Kinderen creperen in
regenwoud van Liberia
Nina Alekseva, minnares van Beria tegen wil en dank
Cuba hoopt op een betere relatie met de VS
Feiten &Meningen
Complotten
VRIJDAG 6 AUGUSTUS 1993
'Het lichaam eet zichzelf opdoor gebrek aan proteïnen
Massa Kanneh ontsnapte aan de burgeroorlog in Liberia
door zich in het kleurrijke, ongerepte regenwoud te ver
bergen, Ze leefde van wilde zoete aardappelen, wilde
pompoenen en cassavebladeren. Totdat het fruit van de
jungle haar langzaam om zeep begon te helpen.
upper lofa county mark fritz Jean-Bernard Bouvier, een arts
ap van de Nederlandse tak van Art
sen zonder Grenzen, vertelt dat
proteïne-ondervoeding veel er
ger is dan 'gewone' ondervoe
ding (marasme) waarbij alleen
sprake is van caloriegebrek,
zoals in Somalia het geval was.
„Kinderen met marasme her
stellen vrij gemakkelijk als je ze
goed verzorgt. Bij kwashiorkor
kunnen ze dood gaan zelfs als je
de beste zorg aan ze besteedt.
Het lichaam heeft geen proteïne
en gebruikt dan de eigen
proteïnen. Het lichaam eet
zichzelfop."
Massa woont in de regio Upper
Lofa County, in de uiterste
noordwesthoek van Liberia. De
dorpen zijn overspoeld met
hongerige mensen. „Ze probe
ren te pakken te krijgen wat ze
kunnen", vertelt Denise Barrett,
een hulpverleenster van d^ Lu
therse Werelddienst.
De situatie is het ergst in
Vahun, een dorp van 5.000 in
woners, waar inmiddels 38.000
mensen verblijven. De toeloop
vanuit het regenwoud begon
De zesjarige Massa lijdt aan een
bijzondere vorm van ondervoe:
ding, een gebrek aan proteïnen.
Het legt belangrijke organen
lam en laat haar gezicht, han
den en voeten opzwellen tot
twee keer de normale afmetin
gen. Volgens hulporganisaties
dreigen in de schitterende wou
den van het noorden van Libe
ria naar schatting 250.000 men
sen van honger om te komen.
De meesten zitten in de tang
van de twee strijdende partijen
in het land.
Massa kijkt met haar heldere,
open blik een moeilijke toekomt
tegemoet. Ze is al bijna de helft
van haar normale lichaamsge
wicht kwijt. Artsen denken dat
ze waarschijnlijk ernstige scha
de aan de ingewanden heeft op
gelopen. Veel van de ondervoe
de kinderen en volwassenen in
het tropische regenwoud lijden
aan kwashiorkor (gebrekziekte),
een ernstig tekort aan
proteïnen.
een maand geleden toen de
mannen van rebellenleider
Charles Taylor uit het dorp wer
den verdreven.
Taylor begon de strijd tegen de
dictatuur van wijlen president
Doe in december '89 met een
invasie vanuit het buurland
Ivoorkust. De door de Westafri-
kaanse landen ingezette strijd
macht heeft het legertje van
Taylor inmiddels teruggedron
gen naar het noorden. De dor
pen die onder controle staan
van Taylor krijgen geen hulp
omdat het Westafrikaanse vre-
desleger dat niet toestaat.
In het woud ten noorden van
Kakata sterven wekelijks onge
veer 500 kinderen van onder
voeding op een populatie van
110.000, aldus het Internationa
le Comité van het Rode Kruis.
Twintig procent van alle kinde
ren lijdt ^an kwashiorkor. Ver
wacht wordt dat de komende
drie maanden 7.000 kinderen
zullen sterven.
Hulpverleners verzuchten dat
sommige groepen mensen on
mogelijk te bereiken zijn, omdat
Taylors mannen op veel wegen
mijnen hebben geplaatst. Dank
zij binnendruppelende voedsel
hulp is in ieder geval in Vahun
het aantal doden onder kinde
ren gedaald van 15 tot 20 per
dag naar 5 tot 8 per dag. Maar
met het t
gens wordt de a
voedsel aanzienlijk moeilijker.
