'Gouden greep' López breekt Volkswagen op
Russen lopen weer te hoop voor de tsaar
Feiten &Meningen
Augustusbrief vooral
herhaling van zetten
VRIJDAQ 20 AUGUSTUS 1993
In maart dacht Volkswagen een gouden greep te doen
met het weglokken van 'supersaneerder' José Ignacio Ló
pez de Arriortüa bij concurrent General Motors (GM). Vijf
maanden later zit het Duitse autoconcern met de brok
ken. López is het middelpunt van een ongekend schan
daal over vermeende bedrijfsspionage dat dagelijks gro
tere vormen aanneemt.
José Ignacio López de Arriortüa.
WOLFSBURG EVERT VAN DEN HEUVEL
Het imago van VW heeft daar
door een flinke deuk opgelopen.
De enige troost is dat de Spaan
se Bask al genoeg tijd heeft ge
had om zijn reputatie waar te
maken. Zijn drastische ingrepen
hebben VW razendsnel uit de
rode cijfers gehaald.
Dat er aan de spectaculaire
overstap van López en een aan
tal andere medewerkers van
GM een luchtje zat. kwam voor
het eerst naar buiten in mei.
Opel, de in Rüsselsheim geves
tigde Duitse dochteronderne
ming van GM, vroeg toen het
openbaar ministerie in Darm
stadt een onderzoek te doen
naar de verdenking van be
drijfsspionage.
Het doorgaans goed geïnfor
meerde weekblad Der Spiegel
kwam kort daarop met een arti
kel van acht pagina's met gede
tailleerde beschuldigingen te
gen López en zijn kompanen.
Zij zouden grote aantallen ge
heime Opel-documenten heb
ben meegenomen. Justitie liet
vrijwel gelijktijdig weten genoeg
materiaal te hebben voor een
strafrechtelijk onderzoek.
Het aantrekken van López was
het werk van de nieuwe VW-
topman en voorzitter van de
raad van bestuur, Ferdinand
Piëch. Deze begreep dat er
drastisch moest worden inge
grepen om VW overeind te hou
den. Het concern raakte in de
tweede helft van '92 diep in de
rode cijfers.
Piëch en López ontmoetten el
kaar vorig jaar november via de
Duitse onderdelenfabrikant
Bosch. Het 'klikte' meteen tus
sen de twee saneerders. López
had zijn sporen verdiend als di
recteur inkoop van Opel. GM
haalde hem in mei '92 naar het
hoofdkantoor in Detroit om als
vice-president de inkoop voor
het hele concern aan te pakken.
Piëch was vastbesloten om Ló
pez bij GM weg te halen. Het
Amerikaanse concern was daar
van al snel op de hoogte, maar
maakte zich niet druk omdat de
Spanjaard tot het laatste mo
ment de verzekering gaf dat hij
zou blijven. Half maart was de
zaak binnen enkele dagen be
klonken. Desperate pogingen
van GM om het tij te keren kon
den López niet meer tot andere
gedachten brengen.
De Spanjaard verklaarde in juni
dat hij alle lust om voor GM te
werken had verloren, toen hij
hoorde dat een naar zijn filoso
fie ontworpen 'droomfabriek'
niet zou worden gebouwd in
zijn geliefde Baskenland. VW
zou dat wel gaan doen. Maar
Piëch verklaarde enkele weken
later dat daarvoor geen plannen
waren. López bleef, wat erop
duidt dat de fabriek geen door
slaggevende rol speelde bij de
Contractbesprekingen.
Wat Piëch en López indertijd
dan wel hebben bekokstoofd,
afgezien van een riant salaris,
zal vermoedelijk nooit helemaal
worden opgehelderd. Wel staat
vast dat López tijdens zijn con-
ber en maart met grote regel
maat vroeg om allerlei geheime
bedrijfsdocumenten van GM en
Opel. Dat kan een bevlogen
manager moeilijk worden aan
gerekend, maar de ijver van Ló
pez wekte achteraf de nodige
argwaan, toen de papieren na
de overstap bleken te zijn ver
dwenen van zijn kantoor.
De eerste aantijgingen van Opel
en Der Spiegel dacht VW nog te
kunnen pareren met'simpele
ontkenningen. Het concern
zocht zelfs de tegenaanval.
