ZATERDAGS «BIJVOEGSEL
Bloeiend meningsverschil ind^iatuur
.3f»t Ife&s
isWl
TU
Hoogtepunt in zomer
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1993
V \o >L -.Cc tf -r*.
v.' -fct: -
Organisaties die
I natuurgebieden beheren en
recreanten staan tegenover
j elkaar in hun opvatting over het
toenemend gevaar van een eng
beestje: de teek. Eén beet en de
natuurliefhebber kan 'de ziekte
van Lyme' hebben. In het ergste
geval leidt deze ziekte tot
hartklachten en
verlammingsverschijnselen.
Het bestrijden van de teek is in
het open veld een nagenoeg
onmogelijke zaak. Toch kan (en
moet) er actie ondernomen
worden, menen
natuurliefhebbers. Zij pleiten
voor waarschuwingsborden bij
teken-gevaarlijke gebieden en
voor brede voorlichting. De
organisaties vinden dat
overdreven. Hun standpunt
samenvattend: 'Dat staat niet in
verhouding tot de om vang van
het probleem'.
Hoe dan oolc: voor wandelaars,
trimmers, natuurvorsers en in
recreatiegebieden werkzaam
personeel van de organisaties, is
het ernstig opletten in bos en
duin. Dat wijzen voorbeelden
uit.
De ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme is genoemd naar het
Amerikaanse plaatsje Lyme, waar in
1975 een epidemie van gewrichtsaandoe
ningen uitbrak. Onderzoekers kwamen zo
op het spoor van de bacterie Borrelia
burgdorferi die uitsluitend door teken
wordt overgebracht.
De kans op de ziekte is niet groot, zeggen
deskundigen. Slechts een klein deel van de
teken is besmet, en niet iedere besmette
teek brengt de bacterie over. Tenslotte tre
den ook niet bij iedere infectie ziektever
schijnselen op. Om de kans op besmetting
zo klein mogelijk te maken, moet de teek
zo snel mogelijk worden verwijderd. Bij
voorkeur met een speciale pincet, die
voorkomt dat het lijf van de teek in de
huid wordt leeggeknepen.
Een rode, ringvormige uitslag rond de
beet is het eerste zichtbare verschijnsel
dat duidt op de Lymeziekte. Deze verkleu
ring treedt overigens niet altijd op. Ook
kunnen zich klachten voordoen als hoofd
pijn, een grieperig gevoel en vermoeid
heid. In dit vroege stadium is de infectie
goed met antibiotica te behandelen.
In het tweede stadium verspreidt de bac
terie zich via de bloedbaan en kunnen
aandoeningen van zenuwstelsel, gewrich
ten en hartklachten ontstaan. Dit kan ge
paard gaan met pijn in de ledematen,
hoofdpijn en verlammingen in het ge
zicht. Het derde stadium treedt in als deze
verschijnselen chronisch worden. Het her
stel kan dan lang duren en is niet altijd
volledig.
De diagnose kan niet met honderd pro
cent zekerheid worden gesteld. Een com
binatie van lichamelijk onderzoek en ana
lyse van het bloed op antistoffen (als reac
tie op de infectie) is de betrouwbaarste
methode. Er bestaat nog geen vaccinatie
tegen de Lyme-ziekte.
Er is, zo wijzen de natuurorganisaties erop, geen gevaar voor de beet van een teek wanneer men op de paden blijft
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER ROB HENDRIKS
Het gevaar van de teek en de ziekte van Lyme
RICHARD MOOYMAN
et had een gezellige picknick
I H moeten worden, daar op die
JaL speelweide van het monumen
tale landgoed Koningshof in Aerdenhout.
Eindelijk een beetje weer, een lekker stuk ap
peltaart en een kop geurige koffie. Maar voor
Hannemarie van Manen en haar gezin was
de lol er gauw af. Ongevraagd schoven hor
den hongerige beestjes aan. En niet voor de
taart, maar voor de picknickers zelf.
De strijd was binnen de kortste keren be
slecht. Van Manen pakte de hele boel maar
weer in. Thuis in Overveen bleek dat zich 34
teken op de vier gezinsleden hadden vast
gezogen; van nauwelijks zichtbare stipjes
tot exemplaren ter groot
te van een klein lieve
heersbeestje. „Ik heb wel eens eerder een
teek op de kinderen gevonden", verzucht
Hannemarie Van Manen, „maar dit heb ik
nog nooit meegemaakt."
Met een pincet peuterde ze de diertjes los.
Haar huisarts adviseerde goed te letten op
het ontstaan van grote rode kringen, die kun
nen duiden op de ziekte van Lyme. Een
kwaal, die vaak begint met huiduitslag en een
grieperig gevoel. Niet alle huisartsen zijn zo
alert op deze ziekte die pas aan het eind van
de jaren tachtig in de belangstelling kwam te
staan en de afgelopen maanden sterk de aan
dacht trok door gevallen die in de publiciteit
kwamen. De vage klachten - werden in het
verleden nog wel eens aangezien voor een
griepje of reumatiek. Met als gevolg dat de
Lyme-bacterie onbelemmerd zijn gang
kon blijven gaan. Onbehandeld, kunnen
door de beet van een teek problemen
ontstaan met het hart en zich verlam
mingsverschijnselenvoordoen.
