Religie groot Pools probleem Het 'verschrikkelijke meisje' moet zwijgen Iraaks volk tracht honger en ontbering te overleven Feiten &Meningen Oost-Europa: waar vervalsersparadij s e-r\ i nuuuj I uj I 2727J 152 Gevaar van fundamentalistisch katholieke staat dreigt Toen 300.000 Poolse onderwijskrachten dit voorjaar in staking gingen, was dat om te protesteren tegen de lage lonen en de bezuinigingen op de overheidsuitgaven voor onderwijs. Maar volgens veel Poolse politici en leiders - van de katholieke kerk hebben de scholen van het land te maken met een veel ernstiger probleem dan de begro ting: religie. Een Poolse vrouw wandelt langs een portret van de paus in de straten van Krakau. 'Als Polen niet oppast ver andert het land in een fundamentalistische katholieke staat'. foto upi WARSCHAU TONY BARBER THE INDEPENDENT De kwestie van het godsdienst onderwijs heeft Polen verdeeld en heeft al geleid tot een onder zoek naar de rol van de katho lieke kerk in een nieuw demo cratisch Oosteuropees land. De katholieke bisschoppen van Po len hebben een verklaring uit gegeven die een nauwelijks ver hulde aanval inhield op niet-re- ligieus georiënteerde politici. „Nazisme en communisme, twee ideologieën die de heer schappij van God afwijzen, heb ben geleid tot een schending van de mensenrechten, on danks het feit dat beide syste men enige tijd zijn gesteund door invloedrijke intellectuelen. Er zijn nu redenen om aan te nemen dat met het aanvallen en belachelijk maken van de christelijke waarden dezelfde richting wordt ingeslagen", al dus de verklaring. Tadeusz Zielinski, Polens om budsman, door het parlement benoemd om de burgerrechten te verdedigen, ziet het anders. „Ik ben bang dat we op de drempel staan van een religieu ze staat", zei hij onlangs. Hij haalde het voorbeeld aan van een Poolse vader die ge bruik maakte van zijn wettelijke recht om de plaatselijke school te laten weten dat hij niet wilde dat zijn kind godsdienstonder wijs kreeg. Hij ontdekte dat de leraren het kind ondanks zijn brief in een catechismusklas hadden gezet en het hadden ge doopt. Andere ouders hebben bij Zielinski geklaagd over de aanwezigheid van kruisbeelden in de klaslokalen. De voormalige communistische leiders van Polen verboden in 1961 het geven van godsdienst onderwijs op scholen. Maar na hun val in 1989 werd het op nieuw geïntroduceerd als vrij willig vak. In de praktijk blijken de meeste kinderen deze lessen te volgen, want Polen is een land waar meer dan 90 procent van het volk zich als gelovig ka tholiek beschouwt. Maar vorig jaar werd een nieuwe regel van kracht die voorschrijft dat kin deren tot een bepaald niveau godsdienstonderwijs moeten hebben gehad. Een aantal poli tici, onderwijzers en ouders vond dat dat te ver ging. Vol gens Zielinski is dat verkeerd en gevaarlijk, want het betekent dat de Poolse grondwet toestaat dat kinderen worden verleid tot het overnemen van een reli gieuze overtuiging in plaats van dat ze gewetensvrijheid hebben. Het is een lastige kwestie. De kerk van Polen ziet zichzelf niet alleen als de morele stem van het land, maar als de instelling die in communistische tijden en in andere donkere perioden in de Poolse geschiedenis haar best heeft gedaan de vrijheid en waardigheid van het land te be waren. Sinds 1989 heeft ze zich regelmatig laten verleiden om Polen die haar prominente aan wezigheid bekritiseerden, af te doen als goddeloze ex-commu nisten, linkse herrieschoppers en moreel vervallen feministen en pornografieproducenten. Maar hoewel de meeste Polen de eerbare historische staat van dienst van de kerk respecteren, hebben zij volgens opiniepeilin gen over veel sociale kwesties geen gesprek onder vjer ogen met de pastoor. Volgens een onderzoek door een centrum voor jeugdstudies aan de uni versiteit van Warschau accep teert 