Het dorpje Lofa, dat in ieder re
genseizoen van de buitenwereld
is afgesloten, zal spoedig niet
meer zijn te bereiken.
Massa Kanneh is een van de 330
ondervoede kinderen die extra
proteïnen krijgen toegediend
met een mengsel van mais, soja
en bonen dat door de Belgische
afdeling van Artsen zonder
Grenzen wordt uitgedeeld.
De vierjarige Mohammed Vandi
loopt rond op gezwollen voetjes
en heeft een bandje om zijn
pols dat aangeeft dat hij meer
dan 40 procent van zijn gewicht
heeft verloren. „Ik ben mijn
man door de oorlog uit het oog
verloren en er is niemand die
eten voor ons vindt", zegt zijn
moeder. „We hebben maan
denlang alleen zoete aardappe
len gegeten."
De ouders van de zesjarige
Amara Braima zijn in de jungle
gestorven terwijl het gezin on
derweg was uit Sierra Leone.
Het jongetje leefde op aardap
pelen en cassavebladeren tot hij
samen met een tante terecht
kwam in Vahun. Zijn blote voe
ten lijkon op soldatenlaarzen.
„Mijn benen lijken wel zware
gewichten", zegt hij.
Een medewerker van Artsen zonder Grenzen aan de slag in Liberia.
archieffoto
moskou helen womack
the independent
Nina Alekseva heeft geen rust
meer sinds een onderzoeker in
Sovjet-archieven haar naam te
genkwam in het adressenboek
van Lavrenti Beria, Stalins be-
tiïchte, losbandige chef van de
geheime politie. Op sensatie be
luste media jagen op haar ver
haal. Een westerse redacteur
beloofde de oude dame zelfs
■dat hij haar miljonair zou ma-
'ken „ais ik zou zeggen dat ik
Franse seks had gehad met Be-
tia", vertelt ze verontwaardigd.
En Russische journalisten „ver
draaiden" Beria's woorden te
gen haarom hem beestachtiger
te laten lijken dan hij in werke
lijkheid was.
De waarheid is volgens Alekseva
minder opzienbarend. Hoewel
2e tegen haar wil de minnares
was van de man die tijdens Sta
lins terreurbewind talloze on
schuldige mensen de dood in
stuurde, houdt ze vol: „Hij was
niet monsterlijk tegen mij. Hij
was galant en hartelijk. Waarom
zou ik zondigen door kwaad te
spreken over de doden?" Alek
seva mag van geluk spreken dat
ze het überhaupt nog kan na
vertellen, want de meesten van
Beria's slachtoffers verlieten zijn
woning niet levend.
Als hoofd van de Sovjet-veilig
heidsdienst was Beria verant
woordelijk voor de deportatie
van mensen uit de Baltische
staten naar Siberië. Beria on
dervroeg verdachten in zijn
huis, maar algemeen wordt
aangenomen dat hij er ook jon
ge vrouwen naar toe lokte, die
hij vervolgens verkrachtte en
vermoordde. Toen stratenma
kers onlangs de weg voor Beri
a's huis openbraken, vonden ze
verschillende skeletten die met
bluskalk waren bedekt en die
vrijwel zeker de overblijfselen
zijn van een aantal van Beria's
'gasten'.
Een zeker persoon
Gehuld in een scharlakenrode
zijden ochtendjas en met don
kere brilleglazen zit Alekseva
pontificaal in haar met tapijten
bezaaide appartement. Toen
Beria tegen het einde van de ja
ren veertig in haar geïnteres
seerd raakte, was ze zangeres in
het koor van de NKVD, de voor
loper van de KGB. Het hoofd
van de geheime politie stuurde
zijn mannetjes erop uit om in
lichtingen over haar in te win-
Een collega van Alekseva's echt
genoot rook onraad en waar
schuwde het paar. Toen op een
dag een zwarte limousine naast
Alekseva opreed en de chauf
feur haar meedeelde dat „een
zeker persoon" haar wilde ont
moeten, begreep ze wat er aan
de hand was. Ze had gelukkig
de tegenwoordigheid van geest
om niet in te stappen maar te
zeggen dat ze wachtte op haar
echtgenoot, legerkolonel Ivan
Rebrov. De chauffeur veront
schuldigde zich en de auto zeil
de weg. „Die keer heeft God me
gered aldus Alekseva.