Piëch beschuldigde Opel eind
juli op een persconferentie van
„het gooien met modder en het
voeren van een internationale
oorlog tegen VW en Duitsland".
Door de nationale eer in het ge
ding te brengen, dacht hij ver
moedelijk te kunnen inspelen
op anti-Amerikaanse sentimen
ten. Opel reageerde furieus. Het
in 1862 door Adam Opel opge
richte bedrijf mag dan al 64 jaar
eigendom zijn van General Mo
tors, het heeft een oer-Duitse
traditie. Vice-president Hans
Wilhelm Gab van GM Europe
noemde de aanval van Piëch
„grotesk" en sprak van „een
psychose-achtige bunkermen
taliteit".
Piëch leek wat geschrokken van
zijn actie en benaderde GM-
topman Jack Smith telefonisch
voor overleg. GM en Opel wei
gerden echter te praten zolang
de beschuldigingen niet van ta
fel waren. De raad van commis
sarissen van VW zat inmiddels
danig met de kwestie in zijn
maag. Op 6 augustus werd een
spoedvergaderinggehouden.
Voorzitter Klaus Liesen liet na
afloop van de bijeenkomst we
ten dat er bij een intern onder
zoek geen enkele grond was ge
vonden voor de verdenking van
bedrijfsspionage en dat het con
cern vierkant achter López bleef
staan. Het venijn van zijn ver
klaring zat evenwel in de staart.
Voor het eerst gaf VW toe dat
López na zijn overstap nog wel
in het bezit is geweest van ge
heime documenten. Die zou
den echter al snel zijn vernie
tigd om verspreiding binnen
VW te voorkomen.
VW moest al snel concluderen
dat de scepsis in de buitenwe
reld alleen maar groter was ge
worden. Een week na de bijeen
komst van de raad van commis
sarissen werd opdracht gegeven
voor een onafhankelijk onder
zoek door het accountantsbu
reau KPMG. Justitie in Darm
stadt, die toen al drie maanden
bezig was met de affaire, plaats
te dat meteen in het juiste per
spectief. „Ons onderzoek zal ze
ker meer succes hebben omdat
we veel meer middelen hebben
om alle feiten boven tafel te
krijgen", zei een woordvoerder.
Tot overmaat van ramp kwam
Der Spiegel deze week met
nieuwe onthullingen. Volgens
het blad is eind maart een tien
tal jonge medewerkers van VW
buiten het hoofdkantoor dagen
lang bezig geweest met het ko
piëren van documenten van
GM en Opel. Geheime gegevens
en tabellen zouden vervolgens
zijn opgeslagen in de computer.
Voorzitter Liesen van de raad
heeft inmiddels een tijdelijk
kantoor in de hoofdvestiging in
Wolfsburg betrokken om de cri
sisbeheersing te begeleiden.
Zelfs de Duitse regering is zich
met de zaak gaan bemoeien.
Minister van economische za
ken Günter Rexrodt had dins
dag „een goed gesprek" bij Opel
en liet zich ook door VW irifor-
meren.
President-directeur Piëch blijft
erbij dat er niets onbetamelijks
is gebeurd. „Ik steek mijn hand
in het vuur voor López", ver
klaarde hij woensdag nog. Piëch
kan ook weinig anders zeggen,
want zijn lot lijkt onlosmakelijk
verbonden met dat van de
Spanjaard.
Een gedwongen vertrek van Ló
pez zou onbetwist een forse
aderlating zijn. Sinds zijn komst
heeft de Spanjaard door het af
dwingen van lagere inkoopprij
zen bij leveranciers en rationali
sering van de produktie gezorgd
voor een opmerkelijk herstel
van de resultaten.
Maar hoe de zaak ook afloopt,
voor VW zal er een flinke scha
depost zijn. Zelfs in het onwaar
schijnlijk geachte geval dat het
concern formeel van alle blaam
wordt gezuiverd, blijft er een
nasmaak die het imago geen
goed doet. Als de beschuldigin
gen van Opel juist blijken, is het
leed niet te overzien. Het groot
ste autoconcern van Europa
verliest dan niet alleen López,
maar moet vermoedelijk ook
een enorme schadevergoeding
betalen en zal nog jaren worden
achtervolgd door de affaire. Dat
laatste zal waarschijnlijk vooral
gevolgen hebben voor de con
tacten met andere bedrijven.
