AIDS -campagne
stuit op onbegrip
De fout van de Kurden is dat zij vrij willen zijn
TGV schiet over
de grenzen heen
Feiten &Meningen
MAANDAG 6 SEPTEMBER 1993
Vijf TGV's op een rijtje.
Een schok tussen stilstaan en
rijden is er niet. De trein verlaat
geluidloos Gare de Lyon, het
kopstation in het zuidoosten
van Parijs. Alleen de wissels van
de hier nog oude en ook door
andere treinen gebruikte spoor
baan zijn een beetje hoor- en
voelbaar. De Parijse voorsteden
schieten hoe langer hoe sneller
voorbij. Een groot vliegtuig
haalt de trein schuin van achte
ren in en scheert over het dak:
de TGV-Sud Est kruist de aan
vliegroute van Orly. de tweede
luchthaven van de Fraflse
hoofdstad. Daarna kan niets de
supersnelle trein meer inhalen.
De TGV (train a grande vitesse,
ofwel hoge snelheidstrein) rijdt
zijn eigen baanvak op. Het
zachte gezoem van de elektro
motoren wordt indringender.
De trein trekt voelbaar op.
Langzaam wanen de passagiers
zich in een vliegtuig met bijna
leesbaar op hun gezichten:
.Wanneer komt-ie los?"
Zo ging het in 1981 toen de eer
ste TGV's begonnen aan hun
vaste dienstregeling tussen Pa
rijs en het 500 kilometer zuide
lijker gelegen Lyon. Met zijn 260
kilometer per uur bracht de
TGV de steden op twee uur van
elkaar. Sindsdien is het heel ge
woon de duizend kilometer van
een retourtje dezelfde dag af te
leggen met tussendoor een
drukke werkdag in Lyon. Om
's avonds uitgerust weer thuis te
zijn. met een volle maag uit de
restauratiewagen en alle huis
werk gedaan op de klaptafels
tussen de luxueuze, verstelbare
vliegtuigfauteuils.
Sindsdien is ook deze lijn al
weer verouderd en de traagste
TGV-verbindingvan Frankrijk.
Maar wel het begin van een
nieuw tijdperk in het openbaar
vervoer, waarin de trein het op
de middellange afstand (500 tot
1.000 kilometer) duidelijk wint
van het vliegtuig. AI enkele ja
ren rijdt de TGV-Atlantique met
300 kilometer per uur naar Le
Mans, Nantes en Bordeaux. Le
Mans in Bretagne, nu op een
klein uur van Parijs, krijgt zo
een reputatie van „nieuwe Pa
rijse voorstad", op 250 kilome
ter afstand. Daarmee is de
nieuwbakken Bretonse forens
soms sneller dan iemand vanuit
een 'gewone' voorstad, die per
bus, trein en metro een uur on
derweg is naar zijn werk.
Sinds mei is het nieuwe pronk
stuk deTGV-Nord, met aanslui
ting op de Eurotunnel onder het
kanaal richting Londen, die de
Parijse passagier in een uur tijd
met 350 kilometer per uur naar
Lille brengt. Het wachten is nu
op de TGV-Est naar Straatsburg,
waarvoor het groene licht al is
gegeven. Hoe hard gaat die rij
den? De Franse TGV heeft het
wereldrecord in handen met
515 kilometer per uur.
Vernuft
Zelfs het klassieke gedender is
uitgebannen dankzij de rails,
een staaltje van technologisch
vernuft. In verband met de hoge
snelheden bestaan ze uit één
stuk, aaneengelast met een spe
ciale legering die inkrimpt en
uitzet met dc temperatuur.
Voor de 25.000 volts-bovenlei-
dingen zijn nieuwe legeringen
ken dat ze de grote hitte bij 300
kilometer per uur niet aankon
den en knapten.
Het TGV-systeem is een essen
tieel onderdeel van de moderni
sering en decentralisatie in
Frankrijk, net als de volledig ge
automatiseerde VAL-metro in
Lille waar de TGV direct op aan
sluit, of het intelligente tele
foon/telexsysteem minitel. Vóór
de TGV had Frankrijk al het
dichtste spoorwegnet ter we
reld, nu is het ook het snelste en
het meest comfortabele. Na
twaalf jaar praktijk loopt de
sneltrein gesmeerd, hetgeen de
export van het systeem alleen
maar kan bevorderen.
