Raadsel vernieling oogst
door olifanten opgelost
mfA,
Generatie dennen uit jaren dertig ligt op sterven
Over leven
SS'
'Beschermen zeemilieu voor velen ver-van-mijn-bed-show'
Proef schoner baggeren
verontreinigd havenslib
Alders pakt uitvoer
gevaarlijk vuil aan
VRIJDAG 13 AUGUSTUS 1993
Leidse onderzoekers doen ontdekking in Kameroen
De trek van olifanten door Kameroen blijkt heel anders te
zijn dan de Kameroense biologen altijd hebben veron
dersteld. De dieren gaan veel later naar het noorden.
Omdat in het noordelijk nationaal park stropers actief
zijn, zoeken de olifanten de landbouwgronden op en
richten daar enorme vernielingen aan. Dat hebben biolo
gen van het Leidse Centrum voor Milieukunde na zes
maanden studie ontdekt.
leiden/kameroen.
monica wesseling
De Leidse biologen zijn op on
derzoek uitgegaan na alarme
rende geluiden over vernielde
gierstoogsten. De olifanten ver
nielen de laatste jaren steeds
vaker landbouwgebieden. De
reden van de trek is nog onbe
kend. De Kameroense bioloog
Tchamba heeft voor het onder
zoek hulp gekregen van het
Leidse Centrum ^'oor Milieu
kunde.
Begin dit jaar zijn twee olifan
ten uitgerust met een satelliet
zender, eentje heeft een radio
zender om de nek gekregen.
Een van de twee satellietzen
ders, die van de olifant Marie
Louise, is betaald door de Ne-
wyorkse dierentuin. De Leidse
biologie-student H. Bauer heeft
de afgelopen zes maanden de
olifanten gevolgd. De radiozen
der is alleen in Kameroen te
ontvangen: de signalen van de
satellietzender worden in Ne
derland geregistreerd.
Later
Zes maanden onderzoek en nu
al blijkt dat de olifanten zich
van veronderstellingen over
hun migratiepatroon niets aan
trekken, Middenin Kameroen is
een nationaal park Waza. Een
deel van de olifanten trekt in de
Originele kijk op de natuur
leiden» Auteur Jan van Gelderen doet in een nieuw boek 'De ho
rizon is verder' op originele wijze verslag van ontmoetingen met
planten, dieren en mensen in de natuur. Hij stelde een bundel
verhalen samen die de fantasie van de lezer weten te prikkelen.
De zwart-wit foto's in het boek - uitgeverij Schuyt Co té Haar
lem, prijs 27,50 - zijn van de auteur zelf.
Boek over wereld van de nachtdieren
leiden» De geheimzinnige wereld van de nachtdieren wordt ont
sluierd in een nieuw boek van Malcolm Penny getiteld 'Nachtle
ven'. Nachtdieren zijn uitgerust met infrarood gezichtsvermo
gen, elektrische pulsen, sonarsignalen en andere verfijnde zin
tuigen. Het boek - uitgeverij Schuyt Co te Haarlem, prijs 55
gulden - bevat 120 kleurenfoto's en 60 in zwart-wit.
Natuurwandeling Berkheide
katwijk De IVN afdeling Leiden organiseert in samenwerking
met de VW Katwijk op woensdag 18 augustus de laatste wande
ling van dit jaar. De wandeling die wordt geleid door natuurgid-
sen vertrekt om 19.30 uur vanaf de Soefi-tempel in Katwijk. Aan
dacht wordt besteed aan diverse vruchten zoals bessen en bra
men die er in deze maand in overvloed zijn. De wandeling is
gratis.
droge tijd vanuit het park naar
het noorden. Helias, een van de
olifanten met een satellietzen
der, trok wel naar het noorden
maar deed dit veel later dan
verwacht. Bauer: „Belangrijker
nog is de constatering dat de
kudde waartoe Helias behoort,
niet naar het nationaal park
Kalamalouw toe gaat. Dat werd
altijd gedacht. Stropers en
Tsjaadse vluchtelingen versto
ren het gebied en de plaatselijke
bevolking laat er zijn kuddes
doortrekken. De olifanten vin
den daardoor het gebied niet
meer aantrekkelijk. De dieren
trekken naar de landbouwge
bieden nabij het park en richten
daar echt gigantische schade
Coördinator Afrika van het
Leidse Milieucentrum H. de
Iongh zal de Kameroense over
heid op korte termijn adviseren
het nationaal park in ere te her
stellen. „Dan kunnen de olifan
ten daar weer een rustperiode
doormaken. De bevolking kan
dan weer zelf de landbouwoogst
gebruiken."
