ZATE
R
DAGS
B
IJVOEGSEL
Is er nog een
volgend jaar?
ZA I tKUAU 28 AULiUb I Uo 1
In een waterbron tussen Diyarbakir en
Silvan staan twee mannen hun won
den uit te spoelen. De gestriemde rug
van de een ziet er uit alsof-ie net is gemar
teld. Misschien iets voor een foto en een
mooi interview? Enkele zwijgzame, nogal
stugge omstanders helpen ons uit de droom.
Het tweetal is gewoon met de auto van de
weg geraakt. Ze steken geen hand uit voor
hulp. Onze taxichauffeur spoelt de schram
men van de slachtoffers schoon.
Het gehavende tweetal wordt in een auto
gepropt. Pas na hun vertrek komt het hoge
woord er uit. De gewonden zijn lid van een
doodseskader, contra-guerrilla's van de staat,
weet men hier. Daar kun je maar beter niet
mee te maken krijgen.
Agenten in burger vallen nauwelijks op in
het drukke straatbeeld van Diyarbakir. Regel
matig stapt de politie het hotel binnen, in de
hoop de paspoorten te kunnen inzien op
momenten dat wij op pad zijn. ,,Die kloot
zakken", mopperen zij boven het door ons
maar half-ingevulde gastenboek. „We zullen
de journalisten volgen.
Rambo's in burger
Voor ons hotel krijgen twee broertjes ruzie.
Van vier kanten stuiven rambo's in burger op
de jongens af. Met de automatische wapens
slingerend voor de buik. De agenten sleuren
de jochies uit elkaar en brengen ze naar een
transportbusje. De huilende jongens, ge
schrokken van de hardhandige aanpak, gaan
mee naar het bureau. Daar wacht hen een
aframmeling, want vechten op straat mag
Op het platteland grijpt het leger minstens
zo hard in. Het leger, maar ook de PKK en
contra-guerrilla's brandden de afgelopen
paar jaar meer dan vijfhonderd dorpen tot de
grond toe af. De dorpelingen gingen ofwel te
vriendschappelijk om met 'de jongens van de
PKK' naar de zin van de overheid, of ze wa
ren volgens de PKK te veel vriendjes met de
Turkse staat. Ook wie niet wil kiezen moet
vluchten. Naar de grote steden, waar een ui
terst onzekere toekomst wacht.
De inwoners van het 75 huizen tellende
Kayadere - Ferhand op zijn Kurdisch - zijn
aan hun volksverhuizing begonnen. Vier da
gen geleden is het dorp in brand gestoken
door het leger, omdat de inwoners de PKK
zouden hebben geholpen. Er wonen nog vijf
tien ouderen, horen we terwijl naast ons een
tractor met een heel gezin op wat huisraad
aanstalten maakt weg te rijden. Even later
zien we een man enkele ezels, beladen met
pannen voortjagen. Het dorp stroomt leeg.
Bedreigd
Dit soort taferelen is niet onbekend voor de
Turkse mensenrechtenorganisatie IHD, ver
telt Abdullah Koe. Hij werkt voor de afdeling
in Diyarbakir. Kreeg de Kurdische IHD'er tot
vorig jaar nog redelijk wat bewegingsvrijheid
om belaagde dorpen te bezoeken, tegen
woordig wordt hij als activist telkens tegen
gehouden en bedreigd. Afgelopen voorjaar
werd hij ver buiten een vernield dorp wegens
zijn mensenrechten-activiteiten aangehou
den en geblinddoekt door de-politie. Een
week lang zat hij zonder iets te zien dag en
nacht op een houten bankje in het bureau.
Telkens als een agent naar binnen of naar
buiten ging, kreeg hij een klap. Uiteindelijk is
hij zonder aanklacht vrijgelaten.
Ferhand intussen is een van de vele oude
dorpen die door de oorlog van de kaart wor
den geveegd. Voornaamste reden van de le-
geractie was de vondst van medicijnen in een
huis. „De soldaten zeiden dat we een bevoor
radingsplaats voor de PKK waren. Dat is hele
maal niet zo. Een arts uit Istanbul woont hier
's zomers en is dan onze dokter." Die uitleg
hielp niet. Verontwaardigd tonen de dorpe
lingen de achttien huizen die zijn uitgebrand.
Een woning, volgens een gevelsteen in 1992
gebouwd, rookt nog steeds, vier dagen later.
De tabak-verbouwende dorpelingen leven
tanks te wachten op actie. Legerpatrouilles in
jeeps rijden door het verder vrijwel verlaten
landschap. Het aantal controleposten langs
de snelweg is aanzienlijk.
