Litouws feest voor vertrek Russen uitgesteld
'Dit is hard, maar het is de goede
weg
'Smeergeld-bank'
tegen corruptie
Feiten &Meningen
ZATERDAG 28 AUGUSTUS 1993
m. HOfe T' -
Voor het parlementsgebouw in Vilnius staat nog steeds een deel van de blokkade die daar in januari 1991
werd opgericht om de Russische troepen buiten de deur te houden. Zo lang er nog Russische militairen in het
land zijn blijft de muur daar ook staan. foto hans jacobs
Het grote nationale feest dat Litouwen voor morgen had gepland, gaat niet door. Op 28
augustus, zo dacht de regering in Vilnius, zouden ook de laatste 2500 van de naar
schatting in totaal 22.000 man Russische troepen het land hebben verlaten. Net voor de
afgesproken datum van 31 augustus en net op tijd voor het bezoek van paus Johannes
Paulus II, dat volgende week zaterdag begint.
LEIDEN-VILNIUS HANS JACOBS
Alle reden voor een feest. Voor
het eerst in het bestaan van een
onafhankelijke Litouwse repu
bliek zouden er geen vreemde
militairen meer zijn gelegerd in
de Oostzeestaat. Dat was in de
eerste periode van zelfstandig
heid, tussen de twee Wereldoor
logen, niet gelukt. Polen hield
toen het oosten van Litouwen,
met de hoofdstad Vilnius, bezet.
Sinds 1939 waren er Sovjetmili
tairen in het land, die alleen tij
dens de Tweede Wereldoorlog
tijdelijk plaats moesten maken
voor de Duitsers.
Het feest gaat echter (voorlopig)
niet door. Rusland dat na het
uiteenvallen van de Sovjetunie
de verantwoordelijkheid voor
de Sovjettroepen over heeft ge
nomen vindt dat Litouwen
ten onrechte compensatie ver
langt voor de militaire aanwe
zigheid en heeft de terugtrek
king op een laag pitje gezet. De
betrekkingen tussen beide lan
den zijn daardoor ernstig ver
stoord. President Brazauskas
heeft een ontmoeting met zijn
Russische collega Jeltsin op
nieuw uitgesteld.
De ontwikkelingen in Litouwen
wordën met argusogen gevolgd
in de twee andere Baltische re
publieken. Rusland heeft nog
helemaal geen overeenstem
ming bereikt met Estland en
Letland over een einddatum
voor de troepenterugtrekking.
Moskou vindt dat er eerst dui
delijkheid moet zijn over de po
sitie van de grote Russisch-tali-
ge minderheden en de status
van voormalige Sovjetmilitairen
in deze twee landen.
Rusland gaat daarmee in tegen
eerdere beloften en afspraken
onder andere gemaakt bin
nen het kader van de Conferen
tie voor Veiligheid en Samen
werking in Europa (CVSE). De
troepenterugtrekking moet los
staan van andere kwesties, zoals
hetnationaliteitenprobieem.
Vorige week hebben de Zweed
se en Britse premiers, Bildt en
Major, er in een gezamenlijke
verklaring nog eens bij Moskou
op aan gedrongen zich aan die
overeenkomst te houden.
Er waait echter een andere wind
in de Russische hoofdstad. De
nationalisten en de militairen
proberen de klok langzaam te
rug te draaien. De Baltische sta
ten behoren, zo vinden zij, his
torisch en cultureel tot het Rus
sisch erfgoed. Rusland heeft de
Oostzeehavens nodig voor zijn
handel en industrie en voor zijn
veiligheid. Westerse bezoekers
die in Moskou opmerken dat de
Baltische staten op landkaarten
nog altijd zijn ingekleurd in de
zelfde kleur als Rusland krijgen
daarom te horen dat dit niet al
leen de situatie van vöör de au-
gustuscoup van 1991 weergeeft,
maar tevens de 'toekomst'. Te
rugtrekking past niet in die
plannen.
Het is een houding die Rusland
ook aanneemt ten aanzien van
andere voormalige Sovjetrepu
blieken, zoals Tadzjikistan, Mol
dova en Georgië. Zo verklaarde
Moskou onlangs dat de grens
tussen Afghanistan en Tadzji
kistan een 'Russische' grens is.
