Artjom teleurgesteld in revolutie
Rode Leger dreigt nog slechts met ineenstorting
Feiten &Meningen
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1993
19 augustus 1991De wereld
wordt opgeschrikt door een on
rustbarend bericht uit Moskou:
een coup tegen Sovjet-president
Michail Gorbatsjov. Twee dagen i a a n lATrn
later blijkt het allemaal al weer l J A A n LL K
voorbij. Loos alarm. Hoewel?
Het zal in Moskou r
was. De verstokte c
een poets gebakken.
14 augustus 1993. De Sovjetunie bestaat niet
meer. En zal nooit meer herleven. Daarvoor heeft
de 'betonrot' te veel aangevreten. Het Rode Leger
is alleen nog een gevaar voor zichzelf. Maar dat
stemt ons nog niet tevreden. En de Russen even-
Een overzicht van de stand van zaken in zes afleveringen.
zeker. Dat het allemaal wel eens
verkeerd kon aflopen, ook dat
wist hij. „Op dat moment reali
seerde ik me dat we met zo'n
meute mensen eigenlijk als rat
ten in de val zaten tussen onze
eigen barricades. Mijn vriend
demonstreerde om de tien mi
nuten hoe hij voor een tank zou
gaan liggen, zo zenuwachtig
was hij. ledereen trouwens,
maar tegelijkertijd waren we al
lemaal even vastberaden, we
wilden niet van wijken weten."
Na een lange spannende nacht
kwam in de vroege ochtend het
bericht door dat de tanks tot
staan waren gebracht en de
putsch was mislukt. Dolle
vreugde tussen de barricades en
veel, heel veel wodka.
Artjom, nu bijrijder op een
vrachtwagen, hield er een soort
oorkonde aan over, met dank
aan de deelnemers. Aanvanke
lijk hing deze thuis aan de
muur, nu niet meer. Artjom is
teleurgesteld in de nieuwe lich
ting machthebbers. Niet alleen
omdat er nog steeds veel oud
communisten bij zitten. „Jeltsin
is toch ook niet de sterke man
die leiding kan geven aan het
land. En er is nog veel te veel
corruptie, lieden die er alleen
maar zitten om zichzelf te ver
rijken. Ze zijn er niet voor het
volk."
Vreemd genoeg gelooft hij in
Roetskoj, de afvallige vice-presi
dent, oud-communist, Afgha
nistan-veteraan en Held van de
Sovjetunie. Artjom is zowaar
trots op hem. „Hij is een op
recht en eerlijk man. Hij heeft
geheime documenten aan de
politie overlegd waaruit zou
blijken dat leden van de rege
ring corrupt zijn. Maar daar
werd niks mee gedaan, het werd
doodgezwegen. Waarom? Als de
documenten echt zijn, is de re
gering dus bang en net zo
slecht. Zijn ze vals, dan hoeven
ze toch nergens bang voor te
zijn?"
De beschuldigingen van rege
ring en oppositie vliegen over
en weer. Artjom weet niet meet
waar hij aan toe is of wie hij
moet vertrouwen. Hij is teleur
gesteld in de revolutie en geeft
de huidige regering weinig kre
diet meer. „Typisch geval van
jong", weet zijn moeder. „Hem
zijn de ogen nu geopend."
„Op dit kruispunt stond de eer
ste barricade, van trolleybussen.
Daarachter stond een barricade
van een paar tanks, zonder mu
nitie." Wijzend naar de brug
vlak achter het Russische parle
mentsgebouw: „De kinderkop
jes van de brug hebben we ge
bruikt om wegversperringen
mee op te werpen. De trappen
van het parlementsgebouw wa
ren ook gebarricadeerd en in de
Moskwa lagen een paar boten
van het Rode Leger die ons on
dersteunden."
Artjom Cubar (20) kan het zich
allemaal nog levendig voor de
geest halen. Hij moet nog la
chen om de oude partizaan, die
in traditioneel uniform zijn roes
lag uit te slapen op de trappen
van het parlementsgebouw,
omringd door wel 50 lege
wodkaflessen. „Dronken of niet,
hij was er wel om onze nieuwe
democratie te beschermen te
gen de tanks van de putschis-
De ochtend van 19 augustus
1991 werd Artjom thuis door
vrienden opgebeld en ingelicht
over de couppoging. Hij bleef in
eerste instantie thuis om verder
nieuws via een lokale Moskouse
radiozender af te wachten. Toen
hij hoorde over de op handen
zijnde demonstratie op het
Poesjkinplein is hij in de metro
gesprongen. Vanaf het Poesjkin
plein ging de demonstratie naar
het Russische parlementsge
bouw. Daar werden meteen de
barricaden opgeworpen door
zo'n 60.000 demonstranten.
Onder wie Artjom, zijn vriendin
en zijn beste vriend.
„De volgende dag ben ik snel
even naar huis gegaan om eten
en schone kleren te halen. Mijn
ouders wisten nog niet dat ik
mee deed met de blokkade. Dat
vonden ze natuurlijk niet leuk,
maar ze hielden me niet tegen.