70 procent van de studen ten de versie van de kerk over het leven van Jezus Christus, maar 80 procent gelooft in seks voor het huwelijk en 76 procent keurt scheiding goed. Uit een opiniepeiling uit januari bleek dat 59 procent van de Polen vond dat de katholieke kerk te veel invloed had op het openba re leven. Toen de communisten weg wa ren, leek het niet waarschijnlijk dat de Poolse kerk zichzelf zou blijven presenteren als de beli chamingvan nationale eenheid. Maar afgezien van haar hou ding tegenover godsdienston derwijs speelt de kerk op nog twee gebieden een controver siële rol: abortus en de media. De communisten namen in 1956 een abortuswet aan die een van de liberaalste ter wereld was. In maart werd na druk door de kerk en katholieke wet gevers een nieuwe wet aange nomen die abortus verbiedt, tenzij het leven van de moeder in gevaar is, onderzoek tijdens de zwangerschap op ernstige beschadiging van de foetus wijst, of in gevallen van van ver krachting of incest. In dezelfde tijd is er een nieuwe mediawet tot stand gekomen die voorschrijft dat radio- en te levisieprogramma's 'christelijke waarden' moeten respecteren. De wet werd aangenomen na dat de bisschoppen van Polen in een openbare verklaring had den beweerd dat sommige me dia en leken-politici „de waar den van het christendom en de Poolse nationale cultuur willen verdonkeremanen en ridiculise ren". Als het alleen maar zou gaan om de verwijdering van alle pornografische video's en tijd schriften, zou het misschien minder omstreden zijn. Maar volgens sommige politici gaat het verder: geestelijken bemoei en zich met de politiek en geven de gelovigen zelfs een stemad vies. Als Polen niet oppast ver andert het land in een funda mentalistische katholieke staat. De waarheid is misschien wat ingewikkelder. In voor- en te genspoed heeft de katholieke kerk altijd middenin het Poolse leven gestaan. Politieke stabili teit in het post-communistische Polen vereist enige vorm van er kenning van dat feit. VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET 'Westenprobeert er iets aan te doen BUDAPEST RUNA HELLINGA CORRESPONDENT OOST-EUROPA Een flesje Chanel no. 5 voor één piek? Wie gelooft dat hij daaraan een goede koop heeft, moet het natuurlijk zelf weten. Maar voor die prijs gaat het zo duidelijk om een vervalsing, en een kwalijk rie kende bovendien, dat de fa brikant van het echte produkt zich er niet druk om zal ma ken. Potentiële kopers van zijn peperdure parfum laten zich echt niet tot de namaak- flesjes van een gulden verleiden. Anders ligt dat voorde muziek- bandjesophet^ volgende stalletje op de markt bij het cultuurpaleis in de Poolse hoofdstad War schau. Illegaal op genomen popmu ziek is in Oost-Eu ropa een miljoenenhandel waar straathandelaren van Al banië tot Polen hun brood mee verdienen. Wat illegale kopieën en vervalsingen be treft kan de regio concurreren met landen uit het verre oos ten. Op de markt in Budapest, waar handelaren uit heel Oost-Europa hun waren aan bieden, hangen de jasjes van beroemde Franse modehui zen naast elkaar, tegen spot prijzen. Ze komen recht streeks uit de ateliers in de achterafstraatjes van Buda pest of Warschau of uit Tai wan. De kopers laat het koud of ze echt zijn of niet. Ze ogen goed en daar gaat het uitein delijk om. Een van de restanten van het socialisme is een zeer gebrek kige produktbescherming. Er waren geen wetten die verval singen verboden en patenten werden maar zeer ten dele beschermd. Die slechte pro duktbescherming was geen toeval. De socialistische indu strie draaide namelijk voor een deel op aankoop, maar ook op diefstal van ander mans uitvindingen en ont werpen.' Uiteraard noemde de Hon gaarse farmaceutische indu strie haar methode van ont wikkeling van 'nieuwe' medi cijnen geen diefstal. Maar westerse farmaceutische