De onderzoekers hebben zelf
op een wel erg indringende ma
nier kennisgemaakt met de
stropers: zehebben de olifant
Marie Louise gedood. De on
derzoekers vonden haar terug
zonder slurf (een delicatesse) en
met losgewrikt ivoor.
Trek
Olifant Badjoda, uitgerust met
een radiozender, is de hele dro
ge tijd in het nationaal park in
het midden van Kameroen ge
bleven. „Dat was conform de
verwachting. We willen echter
nog bekijken hoe de trek naar
het zuiden verloopt. Volgens
Tchamba, onze Kameroense
collega, trekt een kudde naar
het zuiden en vernielt daar oog-
In december gaat weer een
ploeg naar Kameroen om een
olifant met een zender uit te
rusten. Dat wordt dan een oli
fant uit een kudde die naar het
zuiden trekt zodat er veel meer
gegevens over deze trek kunnen
worden verzameld. De Iongh
f Jg
De olifant Badjoda wordt door de dierenarts
gekeerd.
halsband. Het dier kan ii
zou het liefst enkele tientallen
olifanten met een zender uit
rusten, maar dit is voor de uni-
onbetaalbaar. Een oli
fant van 5000 kilogram ver
doven en van een band voor
zien is niet iets wat je een, twee,
drie doet. Er moeten altijd twee
dierenartsen bij de verdoving
aanwezig zijn. Mocht een van
de twee artsen per ongeluk een
druppeltje verdovingsvloeistof
op het lichaam krijgen, en daar
door acuut bewusteloos raken,
dan kan de andere dierenarts
een antiserum toedienen.
Greenpeace: snel eind aan oneerlijke concurrentie in visserij
amsterdam/katwijk»
adriaan brandenburg
In het aanwijzen van natuurreservaten
op volle zee ter bescherming van be
paalde vissoorten gelooft hij niet. „Ook
al zijn er bepaalde patronen te herken
nen, de vis kent geen grenzen. We kun
nen er beter voor zorgen dat het gehele
zeemilieu weer gezond wordt, dus
strenger optreden tegen overbevissing
en olielozingen. Je richten op één en
kele plek is zinloos, want ook de ver
vuiling houdt niet op waar een be
schermd gebied begint", reageert W.
den Heijer, visserijspecialist van
Greenpaece, op voorstellen om bepaal
de gebieden af te bakenen.
Na zich de laatste jaren vooral te
hebben toegelegd op het verhinderen
van giflozingen en -transporten, richt
Greenpeace het vizier steeds i
de visserij. Door de milieu-org
werd tijdens de onlangs gehouden we
reld-visserijconferentie in New York
nog geageerd tegen het gebruik van de
gewraakte drijfnetten ('gordijnen des
doods') en de enorme overbevissing.
Behalve het zeemilieu, dreigen nu
ook de kleine kustvissers de dupe te
worden van de enorme schepen de zee
afstropen, constateert Greenpeace.
Met name wordt gevreesd voor de vis
serij in Derde Wereldlanden. Met niet
zelden door de wereldbank gefinan
cierde schepen worden hele visbestan
den uitgeroeid, waardoor de kleine vis
sers het onderspit delven, stelt de
milieu-organisatie vast. „De wereld
bank draagt zo bij tot het ruïneren van
kleine arme gemeenschappen waar
honger wordt geleden".