Personeel besmet
Die ernst van de ziekte ervaarde
opzichter Frans de Boer van
'Duin en Kruidberg' in Sant
poort. Hij is intussen vrijwel ge
nezen van 'Lyme' waarvan de
diagnose pas na jaren van
medische omzwervingen
werd gestéld. De Boer had
symptonen als hersenvlies
ontsteking en verlammings
verschijnselen. Ze verdwenen
na een stevige antibioticakuur.
Hij heeft alleen nog moeite met
het bewegen van een pink.
Frans de Boer was een van
eerste in Neder
land bekende ge
vallen van de ziekte
'an Lyme.
Inmiddels blij
ken meer medewerkers van Natuurmonu
menten in de duinstreek de ziekte te hebben
opgelopen. Beheerder Joop Doornbosch
sloeg onlangs alarm met uitspraken over het
aantal Lyme-zieken onder natuurbeheerders
in Zuid-kennemerland. De openheid van za
ken die hij gaf bracht zoveel commotie te
weeg dat Doornbosch thans het zwijgen er
toe doet; hij wil niet opnieuw de publiciteit
in. Op het hoofdkantoor van Natuurmonu
menten wordt ontkend dat de beheerder een
spreekverbod kreeg. Een woordvoerder'wil
echter wel bevestigen dat in de Noordhol
landse duinen vier a vijf medewerkers be
smet zijn geraakt.
Gevaar groeit
Hoe groot nu, is het gevaar van besmetting?
Steeds groter, meent Mare Janssen van de
stichting 'Duinbehoud'. Voor hem staat vast
dat het aantal teken in de duinen flink is toe
genomen. Als een van de mogelijke oorzaken
hij de vergrassing. Duintoppen zijn
met helm vastgelegd en een aantal grassen
tiert welig door de luchtvervuiling. En de teek
voelt zich lekker op lang gras. Ook de toena
me van het aantal grote zoogdieren in de
duinen kan volgens Janssen een rol spelen.
Veel terreinbeheerders zetten grazers in,
zoals pony's, schapen en runderen, die
teken kunnen verspreiden. Bo
vendien is het aantal reeën
fors gestegen. Anderen bren
gen de opmars van de teek ook in
verband met de afname van mogelijke teken
eters, zoals patrijs en fazant.
Bestuurslid Arnoud van den Berg van de
'Dutch Birding Organisation', een organisatie
van vogelkenners, meent dat veel
het gevaar bagatelliseren. Organisaties als
Natuurmonumenten proberen het probleem
in de doofpot te stoppen, aldus de Santpoor
ter. Ook hij kreeg de ziekte van Lyme. Van
den Berg besloot zijn bloed te laten onder
zoeken na lang te hebben getobt met allerlei
reumatische verschijnselen. „Ik kon een tijd
lang mijn vingers niet meer buigen, liet ca
mera's uit mijn handen vallen.". Momenteel
heeft hij nergens last van, maar Van den Berg
blijft alert op nieuwe verschijnselen.
De theorie is, dat organisaties die natuur
gebieden beheren bang zijn publiekelijk te
attenderen op het gevaar van tekebeten
dat ze vrezen voor paniekreacties. En daar
door het wegblijven van bezoekers. De
tie van Natuurmonumenten, Staatsbosbe
heer en waterleidingbedrijven in duingebie
den: als bezoekers niet de beboste gebieden
Teken zijn parasieten die zich vastbijten in de huid. In Nederland gaat het voor
al om de schapeteek (Ixodes ricinus), die voorkomt in bos- en duingebieden.
Dit is ook de soort die meestal op honden wordt aangetroffen. Teken leven door
gaans op vochtige plekken, zoals de bodem van loofbos.
Het diertje kent drie verschillende ontwikkelingsstadia; larf, nimf (een tussenfa
se} en volwassen teek. In elk stadium steken de dieren één keer om bloed te zui
gen. Daarna verlaten ze na een paar dagen het lichaam weer. De levenscyclus van
een teek duurt ongeveer twee jaar.
Teken zijn actief van april tot eind oktober, met een hoogtepunt tijdens de zo
mermaanden. Via zoogdieren komen ze terecht in struiken of hoog gras. De para
sieten wachten dadr op een slachtoffer, dat wordt opgemerkt door veranderingen
in de samenstelling van de lucht, lichtintensiteit en stralingswarmte. Het beestje
stapt over of laat zich vallen en kruipt naar een geschikte plek voor de beet, bij
de mens vaak oksel of lies.