be drijven zagen en zien het toch als zodanig. De Hongaarse Patentwet beschermde in het verleden niet het produkt, maar alleen de produktiewij- ze. Jarenlang hebben de far maceutische bedrijven wes terse produkten nagemaakt met een kleine wijziging in de bereidingswijze, zodat het formeel om een heel nieuw pilletje of poedertje ging. Toen de Berlijnse Muur nog overeind stond, konden de westerse bedrijven alleen maar machteloos toekijken hoe de Hongaren er met de resultaten van het geld verslindende farmaceutische onderzoek vandoor gingen. De Hongaren, die vrijwel de hele Oosteuropese medicij- nenmarkt in handen hadden, leverden de gekopieerde pro dukten aan alle Oosteuropese buren. Sinds de val van het socialis me proberen de westerse on dernemingen, en dan met na me de Amerikanen, wat te doen aan deze 'diefstal van intellectueel eigendom'. Dan gaat het niet alleen om ge neesmiddelen, maar ook om de niet betaalde auteursrechten op illegaal gekopieer de muziek, films en computer-soft ware. Maar ge neesmiddelen zijn toch wel de sector waar de Ameri kaanse onderhan delaars zich het drukst over hebben gemaakt. De Amerikanen dreigden de Hongaren zelfs enige tijd met een rechtstreekse handelsoor log als het kopiëren van me dicijnen niet werd aangepakt. Budapest begreep het Ameri kaanse probleem, maar aar zelde om het Jcrachtig aan te pakken. Voor de eigen farma ceutische industrie stonden ook enorme belangen op het spel. Een knelpunt bij de onder handelingen was de vraag of alle kopieën van westerse me dicijnen moesten worden in getrokken, of alleen produk ten die nog in de ontwikke lingsfase zaten. En daarnaast of de Hongaren gekopieerde produkten in het vervolg al leen nog maar thuis mochten verkopen, of ze ook konden blijven exporteren. Inmiddels zijn de Hongaren met de Amerikanen tot over eenstemming gekomen: me dicijnen die voor 1987 zijn ge- kopiëerd, mogen in produktie blijven. Maar daarmee is het probleem van de illegale ko pieën nog maar ten dele aan gepakt. Voorlopig zullen de straatstal letjes in Warschau, Bukarest en Budapest nog vol blijven liggen met tal van andere na- maakprodukten. De politie pakt de straathandelaars wel eens aan, maar vooral omdat die belasting ontduiken. Adi das en Nike lijken zich al neergelegd te hebben bij de slechte vervalsingen van hun sportschoenen. Jeansfabri kant Levi's kwam alleen in ac tie toen er exacte kopieën van de 501-jeans op de markt kwamen. En Johnnie Walker zal de concurrentie van vervalsingen als 'Johnie Malker' moeten accepteren zolang whisky in de meeste landen een gulden of vijfendertig, veertig kost, zodat het echte produkt ver buiten het bereik van de ge wone man ligt. Probleem van illegale kopieën slechts ten dele aangepakt Jonge Duitse uit Passau schrijft over nazi-gruwelen in Beieren BERLIJN HANS HOOGENDUK CORRESPONDENT In de Duitse vrijstaat Beieren is de we reld nog in orde. Hier gebeurt niets wat de heersende roomskatholieke elite niet wil. Het abortusproces van Mem- mingen, dat de geschiedenis is inge gaan als het 'heksenproces', was er een voorbeeld van. En nu probeert de rechtbank in Passau, dat mooie stadje waar Donau en Inn samenvloeien, een schrijfster monddood te maken. On langs werd de 33-jarige Anna Rqsmus verboden nogvoorpublikaties van haar nieuwe boek in de publiciteit te bren gen. In dit boek schrijft Rosmus onder meer dat een intussen gestorven plaatselijke gynaecoloog tijdens de oorlog 220 abortussen tot in de achtste maand en zonder narcose had uitgevoerd bij Oosteuropesedwangarbeidsters. Kloosterzusters hadden daarbij de vrouwen vastgehouden: De dokter kreeg per abortus ook nog eens 50 Rijksmark van de naziheersers. Zijn weduwe en vier kinderen vonden de publikatie van Anna Rosmus een belediging van een overledene en spanden een kort geding aan. De