De TGV rijdt in Spanje al tussen
tussen Madrid en Sevilla, en
voor 5,7 miljard dollar is er een
verkocht aan Texas, waar de
Franse bullet train met 320 kilo
meter per uur moet razen op de
1.000 kilometer in de driehoek
Houslon-Dallas-San Antonio. In
het Verre Oosten gebruikt
Frankrijk de TGV als wisselgeld
bij wapenJeveranties aan Tai
wan: China belooft er steeds
eentje af te nemen als Parijs er
van afziet Taiwan militair mate
riaal te leveren. En als Frankrijk
dan nog aarzelt om Peking niet
tegen de haren in te strijken,
dan wil de Taiwanese regering
wel een supersnelle trein bo
venop de wapenlevering ne-
Dichter bij huis hebben de Ne
derlandse Spoorwegen vier
treinstellen ter waarde van 217
miljoen gulden besteld. België
stemde deze maand in met de
aanleg van een speciaal TGV-
traject, Italië deed dat eind vorig
jaar.
Om met de TGV een gloed
nieuw snelspoorwegnet in Eu
ropa te vestigen, lonken de
Franse Spoorwegen (SNCF) ook
naar overname van tenminste
een deel van het te privatiseren
British Rail. Wellicht komt er
dan vaart achter de achterblij
vende Britse spoorprestaties
aan de andere kant van de
Eurotunnel. Zoals het zich nu
laat aanzien, zal de TGV Parijs-
Londen daar niet eens boven
160 kilometer per uur komen,
de snelheid van een doodgewo
ne, ouderwetse Franse snel
trein.
Versperring
De aanleg van een TGV-lijn be
tekent allereerst dat een strook
grond zo breed als een voetbal
veld moet worden vrijgemaakt,
zonder gelijkvloerse kruisingen
en afgezoomd met drie meter
hoge hekken over de hele leng
te. Ofwel een versperring dwars
door het hele land, overspan
nen en ondergraven door een
gigantisch aantal bruggen, tun
nels en wildtunnels voordieren.
Maar de aanleg loopt zelfs in
Frankrijk niet helemaal zonder
problemen. Hier en daar zijn
hele dorpen doormidden gesne
den. Mensen kunnen niet meer
naar hun buren, waar ze al ge
neraties lang vlakbij wonen,
omdat een supersneltrein de
dorpsstraat doorklieft. Protesten
ook van boeren, die voortaan
kilometers om moeten om bij
een geguillotineerd stuk land
achter hun schuur te kunnen
komen. De milieubeweging laat
zich evenmin onbetuigd.
De meest serieuze weerstand
bestaat wellicht binnen de SN
CF zelf. Keer op keer zijn daar
uitingen van onvrede omdat de
vooruitgang van de TGV ten
koste gaat van kleine lijntjes.
Kleine stationnetjes worden op
geheven en de populaire, nog
niet zolang geleden alom rond-
kuchende michelines een
soort autobussen op rails
worden zeldzaam. Alles gaat
naar de TGV en de veiligheid op
de andere lijnen heeft daaron
der te lijden, klagen de vakbon
den.
Gemeentebesturen daarentegen
vechten op leven en dood om
een TGV-station en de bedrij
vigheid die dat mee zich mee
brengt, in de wacht te slepen.
Grenoble heeft zo geprofiteerd
van de Olympische Winterspe
len in het nabijgelegen Albert-
ville in 1992 om een TGV-sta-
tion los te peuteren, compleet
met een 14 hectare groot zaken
centrum. In Lille wordt een nog
grootser statio n - busi nesscom-
plex gebouwd. Voor elke zich
zelf respecterende Franse stad
is de TGV inmiddels een must.
IJ.IDt-N )AN PRIT-NEN
Sommige mensen leggen bloe
men op het graf van de onbe
kende soldaat als ze in een land
komen. Maar in Kurdistan zul
len ze vragen: waar moet ik deze
bloemen leggen Waar ligt de
onbekende soldaat? Het ant
woord is: bij elke rivier, bij elke
moskee, in de deuropening van
elk huis. Bij elke kerk, elke grot,
elke steen, elke berg, elke boom,
elke akker. In dit land kun je
overal bloemen leggen, want we
zijn allemaal onbekend.
