'Er zal een cultuuromslag komen'
Feiten &Meningen
SwwmO
'Geen ruimte meer om vechtend over straat te rollen'
De dood van Yuhei Kodama
was geen ongeluk
N|l0JtyE 0MTKVE£PE/\( VOOR 1994 ZUM UBf
DINSDAG 7 SEPTEMBER 1993
Wat gebeurt er als Willem Alexander koning wordt?
Na vier koninginnen is straks de beurt aan prins Willem
Alexander. Sinds honderd jaar zal weer een man de troon
bestijgen. Maar wat betekent dat voor het volk, een man
aan het bewind? Zal er een cultuuromslag ontstaan als
hij staatshoofd is? Kan hij het? En wil die blozende blon
de doctorandus geschiedenis zijn moeder Beatrix eigen
lijk wel opvolgen?
HAARLEM ED BLAAUW
Deze en vele andere vragen
over het koningshuisworden
helder behandeld in het boek
'De Koning komt! De toekomst
der Oranjes en de ministeriële
i>erantwoordelijkheid'.Schri)ver opvattingen", zegt Hansen, ja-
het echt een groot verschil, een
koning of koningin? En: waar
om horen wij nooit wat van on
ze kroonprins? Ik dacht bij me
zelf: laat ik dat eens uitzoeken.
Ik ben in mijn boek alleen maai
de registrator van een aantal
s Han Hansen, oud-
Volkskrant-journalist. fn het
boek, dat morgen verschijnt,
laat een tiental deskundigen
zijn licht schijnen over de mo
gelijke gevolgen die de komst
van de koning met zich mee
brengt. 'De Koning komt!' is
volgens I lansen een boek voor
„kritische mensen die nou e
renlang voor de Volkskrant be
richtgever over het koningshuis.
Een van de experts die Hansen
opvoert, is staatsraad Til Garde
niers, tussen 1977 en 1982 CDA-
minister in drie kabinetten-Van
Agt. Zij zegt over de komst van
de koning: „De cultuuromslag
zal groter zijn dan men denkt.
Wij leven nog altijd in een man-
willen weten hoe het zit met dat nenwereld. Op alle besluitni-
koningshuis".
Hansen is enkele maanden met
zijn geesteskind bezig geweest.
„Het is een journalistiek pro-
dukt geworden. Alles wat maar
enigszins zweemde naar sensa
tie is er uit gehaald. Ik ben er
e begonnen, doordat enkele
veaus en zelfs daar waar vrou
wen meebeslissen, wordt ge
werkt met de spelregels van de
mannenmaatschappij. Dat is
geen kritiek maar een simpele
constatering."
Zij zegt ook: „Voor het meren
deel van de samenleving straalt
vragen mij intrigeerden zoals: is Beatrix en destijds ook haar
moeder een primair gevoel
van veiligheid uit. Als een man
op de troon zit, zal automatisch
een gevoel van verzakelijking
optreden, omdat hel regeercen-
trum in Den Haag nu eenmaal
een mannenklimaat vertegen
woordigt."
Gijs van der Wiel, ex-directeur
Rijksvoorlichtingsdienst en nog
adviseur van het Koninklijk
Huis meent: „Zou een vrouw
niet geschikter zijn voor het uit
voeren van representatieve ta
ken? Ze kan zich leuker kleden
en is derhalve fotogenieker. Dat
is belangrijk voor het opvoeren
van haar bekendheid en de uit
straling van haar persoonlijk
heid."
Aan de deskundigen is onder
meer de vraag voorgelegd wat
straks de rol van de nieuwe ko
ning moet zijn. Een louter re
presentatieve of juist een meer
politieke rol? Mr. Bram Stemer-
dink, oud-minister en -staatsse
cretaris van Defensie en lid van
de Tweede Kamer voor de PvdA
kiest voor de eerste optie: „Je
moet het koningschap ontpoli-
ticeren. We moeten niet de sug
gestie wekken dat de koning
macht heeft. Laat die koning
daarom niet zelf de troonrede
uitspreken want dan lijkt het
net of het zijn rede is."
Professor mr. Jan Vis, hoogle
raar staatsrecht en fractieleider
van D66 in de Eerste Kamer:
„Het zou in de 21ste eeuw met
zijn totaal gewijzigde militaire
traditie en de nieuwe functies
van een gekortwiekt leger voor
veel Nederlanders wel moeilijk
te verteren zijn als hun koning
bij officiële gelegenheden in ge
neraalsuniform zou verschij
nen. Het alternatief is dus een
gewoon pak. En daarmee is de
koning eensklaps een gewone
meneer geworden in een drie
delig kostuum."