rech ters in Passau waren hel helemaal eens met de familie: de schrijfster moet zwijgen. Anna Rosmus is een fenomeen in het 50.000 inwoners tellende streng katho lieke Passau in het uiterste zuid-oosten van Beieren. Het clericaal-politieke complex maakt er al honderden jaren de dienst uit en duldt geen nestbevui lers. Anna Elizabeth Rosmus is een kind van dit milieu. Haar vader, directeur van een school, was een trouwe CSU-man. Haar oom leidde de priesterstudenten op en een jeugdvriend van haar moe der is intussen bisschop van Passau. Dr. Kapfinger, uitgever van de beruch te reactionaire krant Passauer Neue Presseen vriend van wijlen CSU-leider Franz Josef Strauss, was een graag ge ziene gast in huize Rosmus. Anna Rosmus ging, zoals dat in Passau hoort, bij de nonnen op school. Op het gymnasium haalde ze alleen maar ne gens en tienen. Een kleine smet op dit voorbeeldige blazoen was het feil dal ze als twintigjarige trouwde met haar vijftien jaar oudere wiskundeleraar. Kort tevoren had ze met haar opstel 'Een gewone dag in het Derde Rijk' de derde prijs gewonnen in een landelijke wedstrijd voor scholieren. De toenma lige president Carstens, zelf geen onbe schreven blad in de nazitijd, prees het epistel. De jonge Anna kreeg de smaak te pak ken. Aan al de prominente bezoekers thuis vroeg ze wat er allemaal gebeurd was in het Derde Rijk. Het standaar- dantwoord was: moet dat nou? Maar Anna vroeg door en stapte zelfs naar de rechter om toegang tot het plaatselijk archief af te dwingen. De notabelen vonden het 'goede meis je' ineens niet.meer zo aardig. Zeker niet nadat ze in 1984 haar eerste boek over de nazitijd in Passau had geschre ven. Het hagelde anonieme brieven en telefoontjes „Pas maar op je kinderen. Als je nog een woord schrijft, zie je ze nooit meer terug", meldde een brief schrijver. Een ander stuurde voorbe hoedmiddelen: „Opdat jij, varken, je niet kunt vermenigvuldigen." Eén keer werd de jonge vrouw in elkaar gesla gen. Anna gaf niet op. In 1990 raakte ze in heel Duitsland bekend toen Michael Verhoeven een film over haar leven maakte. De titel: 'Het verschrikkelijke meisje'. Daarna werden de aanvallen nog feller, maar Anna Rosmus werkt door aan haar boek 'Wintergroen-ver drongen moorden'. Want verdringen willen ze hun verleden in Passau en daarom pikken ze het niet dat iemand, en dan nog wel uit de eigen notabele kring, de geschiedenis laat herleven. Anna Rosmus in een interview: „Ik heb zo'n medelijden met de slachtoffers. Als die aanstaande moeders van toen nu nog in tranen uitbarsten, omdat ze door deze martelingen geen kinderen meer konden krijgen, dan kan ik niet doen alsof die mensen niet bestaan." In mei was ze uitgenodigd de opening van het Holocaustmuseum in Was hington bij te wonen. Het 'verschrikke lijke meisje' van Passau heeft een aan bod voor een studiebeurs voor de uni versiteit van Boston aangenomen maar eerst wil ze de juridische strijd om haar boek winnen. „Ik heb bewijzen", zegt ze. Eén van die bewijzen is de eigenhandig geschreven verklaring van de gynaeco loog. Tegenover zijn Amerikaanse on dervragers gaf hij in 1945 toe de abor tussen te hebben gepleegd. Onder de verklaring schreef hij: 'Dit is de waar heid. Zo waarlijk helpe mij God.' Voor de rechtbank in Passau geldt dit blijk baar niet en dus moet Anna Rosmus zwijgen. VN-embargo leidt tot grote tekorten op voedsehnarkt Elke donderdag komen enkele tientallen paren uit Iraks upper- class bijeen op de jachtclub, een van de weinige elegante etablis sementen van Bagdad, om tege lijk in het huwelijk te treden. Het idee is afkomstig van de oudste zoon van Saddam Hus sein, Odai, en wordt nagevolgd omdat het driejarige economi sche embargo van de Verenigde Naties tot grote tekorten op de voedselmarkt heeft geleid. Zoals de meeste Irakezen was de elite gewend