Korte tijd later werd Rebrov ge
arresteerd. Alekseva weet nog
steeds niet zeker of Beria hem
uit de weg liet ruimen omdat hij
een relatie met Alekseva in de
weg stond of dat haar mar) ge
woon zoals miljoenen anderen
verdween. Alekseva vluchtte
naar Kaliningrad aan de Balti
sche kust.
Na een jaar dacht ze dat het vei
lig was om terug te keren. In
Moskou sloot ze zich weer aan
bij het koor en werd verliefd op
een marineofficier, die haar vol
gende echtgenoot zou worden.
Maar Beria was haar niet verge
ten. Hij stuurde lijfwachten om
haar te halen en dit keer kon ze
niet weigeren.
Alekseva werd een elegante eet
kamer binnengeleid met een ta
fel „vol allerhande zakoeski
(borrelhapjes) en verrukkelijke
wijnen uit de kelders van tsaar
Nikolaas II. Het was het soort
voedsel dat het gewone volk
nooit te zien kreeg". Na het
eten nam Beria haar mee naar
bed. „Ik trilde van top tot teen.
Ik wilde niet dat dit gebeurde",
zegt ze, hoewel ze het woord
verkrachting niet in de mond
wil nemen.
„Hij was teder, hij streelde mijn
haar en kuste me. Misschien
was hij wreed tegen anderen,
maar hij viel op mij." Beria
deed „niets pervers" en er was
beslist geen orale seks. „Ik was
daar niet het type voor. Ik kwam
van een goede familie."
Rode rozen
Beria liet haar de volgende mor
gen weer gaan en gaf haar een
grote bos rode rozen mee. Ge
durende de volgende 18 maan
den kwam de auto haar om de
twee of drie dagen ophalen en
bracht ze de nacht door met het
hoofd van de veiligheidsdienst,
terwijl haar nieuwe echtgenoot,
Dmitri, thuis zat te mokken. „Ik
was niet Beria's maitresse, maar
zijn slachtoffer. Ik zat in zijn net
gevangen." De jonge vrouw had
alleen toegang tot de slaapka
mer, de eetkamer en de badka
mer, waar een grote marmeren
tafel stond waarop Beria zich
liet masseren. De andere deu
ren bleven voor haar gesloten
en ze heeft nooit een van zijn
andere slachtoffers gezien. „Ik
wist toen nog niets over zijn
bloedige zaakjes", vertelt ze.
„Niemand wist ervan. We kon
den alleen maar gissen."
Alekseva omschrijft Beria als ge
vat, geslepen en een grote per
soonlijkheid. Hij nam haar mee
naar het buitenverblijf van
maarschalk Zjoekov om Stalin
tijdens een receptie te ontmoe
ten. Hij bood aan om Alekseva
met haar zangcarrière te helpen
en een appartement voor haar
in te richten, compleet met haar
grote wens: een vleugel. Ze zegt
dat ze altijd alle privileges en
geschenken die Beria haar aan
bood, heeft geweigerd en dat ze
voortdurend bezig was met het
vinden van een manier om uit
zijn klauwen te ontsnappen. Ze
vertrouwde haar probleem toe
aan een van Beria's lijfwachten,
Rafael Semojonovitsj, en
smeekte hem om hulp.
Beria vond een andere vrouw,
ook uit het koor, om haar te ver
vangen. Wonder boven wonder
liet Beria Alekseva gaan. Bij hun
laatste ontmoeting zei hij tegen
haar: „Ik weet dat je koud blijft
voor mij, dus moet ik in mijn lot
berusten." Alekseva: „Ik be
dankte hem hartelijk, want ik
was een goede actrice."