Willem Alexander is een jonge
man die aan zichzelf moet wer
ken. vinden alle geraadpleegde
deskundigen. Van der Wiel ad
viseert: „Omdat Willem Alexan
der nu eenmaal niet het proto
type is voor de studeerkamer en
de Elfstedentocht meer op zijn
lijf geschreven lijkt dan een
proefschrift over de onsterfelijk
heid van de meikever, moet hij
proberen een behoorlijk contact
op te bouwen met het meer in
tellectuele deel van de samenle
ving, in goed evenwicht met de
aan zijn jongemannenleeftijd
inherente machodrang."
Jan Pronk, minister van Ontwik
kelingssamenwerking vindt het
voorbarig nu al een oordeel te
vellen. „Er hangt zoveel af van
zijn persoonlijkheid en hoe hij
zich ontwikkelt. Nederlanders
keken in 1980 toch ook anders
tegen koningin Beatrix aan? Bij
ieder nieuw staatshoofd zal het
volk een tijdje nodig hebben om
aan hem of haar te wennen."
In het boek, dat zich laat lezen
als een groot uitgevallen inter
view, is diepgravend en toch
populariserend aandacht be
steed aan de ministeriële ver
antwoordelijkheid voor gedra
gingen en uitlatingen van de
onschendbare leden van het
Koninklijk Huis. Met andere
woorden: wat moeten de minis
ters doen als een lid van het Ko
ninklijk Huis in de fout gaat?
Met als duidelijkste voorbeeld
Prins Bernhard en zijn rol in de
Lockheed-affaire.
Dr. Joop van den Berg, lid van
de Eerste Kamer voor de PvdA
en hoogleraar Nederlandse po
litiek en parlementaire geschie
denis aan de Rijksuniversiteit
Leiden geeft een voorbeeld:
„Stel dat een lid van het Ko
ninklijk Huis tot de Centrum
partij zou toetreden, dan zou de
vraag rijzen wat de minister
president als hoofdbewaker van
de ministeriële verantwoorde
lijkheid moet doen. In zo'n ern
stig geval zou de ministerraad
de koningin kunnen voorstellen
om de betrokkene het lidmaat
schap van het Koninklijk Huis
te ontnemen. Dat kan bij Ko
ninklijk Besluit."
Nog steeds, zo tekent Hansen
op, is er geen duidelijk uitsluit
sel over de politieke spelregels
waarmee ministers moeten
werken als leden van de Oranje
familie zich misdragen. Hansen:
„Niemand verdiept zich er in,
tot het een keertje fout gaat."
Mr. Schelto Patijn, commissaris
van de koningin van de provin
cie Zuid-Holland, zet vraagte
kens bij die almaar uitdijende
leden van het Koninklijk Huis.
„We hebben destijds eens opge
teld hoeveel leden het Konink
lijk Huis zou tellen als alle
troongerechtigde prinsen gaan
trouwen. Veronderstel dat die
allemaal onder de ministeriële
verantwoordelijkheid zouden
vallen, dan is het eind toch
zoek."
Hansen „ik ben een tolerante
monarchist" heeft eerst ge
poogd Willem Alexander per
soonlijk te interviewen. „Ik wil
de wel weten wat voor jongen
het is. Maar het verzoek werd
afgewezen. Als ik hem te spre
ken had gekregen, was het een
ander boek geworden."
De Koning komt!, Uitg. Van Ge
nnep, Amsterdam; 29,50.
'X
Kroonprins Willem Alexander.
floifyiiEMÉr m „jjAPycvA eeM
pmwcvA
F/WMÜÉEL
MiErmg/vK
W\PEM
IN TE srm>
T&,&* 766-
Flip Buurmeijer:
TOKYO TERRY MCCARTHY
THE INDEPENDENT
Scholier Yuhei Kodama (13
jaar) is gedood, maar er valt
niemand voor te straffen. Oat
is de officiële uitkomst van
een onderzoek dat eindigde
met de uitspraak van een
rechtbank.
Yuhei stierf in januari dit jaar.
Hij werd op school geslagen,
in een gymnastiekmat gerold
en ondersteboven in een kast
gezet; hij kwam door verstik
king om het leven.