Tijdens de bijeenkomst in New York
- bedoeld als vervolg op de milieucon
ferentie in 'Rio' - kon aan die 'oneerlij
ke concurrentie' geen halt worden toe
geroepen. „Een flop wil ik die confe
rentie niet noemen", zegt Den Heijer,
„maar landen blijven toch met elkaar
in de clinch liggen over zaken die snel
moeten worden geregeld".
Controle
Ook dichter bij huis signaleert Green
peace het gevecht tussen dé kleine kot-
tervissers en de 'grote jongens'. De
milieu-organisatie heeft intussen on
omwonden voor de kleine visserman
gekozen die wekelijks zijn netten uit
werpt in de Noordzee. „Wij zijn ook
niet tegen de visserij zoals wel eens
wordt gesuggeerd, maar voor een ver
antwoorde vangst waarbij een ieder
zich aan de regels houdt", benadrukt
Den Heijer. Hij stelt vast dat er door
een gebrek aan controle nog altijd
wordt 'gesjoemeld' met de richtlijnen,
zowel qua vangsttechnieken (te grote
boomkorren) als toegestane capaciteit
(aantallen pk's).
Greenpeace en de kleine kottervis-
sers staan inmiddels zij aan zij in hun
streven binnen de 12 mijlszone geen
grote schepen toe te staan. Over moge
lijke samenwerking wordt nog gespro
ken, bleek onlangs. Verder pleit de
milieu-organisatie voor een volledig
verbod op de vangst in de zogenaamde
scholboxen (kraamkamers voor de jon
ge schol). Den Heijer: „We zijn daar
voor al in Den Haag geweest. Maar
soms vraag je je toch af of politici wer
kelijk doorhebben wat er speelt. Hoog
uit een enkeling."
Juist die onbekendheid en het 'ont
breken van een maatschappelijk
draagvlak' is volgens Den Heijer het
grote knelpunt in de hele discussie.
„Het blijft toch een ver-van-mijn-bed-
show. Pas als er zich een olieramp
voordoet, wordt iedereen even wakker-
geschud, maar daarna is men het al
weer snel vergeten".
Besef
Bij de kleine vissers begint niettemin
het besef te groeien van een 'milieu
vriendelijker' visserijbeleid. Zij moeten
ook wel, meent Den Heijer. „Als er niet
snel iets gebeurt, komen ze echt in de
problemen. Want neem van mij aan,
het is een hele kunst om met een klein
schip wekelijks een goede vangst bin
nen te halen."
Wortels als dorstige tentakels.
men: ontelbare boeketten Ja-
cobskruis, een van de honder
den soorten planten die in Duin
en Kruidberg groeien. Onder de
dreigende hemel vormen Hoog
ovens en de strenge woonkolos-
sen van IJmuiden slechts een
flets motief op een loodgrijs be
hang.
Vanaf de hogere etages schij
nen bewoners met joekels van
kijkers het duingebied in de ga
ten te houden. Er hoeft maar
iets te gebeuren, of bij Natuur
monumenten rinkelt de tele
foon. Zo kon laatst na een tip
van een flatbewoner een pony
van een stuk prikkeldraad in
zijn staart worden bevrijd. De
dieren lopen vrij rond om te
verhinderen dat Duin en Kruid
berg door grassen wordt over
woekerd.
Met grote ogen onder een bos
wild punkhaar staren vier po
ny's de eenzame bezoeker aan.
Een bescheiden welkomstcomi
té treedt naar voren. Terwijl een
veulen toekijkt, duwt één dier
zijn warme snuit tegen de hand
van de verslaggever. Wel gezel
lig, zo. Maar de pony's moeten
weer aan het werk. Knabbelend
sjokken ze terug het duin in.
Eenzaam
De zee komt dichterbij, zout
prikkelt de neusgaten. De dui
nen worden steeds kaler. Hier
en daar staan eenzame groepjes
naaldbomen, maar hoe lang
nog? Achteloos neergesmeten
stammen maken duidelijk dat
de strijd met de zoute zeewind
bijna gestreden is. Ja, de gene
ratie dennen die in de jaren
dertig is aangeplant, is aan het
sterven.