Russische militairen proberen
daar dan ook moslimfunda
mentalisten buiten de deur te
houden.
Westerse waarnemers spreken
inmiddels van een Russische
variant op de zogenaamde
Monroe-doctrine, op z'n Rus
sisch de Monroesky- doctrine.
De Amerikaanse president
Monroe bepaalde in de vorige
eeuw dat Latijns-Amerika bin
nen de Amerikaanse invloedss
feer viel en dat vreemde mo
gendheden er niets te zoeken
hadden. Die houding neemt
Rusland nu ook aan ten aanzien
van de voormalige Sovjetrepu
blieken, het zogenaamde 'na
bije buitenland' waarvoor ande
re bepalingen en wetten gelden
als het échte buitenland.
Litouwen, dat niet altijd precies
wist welke houding aan te ne
men ten opzichte van Moskou
en dat het afgelopen jaar her
haaldelijk van regering wisselde,
heeft daarnaast in de bespre
kingen met Rusland tactische
fouten gemaakt. Omdat Vilnius
geen grote Russisch-talige min
derheid heeft en bovendien alle
etnische Russen het staatsbur
gerschap verleende, waren er
aanvankelijk weinig obstakels in
de onderhandelingen met de
regering-Jeltsin. Er werd snel
een akkoord bereikt, maar dat
werd niet ondertekend.
Een formaliteit, dacht Vilnius,
dat in latere gesprekken de
kwestie van herstelbetalingen
voor de vijftig jaar Sovjetbezet
ting en de (milieu)schade voor
de militaire aanwezigheid aan
de orde stelde. De Litouwse on
derhandelaars zouden daarbij
een bedrag van 146 miljard dol
lar hebben gevraagd.
„Van zoveel geld kan heel de
bevolking van Litouwen (3,7
miljoen) met pensioen",
schamperde de Russische on
derminister Tsjoerkin (buiten
landse zaken) deze week. Rus
land vindt dat het op dit punt
geen verplichtingen van de Sov
jetunie heeft overgenomen en
wil alleen praten over eventuele
schade die is aangericht in de
maanden dat Rusland verant
woordelijk was voor het verblijf
van de troepen.
Litouwen houdt vooralsnog
voet bij stuk. Herstelbetalingen
betekenen ook erkenning van
het feit dat de inlijving destijds
van de drie Baltische republie
ken illegaal was. Daarnaast
heeft het arme land het geld no
dig voor de opbouw van de in
dustrie en het schoonmaken
van de voormalige Sovjetbases.
De Sovjettroepen lieten zich, zo
blijkt bijvoorbeeld nog wekelijks
in de voormalige DDR, niets ge
legen liggen aan natuur en
milieu.
De Litouwse hardnekkigheid
die in Tallinn en Riga, die ook
een schuldbekentenis willen, in
bedekte termen wordt onder
steund was voor Rusland vo
rige week aanleiding om de ge
sprekken te beëindigen. Die
stap werd enkele dagen later ge
volgd door de bekendmaking,
onder het uiten van dreigemen
ten aan het adres van de rege
ring in Vilnius, dat ook de troe
penterugtrekking werd gestaakt.
Tsjoerkin suggereerde dat Mos
kou op zijn beurt maar schade
vergoeding moet vragen voor al
het 'goede' dat tijdens de Sov
jetbezetting van de Baltische
staten tot stand is gekomen.
Litouwen zoekt nu naarstig naar
een oplossing van het geschil en
een snelle aftocht van de troe
pen. President Brazauskas, die
een gematigd pro-Russische
koers vaart, heeft al gezegd dat
zijn land niet moet overvragen.
De oppositie vindt echter dat hij
niet moet inbinden. Ook Est
land en Letland, die veel grotere
problemen hebben met de
steeds assertiever en agressiever
wordende Russische buur, wil
len dat Vilnius vasthoudt aan
een vorm van compensatie. Het
Westen kan meer doen dan al
leen morele steun geven. Rus
land is nog altijd zeer gevoelig
voor economische druk. De uit
komst van het conflict is bepa
lend voor hun verhouding met
Moskou en de mate waarin
Rusland (weer) invloed kan uit
oefenen aan de Oostzeekust.
