Religie groot Pools probleem
Het 'verschrikkelijke meisje' moet zwijgen
Iraaks volk tracht honger
en ontbering te overleven
Feiten &Meningen
Oost-Europa: waar
vervalsersparadij s
e-r\ i nuuuj I uj I 2727J 152
Gevaar van fundamentalistisch katholieke staat dreigt
Toen 300.000 Poolse onderwijskrachten dit voorjaar in
staking gingen, was dat om te protesteren tegen de lage
lonen en de bezuinigingen op de overheidsuitgaven voor
onderwijs. Maar volgens veel Poolse politici en leiders
- van de katholieke kerk hebben de scholen van het land te
maken met een veel ernstiger probleem dan de begro
ting: religie.
Een Poolse vrouw wandelt langs een portret van de paus in de straten van Krakau. 'Als Polen niet oppast ver
andert het land in een fundamentalistische katholieke staat'. foto upi
WARSCHAU TONY BARBER
THE INDEPENDENT
De kwestie van het godsdienst
onderwijs heeft Polen verdeeld
en heeft al geleid tot een onder
zoek naar de rol van de katho
lieke kerk in een nieuw demo
cratisch Oosteuropees land. De
katholieke bisschoppen van Po
len hebben een verklaring uit
gegeven die een nauwelijks ver
hulde aanval inhield op niet-re-
ligieus georiënteerde politici.
„Nazisme en communisme,
twee ideologieën die de heer
schappij van God afwijzen, heb
ben geleid tot een schending
van de mensenrechten, on
danks het feit dat beide syste
men enige tijd zijn gesteund
door invloedrijke intellectuelen.
Er zijn nu redenen om aan te
nemen dat met het aanvallen
en belachelijk maken van de
christelijke waarden dezelfde
richting wordt ingeslagen", al
dus de verklaring.
Tadeusz Zielinski, Polens om
budsman, door het parlement
benoemd om de burgerrechten
te verdedigen, ziet het anders.
„Ik ben bang dat we op de
drempel staan van een religieu
ze staat", zei hij onlangs.
Hij haalde het voorbeeld aan
van een Poolse vader die ge
bruik maakte van zijn wettelijke
recht om de plaatselijke school
te laten weten dat hij niet wilde
dat zijn kind godsdienstonder
wijs kreeg. Hij ontdekte dat de
leraren het kind ondanks zijn
brief in een catechismusklas
hadden gezet en het hadden ge
doopt. Andere ouders hebben
bij Zielinski geklaagd over de
aanwezigheid van kruisbeelden
in de klaslokalen.
De voormalige communistische
leiders van Polen verboden in
1961 het geven van godsdienst
onderwijs op scholen. Maar na
hun val in 1989 werd het op
nieuw geïntroduceerd als vrij
willig vak. In de praktijk blijken
de meeste kinderen deze lessen
te volgen, want Polen is een
land waar meer dan 90 procent
van het volk zich als gelovig ka
tholiek beschouwt. Maar vorig
jaar werd een nieuwe regel van
kracht die voorschrijft dat kin
deren tot een bepaald niveau
godsdienstonderwijs moeten
hebben gehad. Een aantal poli
tici, onderwijzers en ouders
vond dat dat te ver ging. Vol
gens Zielinski is dat verkeerd en
gevaarlijk, want het betekent
dat de Poolse grondwet toestaat
dat kinderen worden verleid tot
het overnemen van een reli
gieuze overtuiging in plaats van
dat ze gewetensvrijheid hebben.
Het is een lastige kwestie. De
kerk van Polen ziet zichzelf niet
alleen als de morele stem van
het land, maar als de instelling
die in communistische tijden en
in andere donkere perioden in
de Poolse geschiedenis haar
best heeft gedaan de vrijheid en
waardigheid van het land te be
waren. Sinds 1989 heeft ze zich
regelmatig laten verleiden om
Polen die haar prominente aan
wezigheid bekritiseerden, af te
doen als goddeloze ex-commu
nisten, linkse herrieschoppers
en moreel vervallen feministen
en pornografieproducenten.
Maar hoewel de meeste Polen
de eerbare historische staat van
dienst van de kerk respecteren,
hebben zij volgens opiniepeilin
gen over veel sociale kwesties
geen gesprek onder vjer ogen
met de pastoor. Volgens een
onderzoek door een centrum
voor jeugdstudies aan de uni
versiteit van Warschau accep
teert 70 procent van de studen
ten de versie van de kerk over
het leven van Jezus Christus,
maar 80 procent gelooft in seks
voor het huwelijk en 76 procent
keurt scheiding goed. Uit een
opiniepeiling uit januari bleek
dat 59 procent van de Polen
vond dat de katholieke kerk te
veel invloed had op het openba
re leven.
