Spionnenjacht vult Duitse komkommertijd
Feiten &Meningen
Hoogtepunt-zonnen
Leven van eerlijke Russische
zakenman gaat niet over rozen
HiCTKfc*»
MAANDAG 16 AUGUSTUS 1993
2
Guerrilla-oorlog met Stasi-dossiers woedt opnieuw
Normaal wordt de komkommertijd in de Duitse politieke
zomer overbrugd met schandaaltjes over politici die van
partner zijn gewisseld en persconferenties van parlemen
tariërs die normaal nooit aan de bak komen. Maar dit
keer is alles anders. In Bonn loopt een spionagethriller
waar zelfs John le Carré jaloers op zou kunnen worden.
BERLIJN HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
De strijd achter de rookgordij
nen wordt op verschillende ni
veaus gevoerd. Hoewel kanse
lier Konl het nadrukkelijk heeft
ontkend, heeft het er alle schijn
van dat de Duitse regering
en/of de veiligheidsorganen be
wust namen van politici laten
vallen, die met de voormalige
Oostduitse Staatsveiligheids
dienst (Stasi) zouden hebben
samengewerkt. Op die manier
zouden speurende journalisten
moeten worden afgeleid van de
eigenlijke jacht: topagenten in
het NAVO-hoofdkwartier.
Centraal staan de Duitse NAVO-
ambtenaar Rainer Rupp en zijn
Britse vrouw Christine-Anne.
De 47-jarige Rupp zou de Oost
duitse spionagechef Markus
Wolf sinds 1968 van dienst zijn
geweest, Christine-Anne begon
haar verraderswerk in 1972.
Nadat het tweetal strategische
posities binnen het NAVO-
hoofdkwartier had verworven,
was de stroom geheimen die
Wolf binnenkreeg bijna niet
meer te verwerken en moest de
verbindingsofficier van de KGB
(geheime dienst van de Sovjetu
nie) twee man extra aannemen
om het belangrijke spul te orde-
De Europese veiligheidsdien
sten en natuurlijk de Ameri
kaanse geheime dienst CIA wis
ten dat dr een geweldig 'lek' zat
in Brussel en na de val van de
Muur in 1989 werd alles op alles
gezet om de spion(nen) te ont
maskeren. Talloze Stasi-officie
ren werden verhoord en alle
maal wisten ze wel iets. Maar
niemand wist alles. Behalve na
tuurlijk Markus Wolf, maar die
zwijgt nog steeds als het graf.
Maar dankzij de Amerikanen
kwam begin dit jaar de omme
keer. Niet de Duitse contraspio
nage, maar de CIA had beslag
weten te leggen op kopieën van
supergeheime microfilms uit
Wolfs spionage-afdeling. Eind
juli sloeg de Duitse contraspio
nage voor het eerst toe: het
echtpaar Rupp werd gearres
teerd.
Deskundigen zijn het erover
eens dat zij niet de laatsten zul
len zijn. Zo'n zeshonderd agen
ten waren voor Wolf en zijn
DDR actief in het Westen, tien
procent zat of zit op sleutelposi
ties. Zij doen waarschijnlijk
geen oog meer dicht.
Voor de Duitsers is het buiten
gewoon pijnlijk dat de stukken
niet in hun handen, maar in die
van de Amerikanen zijn geval
len. De grote vraag is uiteraard:
hoe zijn de Amerikanen eraan
gekomen, welke rol hebben de
Duitsers in Oost of West daarbij
gespeeld of komen de stukken
uit Moskou?
Om de contacten met de VS ge
heim te houden, werden in
Duitsland in ieder geval weken
lang valse sporen gelegd. Be
wust werd niets gedaan tegen
de geruchten dat er een grote
spionnenjacht voor de deur
stond. Ook werd niets gedaan
toen de boulevardpers met be
richten kwam dat tientallen
parlementariërs, managers en
journalisten voorde Stasi had
den gewerkt.