Professor Ad. Kolnaar, het brein achterliet CDA-programma:
Indiase vrouwen komen in geweer
Een 'bijklussende' hoogleraar,
een van de velen. Professor Ad
Kolnaar doceert economie aan
de Katholieke Universiteit Bra
bant, is lid van de Sociaal-Eco
nomische Raad (SER) en heeft
zitting in de Sociale Verzeke
ringsraad. Daarnaast is Kol
naar prominent CDA-lid. Hoe
wel in naam slechts vice-voor
zitter van de CDA-commissie
die vorige week het ontwerp-
verkiezingsprogramma pre
senteerde, was hij het die vol
gens voorzitter Braks in feite
als voorzitter heeft gefungeerd.
Het is een hard ontwerp-pro-
gram geworden, erkent Kol
naar. „Dat doet me pijn, maar
ik kies er wel voor. Omdat de
andere weg Nederland verder
het moeras in helpt".
TILBURG MARC PEEPERKORN
'Wat echt telt', luidt de titel van
het CDA ontwerp-verkiezings-
programma '94-'98. 'Wié straks
niet meer meetelt', zeggen de
critici. Een duidelijke keuze
voor werk en de werkenden.
Forse ingrepen in de sociale ze
kerheid, het minimumloon en
de koppeling op de helling,
snoeien in subsidies op open
baar vervoer en de volkshuis
vesting, de studiefinanciering
verder uitkleden, geen koop
krachtgarantie, toptarief in de
belastingen omlaag, financie
ringstekort terugdringen en las
tenverlichting. Commissie
voorzitter Braks en partij-ideo
loog Van Gennip spraken van
een "nieuw tijdperk, een water
scheiding', een 'afrekening met
het na-oorlogse verleden'.
- Is het niet eerlijker te spreken
van 'een afrekening met de ver
zorgingstaat'?
„Nee. Dit ontwerp-programma
rekent niet af met de verzor
gingsstaat. maar geeft een nieu
we positiebepaling. Er wordt
flink wat overhoop gehaald, wat
dat betreft is er sprake van een
waterscheiding, je kan zeggen
dat dit verkiezingsprogramma
hard is. Dat is ook zo. Maar ik
wil de nadruk anders leggen: de
maatschappelijke ontwikkelin
gen, die zijn hard. Er sprake van
een dubbele concurrentie voor
Nederland. Vanuit Japan, de VS,
de andere EG-landen, maar ook
vanuit de lage-lonenlanden.
Daardoor vertrekt er bedrijvig
heid uit Nederland. Als de werk
gelegenheid zich blijft ontwik
kelen als nu, stelt dat óns voor
een geweldig probleem. Als je in
die maalstroom blijft zitten,
houd je het sociale zekerheids
stelsel niet overeind. Dat is het
perspectief als we niets doen".
„Ten tweede blijkt dat na afloop
van iedere economische reces
sie de werkloosheid op een
nieuw, hoger niveau staat. Trek
dat perspectief door, en je hebt
weer een heel harde ontwikke
ling die van het sociale stelsel
weinig heel laat. Ten derde is
het probleem van het financie
ringstekort en de collectieve las
tendruk nog steeds niet opge
lost. Dat legt een geweldig be
slag op de financiële ruimte
voor nieuw beleid. Ook die har
de ontwikkeling noopt tot een
afslanking van de verzorgings
staat. Temeer nu extra investe
ringen in kennis en infrastruc
tuur geen uitstel meer dulden".
„Dat is de diagnose, dié is hard.
De gebruikelijke maatregelen
zijn daar niet tegen opgewas
sen. We moeten alle zeilen bij
zetten om de werkgelegenheid
overeind te houden. Dat is de
harde, kale keuze waarvoor we
staan: laten we die maalstroom
over ons heenkomen of probe
ren we het tij te keren".
- Die harde keuzen treffen voor
al de armlastigen: de Staat en de
minima.
„Daar ben ik het niet mee eens.