Toen de communisten weg wa
ren, leek het niet waarschijnlijk
dat de Poolse kerk zichzelf zou
blijven presenteren als de beli
chamingvan nationale eenheid.
Maar afgezien van haar hou
ding tegenover godsdienston
derwijs speelt de kerk op nog
twee gebieden een controver
siële rol: abortus en de media.
De communisten namen in
1956 een abortuswet aan die
een van de liberaalste ter wereld
was. In maart werd na druk
door de kerk en katholieke wet
gevers een nieuwe wet aange
nomen die abortus verbiedt,
tenzij het leven van de moeder
in gevaar is, onderzoek tijdens
de zwangerschap op ernstige
beschadiging van de foetus
wijst, of in gevallen van van ver
krachting of incest.
In dezelfde tijd is er een nieuwe
mediawet tot stand gekomen
die voorschrijft dat radio- en te
levisieprogramma's 'christelijke
waarden' moeten respecteren.
De wet werd aangenomen na
dat de bisschoppen van Polen
in een openbare verklaring had
den beweerd dat sommige me
dia en leken-politici „de waar
den van het christendom en de
Poolse nationale cultuur willen
verdonkeremanen en ridiculise
ren".
Als het alleen maar zou gaan
om de verwijdering van alle
pornografische video's en tijd
schriften, zou het misschien
minder omstreden zijn. Maar
volgens sommige politici gaat
het verder: geestelijken bemoei
en zich met de politiek en geven
de gelovigen zelfs een stemad
vies. Als Polen niet oppast ver
andert het land in een funda
mentalistische katholieke staat.
De waarheid is misschien wat
ingewikkelder. In voor- en te
genspoed heeft de katholieke
kerk altijd middenin het Poolse
leven gestaan. Politieke stabili
teit in het post-communistische
Polen vereist enige vorm van er
kenning van dat feit.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
'Westenprobeert er iets aan te doen
BUDAPEST RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
Een flesje Chanel no. 5 voor
één piek? Wie gelooft dat hij
daaraan een goede koop
heeft, moet het natuurlijk zelf
weten. Maar voor die prijs
gaat het zo duidelijk om een
vervalsing, en een kwalijk rie
kende bovendien, dat de fa
brikant van het echte produkt
zich er niet druk om zal ma
ken. Potentiële kopers van
zijn peperdure parfum laten
zich echt niet tot de namaak-
flesjes van een
gulden verleiden.
Anders ligt dat
voorde muziek-
bandjesophet^
volgende stalletje
op de markt bij
het cultuurpaleis
in de Poolse
hoofdstad War
schau. Illegaal op
genomen popmu
ziek is in Oost-Eu
ropa een miljoenenhandel
waar straathandelaren van Al
banië tot Polen hun brood
mee verdienen. Wat illegale
kopieën en vervalsingen be
treft kan de regio concurreren
met landen uit het verre oos
ten.
Op de markt in Budapest,
waar handelaren uit heel
Oost-Europa hun waren aan
bieden, hangen de jasjes van
beroemde Franse modehui
zen naast elkaar, tegen spot
prijzen. Ze komen recht
streeks uit de ateliers in de
achterafstraatjes van Buda
pest of Warschau of uit Tai
wan. De kopers laat het koud
of ze echt zijn of niet. Ze ogen
goed en daar gaat het uitein
delijk om.
Een van de restanten van het
socialisme is een zeer gebrek
kige produktbescherming. Er
waren geen wetten die verval
singen verboden en patenten
werden maar zeer ten dele
beschermd. Die slechte pro
duktbescherming was geen
toeval. De socialistische indu
strie draaide namelijk voor
een deel op aankoop, maar
ook op diefstal van ander
mans uitvindingen en ont
werpen.'
Uiteraard noemde de Hon
gaarse farmaceutische indu
strie haar methode van ont
wikkeling van 'nieuwe' medi
cijnen geen diefstal. Maar
westerse farmaceutische be
drijven zagen en zien het toch
als zodanig. De Hongaarse
Patentwet beschermde in het
verleden niet het produkt,
maar alleen de produktiewij-
ze. Jarenlang hebben de far
maceutische bedrijven wes
terse produkten nagemaakt
met een kleine wijziging in de
bereidingswijze, zodat het
formeel om een heel nieuw
pilletje of poedertje ging.