In Nederland is vijftien tot dertig procent van de volwassen teken besmet
met de Lyme-bacterie. Nimfen kennen met twee tot zestien procent een
lagere besmettingsgraad. Bij larven draagt waarschijnlijk slechts één
procent de bacterie.
intrekken maar op de paden blij
ven, als ze goedsluitende kleding dragen
(broekspijpen in de sokken!) en zioh regel
matig nakijken op vastgebeten teken, dan
kunnen ze met een gerust hart de natuur in.
Slechtgeönformeerd
Risicogroepen als terreinbeheerders, jachtop
zieners en vogelaars zijn ondertussen aardig
over de ziekte geïnformeerd. Maar de gemid
delde recreant niet of nauwelijks. En argeloze
wandelaars, trimmers en spelende kinderen
merken niet altijd dat zich op hun lichaam
een teek aan een bloedmaal heeft gezet. De
beet is pijnloos en het beestje maakt zich na
een paar dagen weer uit de voeten. Omdat de
teek zich kan vastzetten op moeilijk zichtbare
plaatsen (bij voorbeeld achter de oren) be
staat de kans dat slachtoffers de kenmerken
de rode kring over het hoofd zien.
Natuurliefhebbers dringen aan op uitge
breide voorlichting over het oplopen van
tekebeten en de ziekte van Lyme. Zo pleiten
ze voor het plaatsen van waarschuwingsbor
den bij gebieden waar veel besmette teken
voorkomen. Natuurmonumenten voelt daar
echter niets voor. De borden zouden alleen
maar onnodige angst oproepen. De vereni
ging redeneert: een besmette teek komt ook
buiten deze natuurterreinen voor en de be
smettingskans is gering. „Maar", zegt een vo
gelliefhebber die besmet is geraakt, „er is
toch niets tegen een bord met goede en dui
delijke informatie? Dat kan misschien voor
komen dat mensen de ziekte niet onderken
nen, met alle gevolgen van dien."
Volgens arts Floris Sielcken van de GGD
Zuid-Kennemerland is er geen enkele reden
voor paniek. „Als je een teek binnen 24 uur
verwijdert, is de kans op besmetting echt
heel erg klein." Sielcken vindt het niet zinvol
om speciaal voor de Lymeziekte te waarschu
wen. „Moeten we soms recreanten met fol
ders gaan benaderen? Zoiets staat in geen
verhoudirtg tot de omvang van het pro
bleem."
Gemeentewaterleidingen Amsterdam heeft
in de duinen tussen Zandvoort en De Zilk op
de publicatieborden onlangs
wel een aan het publiek gerichte waar
schuwende mededeling over teken opge
hangen. Bij het bedrijf hebben
drie personeelsleden de ziekte
opgelopen en ook enkele na
tuuronderzoekers zijn vrijwel ze
ker in de Waterleidingduinen met de Lyme
ziekte besmet.
Verschillen
Onderzoeksgegevens ontbreken, maar in het
voorkomen van de teek lijken grote regionale
verschillen te bestaan. De vochtige loofbos
sen aan de binnenduinrand in Zuid-Kenne
merland zijn favoriet. Boven het Noordzee
kanaal komen veel minder teken voor, zo
meldt rentmeester J. Frens van het Noord
hollands Duinreservaat. In dit door het wa
terleidingbedrijf PWN beheerde gebied zijn
onder het personeel nog geen ziektegevallen
bekend.
Het Duinwaterbedrijf Zuid-Holland zegt
evenmin Lyme-patiënten onder de mede
werkers van de buitendienst te kennen. „Af
en toe wordt er iemand door een teek gebe
ten, maar niemand heeft nog ziekteverschijn
selen gemeldaldus woordvoerder T. van
Leeuwen. Ook in het bosrijke Meijendel bij
Wassenaar lijken minder teken te leven dan
in Zuid-Kennemerland. Staatsbosbeheer
meldt dat er uit de duinen bij Noordwijk wel
tekebeten, maar geen ziektegevallen bekend
zijn.
Over het aantal Lyme-patiënten zijn geen
officiële cijfers beschikbaar. Voor de ziekte
bestaat geen registratieplicht. De heer Veen
stra op Ameland, die een belangcnverepin
ging voor Lyme-patiënten wil oprichten,
schat dat in Nederland tienduizend mensen
lijden aan de ziekte. Jaarlijks zouden er naar
zijn schatting 500 800 nieuwe patiënten bij
komen.
In de bosrijke gemeente Bloemendaal heb
ben inmiddels verschillende huisartspraktij
ken Lyme-patiënten. Ook komen er steeds
meer mensen langs met tekebeten en vragen
daarover, vermoedelijk door de toegenomen
publiciteit over de ziekte. „Maar", zeggen de
huisartsen, „het heeft geen zin om met een
tekebeet naar de dokter te stappen zolang er
zich geen ziekteverschijnselen voordoen".