Alekseva schrijft haar ontsnap
ping toe aan geduld en haar
vermogen om niet in paniek te
raken. Ze gelooft dat Beria mis
schien medelijden met haar
heeft gehad, omdat ze hem aan
zijn eerste vrouw deed denken,
een Georgische die ook Nina
heette. Maar wat haar waar
schijnlijk echt heeft gered, was
Beria's dood in 1953, kort nadat
hun affaire eindigde. Stalin was
aan een hersenbloeding overle
den en uit angst dat Beria het
terreurbewind zou voortzetten,
liet Stalins opvolger, Malenkov,
Beria executeren op de absurde
beschuldiging dat hij een Britse
spion zou zijn. Nog geen jaar la
ter nam Chroesjtsjov, de plaats
van Malenkov in.
Alekseva vond een baan bij de
televisie. Nu is ze oma en woont
in een torenflat. Ze moet rond
zien te komen van een pensioen
van 16.000 roebel (35 gulden)
per maand. En hoewel ze fiet
niet wil toegeven, geniet ze met
Lavrenti Beria, onder Stalin chef
van de geheime dienst van de
Sovjetunie. archieffoto
volle teugen van de aandacht
die ze krijgt als gevolg van de
onthullingen over haar affaire
met een van de beruchtste mas
samoordenaars uit de geschie
denis.
vertaling: margreet heslinga
STANDPLAATS BUDAPEST
havana john rice
Niemand heeft de moeite genomen het anti-Ameri
kaanse billboard te repareren dat tegenover de Ameri
kaanse diplomatieke vertegenwoordiging in Havana
staat en dat maandeN geleden tijdens een storm werd
beschadigd. „Meneer de Imperialist: Wij zijn absoluut
niet bang van je", staat er op het bord. Het vertoont
grote, gapende, gaten.
De Cubaanse campagne tegen de Verenigde Staten ligt
Stil. Vanwege de crisis die is ontstaan door het wegval
len van de steun uil de Sovjetunie wil Cuba betere rela
ties met de regering in Washington en hoopt het tevens
meer dollars aan te trekken van naar Florida uitgewe
ken Cubanen.
President Fidel Castro heeft een handreiking gedaan in
de hoop op warmere relaties. Cubaanse functionarissen
rekenen echter niet op een positieve respons van Was
hington, laat staan dat er op korte termijn een einde
Zou komen aan het 30 jaar geleden ingestelde handels
embargo tegen het communistische landje.
„Ik heb de indruk dat Clinton tot een andere generatie
Amerikanen behoort", zei Castro in juli tijdens een top
van Latijnse regeringsleiders in Brazilië. „Ik heb de in
druk dat we te maken hebben met een fatsoenlijke en
vreedzame persoon."
Minister Roberto Robaina (buitenlandse zaken) waar
schuwde vorige maand dat er geen reden was voor
'buitengewoon enthousiasme' over betere banden met
'de VS. Maar Cuba staat in toenemende mate open voor
Amerikaanse invloed en dollars. Elk weekeinde komen
duizenden jonge Cubanen in de open lucht bij elkaar
om te dansen op de ooit verboden Amerikaanse rock
en rapmuziek die opklinkt uit door de overheid ge
plaatste luidsprekers. Het is een poging de pijn van de
economische crisjs wat te verzachten. De voormalige
Sovjetunie en de rest van het Oostblok was tot 1989
.goed voor 90 procent van de Cubaanse handel.
Castro vertelde de Cubanen in juli dat hij vreemde va
luta het land wil binnenhalen door de mogelijkheden
voor bannelingen - tot voor kort steevast aangeduid als
'wormen' - om geld naar familieleden te sturen te ver
ruimen. Cuba verwacht niet dat het Amerikaanse han
delsembargo, dat het eiland volgens Havana sinds 1962
40 miljard dollar heeft gekost, snel zal worden opgehe
ven. De VS eisen maatregelen waar Castro weinig voor
Een groep Cubanen rijden een oplegger naar hun huis zo'n 600 kilometer van Havana. Reizigers worden op zo'n tocht re
gelmatig opgehouden door gebrek aan benzine in het verarmde land. foto afp
voelt, zoals vetkiezingen waaraan meerder partijen mo
gen meedoen.