Toen de Berlijnse Muur nog
overeind stond, konden de
westerse bedrijven alleen
maar machteloos toekijken
hoe de Hongaren er met de
resultaten van het geld
verslindende farmaceutische
onderzoek vandoor gingen.
De Hongaren, die vrijwel de
hele Oosteuropese medicij-
nenmarkt in handen hadden,
leverden de gekopieerde pro
dukten aan alle Oosteuropese
buren.
Sinds de val van het socialis
me proberen de westerse on
dernemingen, en dan met na
me de Amerikanen, wat te
doen aan deze 'diefstal van
intellectueel eigendom'. Dan
gaat het niet alleen om ge
neesmiddelen,
maar ook om de
niet betaalde
auteursrechten op
illegaal gekopieer
de muziek, films
en computer-soft
ware. Maar ge
neesmiddelen zijn
toch wel de sector
waar de Ameri
kaanse onderhan
delaars zich het
drukst over hebben gemaakt.
De Amerikanen dreigden de
Hongaren zelfs enige tijd met
een rechtstreekse handelsoor
log als het kopiëren van me
dicijnen niet werd aangepakt.
Budapest begreep het Ameri
kaanse probleem, maar aar
zelde om het Jcrachtig aan te
pakken. Voor de eigen farma
ceutische industrie stonden
ook enorme belangen op het
spel.
Een knelpunt bij de onder
handelingen was de vraag of
alle kopieën van westerse me
dicijnen moesten worden in
getrokken, of alleen produk
ten die nog in de ontwikke
lingsfase zaten. En daarnaast
of de Hongaren gekopieerde
produkten in het vervolg al
leen nog maar thuis mochten
verkopen, of ze ook konden
blijven exporteren.
Inmiddels zijn de Hongaren
met de Amerikanen tot over
eenstemming gekomen: me
dicijnen die voor 1987 zijn ge-
kopiëerd, mogen in produktie
blijven. Maar daarmee is het
probleem van de illegale ko
pieën nog maar ten dele aan
gepakt.
Voorlopig zullen de straatstal
letjes in Warschau, Bukarest
en Budapest nog vol blijven
liggen met tal van andere na-
maakprodukten. De politie
pakt de straathandelaars wel
eens aan, maar vooral omdat
die belasting ontduiken. Adi
das en Nike lijken zich al
neergelegd te hebben bij de
slechte vervalsingen van hun
sportschoenen. Jeansfabri
kant Levi's kwam alleen in ac
tie toen er exacte kopieën van
de 501-jeans op de markt
kwamen.
En Johnnie Walker zal de
concurrentie van vervalsingen
als 'Johnie Malker' moeten
accepteren zolang whisky in
de meeste landen een gulden
of vijfendertig, veertig kost,
zodat het echte produkt ver
buiten het bereik van de ge
wone man ligt.
Probleem van
illegale
kopieën
slechts ten
dele aangepakt
Jonge Duitse uit Passau schrijft over nazi-gruwelen in Beieren
BERLIJN HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
In de Duitse vrijstaat Beieren is de we
reld nog in orde. Hier gebeurt niets wat
de heersende roomskatholieke elite
niet wil. Het abortusproces van Mem-
mingen, dat de geschiedenis is inge
gaan als het 'heksenproces', was er een
voorbeeld van. En nu probeert de
rechtbank in Passau, dat mooie stadje
waar Donau en Inn samenvloeien, een
schrijfster monddood te maken. On
langs werd de 33-jarige Anna Rqsmus
verboden nogvoorpublikaties van haar
nieuwe boek in de publiciteit te bren
gen.
In dit boek schrijft Rosmus onder meer
dat een intussen gestorven plaatselijke
gynaecoloog tijdens de oorlog 220
abortussen tot in de achtste maand en
zonder narcose had uitgevoerd bij
Oosteuropesedwangarbeidsters.
Kloosterzusters hadden daarbij de
vrouwen vastgehouden: De dokter
kreeg per abortus ook nog eens 50
Rijksmark van de naziheersers.
Zijn weduwe en vier kinderen vonden
de publikatie van Anna Rosmus een
belediging van een overledene en
spanden een kort geding aan. De rech
ters in Passau waren hel helemaal eens
met de familie: de schrijfster moet
zwijgen.