Ook Joachim Gauck, de Oost
duitse plattelandsdominee die
sinds de Duitse eenwording als
regeringsgevolmachtigde hon
derden kilometers Stasi-dos
siers beheert, kreeg geen poot
aan de grond. Hij verlangde dat,
zoals de wet voorschrijft, derge
lijke documenten aan hem
moeten worden overgedragen.
Het antwoord luidde.dat de ge
heime diensten alles op eigen
houtje hadden uitgedokterd,
waarbij achter gesloten deuren
nog zou zijn gezegd dat de nu
lopende operatie in samenwer
king met 'een bevriende dienst'
niet in gevaar mocht worden
gebracht. En dat voedt weer de
speculaties dat Bonn zelf moge
lijk de CIA de betreffende stuk
ken heeft toegespeeld om zij
het via een omweg, maar zon
der parlementaire controle
alles in eigen hand te houden.
Als dit scenario klopt, worden
de pers bewust alleen hapklare
brokken over Duitse parle
mentsleden toegegooid om de
aandacht van de eigenlijke ope
ratie af te leiden. Het gevolg is
dat net als in 1992 op
nieuw de kleintjes voor de bijl
gaan, maar de groten buiten
schot blijven. Dit keer lijken
vooral Westduitse politici het
slachtoffer te worden.
De oppositionele SPD en delen
van de regeringspartij FDP ver
denken de CDU ervan ?en par
tij-politieke strijd te willen uit
vechten met Stasi-documenten.
SPD'er Struck in een interview
in Der Spiegel: „Er bestaat een
stilzwijgende overeenkomst tus
sen alle partijen dat spionage-
zaken vertrouwelijk worden be
handeld. Het wil er bij mij niet
in dat Kohl deze afspraak heeft
geschonden, maar voor staats
secretaris Schmidbauer, de co-»
ordinator van de geheime dien
sten in Kohls kanselarij, durf ik
mijn hand niet in het vuur te
steken." Schmidbauer kondigde
drie maanden geleden al aan
dat er wat de Stasi-agenten en
spionnen in het Westen betreft
een hete zomer aan kwam. Het
is opvallend dat sindsdien in
derdaad elke keer nieuwe na
men in de publiciteit komen.
Waarom werd de man die tien
tallen jaren het opvangcentrum
voor DDR-vluchtelingen in
West-Berlijn leidde pas twee
weken geleden ontmaskerd, ter
wijl zijn dossier in november
vorig jaar al aan de hoogste fe
derale aanklager in Karlsruhe
was gestuurd? Waarom duiken
namen van (ex)-politici van de
FDP en de SPD in de media op
weken voordat ze een aanklacht
hebben ontvangen? En waarom
blijken die zaken bij nader on
derzoek veel minder dramatisch
dan eerst wordt gesuggereerd?
Zo meldden de Duitse kranten,
Bild voorop, onlangs dat een
55-jarige journaliste de SPD
twintig jaar zou hebben bespio
neerd. Het bleek een opgeklopt
verhaal: de dame in kwestie
werkte ooit bij de Bild-uitgever
Springer en had later een admi
nistratieve baan in Düsseldorf.
Aan SPD-geheimen had ze
nooit kunnen komen. Bild wist
dat, maar verzweeg die achter
grondinformatie.
Nog ernstiger was de beschuldi
ging aan het adres van de vroe
gere sociaaldemocratische top
politicus Wienand. Nadat de 66-
jarige oorlogsinvalide uit de
krant had moeten vernemen
dat hij verdacht werd, nam
Wienand zelf het initiatief om
de zaak uit de wereld te helpen.
Niettemin schreef de boule
vardpers dat hij was gearres
teerd. Begin deze week deelde
de federale aanklager mee dat
er geen enkele aanleiding be
Drie jongens tonen de voorwerpen die zij uit het eind 1990 geopende Stasi-hoofdkwartier in het toenmalige Oost-Berlijn hebben gehaald. Over de
dossiers van de Stasi woedt inmiddels een ware guerrilla-oorlog. foto archief
stond om Wienand te vervol
gen.
Eenzelfde ontwikkeling tekent
zich afin de zaak-Lüderer, par
lementariër voor de FDP en
eens wethouder in Berlijn. Tij
dens zijn vakantie op Mallorca
werd hij volledig verrast toen hij
in Bild de beschuldigingen aan
zijn adres las.