DEN HAAG CAREL GOSELING
Eigenlijk had Wim Kok zich de
moeite kunnen besparen. De
Augustusbrief waarmee de mi
nistervan financiën zijn colle
ga's deze week verblijdde, had
niet geschreven hoeven wor
den. Als de vice-premier zijn ei
gen Voorjaarsnota van april had
gepakt en titel plus datum had
veranderd, was het ook goed
geweest.
Alle onderwerpen die Kok aan
roert, stonden al in de Voor
jaarsnota. In vrijwel exact de
zelfde bewoordingen. En op de
punten waar Kok toen in zijn
tekst geen positie innam, doet
hij dat nu weer niet. En waar de
Augustusbrief wel afwijkt van de
Voorjaarsnota, is er geen verras
sing. Die verschillen schetste
Kok al tijdens een persconferen
tie op zaterdag 17 juli, de laatste
vergaderdag van het kabinet
voor de zomervakantie.
Op Financiën bestrijdt men de
ze stilstand. Continuïteit van
beleid heet het dan. Naar bui
ten toe wordt desondanks door
alle betrokkenen de indruk ge
wekt dat er wordt beraadslaagd
of het leven van de betrokkenen
ervan afhangt. De spanning
wordt opgevoerd. Het inko
mensbeeld 1994, de werkgele
genheid, de sociale zekerheid.
CDA en PvdA staan tegenover
elkaar. Problemen. Het kabinet
is in gevaar.
Achter de schermen is de situa
tie heel anders. Het door de
PvdA gewraakte inkomensbeeld
waarbij de laagste inkomens
volgend jaar 3,8 procent koop
kracht zouden inleveren, de
hoogste inkomens maar 1,3
procent, is van tafel. Het ver
schil van 2,5 procent beloopt
nog maar 0,6 procent, ongeveer
100 gulden bruto per jaar.
Hoe dat kan Door er op papier
vanuit te gaan dat er volgend
jaar nergens in het bedrijfsleven
t loonsverhoging plaatsvindt
ën dat de inflatiecorrectie in de
belastingen vervalt. Met nog
wat gerommel aan sociale pre
mies en premies ziektekosten
wordt de 0,6 procent wellicht
nog iets kleiner. De PvdA maakt
geen probleem meer. Opgelost.
Werkgelegenheid dan. Een ac
tieplan is nodig. Nieuwe maat
regelen komen er niet. Allerlei
bestaande zaken krijgen een ex
tra stimulans, zoals dat zo mooi
heet. Wat meer mensen in ba
nenpools, uitbreiding Jeugd
werkgarantieplan. het recht op
deeltijdwerk. Dat soort dingen.
Daarachter vullen wij dan keu
rig duizendtallen in. Extra ba
nen die pas over een jaar of acht
echt tot stand komen. Nu staat
het mooi.
Bij de sociale zekerheid ging het
om de WW. Ging, want ook dat
vuiltje tussen CDA en PvdA is
weggewerkt. Het CDA wilde
scherpere eisen stellen om voor
een WW-uitkering in aanmer
king te komen. De PvdA was te
gen. Wat gebeurt er nu? De
CDA-eis wordt ingewilligd in
ruil voor een langere uitkering.
Een typisch Haags compromis.
Eigenlijk is het kabinet dus
klaar. Maar dat spoort niet met
het beeld dat er al wekenlang
zorgvuldig over deze zwaar
wichtige onderwerpen is nage
dacht. Braaf komt de minister
raad dus elke dag bijeen. Maar
volgens insiders wisselt de
stemming bij de ministers en
staatssecretarissen van dag tot
dag. Tussen 'laten we proberen
er nog iets van te maken in het
laatste jaar' tot 'laat maar zitten,
er lukt toch niets meer'.
Een keuze tussen inspiratie
(doorgaan) en lamlendigheid
(de val). Welke kant het opgaat,
hangt vooral van de heren
Brinkman en Wöltgens af. Tot
nu toe tolereren zij 'continuïteit
van beleid'. Wat dat betekent,
weten we al: pas op plaats.
Monarchisten hebben alvast een nieuwe tsarevitsj aangewezen
en boeken op met de beeltenis
van Nicolaas of de tweekoppige
adelaar, het wapen van de Ro
manovs. De tsaar is in.