Anna Rosmus is een fenomeen in het
50.000 inwoners tellende streng katho
lieke Passau in het uiterste zuid-oosten
van Beieren. Het clericaal-politieke
complex maakt er al honderden jaren
de dienst uit en duldt geen nestbevui
lers.
Anna Elizabeth Rosmus is een kind van
dit milieu. Haar vader, directeur van
een school, was een trouwe CSU-man.
Haar oom leidde de priesterstudenten
op en een jeugdvriend van haar moe
der is intussen bisschop van Passau.
Dr. Kapfinger, uitgever van de beruch
te reactionaire krant Passauer Neue
Presseen vriend van wijlen CSU-leider
Franz Josef Strauss, was een graag ge
ziene gast in huize Rosmus.
Anna Rosmus ging, zoals dat in Passau
hoort, bij de nonnen op school. Op het
gymnasium haalde ze alleen maar ne
gens en tienen. Een kleine smet op dit
voorbeeldige blazoen was het feil dal
ze als twintigjarige trouwde met haar
vijftien jaar oudere wiskundeleraar.
Kort tevoren had ze met haar opstel
'Een gewone dag in het Derde Rijk' de
derde prijs gewonnen in een landelijke
wedstrijd voor scholieren. De toenma
lige president Carstens, zelf geen onbe
schreven blad in de nazitijd, prees het
epistel.
De jonge Anna kreeg de smaak te pak
ken. Aan al de prominente bezoekers
thuis vroeg ze wat er allemaal gebeurd
was in het Derde Rijk. Het standaar-
dantwoord was: moet dat nou? Maar
Anna vroeg door en stapte zelfs naar de
rechter om toegang tot het plaatselijk
archief af te dwingen.
De notabelen vonden het 'goede meis
je' ineens niet.meer zo aardig. Zeker
niet nadat ze in 1984 haar eerste boek
over de nazitijd in Passau had geschre
ven. Het hagelde anonieme brieven en
telefoontjes „Pas maar op je kinderen.
Als je nog een woord schrijft, zie je ze
nooit meer terug", meldde een brief
schrijver. Een ander stuurde voorbe
hoedmiddelen: „Opdat jij, varken, je
niet kunt vermenigvuldigen." Eén keer
werd de jonge vrouw in elkaar gesla
gen.
Anna gaf niet op. In 1990 raakte ze in
heel Duitsland bekend toen Michael
Verhoeven een film over haar leven
maakte. De titel: 'Het verschrikkelijke
meisje'. Daarna werden de aanvallen
nog feller, maar Anna Rosmus werkt
door aan haar boek 'Wintergroen-ver
drongen moorden'. Want verdringen
willen ze hun verleden in Passau en
daarom pikken ze het niet dat iemand,
en dan nog wel uit de eigen notabele
kring, de geschiedenis laat herleven.
Anna Rosmus in een interview: „Ik heb
zo'n medelijden met de slachtoffers.
Als die aanstaande moeders van toen
nu nog in tranen uitbarsten, omdat ze
door deze martelingen geen kinderen
meer konden krijgen, dan kan ik niet
doen alsof die mensen niet bestaan."
In mei was ze uitgenodigd de opening
van het Holocaustmuseum in Was
hington bij te wonen. Het 'verschrikke
lijke meisje' van Passau heeft een aan
bod voor een studiebeurs voor de uni
versiteit van Boston aangenomen maar
eerst wil ze de juridische strijd om haar
boek winnen. „Ik heb bewijzen", zegt
ze.
Eén van die bewijzen is de eigenhandig
geschreven verklaring van de gynaeco
loog. Tegenover zijn Amerikaanse on
dervragers gaf hij in 1945 toe de abor
tussen te hebben gepleegd. Onder de
verklaring schreef hij: 'Dit is de waar
heid. Zo waarlijk helpe mij God.' Voor
de rechtbank in Passau geldt dit blijk
baar niet en dus moet Anna Rosmus
zwijgen.
VN-embargo leidt tot grote tekorten op voedsehnarkt
Elke donderdag komen enkele
tientallen paren uit Iraks upper-
class bijeen op de jachtclub, een
van de weinige elegante etablis
sementen van Bagdad, om tege
lijk in het huwelijk te treden.
Het idee is afkomstig van de
oudste zoon van Saddam Hus
sein, Odai, en wordt nagevolgd
omdat het driejarige economi
sche embargo van de Verenigde
Naties tot grote tekorten op de
voedselmarkt heeft geleid.
