Paraguay onder Wasmosy: nieuw hoofdstuk
f
Staten waar Brezjnjev nog populair is
Feiten &Meningen
Rusland laat Centraalaziatische
republieken eigen koers varen
DINSDAG 17 AUGUSTUS 1993
De republiek Paraguay begon
afgelopen zondag, toen 'burger'
Wasmosy zijn presidents-ambt
aanvaardde, aan een nieuw
hoofdstuk van zijn geschiede
nis. Na 182 jaar ononderbroken
militair bewind heeft Paraguay
een burgerpresident. Ooit werd
dit weelderige land met zijn
zachtmoedige indiaanse bevol
king geroemd als het 'Arcadië
van Zuid-Amerika'. Onder nazi
vriend en dictator Stroessner
werd het berucht, maar na
diens vertrek in april 1989
kwam er onder de huidige pre
sident Rodriguez een klimaats
verandering op gang. Marij van
Donkelaar reisde een maand
door Paraguay.
ASUNCION MARIJ VAN DONKELAAR
Langs de verweerde ramen van
de bus die ons van het grens-
plaatsje Ponta Pora naarCon-
cepción brengt, trekt het weel
derige landschap van Paraguay
voorbij. Boeren bij schamele
hutjes rechten hun ruggen om
de bus na te wuiven. De ver
moeide reizigers kopen na uren
hotsebotsen over de slechte we
gen wat te drinken van de tallo
ze straatventertjes. De meesten
kiezen de nationale drank: 'yer-
ba maté'. Dit bitter smakende
goedje van gekneusde hulstbla
deren wordt aangelengd met
water en opgeslurpt door een
buis, uitmondend in een zeefje.
Het water komt uit thermosfles
sen. Hoewel tbc in dit land
volksziekte nummer één is,
gaan de matébekers van mond
tot mond.
Het busstation bij Concepción,
is, net als de passagiers, bedekt
met rood stof. De grote Coca-
Colareclame verdringt de in
druk in een middeleeuws schil
derij te zijn gestapt. Len taxirit
naar het centrum blijkt 3,60 gul-,
den te kosten. De fooi van twee
gulden slaat de chauffeur van
de oude Amerikaanse 'slee' mét
stomheid.
Het verkeer in Conceptión be
staat voor een groot deel uit
pruttelende brommers met
minstens twee mensen erop.
Een indianendorp in de Chaco.
Maar we zien ook een paar met
twee kinderen voorop, een kleu
ter tussen hen in, en een zuige
ling op moeders arm. Het kost
deze menselijke pyramide op
wielen moeite een loslopende
koe te ontwijken. De koe over
leeft het, maar de kadavers die
we later langs de weg zien, ge
ven wel aan hoe vaak het mis
gaat.
De indiaanse bevolking van Pa
raguay, de Guarani, is arm. Jon
getjes van zes jaar moeten als
schoenpoetsertjes meeverdie-
nen. De concurrentie onder de
haveloos geklede scharminkel-
tjes is hevig en wordt met on
kinderlijke ernst gevoerd. Nadat
we twee van hen een speciaal
meegenomen speelgoed
autootje geven, worden onze
sandalen symbolisch onder
handen genomen. Uiteraard te
gen betaling, want zaken blijven
zaken.
Tijdens het middaguur zijn de
straten, op enkele Maca-india-
nen na, verlaten. Ze leven op
een eiland in de rivier. Waardig
brengen ze hoofdtooien van
hardrose, knalblauwe en appel
groene kippeveren, vredespij
pen en vlechtwerkjes in krijsen
de kleuren aan de man. Hun re
servaat is voor twintig dollar te
bezichtigen. Rijke toeristen
houden deze uitstervende min
derheid in stand.
In het stadspark Parque Cabal-
lero is een uit kratten, blik en
karton opgetrokken krottenwijk
ontstaan. Rioleringen elektrici
teit ontbreken. Water haalt men
FOTO MARIJ VAN DONKELAAR
uit de fonteintjes van het park.
Daar strijden, ondanks de mid
daghitte, twee voetbalteams.
Voor de rust speelt het ene team
met ontbloot bovenlijf, na de
rust het andere. In het zwem
bad in het park drijft een dikke
groene algensoep. Een orkestje
met fluiten en harp speelt onder
de bomen de sterren van de he
mel. Na afloop bedanken ze
ons, verlegen, omdat we het
kennelijk mooi vonden.
De Duitser Berthold (35) knoopt
gretig een gesprekje aan. Hij
kwam acht jaar geleden na een
'foutje' naar Paraguay. Voor
tienduizend mark verwierf hij
'ganz leicht' en zonder lastige
vragen het staatsburgerschap.