Zijn favoriete Alexanderpaleis in
Tsarskoje Selo staat in de stei
gers voor een grondige opknap
beurt. Buiten de hekken hebben
souvenierverkopers hun waren
uitgestald. Het is een on-Rus-
sisch tafereel, al zijn de snuiste
rijen onmiskenbaar Russisch:
gouden bordjes, geborduurde
bloesjes, de onvermijdelijke
matroesjka's en theeglazen in
soorten en maten. Een ouder
wets zakhorloge dat nog uit de
tijd van Nicolaas zelf zou kun
nen dateren, moet elf dollar op
brengen, maar bij nader inzien
is een plastic HEMA-zonnebril
in ruil ook goed.
Ook Jekaterinburg hoopt bin
nenkort goede zaken te doen
met de dode tsarenfamilie. Op
de plek waar tot voor enkele ja
ren nog het huis stond waar in
de kelder de schietpartij plaats
had, moet een reusachtige ka
thedraal verrijzen, waar bede
vaartgangers terecht kunnen.
Het mysterie van de tsarenkin-
deren Anastasia en Alexei, wier
lichamen nog altijd worden ver
mist, vergroot natuurlijk de
aantrekkingskracht. Stel je voor
dat ze werkelijk aan het bloed
bad hebben kunnen ontsnap
pen!
Logischerwijs begint de Russi
sche herontdekking van de ei
gen geschiedenis bij de laatste
tsaar: die ligt immers nog be
trekkelijk vers in het geheugen
en hij versterkt bovendien de
afrekening met het rode verle
den. In Petrodvorjets (het boe-
meltje vanuit Sint Petersburg
stopt bij de toeristische borden
'Peterhof) staan de beroemde
vijvers voor het paleis van Peter
de Grote nog droog wegens re
novatie Russisch eufemisme
voor achterstallig onderhoud.
Maar ook hier zal de kalverlief
de voor het vorstenhuis nog wel
opbloeien. Als de Russen ont
dekken dat de overblijfselen van
de tsarentijd een toeristische
boom rondom Sint Petersburg
teweeg kunnen brengen, zullen
de fonteinen weldra spuiten.
En wie weet wat er gebeurt als
de monarchisten in de heden
daagse politieke warwinkel
plots de wind in de zeilen krij
gen, nu iedereen de buik al
weer vol heeft van al die nieuwe
praatjesmakende politici. De
monarchisten hebben alvast
een nieuwe tsarevitsj aangewe
zen: Georgi, een dik ventje dat
opgroeit in Spanje, maar waar
van stellig wordt beweerd dat er
Romanov-bloed klopt in zijn
aderen. En was het niet uitgere
kend Spanje, waar enkele jaren
geleden de monarchie in ere
werd hersteld?
Verraad, lafheid en bedrog, le
ven en dood van de laatste
tsaar. Elisabeth Heresclu Arbei
derspers. 59,90. ISBN
90 295 2010 8.
De laatste tsaar, het drama
van Nicolaas II. Edward Rad-
zitisky. Balans, 39,50. ISBN
905018203 8.
TSARSKOJE SELO ONNO HAVERMANS
De roden hebben het dorp
Poesjkin genoemd. Een terecht
eerbetoon, maar wel een beetje
gezocht. Er zijn toch wel be
langrijker plaatsen in het leven
van de grote Russische dichter,
dan het dorp waar hij een paar
FOTO FAMILIEARCHIEF ROMANOVS
munistische moordenaars.
Veel feestelijker is het boek van
de Russische historicus Edward
Radzinsky, dat eerst in Amerika
hoog scoorde op de hitlijsten en
nu in Rusland zelf een bestseller
mag heten. Radzinsky beschrijft
zijn speurtocht door de archie
ven, naar het onmiskenbare be
wijs dat Lenin persoonlijk op
dracht gaf tot de moord op de
Romanovs. Niet dat iemand
daar nog aan twijfelde, maar
ontkracht was de officiële le
zing, dat de moord buiten het
medeweten van Moskou was
gepleegd, nog nooit. Het boek
leest bovendien als een detecti
ve. waarin de romantiek niet is
vergeten. De Russen smullen
Ook buiten de boeken staat het
keizerlijke verleden volop in de
belangstelling. Oude vrouwtjes
die een beduimeld portret van
de tsaar hebben bewaard, we
ten zich op straat plotseling
omringd door hordes geïntere-
seerden. Overal duiken prenten
2 JAAR LATER
jaar het lyceum
bezocht. Dit his-
torische feit is re-
den voor een mi-
nuscule plaquette
op een somber
schoolgebouw, dat
nooit zo oud kan zijn.