Yuhei Kodama is de (voorlo-
pig) laatste van een serie
slachtoffers van intimidaties,
of ijime, op de Japanse scho
len die bekend staan om hun
strenge discipline en serieuze
academische aanpak. Vorig
jaar werden op de scholen
22.000 gevallen van geweldda
dige intimidaties gemeld. Ver
moed wordt dat het werkelijke
aantal veel hoger ligt. Het feit
dat de plaatselijke politie van
Shinjo, 300 kilometer ten
noorden van Tokyo, er tijdens
een half jaar durend onder
zoek niet in is geslaagd erach
ter te komen wie Yuhei intimi
deerdein), is een vingerwijzing
voor het diep gewortelde en
verraderlijke verschijnsel ijime
Onderwijs is een ernstige zaak
in Japan. Opleidingen diplo
ma van de studenten bepalen
voor een groot deel hun kans
op een baan, de hoogte van
hun inkomen, en sociale sta
tus. Scholen en beroepsoplei
dingen vormen een zeer goed
gecontroleerd systeem, dat
hardwerkende burgers produ
ceert die voorgeprogram
meerd zijn voor de Japanse hi
ërarchische maatschappij.
Voor sommigen vermorzelt
het systeem alle individualiteit
totdat zij zich aanpassen. Of,
in extreme gevallen, totdat zij
doodgaan.
„In Japan moet men tot een
groep behoren", zegt Yoshiko
Otsuka, een beroepskeuzead
viseur die lesgeeft aan de uni
versiteit van Kanagawa. „Wie
een beetje anders is, wordt
buitengesloten. Het onder
wijssysteem versterkt het idee
dat iedereen hetzelfde moet
zijn."
De homogeniteit in Japanse
scholen is opvallend. Scholen
schrijven hun leerlingen uni
formen voor, identiek gekleur
de schooltassen en dezelfde
haarlengte. De leerlingen luis
teren geduldig naar hun lera
ren; er wordt niet verwacht dat
zij hun eigen mening geven.
Het gevoel tot een groep te be
horen, zet zich voort op het
schoolplein, waar iedere afwij
king van de norm snel wordt
afgestraft met intimidaties,
verbaal of fysiek.
De regering kondigde in fe
bruari aan dat 14.000 in kinde
ren gespecialiseerde maat
schappelijk werkers zouden
worden aangesteld om de
kwelgeesten te beteugelen.
Volgens critici worden hier
mee alleen maar de sympto
men bestreden, en niet de
oorzaak: een veel te streng en
onbuigzaam onderwijsstelsel,
dat intolerantie kweekt onder
de leerlingen.
Yuhei is klaarblijkelijk het
menselijk offerdier geworden
in zijn klas: zijn familie was
welgestelder dan gemiddeld,
en hij doorspekte zijn Japans
met minder plaatselijk dialect
dan de meeste van zijn klasge
noten. Na zijn dood hebben
zeven jongens van zijn school
bekend dat zij hem hebben
geslagen en hem in de gym
nastiekmat hebben gerold.
Andere scholieren verklaarden
de intimidaties in het gymnas
tieklokaal te hebben gezien.
Maar toen veranderden de ze
ven jongens hun verhaal, en
plotseling sloegen alle andere
scholieren dicht. De politie
was niet in staat door de muur
van stilte heen te breken. Vori
ge week maakte de rechtbank
bekend niet over voldoende
bewijs te beschikken om de
beschuldigden te straffen. Zij
werden vrijgesproken. Omdat
zij minderjarig zijn kan er niet
in beroep worden gegaan. „Ik
ben erg teleurgesteld", zegt
Yuhei's vader, Shohei Koda
ma, „Het was geen ongeluk."
STEVENHAGEN
Een last-minute reisje naar
Frankrijk heeft hem weer op
de been geholpen. Flip Buur
meijer (PvdA), voorzitter van
de parlementaire enquêtecom
missie sociale verzekeringen,
was vorige week 'finaal afge
draaid'. „Een jaar lang iedere
dag werken, ook in de week
einden. Wekenlang vergade
ren, redigeren van teksten. Ik
moest echt even weg, het lukte
gewoon niet meer. Na een jaar
lang zo intensief werken, zal er
een enorme leegte onstaan.
Daar ben ik ook voor gewaar
schuwd, voor dat grote zwarte
gat".
Drastisch wil Flip Buurmeijer de
aanbevelingen van de enquête-
geeft de voorkeur aan de type
ring 'veelomvattend'. De nood
zakelijke geachte forse wijzigin
gen in de opzet en uitvoering
van de WAO, WW en de Ziekte
wet worden door de voltallige
commissie (waarin alle politieke
partijen zijn vertegenwoordigd)
onderschreven.