Hij is een van de 10.000 Duitse
immigranten en handelt, als zo-
velen, in yerba maté. „Moei
zaam", zo omschrijft hij zijn
contacten met de Guarani. „Ie
dereen heeft hier indiaans
bloed, maar zeg nooit 'indio',
dat wordt als belediging opge
vat".
Op weg naar de savanne van de
Chaco, zien we zover het oog
reikt een woest gebied met lage
begroeiingen een merkwaardig
helder licht. Paraguay kreeg na
een bloedig grensconflict met
Bolivia een deel van de Chaco
Grande-savanne, de Chaco Bo
real toegewezen. De weg die we
volgen is de in 1962 opengestel
de Trans-Chaco. Die loopt
dwars door de mennonietenko
lonie Fernheim en eindigt
abrupt bij het legerplaatsje Ma-
riscal Estigarribia. In het noor
den ligt Paraguay's enige hoge
berg, de Cerro Leon, maar er
leidt geen weg heen door de
wildernis.
Rondom Filadelphia, een men
nonietencentrum, liggen uitge
strekte proefboerderijen, een
melkfabriek en veefokkerijen.
De mennonieten voorzien het
hele land van zuivelprodukten.
De mennonieten en roomska-
tholieke missionarissen zijn
vrijwel de enigen die zich be
kommeren om Chulupi-, Nova-
clé- en Ayoreo-indianen, waar
van de laatsten pas in de jaren
zeventig contact met de be
schaving zochten. Nu ontvan
gen ze in ruil voor werk huisves
ting, onderwijs en medische
verzorging. Deze stammen
spreken onderling nog preco-
lumbiaanse talen.
In het zuidelijk gelegen Villarri-
ca staat nog een oude klooster
school van de Jezuïeten, die tot
1767 Paraguay regeerden. Door
een stil straatje klinkt een sym
fonie van Mozart. De muziek
komt uit het textielzaakje van
een jonge Koreaan. „Hard wer
ken en voor jezelf zorgen, dan is
hier te leven", zegt hij.
Het restaurant bij het station
blijkt, midden in dit arme
buurtje, het trefpunt van de
plaatselijke elite. Voor de deur
staan dikke auto's. Het is bont
en juwelen wat de klok slaat,
men onderhoudt zich in het
Spaans. Vlak ernaast ligt de
winkel van sinkel van een Gua-
rani-familie. Nieuwsgierige
klanten stromen de winkel in en
kopen op de lat. „Ah, Holanda,
onder de zeespiegel, Beatrix,
Gullit, Deltawerken", vertaalt de
winkelierster de uitroepen in
Guarani. Vanwaar al die kennis?
"Van de televisie natuurlijk",
lacht ze.
Vanuit Villaricca per trein naar
Encarnación. „Een ergernis
maar een belevenis", was ons
voorspeld en dat klopt. De sme
rige trein arriveert vijf uur te
laat. De banken spotten met
onze afmetingen. Met de snel
heid van een fietser bereiken
we, twintig tropenuren later,
Encarnación. Een grensstadje
met een welvarende Duitse ko
lonie en straatarme indio's. Het
oversteken van de Parana naar
het Argentijnse Posadas komt
ons duur te staan. Heen kost
ons drie gulden, terug het drie
voudige.
Ciudad del Este, het Hongkong
van Paraguay, wordt overspoeld
door Brazilianen die er, na bus
reizen van dagen, inslaan voor
hun straathandel. Het wemelt
ervan haveloze parfumverko
pers en de winkels puilen uit
van luxe artikelen en elektroni
ca. Na een uitstapje naar het
Braziliaanse Coz do Iguacu met
zijn prachtige meren keren we
over de Vriendschapsbrug te
rug. De douaniers zijn kinderlijk
blij met onze dubbeltjes.
Later, in de bus, word ik een
half uur onafgebroken aange
staard door een indiaanse. Dan
trekt ze de stoute schoenen aan
en vraagt in haar beste Spaans:
„Kan je met die lichte ogen alles
wel goed zien?"
HELEN WOMACK THE INDEPENDENT
Sinds de val van het Sovjetim
perium kijkt Rusland als een be
zorgde ouder toe hoe zijn kin
deren, de pas onafhankelijk ge
worden republieken, hun eigen
leven gaan leiden. Hoewel moe
dertje Rusland het niet altijd
eens is met het door haar kroost
ingeslagen pad, weet ze dat ze
niet mag ingrijpen.
Een aantal Centraalaziatische
republieken en Azerbajdzjan
hebben hun nieuwe vrijheid ge
bruikt om de banden met Tur
kije te versterken een natuur
lijke ontwikkeling, omdat hun
talen bijna allemaal verwant
zijn en omdat ze een islami
tische cultuur gemeen hebben.