Zoals de meeste Irakezen was
de elite gewend om bergen geld
te spenderen aan trouwerijen.
De gezamenlijke huwelijksda
gen in Bagdad en andere steden
tonen duidelijk aan dat de eco
nomische sancties zelfs de elite
raken.
De gewone Irakezen voeren een
dagelijkse strijd om te overleven
en terwijl de sancties steeds
duidelijker voelbaar worden zijn
macht en gezag tanende en
staat de eens zo streng gestruc
tureerde maatschappij op in
storten.
Bedelaars, die voor de oorlog
praktisch niet voorkwamen in
Bagdad, bepalen nu het straat
beeld. Ze vragen om voedsel,
niet om geld.
De misdaad tiert welig ondanks
de invoering van strenge straf
fen waardoor zelfs op autodief
stal de doodstraf is komen te
staan.
Een Irakese man rookt
een sigaretje op het
randje van zijn boot. De
Irakese bevolking lijdt
honger door de sancties
die nog altijd gelden
voor het land. foto
reuter faleh kaiber
Groenten en andere landbouw-
produkten worden vervoerd per
boerenkar die wordt getrokken
door ezels of kamelen omdat er
geen reserveonderdelen meer
zijn voor de vrachtwagens. De
voedselprijzen zijn gestegen
met 6.000 procent sinds de in
vasie van Koeweit op 2 augustus
1990.
Het salaris van een gemiddelde
Irakees is verdubbeld naar 450
dinar per maand, maar dat is
volgens de officiële wisselkoers
minder dan 10 dollar. Naar
schatting is de overgrote meer
derheid van de bewoners van
Bagdad werkloos. De meeste
gezinnen hebben hun waarde
volle bezittingen al langgeleden
verkocht om voedsel te kunnen
kopen.
Onder de werklozen bevinden
zich oók 600.000 voormalige
soldaten die zijn ontslagen ria
de oorlog. Zij hebben geen of
weinig ervaring op de reguliere
arbeidsmarkt. Velen van hen
zijn naar het platteland vertrok
ken, maar sinds de klad is geko
men in het irrigatiesysteem en
kunstmest en zaad nauwelijks
meer voorhanden zijn, heeft
ook de landbouw geen toe
komst meer.
Ondanks de illegale handel met
Iran en Turkije, lijdt het land
dat eens Mesopotamië was en
de vruchtbare graanschuur van
oude wereldrijken, honger.
Saddam zelf voert zijn eigen
strijd om te overleven en het
gaat hem beter af dan de ont
moedigde bevolking. Zijn ne
derlaag tijdens de Golfoorlog en
het verzet van de Kurden en de
Shi'ieten ten spijt is hij stevig in
het zadel blijven zitten
Buitenlandse bezoekers krijgen
door functionarissen een but
ton met het lachende gezicht
van Saddam uitgereikt met
daaronder de tekst, 'He still has
his job', een verwijzing naar het
feit dat zijn onvermoeibare te
genstander, de Amerikaanse
president George Bush, niet
meer aan de-macht is.
Er zijn geen aanwijzingen dat
het gezag van Saddam, die al 24
jaar in het centrum van de
macht zit, waaronder veertien
als president, tanende is. Zijn
leger mag zijn geslonken van 1
miljoen naar 400.000 man en
het moreel van de manschap
pen mag laag zijn, het veilig
heidsapparaat is nog steeds in
tact.
Saddam blijft roet in het eten
gooien van de VN die zijn mas
savernietigingswapens onscha
delijk willen maken en hij heeft
al verschillende strafexpedities
van lucht- en raketaanvallen
doorstaan. Ondanks de strin
gente strafmaatregelen van de
VN wordt er nu toch onderhan
deld over een beperkte verkoop
van olie, om de aankoop van
voedsel en medicijnen mogelijk
te maken.
De Voedsel- en Landbouworga
nisatie van de Verenigde Naties
heeft in een rapport dat in juni
is verschenen gesteld dat Irak
een 'ernstige menselijke trage
die' te wachten staat als er niet
snel stappen worden onderno
men om de situatie van toene
mende wanhoop te keren.
„Er is een torenhoge werkloos
heid. een drastische verlaging
van de voedselvoorziening, uit
puttingvan de privé-onderne-
mingen op grote schaal, hoge
sterftecijfers, hoogoplopende
misdaadpercentages en een
enorme toename van het aantal
armen", aldus het rapport van
de VN.
lilSiiQ'nr