Ach, zoveel doet het er ook niet
toe. Voor de Russen is het al die
tijd Tsarskoje Selo gebleven.
Tsarendorp.
Als een opgespoten suikertaart
staat het imposante paleis van
Catharina de Grote er te pron
ken in de zon. De hoge trappen,
het brede bordes, de gietijzeren
poorten, de barokke balkons, de
vijvers, de perken, de sierlijk ge
snoeide boompjes en struiken,
het is allemaal zo Versailles.
Prachtig en van een onwerkelijk
rust, op maar een half uurtje
sporen van bruisend Sint Pe
tersburg.
Op deze paden, aan deze kunst
matige meertjes, op die gazons,
bracht Nicolai Alexandrovitsj
Romanov de gelukkigste uren
door van zijn trieste loopbaan
als tsaar Nicolaas II. Hier kon hij
zich terugtrekken, met zijn
Duitse vrouw Alix von Hessen-
Darmstadt (de gehate tsarina
Alexandra), hun dochters Olga,
Tatjana, Marie en Anastasia en
de ziekelijke tsarevitsj Alexei.
Niet in het grote Catharinapa-
leis, waarin Nicolaas zich slecht
op zijn gemak voelde, maar in
het veel intiemere Alexanderpa
leis.
Hier bloeide dus het familiege
luk, dat naaste bedienden zich
met zoveel genegenheid herin
neren. Het brengt hedendaagse
biografen tot de verzuchting dat
Nicolaas zoveel beter af was ge
weest als het lot hem niet op 26
mei 1896 de last van de zware
Nicolaas' geliefde Alexanderpaleis
Tsarevitsj Alexei en tsaar Nicolaas genieten van de rust in het keizerlijke park in Tsarskoje Selo.
riode duurde tot 2 maart 1917,
toen hij afstand deed van de
troon in de hoop zo de fatale
loop van de Februarirevolutie te
kunnen keren. Tevergeefs. Zijn
broer Michail formeel de
laatste tsaar gaf er al na een
dag de brui aan. waarna Ke
renski de republiek uitriep. In
november pleegden de bolsje
wieken hun geslaagde staats
greep (de Oktoberrevolutie),
waarna een burgeroorlog uit
brak. óp 17 juli 1918 werden
Nicolaas en zijn gezin in Jekate
rinburg vermoord door een
vuurpeloton van de roden, die
wilden voorkomen dat de tsa
renfamilie in handen van hun
tegenstanders (de witten) zou
vallen.
Nicolaas was een symbool ge
worden van het traditionele
Rusland, dat de nieuwe macht
hebbers definitief wilden ver
nietigen. Daarom moesten alle
sporen van de moord worden
uitgewist. Daarom ook moest
Tsarskoje Selo zo nodig Poesj
kin heten. Inmiddels is duidelijk
dat de communisten niet in die
opzet zijn geslaagd. Het uiteen
vallen van de Sovjetunie heeft
een herwaardering van het ou
de Rusland tot gevolg, met een
snel groeiende belangstelling
voor het vorstenhuis. Biografen
storten zich gretig op de ge
opende staatsarchieven, waar
uit ook de dikke dagboeken van
Nicolaas en Alexandra tevoor
schijn kwamen.
De Oostenrijkse Elisabeth He-
resch probeert aan de hand van
de gevonden documenten te
bewijzen dat Lenin de instem
ming had van de Duitse keizer
Wilhelm voor zijn poging het
roer in Rusland revolutionair
om te gooien. Dat Duitsland
Lenin financieel steunde is al
eerder aangetoond, maar verder
kan Heresch haar theorie niet
onderbouwen. En ze kiest voor
een wat al te zoete levensbe
schrijving van de tsaar, die in
haar optiek ten onrechte is
zwart gemaakt door zijn com
Russische kroon had toebe
deeld. Feitelijk werd Nicolaas al
tsaar in november 1894, na de
dood van zijn vader Alexander
III, maar de kroning in Moskou
had pas plaats na ruim een jaar
van rouw. Nicolaas' regeerpe
staat in de steigers.
FOTO ONNO HAVERMANS