„Er zijn geen tumultueuze toe
standen geweest. Er is niet met
deuren gesmeten, niet met de
vuisten op tafel geslagen. Na
tuurlijk zijn er harde discussies
gevoerd, maar uiteindelijk zijn
de negen commissieleden tot
een unaniem oordeel gekomen.
En dat is zo gebleven".
- De aanbevelingen staan deels
haaks op de ontwerpverkie-
zingsprogramma's van CDA en
PvdA. Daarbij heeft uw eigen
partij na het WAO-debat én na
hét debat over de nieuwe Ziekte
wet, geroepen dat er nu 'rust in
de tent' moest komen. Zijn de
aanbevelingen van de enquête
commissie daarmee politiek
haalbaar?
„Ik ken de standpunten van de
verschillende fracties. Dat is nu
precies wat de commissie heeft
aangewezen als het feilen van
de politiek in de jaren tachtig:
men was het nooit eens over
fundamentele veranderingen in
de sociale zekerheid, waardoor
er niets gebeurde. De commis
sie is wat dat betreft boven zich
zelf uitgestegen. Even boven de
partijpolitiek gaan staan, als
deskundigen die zich een goed
oordeel hebben kunnen vor
men. Het zou ook van de dolle
zijn als de commissie op basis
van partijpolitieke standpunten
tot haar conclusies was geko
men. Wij houden d<j Kamer een
spiegel voor: waar is het fout ge
gaan in de sociale zekerheid en
welke veranderingen zijn nood
zakelijk".
- Maar wat nu als de Tweede
Kamer niet in die spiegel wil kij
ken?
„Ik hoop dat de Kamer dat wèl
doet. Ik vind dat fracties zich
wel drie keer achter de oren
moeten krabben voor ze zeg
gen: ho, ho, dit ziet de commis
sie verkeerd, dat moet je anders
zien. Ik verwacht dat er beschei
den op wordt gereageerd. I let
kan dus niet zo zijn dat een par
tij zegt: dit en dat doen we dus
deeltelijkarbeidsongeschikten
in dienst te houden. Als hij dat
wil aanvechten, moet hij naar.
de civiele rechter".
„Op dit moment krijgt iemand
een WAO-uitkering en vervol
gens wordt gekeken of terug
keer naar de arbeidsmarkt mo
gelijk is. Wij draaien dat om: ie
mand heeft werk, heeft een ar
beidscontract en die situatie
moeten we optimaal uitbuiten".
„De nieuwe Arbeidsongeschikt
heidsregeling moet docfr een
onafhankelijke instantie worden
uitgevoerd. De bedrijfsvereni
gingen met de sociale partners
verdwijnen daardoor uit beeld.
Dat heeft te maken met de wijze
waarop de WAO in het verleden
door hen is uitgevoerd".
- De enquêtecommissie wijst
geen schuldigen aan, maar
spreekt iedereen bestraffend toe.
„Het zou niet goed zijn om de
één hier en de ander daar de
schuld van te geven. Vragen als
'is de minister meer schuldig
dan de Kamer, de bedrijfsvere
niging meer dan de Gemeen
schappelijke Medische Dienst'
zijn oninteressant. Wij hebben
het systeem blootgelegd, de ver
houdingen in kaart gebracht.
Niet pietepeuterig uitzoeken
wiens schuld het is, maar een
analyse bieden over de wissel
werking tussen wetgeving en
uitvoerders. Zodat de proble
men uit het verleden niet terug
keren".
„We hebben daartoe een extern
bureau onderzoek laten uitvoe
ren en ruim negentig mensen
informeel gehoord. De commis
sie heeft tussentijds voortdu
rend de resultaten doorgespro
ken, zodat iedereen optimaal
toegerust was voor de openbare
verhoren. Vergeet niet dat een
aantal commissieleden in het
FOTO GPD CEES ZORN
begin van toeten noch blazen
wist op het gebied van de socia
le zekerheid".
„De openbare verhoren hebben
geen 'aha-erlebnis' opgeleverd,
in de zin van: dat wisten we nog
niet. De verhoren waren veeleer
bevestigend met wat we al wis
ten. En we wisten erg veel. Uit
gangspunt bij de verhoren voor
ons was: natrekken of onze in
formatie klopte. Daarom vroe
gen we vaak niet verder".
„Dat heeft ons de nodige kritiek
opgeleverd: de enquêtecom
missie zou onvoldoende door
vragen. Dat ligt ook aan het
beeld dat men van enquête
commissies heeft: die moeten
scherp en hard ondervragen.
Wij achtten dan niet nodig, om
dat het algemene beeld ons al
duidelijk was. Je moet die ver
horen ook meer zien als een
openbare legitimatie voor de
ondervraagden".