om bergen geld te spenderen aan trouwerijen. De gezamenlijke huwelijksda gen in Bagdad en andere steden tonen duidelijk aan dat de eco nomische sancties zelfs de elite raken. De gewone Irakezen voeren een dagelijkse strijd om te overleven en terwijl de sancties steeds duidelijker voelbaar worden zijn macht en gezag tanende en staat de eens zo streng gestruc tureerde maatschappij op in storten. Bedelaars, die voor de oorlog praktisch niet voorkwamen in Bagdad, bepalen nu het straat beeld. Ze vragen om voedsel, niet om geld. De misdaad tiert welig ondanks de invoering van strenge straf fen waardoor zelfs op autodief stal de doodstraf is komen te staan. Een Irakese man rookt een sigaretje op het randje van zijn boot. De Irakese bevolking lijdt honger door de sancties die nog altijd gelden voor het land. foto reuter faleh kaiber Groenten en andere landbouw- produkten worden vervoerd per boerenkar die wordt getrokken door ezels of kamelen omdat er geen reserveonderdelen meer zijn voor de vrachtwagens. De voedselprijzen zijn gestegen met 6.000 procent sinds de in vasie van Koeweit op 2 augustus 1990. Het salaris van een gemiddelde Irakees is verdubbeld naar 450 dinar per maand, maar dat is volgens de officiële wisselkoers minder dan 10 dollar. Naar schatting is de overgrote meer derheid van de bewoners van Bagdad werkloos. De meeste gezinnen hebben hun waarde volle bezittingen al langgeleden verkocht om voedsel te kunnen kopen. Onder de werklozen bevinden zich oók 600.000 voormalige soldaten die zijn ontslagen ria de oorlog. Zij hebben geen of weinig ervaring op de reguliere arbeidsmarkt. Velen van hen zijn naar het platteland vertrok ken, maar sinds de klad is geko men in het irrigatiesysteem en kunstmest en zaad nauwelijks meer voorhanden zijn, heeft ook de landbouw geen toe komst meer. Ondanks de illegale handel met Iran en Turkije, lijdt het land dat eens Mesopotamië was en de vruchtbare graanschuur van oude wereldrijken, honger. Saddam zelf voert zijn eigen strijd om te overleven en het gaat hem beter af dan de ont moedigde bevolking. Zijn ne derlaag tijdens de Golfoorlog en het verzet van de Kurden en de Shi'ieten ten spijt is hij stevig in het zadel blijven zitten Buitenlandse bezoekers krijgen door functionarissen een but ton met het lachende gezicht van Saddam uitgereikt met daaronder de tekst, 'He still has his job', een verwijzing naar het feit dat zijn onvermoeibare te genstander, de Amerikaanse president George Bush, niet meer aan de-macht is. Er zijn geen aanwijzingen dat het gezag van Saddam, die al 24 jaar in het centrum van de macht zit, waaronder veertien als president, tanende is. Zijn leger mag zijn geslonken van 1 miljoen naar 400.000 man en het moreel van de manschap pen mag laag zijn, het veilig heidsapparaat is nog steeds in tact. Saddam blijft roet in het eten gooien van de VN die zijn mas savernietigingswapens onscha delijk willen maken en hij heeft al verschillende strafexpedities van lucht- en raketaanvallen doorstaan. Ondanks de strin gente strafmaatregelen van de VN wordt er nu toch onderhan deld over een beperkte verkoop van olie, om de aankoop van voedsel en medicijnen mogelijk te maken. De Voedsel- en Landbouworga nisatie van de Verenigde Naties heeft in een rapport dat in juni is verschenen gesteld dat Irak een 'ernstige menselijke trage die' te wachten staat als er niet snel stappen worden onderno men om de situatie van toene mende wanhoop te keren. „Er is een torenhoge werkloos heid. een drastische verlaging van de voedselvoorziening, uit puttingvan de privé-onderne- mingen op grote schaal, hoge sterftecijfers, hoogoplopende misdaadpercentages en een enorme toename van het aantal armen", aldus het rapport van de VN. lilSiiQ'nr

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1993 | | pagina 2