook de Noordzee
opgaat. Bij voldoende
belangstelling vaart dit
schip deze maand nog
dagelijks. Voor meer in
formatie: VW IJmui
den, telefoon 02550-
15611.
Speelbal van de golven: sportvis
sers op de Noordzee.
FOTO MARTIJN DE JONGE
zilvermeeuwen en grote man
telmeeuwen boven de achter
steven.
Ondanks de goede vangsten
zijn enkele stoere vissers en
zeebonken verschrompeld tot
zielige hoopjes ellende. ..Pa.
gaat dit over als we terug zijn",
vraagt een kotsmisselijke jon
gen in camouflagepak. Zijn lijk
bleke vader zegt van wel. Maar
de tocht duurt nog zeker vijf uur
en de schuimkoppen op de gol
ven worden steeds groter. Ril
lend wachten ze op het verlos
sende moment waarop het
schip de veilige haven binnen
loopt.
Mag men een levensvorm uit
roeien? Nee! roept u resoluut,
donateur van Greenpeace, het
Wereldnatuurfonds en de Vo
gelstichting zijnde. Natuurlijk
niet. Dan kunt u de pokken
krijgen. De pokken worden
namelijk veroorzaakt door een
virus dat in de hele wereld is
uitgeroeid. Er bestaan alleen
nog een paar reageerbuisjes
met de ziekteverwekker. Ver
branden we die, dan kan nooit
meer iemand de pokken krij
gen. Maar de wereld is dan
ook een levensvorm armer. Is
dat ethisch te verantwoorden?
Zolang de buisjes met het vi
rus bestaan, bestaat ook de
kans dat het zich opnieuw ver
spreidt. In handen van terro
risten is het een gruwelijk wa
pen: sinds 1980 worden kinde
ren er niet meer tegen ingeënt.
De eerste de beste biologiestu
dent met wat inbrekersgereed
schap en een foute inborst kan
het zo roven, vermeerderen en
vervolgens een behoorlijk deel
van de wereldbevolking om
zeep helpen. Het virus ver
spreidt zich via de lucht en is
vaak dodelijk (tot 40 procent
van de besmette gevallen).
Okee, weg ermee dus. Een vi
rus is tenslotte geen Kaapse
buffel of Bengaalse tijger. Die
zijn onder bepaalde omstan
digheden ook dodelijk, maar
doorgaans ver weg of keurig
opgesloten en interessant om
naar te kijken. Virussen zijn
nauwelijks interessant om
naar te kijken, behalve voor
deskundigen. En er is een
elektronenmicroscoop bij no
dig. Aaibaarheidsfactor nul.
Maar een levensvorm is het
wel: een virus eet. groeit en
kan zich voortplanten. Dat zijn
de eisen die algemeen worden
gesteld om voor het predikaat
'leven' in aanmerking te ko
men.
Als we de aarde eenmaal
moedwillig ontdoen van virus
sen. zijn ziekteverwekkende
bacteriën de volgende stap.
Daarna gaan we enge schim
mels en hinderlijke planten
uitroeien, lastige dieren en
tenslotte vervelende mensen
zoals u en ik. Dat ruimt op! De
planeet mag zelf het licht uit
doen.
Maar de mens roeit niet alleen
uit; de soort blijkt ook tot
scheppen in staat. Als we ten
minste de criteria 'eten',
'groeien' en 'voortplanten'
aanhouden als definitie voor
leven. Zulk door de mens ge
schapen leven speelt zich af in
computers en kan desgewenst
op een beeldscherm zichtbaar
gemaakt worden. Er zijn er die
zich razendsnel voortplanten
en ook nog eens uiterst be
smettelijk zijn. Ze worden
daarom virussen genoemd. En
ook al komt er geen koolstof-
molecuul - de grondstof van
alle leven op aarde - aan deze
virussen te pas. ze zijn volgens
de definitie zo levend als wat.
En wie ooit op een scherm een
virus aan het werk heeft ge
zien. of een ander simpel pro
gramma dat leven 'nabootst',
zal zich op de kop krabben
over waar de grens tussen le
ven en niet-levcn moet wor
den getrokken. Er is een Ame
rikaans gezégde: 'Als het lijkt
op een eend, loopt als een
eend en kwaakt als een eend,
dan is het een eend.' Als wc
ons daaraan houden dan kun
nen we met enig optimisme
de toekomst tegemoetzien,
waar het de soortenrijkdom
van het leven op aarde betreft.
CO LOERAKKER EN PIET ZEEMAN