Bij Natuurmonumenten laat
niemand een traan om de ge
Het landgoed Duin en
Kruidberg is onderdeel
van het Nationaal Park
Zui d-Kennem erl an d
waartoe ook De Kenne-
merduinen behoren.
Duin en Kruidberg en de
aangrenzende landgoe
deren Midden-Heren-
duin, Heerenduinen en
Slingerduin behoren tot
het beheersgebied van de
Vereniging Natuurmonu
menten. Toegang gratis
voor leden van Natuur
monumenten. Niet-leden
kunnen voor 1,50 gulden
een dagkaart kopen die
eveneens geldig is in De
Kennemerduinen.
De ingangen liggen aan
de Duin en Kruidberger-
weg in Santpoort en de
Heerenduinweg in IJmui
den. De eerste toegang is
bereikbaar met NZH-bus
71 of lopend vanaf het
NS-station Santpoort-
Noord. Fietsen in Duin
en Kruidberg is alleen
toegestaan op de Zeeweg,
die naar het strand voert.
Honden mogen het ge
bied niet in.
knakte bomen. Naaldhout hoort
eigenlijk niet in de duinstreek
thuis, dus mag het langzaam
verdwijnen. Vogels, paddestoe
len en schimmels weten wel
raad met de kale karkassen. De
natuur treurt niet om een slag
veld vol rottend hout.
Cirkelende zilvermeeuwen
verraden de plek van het Duin-
meer, dat door zandwinning is
ontstaan. Vanuit de vogelkijk-
hut langs de Koningsweg kan
een van de laatste meeuwen -
bastions in het duin worden be
spied. Alleen op eilandjes zijn
broedende meeuwen nog een
beetje veilig voo>r plunderende
vossen. Hier laat zich in het na
jaar soms ook een visarend be
trappen.
Het is op deze plek moeilijk
voorstelbaar, maar door jaren
lange waterwinning in de aan
grenzende Kennemerduinen is
ook Duin en Kruidberg ver
droogd. Het grondwaterpeil is
meters gezakt. De vochtige
duinvalleitjes met hun waarde
volle flora en fauna kunnen pas
terugkeren als deze vorm van
drinkwaterwinning sterk wordt
beperkt. En dat duurt nog wel
Klauteren
Zwetend duintop op en af. Een
klauterpartij door
het rulle zand van de zeer<
Eindelijk: de zee. De zon breekt
door. Bontgekleurde vlinders
waaien langs, de zomer is e
terug. Honger, dorst en ver
moeidheid slaan toe en er
geen patattent of theehuis
bekennen. Het is nog bijna vijf
kilometer lopen naar de ingang.
Duin en Kruidberg is een vat
breedste duingebieden in Ne
derland en dat zullen we voelen
ook.
Nederland staat de komende ja-
voor de opgaaf tientallen
verontreinigde havens en vaar
wegen van verontreinigd slib te
ontdoen. In de komende twintig
jaar betekent dat het opruimen,
of reinigen van in totaal zo'n
100 miljoen kuub slib. Rijkswa
terstaat bereidt nu een proef
r om hel baggeren en ver-
werken van verontreinigd slib
vaarwegen en havens
milieuvriendelijker te maken.
Proefplaals is Elburg: de ha-
'en en het havenkanaal van de-
:e Gelderse plaats zijn ernstig
verontreinigd. De aanwezigheid
i zogeheten PAK's (polycycli
sche aromatische koolwater
stoffen) brengen het gebied in
de hoogste vervuilingsklasse.
Bovendien zijn in het slib van
de haven en het kanaal minera
le olie, koper en zink aangetrof
fen.
In eerste instantie richt de
proef zich op de baggerwerk-
zaamheden. Rijkswaterstaat wil
d weinig mogelijk slib naar bo
rn halen. De bedoeling is dat
de baggeraars de schone lagen
grond onder het vervuilde slib
zoveel mogelijk mijden. De hui
dige emmer-baggertnolens la
ten het nodige (vervuilde) slib
achter: bij het zuigen van bag
ger is dit veel minder.
Baggerslib bestaat voor onge
veer de helft uit zand. Dit deel
wordt van de rest gescheiden
volgens een techniek die veel in
de mijnbouw wordt toegepast.