Thuis hoorde ik op de radio dat
Artjom Cubar voor het Witte Huis, het gebouw van het Russische parlement in Moskou. Twee jaar geleden stond hij hier op de barricades om de
tanks van de coupplegers tegen te houden. foto henk geist
de tanks van de putschisten oprukken naar het parlement. gaan. Mijn vriendin heb ik toen want ik vond het te gevaarlijk."
over twintig minuten zouden Als een speer ben ik terug ge- gedwongen om weg te gaan, Bang en zenuwachtig was hij
De Russische vlag wappert bij het Kremlin.
Twee Russische 'bezetters' wandelen op het strand van Tallinn, Estland. foto bert verhoeff
Het was flink schrikken, toen twee jaar geleden in Mos
kou acht coupplegers een poging deden Michail Gor
batsjov af te zetten en diens perestrojka de nek om te
draaien. Niet alleen omdat de man zo intens geliefd was
en we zijn hervormingen ?o'n warm hart toedroegen,
maar ook omdat we bang waren voor een terugkeer van
oude tijden.
amsterdam maarten kuiper
De Koude Oorlog kon weer op
laaien, de ontdooide relatie tus
sen oost en west weer dichtvrie
zen. Menig politicus zag de be
wapeningsuitgaven al weer om
hoog schieten. Het zo vurig ver
langde vredesdividend stond op
het spel. Maar uiteindelijk koos
het leger voor Gorbatsjov en
bleek alle bezorgdheid overbo
dig.
Totdat enkele maanden geleden
de oude garde weer op de deur
van het Kremlin stond te beu
ken. Boris Jeltsin en zijn colle
ga-hervormers leken het onder
spit te moeten delven tegen na
tionalisten en conservatieven.
Reden voor de westerse politici
om opnieuw de alarmklok te
luiden. Warren Christopher, de
Amerikaanse minister van bui
tenlandse zaken, waarschuwde
voor de mogelijkheid van een
hernieuwde dreiging en hogere
defensieuitgaven.
Het was wederom een overtrok
ken reactie. Niet omdat Jeltsin
uiteindelijk aan het langste eind
trok zijn vertrek lijkt op de
lange duur onafwendbaar
maar omdat ieder conservatief
regime dat het westen zou wil
len bedreigen onvermijdelijk
wordt geconfronteerd met de
vraag: waarmee dan wel?
Schim
Het machtige Rode Leger zoals
wij dat 'vreesden', bestaat niet
meer. Nog afgezien van het feit
dat het niet meer rood is, is het
in net zoveel stukken uiteenge
vallen als de Sovjetunie zelf.
Rusland heeft zich opgeworpen
als de erfgenaam van het Sov
jet-leger, maar Moskou's pogin
gen het onder de paraplu van
het Gemenebest van Onafhan
kelijke Staten (GOS) bijeen te
houden, zijn mislukt. De mees
te republieken, inclusief Rus
land, hebben inmiddels hun
eigen leger opgericht.
Het nationale (lees: Russische)
leger moet het nu doen zonder
de troepen uit ex-republieken
als Kazachstan, Wit-Rusland en
Oekraïne. Die verlaten het leger
om zich aan te sluiten bij de
strijdkrachten van hun eigen
land. Daarnaast zijn veel wa
pens, die in de republieken la
gen opgeslagen, voor de krijgs
macht verloren gegaan. Daar
onder de helft van de schepen
van de Zwarte Vloot, die onder
Oekraïnse vlag verder gaan.
Maar ook verder van huis is het
supermacht-imperium ineen
geschrompeld. De in de jaren
tachtig in het Westen zo ge
vreesde, want dichtbij geleger
de, Russische troepen in Oost-
Europa zijn naar huis. Uit Po
len, Hongarije, en voormalig
Tsjecho-Slowakije vertrokken
de laatste manschappen begin
dit jaar, in Duitsland is tweeder
de al weg. Ook uit Cuba, Viet
nam, Etiopië en Mongolië zijn
ze (bijna) verdwenen.
Op de wereldzeeën is de Russi
sche wimpel een zeldzaam ver
schijnsel geworden. Een groot
deel van de vloot wordt ge
sloopt, de rest ligt werkloos in
de havens weg te roesten. Er is
geen geld voor de brandstof en
reserveonderdelen die nodig
zijn om uit te varen.
Van oefenen komt zo uiteraard
weinig meer terecht. Datzelfde
geldt voor veel lucht- en land
machteenheden, die niet alleen
brandstof en onderdelen ontbe
ren maar ook het materieel. Dat
is door de overhaaste en geïm
proviseerde aftocht uit het voor
malige Sovjet-rijk vaak op een
andere plek terecht gekomen.
Vijandelijk
Veel soldaten hebben wel wat
anders aan hun hoofd dan oefe
ningen. Toen na de mislukte
coup de republieken één voor
één de onafhankelijkheid uitrie
pen, bevonden Russische mili
tairen die buiten Rusland waren
gelegerd zich plotsklaps op
vreemd grondgebied. Vijande-
lijk'grondgebied. Want in af
wachting van hun vertrek wor
den ze door de plaatselijke be
volking gezien als bezetters, en
dus gepest, uitgescholden en
mishandeld.