„Neem het verhoor van FNV-
bestuurder Henk Muller. Daar
van verwachtte iedereen een
grote clash met de commissie.
Die bleef uit omdat wij alleen
bevestigd wilden hebben dat
centrale afsprakenmet de vak
centrale onvoldoende doordrin
gen tot de afzonderlijke bon
den. Voor het sociaal-politieke
element, hadden we Muller niet
nodig. Daarvoor stond Kok als
oud-FNV-voorzitter op het lijst
je".
„De enige bevinding die de
commissie echt onthutst heeft,
is hoe de WAO werd gebruikt
voor het opschonen van de ar
beidsmarkt. Beging jaren tach
tig kreeg de VVW zoveel aan
dacht. dat de WAO vergeten
werd. De politiek focust teveel
en te vaak op één item. Dat be
nadrukken we ook in het rap
port".
üiTVi
even anders, en er een krent
uithaalt en daar goede sier mee
maakt. Wij geven een hoofd
richting aan. Als de Kamer deze
kans laat lopen, dan is alles voor
niets geweest
- Slikken of stikken dus.
„Op onderdelen is nadere ge-
dachtenvorming natuurlijk mo
gelijk. Maar de samenhang die
het rapport benadrukt, mag er
niet uit worden gehaald. Het
gaat om de wisselwerking tus
sen wetgever, wetgeving, en de
uitvoering van de wetten door
de sociale partners. Als men die
hoofdmoot onderuit schoffelt,
zou ik dat zeer betreurenswaar-
digvinden".
„Ik zie daar ook geen reden toe.
De politiek is mijns inziens rijp
voor deze omwenteling. Daarbij
heeft de politiek ook geen ruim
te meer om zwaar rollend en
kissebissend over straat te gaan.
Het gaat om het morele appel
mensen die een uitkering echt
nodig hebben iets beters te bie
den, en al die anderen iets har
der en scherper te beoordelen".
- De voorgestelde maatregelen
komen vrij drastisch over.
„Veelomvattend, zou ik ze liever
willen noemen. Het gaat om
een andere kijk op de werkne
mersverzekeringen. Het stelsel
heeft tot nog toe niet adequaat
gefunctioneerd. Op sommige
punten is het bijgesteld, maar
steeds alsof er één lade van het
bureau werd opengetrokken.
Wij geven een kijk in de volle
breedte op het sociale stelsel.
Uitgangspunt daarbij is mensen
zo lang mogelijk aan het werk te
houden en de verantwoordelijk
heden daar te leggen waar ze
horen: op de werkplek".
„Te lang hebben de uitkeringen
gefunctioneerd als vangnet of
hangmat. Het gaat erom het
aantal inactieven terug te drin
gen. Dat vraagt om een over
heid die geen uniforme waar
borg meer geeft voor werkne
mersverzekeringen op het hui
dige niveau, maar werknemers
en werkgevers beide aanspreekt
op hun verantwoordelijkhe
den".
- Dat lijkt verdacht veel op een
mini-stelsel.
„Nee. De waarborg geldt niet
meer voor het huidige niveau,
de nieuwe waarborg kan dus
hoger of lager zijn. Bij de Ziek
tewet kan de overheid een stap
terugdoen. Die wet kan worden
afgeschaft terwijl in het Burger
lijk Wetboek wordt vastgelegd
dat de werkgever verplicht is
anderhalf jaar lang tenminste
het wettelijk minimumloon uit
te betalen. Voor de rest staat het
de werkgever volstrekt vrij aan
vullingen te regelen. Ik wil wel
eens zien hoe de werkgevers
daar tegenaan kijken".
„Bij de WAO gaat de overheid
enerzijds een stap verder, an
derzijds een stapje terug. De
nieuwe arbeidsongeschikt
heidsregeling die wij voorstel
len, kent een scherpere, een
harde selectie. Alleen als ie
mand minder dan tweederde
kan verdienen van zijn oude
loon, wordt hij arbeidsonge
schikt verklaard. De rest blijft in
dienst van de werkgever. De
nieuwe arbeidsongeschikte
krijgt een betere uitkering dan
onder de huidige regeling".
„Het gaat om een andere ver
antwoordelijkheidsverdeling.
De overheid biedt een goede re
geling waar nodig. Waar het be
drijfsleven dat kan doen, trekt
de overheid zich terug. De
werkgever wordt verplicht ge
Flip Buurmeijer: „De politiek focust teveel en te vaak op één item."