Deze tekst staat op de sokkel
van een monument in het dorp
Koptepe in Vrij Kurdistan. In dit
Noordiraakse plaatsje kwamen
in 1988 150 van de duizend in
woners om bij een gifgasaanval
van het regime van de Iraakse
dictator Saddam Hussein.
Het noorden van Irak zou vol
met gedenktekens kunnen
staan van Kurden. Bij de aanval
van vijf jaar geleden werden in
totaal 182.000 Kurden gevangen
genomen en waarschijnlijk ver
moord. Zeker 70 dorpen werden
met gifgas bestookt, 4.300 dor
pen werden met dynamiet en
bulldozers geëgaliseerd. Het
was het niets en niemand ont
ziende antwoord van Saddam
op de steun die de Iraakse Kur
den in de Iraans-Iraakse oorlog
(1980-1988) hadden gegeven
aan Iran.
Na de Golfoorlog 2,5 jaar gele
den sloeg Saddam opnieuw toe.
De Kurden voelden zich sterk
genoeg om het werk van de ge
allieerden af te maken. Met de
hulp van die alliantie was het
ongetwijfeld gelukt om Saddam
uit te schakelen. Omdat de VS
en consorten alleen maar toeke
ken, werden opnieuw veel Kur
den afgemaakt en vluchtten 1,5
a 2 miljoen Kurden naar Iran en
800.000 naar Turkije.
In gesprekken met vluchtelin
gen, gefolterden, uit Saddams
leger gedeserteerde soldaten,
politici en peshmerga's (de
Iraaks-Kurdischestrijdkrachten)
roept de Nederlandse journalist
Michiel Hegener die bloedba
den opnieuw in herinnering.
Zijn boek De bergen als bondge
noot, reizen door Vrij Kurdistan
is voor een belangrijk deel een
aanklacht tegen het regime van
Saddam, dat de Kurden nog al
tijd als mensen moet ontdek
ken. Iraakse gevangenissen be
stonden (en bestaan) uit licht
dichte cellen van 80 bij 100 cen
timeter. Gevangenissen die
door de Kurden werden her
overd op de Irakezen, bleken
voorzien van rijen kindergalgen.
Maar niet alleen de Irakezen
Kurden in Zakho, noord-lrak.
worden terechtgewezen. Ook
Turkije wordt op de vingers ge
tikt, omdat het de vluchtende
Kurden in 1991 aan de grens te
genhield, zodat zij op 2.000 me
ter hoogte maar moesten zien
te overleven in de modder en de
sneeuw. Hegener beschrijft de
ellende die hij tijdens zijn vier
reizen naar Vrij Kurdistan aan
trof zonder dat je de indruk
krijgt dat hij overdrijft. De lezer
wordt niet gehinderd door ge
forceerd literair taalgebruik.
Vloeren vol uitgetrokken nagels,
plat gebombardeerde dorpen
en aan muren vastgeketende
gevangenen die op hun beurt
wachtten, terwijl voor hun ogen
anderen werden opgehesen en
bewerkt, dat alles spreekt voor
zich. In zulke gevallen hoeft de
fantasie van de lezer niet extra
te worden geprikkeld.
Tijdens zijn barre tochten over
bijna onbegaanbare modderige
en besneeuwde wegen kwam
Hegener echter niet alleen mi
sère tegen. Tussen de vele puin
hopen trof hij ook optimisme
en wilskracht aan van Kurden,
die ondanks alles blijven gelo
ven in een betere, wat kogel
vrijere toekomst. Hij sprak veel
Kurden die maar één doel vo'or
ogen hebben: het vrije Kurdis
tan in het noorden van Irak
waar het leger van Saddam in
april 1991 tot staan werd ge
bracht, zal nooit meer worden
prijsgegeven. Datzelfde geldt
voor het beschermde gebied dat
door de geallieerden werd ge
creëerd, de zogeheten 'safe ha-
In het verleden is echter vaak
gebleken dat de Kurden zich
geen illusies moeten maken.