Soms spreekt de meer nationa
listische Russische pers van
'Turkse expansie-ambities' en
de 'Turkse dreiging'. Maar de
leiders van het nieuwe Rusland
zijn voorzichtig optimistisch
over de groeiende vriendschap
tussen de republieken en Tur
kije. Sterker nog, het verbeteren
van de bilaterale banden met de
Turken is één van de prioritei
ten van het Russische buiten
landse beleid.
Rusland en Turkije hebben wat
diplomaten een 'broederlijke
band' noemen sinds Mustafa
Kemal Ataturk in het begin van
deze eeuw de jonge Sovjetunie
erkende en de bolsjewieken op
hun beurt zijn jonge seculaire
republiek steunden. De relatie
bekoelde, toen Turkije zich bij
de NAVO aansloot, maar sinds
het uiteenvallen van de Sovjetu
nie en het Warschaupact zijn al
le door de Koude Oorlog ver
oorzaakte spanningen verdwe
nen en is de samenwerking gro
ter dan ooit.
Russische 'toeristen' reizen naar
Istanbul om gebruiksartikelen
te kopen, Turkse firma's zijn ac
tief in Moskou (waar ze een
overdekt winkelcentrum heb
ben gebouwd) en hoewel de bi
laterale handel enigszins is in
gezakt door de algenele econo
mische malaise in Rusland, was
het handelsvolume van 1,3 mil
jard dollar vorig jaar aanzienlijk
fiorissanter dan Moskou's han
del met veel andere landen.
Russische en Turkse politici be
zoeken elkaar regelmatig. Vorig
jaar woonde president Boris
Jeltsin een conferentie bij in Is
tanbul, waar elf landen die aan
de Zwarte Zee grenzen, beslo
ten om een economische ge
meenschap op te richten. „Tur
kije is ons buurland. Flet ont
wikkelt zich dynamisch en wij
2 JAAR LATER
willen goede
vrienden wor
den", legt een
Turkije-deskun-
dige in het Russi
sche ministerie
van buitenlandse za
ken uit.
Het verlangen naar hechtere
banden met Turkije is nog ster
ker in Azerbajdzjan, Oezbekis
tan, Kazachstan en Kirgistan,
waar de bevolking van Turkse
oorsprong is. Van de overige
twee Centraalaziatische repu
blieken neigt Turkmenistan
meer naar Iran, waarmee het
een grens deelt, en voelt Tadzji
kistan wat betreft taal en cul
tuur meer verwantschap met
Afghanistan.
Rusland beschouwt het hele
grondgebied van de voormalige
Sovjetunie nog steeds als van
'nationaal belang', deels omdat
er nog miljoenen Russen wonen
in wat Moskou nu 'het nabije
buitenland' noemt. Hoewel de
Russische regering het nooit of
ficieel zal toegeven, is ze niet
ongelukkig met de toenadering
tussen de zuidelijke republieken
en Turkije, omdat dit een be
vrijding betekent van de econo
mische last van het onderhou
den van deze arme republieken.
Zolang Ruslands veiligheid
maar niet wordt bedreigd.
Een deskundige van het minis
terie van buitenlandse zaken
zegt: „We willen geen conflicten
in onze achtertuin en hopen dat
de republieken het pad van de
democratie zullen bewandelen.
Het probleem is, dat islami
tische krachten zich onder het
mom van democratie omhoog
kunnen werken. Daar maken
we ons zorgen over en we zijn
niet de enigen. Het Westen ziet
ook liever niet dat er een pan-
Turks gemenebest ontstaat, dat
ontoegankelijk is voor andere
etnische groeperingen en lan
den.
Demirel, Karimoven Nazarba-
jev (de leiders van Turkije, Oez
bekistan en Kazachstan) begrij
pen dit maar al te goed. Ik heb
het niet over de huidige regerin
gen. Maar iedere regering is af
hankelijk van het volk en in de
toekomst zou zo'n islamitische
stemming kunnen ontstaan."
Onlangs is Ruslands gemoeds
rust verstoord door twee ernsti
ge conflicten vlak bij zijn gren
zen in Tadzjikistan en in de
Kaukasus. Turkije is niet betrok
ken bij de schermutselingen in
Tadzjikistan, maar probeert wel
te bemiddelen in de strijd tus
sen Azerbajdzjan en Armenië
over de enclave Nagorno-Kara-
bach. Rusland beseft dat Turkije
veel invloed heeft in Azerbajd
zjan en is dankbaar voor de
Turkse inspanningen. Maar te
gelijkertijd is Rusland beducht
dat Ankara's militaire contacten
met Bakoe tot Turkse wapenle
veranties aan de Azeri's zou
kunnen leiden. „Turkije begrijpt
dat dit een delicate zaak is'', al
dus de deskundige van buiten
landse zaken. „We vertrouwen
erop dat Turkije zijn grenzen
kent."