Dit programma koerst niet af op
een mini-stelsel in de sociale
zekerheid. Dat zou het eind zijn
van de verzorgingsstaat. Wij
proberen de werknemersverze
keringen (WW, ZW, WAO) over
eind te houden, maar niet meer
tot het uiterste toe. Wat de
werknemer zelf kan, via bijver
zekeren, moet hij zelf doen".
„De bijstand wordt anders ge
structureerd. Allerlei vaste
normbedragen en categorieën
worden losgelaten. Maar daar
tegenover staat de nieuwe Alge
mene Voorzieningenwet waar
voor de programcommissie
pleit. Die geeft gemeenten de
ruimte maatwerk te leveren.
Meer ruimte dus voor inko
mensbeleid. Dat betekent niet
dat iedere bijstandsgerechtigde
straks evenveel krijgt als nu. Dat
kan wel, maar het kan ook ho
ger of lager uitvallen. Daarmee
til je die gevallen boven water
die nu teveel krijgen. Gemeen
ten krijgen geld daarvoor. Daar-
Professor Kolnaar: „Laten we de
maalstroom van ellende over ons
heenkomen of proberen we het tij
te keren. Dat is de harde, kale
keuze waan/oor we staan".
foto gpd
naast pleit het CDA ervoor ge
meenten meer mogelijkheden
te geven zelf inkomsten te ver
werven".
- Dat betekent een verhoging
van de onroerend-goedbelasting.
„Dat klopt. Huiseigenaren zul
len dat inderdaad niet prettig
.vinden. Maar ik heb ook nooit
gezegd dat door ons voorgestel
de maatregelen prettig zijn".
- Het CDA-program laat de groei
van werkgelegenheid over aan
het bedrijfsleven. De overheid
moet zich beperken tot het in
voeren van meer 'prikkels'in het
sociale stelsel. Maar met een eco
nomische nulgroei zullen bedrij
ven weinig bereidheid tonen
meer mensen aan te nemen.
Verwordt het 'prikkelenvan
werklozen daarmee niet tot or
dinair 'afknijpen'?
„Als er geen banen zijn, heeft u
daar gelijk in. Juist daarom zet
het CDA zwaar in op loonmati
ging, lastenverlichting en ge
zonde overheidsfinanciën^Onze
voorstellen voor het overheids
budget zijn evengoed hard;
hard, maar niet wreed. Dat geeft
extra banen en die zoeken we
met name in de marktsector.
Het is niet moeilijk een banen
plan voor de collectieve sector
op te stellen, maar dat is na
drukkelijk niet de weg".
„Loonmatiging, lastenverlich
ting, investeren in infrastruc
tuur, kennis en een laag finan
cieringstekort, dat zijn de meest
effectieve instrumenten die we
hebben voor meer werkgele
genheid. Dat is geen gok: Ne
derland heeft ook op wereldni
veau van '86 tot '90 absolute re
cords behaald in het scheppen
van nieuwe banen. Door de be
reidheid van de sociale partners
de lonen te matigen".
- Die extra banen zijn ook zo
weer verdwenen.
„Dat is waar, dat is een serieus
probleem. Daarom moetje ook
de beste instrumenten die je
hebt inzetten. En niet terug
schrikken. Een loonmaatregel,
zoals minister De Vries (CDA)
van sociaie zaxen nu voorsten,
past overigens niet in ons ont-
werpprogram. Een dergelijke
maatregel wordt niet gedragen
door de sociale partners en is
daardoor niet effectief. De afge
dwongen loonmatiging wordt
een jaar later teniet gedaan. Ik
hoop dat het SER-advies waar
De Vries om heeft gevraagd, een
werkbaar compromis oplevert".
- De reactie op het concept-pro-
gram van de PvdA was uiterst
voorzichtig. De christelijke vak
bonden waren duidelijker: het
CDA heeft het 'schild voorde
zwakkeren'laten vallen.
„Ik kan me die reacties goed
voorstellen. Maar het alternatief
is pappen en nat houden. Dit
programma kiest voor kapitalis
me met een goed sociaal stelsel.
We laten het schild voor de
zwakkeren niet vallen. Hiermee
sluiten we de PvdA niet uit, dit
rogramma is heel goed met
en uit te voeren. Omdat het
een verstandig programma is.