Het is niet uitgesloten dat de
hele agentenhysterie een uiterst
banale achtergrond heeft. Veel
vroegere Stasi-officieren heb
ben nog dozen vol dossiers
thuis en aangezien een groot
aantal kleinere delicten in okto
ber verjaart, zouden zij snel nog
een financieel slaatje willen
slaan uit hun bezit.
Hoe het ook zij, er woedt op
nieuw een guerrilla-oorlog met
Stasi-dossiers in Duitsland. Op
alle fronten wordt gestreden
met leugens, halve en mis
schien wel hele waarheden. Het
is een oorlog die veel slachtof
fers kan eisen.
STANDPLAATS NAIROBI
'Tropische temperaturen' zijn ge gestuntel van obers, die je
een relatief begrip. Nou woon het na honderd keer uitleggen
ik toevallig in de tropen, en al
heel lang ook, en begrijp ab
soluut niet waar die term op
slaat. Hier is het namelijk ie-
nog niet aan hun verstand g
bracht krijgt datje wat anders
wil dan wat het gestencilde
i-de-dag voor
der jaar maanden aaneen bit- schrijft. Als ze het uiteindelijk
koud en zwaar bewolkt wel begrijpen, komen ze na
half uur steevast melden
dat het gewenste nou i
niet beschikbaar ij
met iedere dag slechts 'n paar
uurtjes magere zonneschijn.
Dat is naar, maar heeft soms
ook z'n zonnige kanten. Voor- Een ober bezorgde
al als je op het vliegveld de langs de slappe lach
aankomst gadeslaat van Ne
derlandse toeristen, die een
jaar lang zuur verdiend geld
opzij hebben gelegd om eens
een keer echt heel
mooi bruin te
worden. Gekleed
in bermuda's,
mouwloze shirts
en met zonnebril
len op. met joe
kels van telelen
zen behangen en
met liters zonne
brandolie in de
aanslag komen ze
de vliegtuigtrap
Wat volgt, zijn tragische maar
tegelijk heel komische Tafere
len. Er wordt gerild, met a
Scheveningse
toestanden
op parelwitte
stranden van
Mombasa
over een onduidelijk
schreven dessert opmerkte:
„It is ice with to much cream!
(Ijs met veel te veel slag-
room). We bestel
den gretig, maar
zoals gebruikelijk
kwam er het eer
ste half uur hele
maal niks. Maar
dit zijn natuurlijk
maar kleinighe
den die best te
pruimen zijn.
De sfeer aan de
parelwitte stran-
den van Momba
sa wordt door
heel wat anders vergiftigd.
Mijn stralende humeur
i paar keer behoorlijk op
men om het lijf geslagen en je de proef gesteld door het 'Wie
ziet iedereen meteen denken:
„Daar gaat m'n voor de zon
uitgespaarde geld." Hadden
bij het reisbureau
geht es' van Kenya's 'beach
boys', toen een ventje op eei
zeker moment in het Duits
i kop begon t
moeten vragen wat er precies over de prullaria die hij ver
met 'tropische temperaturen' kocht ('Gute Preis, gute Preis',
wordt bedoeld, denk ik dan
geniepig!
Luisterend naar het gewee
klaag dat onlangs uit zo'n
groepje opsteeg, hoorde ik
een Nederlandse opmerken
dat ze thuis al had voorge-
zond op de zonnebank e
moet het nu met het hoogte
punt-zonnen", kraaide zij
wanhopig.
Omdat Kenya zo graag het va-
kantiéland van Afrika wil zijn,
worden al die Europese kou
kleumen direct naar de ha
venstad Mombasa aan de In
dische Oceaan gestuurd. Daar
regent het ook voortdurend
pijpestelen, maar is het tus
sendoor ook heel mooi weer.
Toch wil het Kenya ook daar
alsmaar niet lukken om van
top tot teen aantrekkelijk te
zijn. Allereerst is er het eeuwi-
bleef hij maar herhalen) e
als ik daar niet in geïnteres
seerd was, moest ik hem zo
maar een geldbedrag toestop
pen.