In de Kaukasus geloven velen
dat Rusland zelfde aanstichter
is van de schermutselingen, om
te verhinderen dat de voormali
ge onderdanen van het Sov
jetimperium echt vrij worden.
Een vaak aangehaald voorbeeld
is de vermeende steun van het
Russische leger voor Abchazi-
sche rebellen in Georgië. Het is
ontegenzeggelijk waar, dat
voormalige Sovjetofficieren zich
hebben laten verleiden in plaat
selijke conflicten partij te kie-
Maar de deskundige van bui
tenlandse zaken wijst de „theo
rie over samenzwering in de
Kaukasus" van de hand als „lui
denkwerk". „Rusland heeft
geen belang bij het aanwakke
ren van de brandhaarden langs
zijn grenzen. Deze conflicten
verhinderen een vreedzame
economischesamenwerking,
waar Rusland naar streeft. In
deze oorlogen is ook Rusland
een van de verliezers."
MARGREET HESLINGA
TASJKENT» HUGH POPE
Een Kazak vervoert vol trots zijn kroost met zijn motor-met-zijspan.
PROMOTIEFOTO
THE INDEPENDENT
Toen de Leninboulevard in een van de grootste steden van Cep-
traal-Azië, Tasjkent, een nieuwe naam moest krijgen, zocht het be
stuur van Oezbekistan geen inspiratie in een op de toekomst ge
richte Boulevard van de Democratie. Noch werd teruggegrepen op
een van de tiranieke Emirs van Buchara.
In plaats daarvan ging de eer naar wijlen Asil Rasjidov, eerste secre
taris van de communistische partij en onderkoning van dit katoen-
rijke land, tijdens wat veel gewone Centraalaziaten nu beschouwen
als de gouden eeuw van Leonid Brezjnjev.
Deze keuze spreekt boekdelen over de ideologieën die zich in de
vijf islamitische voormalige Sovjetstaten van Centraal-Azië ontwik
kelen. De staten zijn allemaal verschillend, maar delen een vooral
Turkse islamitische cultuur en kregen hun nationale vorming tij
dens 150 beslissende jaren onder Russisch bestuur.
Communistische
partijen heten nu
anders, maar de-
zelfde elite van de
oude garde is ge
woon als voorheen
doorgegaan:een
diepgeworteld ver
bond van regionale
familieclans, plaat
selijke Russische
technocraten en
maffia-achtige con
necties.
Rasjidov is in het
begin van de jaren
'80 in ongenade ge
vallen wegens wat
in Moskou werd be
schouwd als cor:
ruptie, vriendjespo
litiek en een gigan
tische inflatie van
de cijfers van de Oezbeekse katoenproduktie. Maar voor zijn be
schermelingen, die hem nu toejuichen als de vader van de Oez
beekse staat, telt dat hij ervoor zorgde dat het systeem werkte.
De nieuwe Centraalaziatische ideologieën zijn uitwerkingen van
het 'communistische' model uit de Sovjettijd. Over het geheel lijkt
het concept meer Chinees dan Russisch. De nadruk ligt op een
langzame invoering van markthervormingen en het bewijzen van
lippendiensten aan democratische idealen terwijl tegelijkertijd ac
ties van de oppositie de kop in worden gedrukt.
De drie belangrijkste Centraalaziatische landen Oezbekistan, Ka
zachstan en Turkmenistan worden nog steeds bestuurd door de
eerste secretarissen van de voormalige communistische partij. Tad
zjikistan heeft na het verjagen van de islamitisch-democratische re
gering weer een bewind van de oude garde onder leiding van een
voormalige bedrijfsleider van een collectieve boerderij.
De meer democratische uitzondering is Kirgistan, dat wordt be
stuurd door de voormalige voorzitter van de Academie voor Weten
schappen. Het land heeft de vrije markt in zijn nieuwe grondwet
opgenomen en heeft zijn eigen munteenheid om zich te bescher
men tegen de inflatie van de roebel. Maar Kirgistan is klein en heeft
weinig invloed.
Voor de velen in Centraal-Azië die mee hebben gedaan in de stel
selmatige corruptie en officiële ideologie, bestonden in het Sovjet
tijdperk weinig problemen. Na het instorten van de Sovjetecono
mie, spreken Centraalaziaten met een warm gevoel over een tijd
waarin iedereen genoeg te eten had, de dingen goedkoop waren en
er geen burgeroorlog op de loer lag.
VERTAUNG: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Een vrouw weegt enkele knollen op een markt
in de Turkmeense hoofdstad Asjchabad.
FOTO AP