Dat Hans Wiegel zo enthousiast
is, komt waarschijnlijk omdat
hij de harde diagnose deelt.
Maar ik zie met de WD ook
veel verschilpunten: op het ge
bied van de medisch-ethische
kwesties, het mini-stelsel, de rol
van de sociale partners in de so
ciale zekerheid".
„De soberheid die de program
commissie predikt, hoeft niet
tot de volgende eeuw te duren.
Als de overheidsfinanciën op
orde zijn en de economie op
kracht, is er weer ruimte voor
nieuwe uitgaven. Dan kunnen
de uitkeringen weer omhoog".
NEW DELHI «TIM MCGIRK
THE INDEPENDENT
Een rijbewijs of een banklening,
een telefoonreparatie of zelfs
een plaats op een goede kleu
terschool: voor bijna alles in In
dia zijn steekpenningen nodig.
Een groep boze huisvrouwen is
daarom van plan 's werelds eer
ste smeergeld-bank te openen.
Stel dat bijvoorbeeld een echt
paar uit Delhi zich de 50.000 ru-
pies (3000 gulden) niet kan ver
oorloven die onder de tafel van
eigenaar moeten verwisselen
om hun kind op een van de be
tere kleuterscholen van de stad
te krijgen. Zij kunnen wenden
zich tot de smeergeld-bank.
„Wij zijn van plein 'smeergeld'-
credit-cards uit te geven", aldus
Sandhya Sharma van de Indiase
Federatie van Huisvrouwen. „Ik
betwijfel of het lukt, maar het
idee is dat de mensen het zich
bewust worden en de functio
narissen en politici zich zo
schamen, dat ze zich eerlijker
gaan gedragen", aldus Sharma.
Sharm,a en haar collega's zijn
inmiddels begonnen met het
lastigvallen van enkele van Del
hi's meest beruchte corrupte
politici om donaties te vragen
voor hun bank. Hoog op hun
lijst staat een parlementslid van
de oppositie, dat vorige maand
tot ieders verrassing tegen een
motie van wantrouwen tegen
premier Narasimha Rao stem
de. Die overleefde daardoor de
motie net.
Hun volgende doelwit is Hars
had 'Grote Stier' Mehta, een
makelaar die er in het grootste
financiële schandaal van India
tot nu toe van wordt beschul
digd banken en kleine inves
teerders voor vele miljarden
guldens te hebben bedrogen.
„Mehta lijkt het dezer dagen
druk te hebben", zegt Sharma,
„daarom hebben we gedacht
dat we zijn vrouw wel om hulp
kunnen vragen. Zij heeft een
heleboel mooie sari's en juwe
len te missen."
Het is moeilijk te bepalen op
wat voor schaal de corruptie
zich afspeelt. Maar volgens een
onderzoek tijdens de regering-
Rajiv Gandhi, aan het eind van
de jaren tachtig, sijpelde naar
schatting slechts 15 procent van
alle overheidsgelden voor ont
wikkeling door naar de behoef-
tigen. De rest werd opgeslokt
door de bureaucratie. Vaak zijn
de overheidssalarissen zo karig
dat de ambtenaren en de politie
hun inkomsten wel moeten op
vijzelen met steekpenningen.
Het huidige omkooptarief voor
enkele zaken en diensten is als
volgt: een rijbewijs kost 600 ru-
pies (36 gulden); de telefoon la
ten maken 200 rupies (12 gul
den); toelating tot een medicij
nenstudie 500.000 rupies
(28.000 gulden). De post van
plaatsvervangend inspecteur
van politie kost een miljoen ru
pies (56.000 gulden). Maar daar
staat natuurlijk wel tegenover
dat hij dat geld op termijn kan
terugverdienen. Door het aan
nemen van steekpenningen.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
HELSINKI.
S^^^ESTLANDé
PSrnu f
LITOUWEN
RÜïfG
'"MINSK.
Rusland beloofde donderdag aan Polen dat de laatste troepen hier soldaten in de trein uit Warschau op 1 oktober zijn teruggetrokken. Het vertrek uit Litouwen is uitgesteld.
foto reuter