Dat was de druppel. Ik riep
dat niet iedereen die blond is
Duitser (eerlijk gezegd
ieder geval niet was en dat hij
als Kenyaans jongetje gewoon
Engels diende te spreken. Het
kereltje droop verschrikt af en
mijn oosterburen, van wie er
een blijkbaar een paar woord
jes Engels verstond, begon
nen heel kwaad te kijken en
vervaarlijk met hun buiken te
schudden.
Denk je op 6000 kilometer
van Scheveningen vandaan
hier eindelijk van verlost te
zijn.
FRANS VAN PEN HOUDT
CORRESPONDENT
Voortdurende angst dat maffia bezittingen wegneemt
MOSKOU HELEN WOMACK
ANDREW HIGGINS THE INDEPENDENT
Boris draagt een zweterig, ver
kleurd T-shirt en werkt in een
sjofel kantoor waar het behang
van de muur komt. Maar schijn
bedriegt in het post-communis-
tische Rusland. Achter de meta
len deur in zijn kantoor zijn
computers en andere dure ap
paratuur geïnstalleerd en Boris
is de eigenaar van vier flats, vijf
auto's, twee buitenhuisjes en
een jacht.
Hij behoort tot de nieuwe klasse
van rijke Russen die beslist geen
humanitaire hulp uit het Wes
ten nodig hebben, maar die
zelfs veel rijker zijn dan de ge
middelde westerling.
De 40-jarige Boris werkte vroe
ger in een staatsbedrijf dat be
trokken was bij het ruimte-on
derzoekprogramma van de Sov
jetunie. Nu verdient hij goud
geld door de Russische levens
middelenindustrie te helpen
om een westers niveau te berei
ken. Zijn bedrijf heeft 60 men
sen in dienst en heeft orllangs
weer een goede slag geslagen
met de introductie van nieuwe
smaakstoffen voor frisdranken.
Het bedrijf staat officieel geregi
streerd, betaalt belastingen en
houdt zich aan de wet.
Het haveloze kantoor in een
voorstad van Moskou gonst van
de opwinding. „In westerse lan
den hebben zakenmensen por
tretten van hun gezin op hun
bureau, waarmee zc aangeven
dat ze zich ook op het werk ge
steund weten door hun gelief
den", zegt een werknemer.
„Hier nemen we ons werk mee
naar huis en praten we nergens
anders meer over, omdat we zo
blij zijn dat we nu eindelijk vrij
zijn om een eigen zaak te begin
nen en geld te verdienen."
Maar het leven van een eerlijk
zakenman gaat niet over rozen.
Boris zit voortdurend zonder
geld. omdat het moeilijk Is in
Rusland een geldlening van de
bank te krijgen. Maar nog be
klemmender is de angst dat de
mafiosi in het kantoor zullen in
breken om al zijn door hard
werken vergaarde bezittingen
weg te halen.
Afpersers
Boris heeft al vaker bezoek ge
had van afpersers. Eén keer
moest hij een maffia-baas drie
auto's ter waarde van 25.000
dollar geven. Hij is bang en wil
niet dat zijn echte naam wordt
gebruikt. Zijn bezittingen staan
op naam van verschillende fa
milieleden en vrienden en hij
heeft zich nog niet met zijn ne
gen meter lange jacht durven
vertonen. „De boot ligt afge
meerd in het stuwmeer van
Moskou", verzucht Boris. „Ik
heb er nog nooit mee gevaren."
Hij beschouwt zichzelf niet als
2 JAAR LAIER
bijzon-
der rijk, maar
als een gegoede
middenklasser.
Zijn flats, datsja's,
jacht en auto's
waarondereen
Chevrolet, een BMW en een
Mazda zijn samen ongeveer
1 miljoen dollar waard. Boris
woont met zijn vrouw*Natasja
in een van zijn vier flats. De so
bere Sovjet-bouw is van binnen
omgetoverd in een luxueus ap
partement, waar de vloeren en
wanden met tapijten zijn be
dekt.