Het is slechts onschuldig getrei
ter vergeleken bij de situatie in
sommige zuidelijke ex-Sovjet
republieken. De soldaten daar
zijn hun leven niet zeker. Tad-
zjiekse opstandelingen, opere
rend, vanuit Afghanistan, dood
den vorige maand 25 Russische
grenssoldaten. In Georgië zijn
de Russen verwikkeld geraakt in
de Abchazische afscheidings-
strijd. Regelmatig zijn er be
schietingen tussen de Geor
gische en Russische troepen. En
enkele maanden geleden nog
haalden de Georgiërs een Rus
sisch vliegtuig neer.
Elders in de Kaukasus zijn Rus
sische soldaten betrokken bij de
strubbelingen tussen Ossetiërs,
Ingoesjen en Tsjetsjenen en tus
sen Armeniërs en Azeri's. In
Moldova is het Veertiende Leger
partij bij de onafhankelijkheids
strijd van de (Russische-Oek-
rai'nse) Djnestr-republiek.
Huizen
De militairen die kunnen terug
keren naar Rusland en zich ge
lukkig prijzen verlost te zijn van
moordende Tadzjieken, spu
gende Oezbeken en ongastvrije
Esten of Letten, wacht een on
aangename verrassing. Ze stui
ten op grote sociale problemen.
Door de massale aftocht zijn er
geen huizen voor de honderd
duizenden soldaten meest
officieren en hun gezinnen.
De levensomstandigheden wor
den met de dag slechter. Het
eten is schaars en slecht. In fe
bruari stierven vier matrozen
van de Grote-Oceaanvloot in
Vladivostok aan ondervoeding.
Een plaatselijke commandant
stelde een onderzoek in en
kwam tot de ontdekking dat re
kruten in dé eerste drie maan
den van hun dienstplicht 10 tot
30 kilo gewicht verliezen. Onge
lukken, moord en mishandeling
zijn aan de orde van de dag. Ie
dere dag komen meer dan 15
soldaten om het leven bij onge
lukken en worden er in het leger
drie moorden en een zelfmoord
gepleegd.
De lonen zijn ronduit armzalig.
De soldij van een dienstplichti
ge bedraagt een paar duizend
roebel (een paar gulden) per
maand. Een officier, vroeger
goed betaald, moet het nu met
enkele tienduizenden roebels
doen, nauwelijks genoeg om
van te leven. En vaak nog laat
de betaling van dat hongerloon-
tje op zich wachten door geldte
korten in Moskou.
Als gevolg hiervan tiert de cor
ruptie welig. Soldaten verkopen
hun geweren, munitie en grana
ten, omdat het de enige manier
is om hun salaris aan te vullen
en eten te kunnen kopen voor
hun gezinnen. Alles wat los en
vast zit, is in principe rijp voor
'privatisering'. Zo werd onlangs
bekend dat een groepje militai
ren goud en platina uit honder
den reserveonderdelen voor ra
ketten had gesloopt en de on
misbare edele metalen voor
miljoenen roebels,op de zwarte
markt had verkocht.
Het zijn niet alleen de lagere
rangen die zo wat bijverdienen.
Minister van defensie Pavel
Gratsjov moest onlangs erken
nen dat een groot deel van zijn
officierskorps corrupt is. Het is
ook moeilijk iets anders vol te
houden als 3.000 officieren en
46 generaals voor de rechter
moeten verschijnen wegens
diefstal en zelfverrijking.
Camouflagepak
Het mag duidelijk zijn dat de
discipline en het moreel van de
strijdkrachten inmiddels Siberi
sche waarden hebben bereikt.
De motivatie om te trainen is
verdwenen. Het zal de man
schappen worst wezen of ze wel
of niet gevechtsklaar zijn, ze zijn
alleen geïnteresseerd in het be
denken van manieren om te
overleven.
Een baan in een camouflagepak
blieft niemand meer. Steeds
meer jongemannen ontduiken
de overigens fors verkorte
dienstplicht en van de reeds in
gelijfde rekruten nemen er we
kelijks honderden de benen. Als
gevolg hiervan heeft het leger
momenteel nog maar 50 tot 80
procent van het personeel dat
het nodig heeft, aldus een gene
raal. De gevolgen voor de ge-
vechtswaardigheid laten zich
raden.
De dreiging die nog uitgaat van
dit uiteengevallen, ondervoede,
ongetrainde, corrupte, onderbe-
mande, ongedisciplineerde en
gedemoraliseerde leger lijkt ni
hil. Zelfs doorgaans voorzichti
ge Amerikaanse experts ver
wachten dat het Kremlin zeker
tien jaar nodig zal hebben om
een leger op te bouwen dat
weer een gevaar voor het Wes
ten kan vormen. Het dreigt nu
eigenlijk alleen nog maar met
de ineenstorting. Misschien
schuilt daarin nog het enige ge
vaar voor het Westen: de kans
dat ehkele van de duizenden
kernwapens die het leger nog
rijk is in de verkeerde handen
terechtkomen.