Toch voelen zelfs gewapende kurdische
dorpwachters (die de Turkse kant in het con
flict hebben gekozen) zich onderweg niet op
hun gemak, vertellen Abdulkadir Tas en Ab
dulrachman Esmer. Deze twee mannen uit
Idil zijn even voor zaken in Midyat. Gewa
pend en wel, en met veel collega's in zes au
to's. Met minder op pad gaan, is voor dorp
wachters te riskant geworden.
Lang niet elk dorp accepteerde de wapens
en de dorpwachters. „Want de PKK vecht ook
voor ons belang", zeggen die inwoners. Deze
Kurden zien de wachters als verraders, De in
woners van Idil echter pakten massaal de wa
pens aan.
Terroristen
De reden is eenvoudig, vertellen Tas en Es
mer. „We zijn er voor de bescherming van
onszelf, van ons erf en onze familie tegen het
terrorisme van de PKK." Dorpwachters doen
niet anders dan „beschermen tegen vreem-
den met rare ideeën in hun achterhoofd. De
terroristen nemen onze dochters mee. ze be
dreigen de dorpelingen met de dood. als ze
niet meteen hun geld afstaan." Wel,vinden ze
het moeiljk tegen andere Kurden te vechten.
Het dorpwachterssysteem staat in Turkije
bloot aan hevige kritiek. Veel Kurden zeggen,
dat militairen dorpwachters inschakelen voor
het vuile werk. Zo vertelt Mehmed, een arbei
der in Diyarbakir, dat de inwoners van zijn
geboortedorp gedwongen werden de wapens
aan te nemen. Zij gebruiken die niet. Vanuit
een stadje in de buurt, Zobrin, terroriseren
andere dorpwachters de verre omgeving. „De
bergen branden 's nachts. Het is dat ik vrouw
en kinderen heb, anders was ik zelf allang de
bergen in gegaan, naar de PKK.''
Esmer, die tot ons ongeloof zegt vier jaar
voor de PKK te hebben 'gemoord en geroofd
voor hij bij de dorpwachters kwam, zegi
„Ook wij zijn voor het mogen gebruiken van
de Kurdische taal in Turkije. De Turkse staat
zorgt voor geld, woningen, werk, ouderen
zorg. Waarom zouden we daartegen vechten?
Alleen om onze taal? Daar is het Kurdisch
niet belangrijk genoeg voor."
Schuld inlossen
Hei liefst zouden veel onderwijzers op school
niet alleen les geven in de Turkse, maar ook
in de Kurdische taal, vertelt Nebahat Akkot
Kurdische lessen zijn verboden. „We moeten
de schuld van het verleden, toen we de Kur
dische kinderen onder dwang de Turkse taal
leerden, ooit inlossen. Naast het Turks zou
den we hen ook Kurdisch moeten leren." Tot
dusver, aldus Akkoc, leek de overheid vooral
bang dat door het een toe te staan, de vol
gende stap naar grotere autonomie ononi
koombaar wordt. En dus geven ze maar lie
ver niks cadeau.
Akkoc werkt tijdelijk voor de mensenrcch
tenorganisatie IHD in Diyarbakir, maar over
een tijdje wil ze actief worden in de politiek
Voor de DEP, een nieuwe partij die opkomt
voor de Kurden. Een paar jaar geleden was zi|
betrokken bij de oprichting van een ondci
wijsvakbond. Het succes bezorgde haar ver
volgens veel persoonlijk leed.
Vrienden en medestanders werden ver
moord, soms onder de ogen van hun leerlin
gen vlakbij school. Dagelijks kreeg Akkoc
dreigtelefoontjes dat ze uit het bestuur moest
stappen. Toen als zestiende in een lange
reeks executies onlangs ook haar man dooi
onbekenden werd doodgeschoten legde zij al
haar functies neer. „Ik was de voornaamste
aanleiding voor zijn dood..."
Het vliegtuig terug naar Istanbul wacht 's
avonds langs de startbaan van Diyarbakir. F r
moeten eerst even wat straaljagers passeren
De naverbranders schroeien het beton, het
verkeersvliegtuig schudt onder het gedaver
Enkele kinderen van Irakse Kurden die
naar Amerika vluchten, beginnen van angst
te huilen.
1-ater horen we dat de stad Yüksekova is
gebombardeerd.
In het vrijwel verlaten Kurdische
dorpje Ferhand smeulen enkele
ruïnes nog wat na. Het leger stak
achttien van de 75 huizen als re-
pressaille in brand, omdat de dor
pelingen de PKK zouden hebben
geholpen met voedsel en medicij-
FOTO'S PIET ARP
Diyarbakir is in twee jaar tijd ver
dubbeld tot een miljoenenstad.
Gouverneur Unal Erkan bestrijdt vanuit de stad
Diyarbakir met een leger van zo'n 150.000
man en politie- en geheime dienst-eenheden
al negen jaar in Oost-Turkije de tien- tot twin
tigduizend guerrilla's van de pkk.
voorlopig van het verkopen vah hun huis
raad. De koeien worden eveneens van de
hand gedaan, voor een kwart van de prijs.