Hun dochter Katja heeft een
van de andere flats gekregen en
mag zich gelukkig prijzen met
haar zelfstandige woonruimte
in een land waar de meeste jon
geren gedwpngen zijn om bij
hun ouders te blijven wonen,
minstens tot ze getrouwd zijn,
maar vaak nog vele jaren daar-
na.+Catja, die een opvallende
diamanten armband draagt,
komt regelmatig bij haar ouders
om zakgeld vragen, om zich in
het uitgaansleven te storten. Ze
gaat regelmatig naar het thea
ter. Een kaartje kost 5.000 roe
bel (9 gulden), terwijl veel be
jaarde Russen moeten zien
rond te komen van een staats
pensioen van zo'n 10.000 roebel
per maand.
Het is niet bekend hoeveel nou-
veaux riches Rusland telt, te
meer daar veel rijke Russen be
sluiten in het buitenland te
gaan wonen. En uit angst voor
de maffia of de belastingdienst
houden veel mensen die goed
hebben geboerd hun rijkdom
liever geheim.
Banken
De wildgroei in de onevenwich
tige Russische economie mani
festeert zich niet alleen in de
particuliere sector, maar ook in
het bankwezen, waar meer dan
1.300 financiële instituten hun
fortuin proberen te maken in de
lucratieve, maar grotendeels
ongereguleerde geldmarkt. De
bedrijven variëren van kolossale
restanten uit het Sovjet-tijd
perk, zoals de Spaarbank met
maar liefst 42.600 vestigingen,
tot kleine beginnelingen met
niet veel meer dan een naam
bordje op de deur.
Zowel in commerciële banken
als in de Centrale Bank van Rus
land wordt volop gefraudeerd.
Het vervalsen van bankbiljetten
en waardepapieren is een bloei
ende nevenhandel in de af
gelopen vijf maanden zijn meer
gevallen van vervalsing gemeld
dan in de vijf jaar ervoor. De
politie gelooft dat het bankwe
zen is geïnfiltreerd door de ge
organiseerde misdaad, die
wordt aangetrokken door snelle
winsten en de mogelijkheid om
zwart geld wit te wassen.
Maar ook hier geldt dat rijkdom
tot slapeloze nachten leidt. De
georganiseerde misdaad ge
bruikt huurmoord als een doel
treffende manier van bedrijfs
voering. In de afgelopen zes
maanden zijn twee prominente
bankiers vermoord. Het meest
recente slachtoffer was Boris
Semonovitsj Jakoebovitsj, direc
teur van de vestiging in Sint Pe
tersburg van de Inkombank,
een van de snelst groeiende
commerciële banken in Rus
land. Hij werd voor zijn huis
vermoord toen hij naar zijn
werk ging. De Inkombank wordt
algemeen als een gedegen in
stelling beschouwd en is in Rus
land bekend vanwege haar
agressieve reclamebeleid.
Huurmoorden worden prak
tisch nooit opgelost. De prijs
verschilt per slachtoffer, maar
professionelehuurmoordenaars
zijn al bereid om hun werk voor
100.000 roebel (180 gulden) te
doen. De zware criminaliteit
neemt in Rusland de afgelopen
tijd dramatische vormen aan. In
de eerste drie maanden van dit
jaar noteerde Moskou een toe
name in geweldsdelicten van
mlar liefst 50 procent, waarmee
Rusland statistisch gezien even
gewelddadig is als Libanon.
De Russische staat lijkt niet bij
machte het tij te keren. De
nieuwe rijkdom van het post
communistische Rusland isin
handen van een dunne toplaag,
terwijl de grote massa vecht om
te overleven. Een evenwichtige
verdeling van de welvaart, het
oude communistische ideaal,
lijkt verder weg dan ooit.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Het befaamde warenhuis GOEM in Moskou viert dit jaar zijn honderdjarig bestaan met een luxueuze renova
tie. De drie overdekte galerijen bieden binnenkort alleen nog winkels waar vermogende Russen en buitenlan
ders terecht kunnen. foto »ap boris joertsjenko