Het zand zelf is vrij van veront-
reiniging en klaar voor berge-
bruik, bijvoorbeeld voor het op
hogen van wegen. De gecon
centreerde fijne fractie, die wel
verontreinigd is, dikt men ver
der in, om het vervolgens op
een daartoe aangewezen stort
plaats te lozen.
In Elburg worden wellicht ook
experimenten gedaan met twee
andere technieken om slib te
schonen: landfarming en be
luchting. Het landfarming-pro
cédé is langdurig. De verontrei
nigde bagger wordt dan over
een afgebakend perceel gestort,
waardoor de grond in contact
met de open lucht komt. De
microben en bacteriën in de
lucht breken de PAK's vervol
gens af. Niet alle PAK's zijn
langs deze weg af te breken.
De bcluchtingsproef kent on
geveer hetzelfde principe. Hel
relatief dunne baggerslib wordt
in dit geval in een groot bassin
gepompt en daar actief belucht.
Minister Alders (milieu) zal be-
tar maken legen de uitvoer
i gevaarlijke afvalstoffen als
die hoogwaardig in Nederland
zelf kunnen worden verwerkt.
De bewindsman beschikt sinds
1 augustus weer over die moge
lijkheid. In het hoofdstuk afval
stoffen van de Wet milieube
heer is een regeling opgeno
men, die daarin voorziet.
In het verleden beschikte de
minister over de mogelijkheid
bezwaar te maken tegen de uit
voer van gevaarlijke afvalstoffen
op grond van de Wet chemische
afvalstoffen.
Door enkele uitspraken van
de Baad van State was die mo
gelijkheid hem praktisch ontno
men. De Raad was van oordeel
dat richtlijnen van de Europese
Gemeenschap over de uitvoer
onvoldoende in de Nederlandse
wetgeving waren vertaald. De
nieuwe regeling is in overeen
stemming met de FG-richtlij-
Een mens is klein in het woud
van Duin en Kruidberg. Zo
klein, dat hij zich een mol kan
wanen die net uit een hol
kruipt. Aan het begin van de
Zeeweg ontmoeten zijn ogen
niet de stammen, maar de mo
numentale wortels van reusach
tige loofbomen. Dorstige tenta
kels, op zoek naar water.
Aan vocht is op deze sombere
dag in Santpoort geen gebrek.
Het kruipt omhoog langs het
doorweekte hout, het leunt
zwaar op het dichte bladerdak.
Het licht stroomt traag in het
massieve duinbos. Ergens in de
grijze middag vloeien ochtend
gloren en
avondschemering in
elkaar ove
In de ve
rte de melodieuze rie-
del van ee
n zwartkop, dichterbij
een timide piep van een on
zichtbaar
vogeltje. De wind
trekt aan
de boomtoppen, het
bos kreunt vermoeid. Eens een
symbool van kracht en een lang
leven, vormen veel eiken nu het
trieste bewijs van een vervuild
milieu, zo doceert een ontnuch
terend bordje van Natuurmo
numenten. Te weinig bladeren
en dode takken: zure regen. Het
bos is opeens helemaal rfiet
stoer en geheimzinnig meer.
Vooruit maar weer, zee
waarts. Om de mooie overgan
gen te bewonderen tussen het
dichte woud van de binnen-
duinrand, de struwelen van het
middenduin en de kale zeereep.
Op wat dappere fietsers en een
enkele trimmer na waagt zich
bijna niemand op het knispe
rende kronkelpad naar zee.
Schreeuw
Duin en Kruidberg is spannend,
avontuurlijk zelfs. Na elke bocht
of duintop kun je oog in oog ko
men te staan met een ree, dam
hert of vos. Voor dat soort bees
ten hoef je echt niet naar de Ve-
luwe. Een havik flitst langs, de
klagende schreeuw van een bui
zerd weerklinkt.
Konijntjes maken met tegen
zin plaats voor de wandelaar.
Duinvalleien zijn bedekt met
een zee van feestelijk gele bloe