Tientallen koeien zwerven onverzorgd rond.
„Hoe het ons volgend jaar zal gaan? Is er dan
nog een volgend jaar voor ons?"
Onderdrukking
De strijdende partijen liggen niet wakker van
deze ellende voor de gewone Kurd. De PKK
bijvoorbeeld streeft een hoger doel na: de be
vrijding van de Kurden, die al zeventig jaar
lijden onder de onderdrukking door de Turk
se staat. Dat zeggen de velen die sympathiek
staan tegenover de verzetsbeweging. „Nooit
eerder is zo'n zware strijd gevoerd, geen en
kel volk heeft zo veel pijn gehad als wij Kur
den."
De Turkse super-gouverneur die in dit deel
van het land de staat belichaamt, Unal Erkan,
geeft ook geen krimp. Die verdreven dorpe
lingen kiezen vrijwillig voor hun vertrek,
meent hij. Uit económische'motieven. In het
dorp zou geen droog brood te verdienen zijn.
Een andere reden is uiteraard, legt hij gedul
dig uit, het ontlopen van de terreur van de
PKK.
Dat het inwonertal van een stad als Diyar
bakir in twee jaar tijd door de massale vlucht
Meer dan 500 dorpen afgebrand in strijd Turlcse leger en Kurden
verdubbelde tot boven een miljoen, raakt Er
kan niet. De sociale onrust door zo'n toe
stroom van berooide dorpelingen zonder in
komen wuift hij weg. „Nog voor de winter
bouwen we wel voldoende huizen voor deze
mensen", belooft hij daadkrachtig. De ont
volking van de heuvels en bergen komt de
gouverneur trouwens goed van pas. De guer
rilla's tussen de kale rotsen krijgen het steeds
moeilijker, doordat ze op steeds minder dor
pen kunnen terugvallen voor hun proviand.
Dat wordt honger lijden.
Tegen de PKK heeft hij verder maar één
strategie, vertelt hij, terwijl hij met een vlak-
gom waarmee hij al een tijdje speelt plotse
ling gummende bewegingen maakt. „We
moeten ze met militaire kracht de bergen uit
jagen. Onze ondeelbare staat praat niet met
terroristen. Onmogelijk. Nee, ook niet tijdens
een bestand. Ze moeten zich overgeven,
vluchten of dood laten schieten."
Dan voegt hij aan het betoog toe, dat Tur
kije tegelijk grote Europese belangen verde
digt. „De terroristen van de PKK zitten in de
drughandel om wapens te kunnen kopen.
Die handel moeten we stoppen, dat komt jul
lie jeugd ten goede." We horen op van deze
remake van Midnight Express.
Kolonnes en tanks
Een paar kilometer voor Batman wordt de
auto tegengehouden door de gendarmerie.
We zwaaien met onze speciale perskaarten,
maar die Turkse papieren maken op de ko
gelvrije vesten geen indruk. We moeten uit
stappen, onze tassen openmaken, we worden
gefouilleerd, de auto wordt doorzocht. De ge
ndarme wil van de tolk weten waarom we
hier zijn, of we contacten hebben met de
PICK in Nederland. Spreken we met die leu
genachtige mensenrechtenorganisaties? Daar
heeft hij namelijk een hekel aan.
„Dat moet je de journalisten vragen", ant
woordt de tolk telkens. Ons wordt niets
rechtstreeks gevraagd, onze glimlach doet na
een tijdje bijna zeer in de wangen. „En wat
gebeurt er als die journalisten worden ont
voerd door de terroristen? Dan moeten wij ze
zeker bevrijden?"
De wegen in Kurdistan zijn stevig in han
den van het leger, dat blijkt bij dit soort con
troleposten overduidelijk. Militaire kolonnes
rijden af en aan, op strategische punten staan
Abdulkader Tas uit Idil sloot zich als Kurd aan
bij de dorpwachters om tegen de verzetsbewe
ging pkk te vechten en het 'eigen erf tegen
vreemden' te verdedigen. Van werken op het
land komt al jaren niets meer. De Turkse staat
onderhoudt deze burgerwacht.
Kurdistan of Oost-Turkije, dat
is in deze uithoek uanAnatolië
de grote vraag. Sinds 15
augustus 1984 vechten
guerrilla's van de PKK, de
Kurdische Arbeiderspartij,
vanuit de bergen voor de
eigen Kurdische cultuur en
een vorm van autonomie.
De opstand van de
Kurden in Oost-Turkije
leidde inmiddels tot vele
duizenden doden. Voorde
Turkse overheid is het
eenvoudig uitgesloten ook
maar een millimeter toe te
geven aan de wens van veel
Kurden op een vorm van
zelfbesniur. Een verslag van het
front.