Nadat hun land in 1923 werd
opgedeeld tussen Irak, Iran,
Turkije en Syrië zijn zij constant
gebruikt, tegen elkaar uitge
speeld en van hun land verdre
ven, voor zover zij althans nog
konden vluchten. Die dreiging
hangt de Kurden in noord-lreüc,
tot wie Hegener zich in dit boek
beperkt, opnieuw boven het
hoofd. Als de militairen van de
Verenigde Naties niet langer het
luchtruim kunnen controleren
omdat de kas van de VN leeg is,
zal Saddam ongetwijfeld weer
toeslaan.
foto bert verhoeff
Het gedicht dat een Kurd
schreef naar aanleiding van de
Iraakse vernietigingscampagne
in 1988 zal daarom voorlopig
niet aan actualiteit inboeten:
Hun bloed vloeide zonder enige
rechtvaardigheid: hun fout was
slechts dat zij vrij wilden zijn en
wilden dat hun land vrij was.
De bergen als bondgenoot, rei
zen door Vrij Kurdistan van
Micliiel Hegener. Uitgeverij
Contact, 29,90, ISBN 90-254-
0435-9.
Ziekte blijft zich razendsnel verspreiden in Afrika
BUSIA. FRANS V
Het AlDS-probleem in Afrika kan niet worden opgelost
met gigantische sommen geld. In een land als Kenya is
de afgelopen zes jaar bijna 30 miljoen gulden in een anti-
AlDS-campagne gepompt, maar de ziekte blijft zich on
dertussen razendsnel verspreiden. Er zijn op dit moment
een miljoen seropositieven tegen 200.000 een paar jaar
geleden. Het onbegrip onder de plattelandsbevolking is
nog steeds erg groot.
achter een gordijn in zijn hut.
Even later komt hij terug met
zijn redmiddel. Een smerig, ge
scheurd condoom. Alsof hij
mijn gedachten raadt, zegt hij:
„Ik was het steeds uit."
Een paar hutten verder ligt de
40-jarige onderwijzeres Eliza
beth op sterven. In het donker,
op een hard houten bed zonder
matras en moederziel alleen.
Niemand zegt te weten waar
Elizabeth aan lijdt. Het enige
dat men kwijt wil, is dat ze een
paar jaar geleden iemands
tweede vrouw werd en dus
„door de eerste vrouw van die
man zal zijn behekst". En daar
mee is voor iedereen de kous af.
Twee dagen later overlijdt Eliza
beth aan AIDS. zo bevestigt een
westerse verpleegkundige.
CORRESPONDENT
De lokale leider grijpt de zoveel
ste begrafenis van de zoveelste
AIDS-p^tiënt dit jaar maar eens
aan om zijn dorpsgenoten aan
hun verstand te brengen dat het
nu echt de hoogste tijd wordt
hun seksuele gewoonten te ver
anderen. Hij trekt vooral van
leer tegen polygamie en 'overer
ving'. Dat laatste houdt in dat
een vrouw na de dood van haar
echtgenoot dooreen mannelijk
familielid wordt 'overgenomen'.
Onder zijn gehoor wordt slechts
wat gemompeld, niemand lijkt
erg onder de indruk.
„Deze verhalen hebben we
meer gehoord zegt David Ba-
rasa. „Maar volgens ons zijn ze
alleen maar bedoeld om ons
onze rechten als man en ge
neugten des levens af te ne
men." Hij lijkt het serieus te
menen en omstanders beamen
wat hij zegt. Barasa, een man
van middelbare leeftijd, heeft
een paar maanden eerder de
vrouw van zijn overleden broer
geërfd. Alle tekenen wezen er
op dat zijn broer aan AIDS is
overleden, maar het deert Bara
sa allerminst. „Ik ben veilig, ik
gebruik een condoom", zegt hij
zonder schroom en verdwijnt
Bitter weinig
Zoveel onwetendheid, ontken
ning, verzwijgen, en koppig ge
drag wekken de indruk dat in
Kenya nog nooit zoiets als een
anti-AIDS-campagne is ge
voerd. Niets is minder waar. Al
sinds 1987 bestaat er een Natio
nal Aids Control Program dat
sindsdien ruim 14,5 miljoen
dollar van de Wereld Gezond
heids Organisatie (WHO) heeft
opgeslokt. De conclusie lijkt ge
rechtvaardigd dat het allemaal
bitter weinig heeft uitgehaald.
„Dat ben ik roerend met je
eens", zegt Piet Verhoeven, al
ruim 20 jaar werkzaam in het
westen van Kenya en sinds kort
nauw betrokken bij de AIDS-be-
strijding. „Het bewustwordings
proces verloopt erg langzaam.
Enerzijds omdat veel seksuele
gebruiken zo ingebakken zitten
bij de mensen, anderzijds om
dat de aanpak van de anti-
AIDS-campagnes niet goed is
en veel geld over de balk wordt
gesmeten." Volgens Verhoeven
is veel te veel geld besteed aan
het in dure hotels houden van
cursussen en seminars. „De
mensen die de plattelandsbe
volking moeten voorlichten, zit
ten voortdurend in de stad te
ouwehoeren en rijden de rest
van de tijd maar 'n beetje rond,
vaak voor hun plezier."
Een ander bezwaar geldt vol
gens Verhoeven de on-Afrikaan-
se aanpak van de voorlichtings
programma's. „Er zijn veel wes
terse organisaties die aan de
weg timmeren, maar ze houden
geen van allen rekening met lo
kale gewoonten en ze werken
allemaal langs elkaar heen. Ze
leiden weliswaar Kenyanen op
voor het veldwerk, maar op
puur Europese wijze. De pro
gramma's zijn helemaal niet
doordacht en spelen niet in op
de lokale situatie."
Daar komt bij dat sommige Ke-
nyaanse gezondheidswerkers
het niet zo nauvy nemen met
hun beroepsethiek. Dorpelin
gen geven een aantal stuitende
voorbeelden. Ze verhalen over
voorlichters die met een stalen
gezicht rondbazuinen dat AIDS
weliswaar bestaat, maar niet le
AIDS-baby in Kenya. Onbegrip
vensgevaarlijk is omdat het ver
gelijkbaar is met mysterieuze
ziekten die langgeleden al be
stonden en waartegen de men
sen hun eigen geneeskrachtige
kruiden hadden. En wat te den
ken van een verpleegster met
AIDS die alsmaar bleef ontken
nen dat de ziekte bestond en
patiëntjes haar eigen bloed gaf?
Verhoeven: „Er is absoluut geen
controle op wat die mensen
zeggen of doen. Gezondheids
werkers, mensen die het ver
trouwen van de bevolking ge
nieten, kunnen naar hartelust
hun eigen praatjes verspreiden
en in één kJap alle juiste infor
matie teniet doen."
Kentering
Fran<;oise Jenniskens, die vanuit
Nairobi het STD- (geslachts
ziekten) en AJDS-programma
van de Europese Gemeenschap
in Kenya coördineert, beaamt
dat er in het veld nogal wat mis
geldverspilling belemmeren de bestrijding van de ziekte. archieffoto
is met het nationale AIDS-pro-
gramma, maar signaleert tege
lijkertijd een aantal kenterin
gen. „Heel veel hangt af van de
autoriteiten in de districten en
provincies. Wordt het medisch
personeel daar goed begeleid,
dan ben je al een heel eind. In
de provincie Nyanza is de hoog
ste baas nu begonnen met het
strikter controleren van de
mensen in het veld en het aan
de kaak stellen van traditionele
gebruiken. Bovendien zijn alle
geldverslindende cursussen en
seminars die de voorlichters
van hun eigenlijke werk afhiel
den, afgeschaft."
Er zit voor Kenya niets anders
op dan het beleid ten aanzien
van AIDS drastisch om te gooi
en. De donoren zijn niet langer
bereid geld in een bodemloze
put te storten. „Het dumpen
van grote sommen geld is voor
bij benadrukt Jenniskens. „De
WTIO heeft haar jaarlijkse bij
drage verlaagd van 2,5 miljoen
naar 600.000 dollar en andere
donoren willen alleen nog goe
de en zinvolle programma's
steunen die ook terdege worden
geëvalueerd."
In de straten van de hoofdstad
Nairobi is ondertussen een
soort van AIDS-paranoia ont
staan. Een vrouw die op de bus
stond te wachten en werd bena
derd door een „charmante man
in een grote Mercedes", werd
door voorbijgangers gewaar
schuwd dat „die kerel AIDS
heeft en het onder zoveel moge
lijk vrouwen wil verspreiden".
Een van de medische minibus-
jes, de zogenaamde matatu's
die een dichtbevolkte wijk in
Nairobi aandoet, wordt sinds
kort gemeden als de pest omdat
je er volgens sommige passa
giers „inet AIDS-bloed wordt
ingespoten".