Maar de Cubanen zien hoopvolle tekenen. In juni
waarschuwde de Amerikaanse regering ballingen in
Florida dat aanvallen op Cuba tegen de Amerikaanse
wet zijn, een uitspraak die voorafgaande regeringen
veelal achterwege lieten. De federale regering stak bo
vendien een stokje voor plannen van de staat Florida
een eigen staatsembargo tegen Cuba in te stellen dat
nog strenger is dan de landelijke boycot. Op 14 septem
ber volgt een nieuwe test wanneer president Clinton
zijn handtekening moet zetten onder verlenging van de
reisbeperkingen naar Cuba. In 1977 liet president Car
ter dit reisverbod verlopen, maar het werd later weer
ingesteld.
Als de reisbeperkingen niet worden verlengd, is dat
een stap die uit politiek oogpunt van groot gewicht is",
zegt Kirby Jones, een journalist die de ontwikkelingen
in Cuba al jarenlang bestudeert. Vorige maand was Jo
nes mede-organisator van een conferentie van Ameri
kaanse zakenlieden die geïntereseerd zijn in handel
met Cuba. De Cubaanse buitenlandadviseur René Mu-
jica vertelde de conferentie dat Cuba begrijpt dat de re
gering van Clinton het Amerikaans beleid ten aanzien
van Cuba niet van de ene op de andere dag kan veran
deren, maar stelde vast dat de Amerikanen „hun reto
riek hebben gematigd" tegenover Cuba. Hij zei dat Cu
ba bereid is „positief te reageren op stappen van de
VS". De scherpe marxistisch geladen en met evangeli
sche stijl overgoten opstelling van Cuba tijdens de Kou
de Oorlog is al lang weggeëbd, ofschoon Castro onder
streept dat hij nog steeds een overtuigd socialist is. Op
een conferentie van ruim 100 Latijns-Amerikaanse par
tijen in Havana in juli viel de naam Karl Marx nauwe
lijks meer. Castro heeft guerrillabewegingen opgeroe
pen zich van geweld te onthouden.
Een paar kilometer ten zuiden van Havana is een kerk
hof voor Sovjetsoldaten die in Cuba zijn overleden. In
cyrillisch schrift staan de namen op de 63 grafstenen
rond een eeuwige vlam. „Vroeger waren er constant be
zoekers", zegt de beheerder van het kerkhof terwijl hij
de paden bezemL „Nu heb je dagen dat er helemaal
niemand komt."
„Jij gelooft toch niet dat de re
volutie van 1989 spontaan was?
Natuurlijk zat de Securitate er
achter." Terwijl ik Simona ver
bijsterd aanstaar, knikt de rest
van het gezelschap instem
mend. Ze raakt de kern van de
zaak.
Ik weet wat deze mensen tij
dens de opstand tegen Ceauses-
cu hebben geriskeerd. Ze zijn
toen met gevaar voor eigen le
ven naar hun ziekenhuis gegaan
om de gewonden te helpen.
Niemand had hen daar op
dracht toe gegeven, dat weten
ze net zo goed als ik. Toch zijn
ze er nu van overtuigd dat de
omwenteling een groot complot
was. Een complot van de Secu
ritate tegen... ja, tegen wie ei
genlijk?
Tegen zichzelf? Ook Simona en
haar vrienden geven toe dat er
in Roemenië heel wat is veran
derd. Ze kunnen feestjes voor
meer dan tien gasten geven
zonder dat de politie komt, de
telefoon wordt niet afgeluisterd,
ze lezen onafhankelijke kranten,
kunnen reizen, met buitenland
se gasten (ons!) kletsen en kan
keren op de regering. Deed je
dat vroeger, stond er meteen
een veiligheidsman voor de
deur.
Maar dat zie ik verkeerd, meent
Simona. De Securitate contro
leert Roemenië niet meer via
spionnen, maar door de econo
mie. „Ze hebben de privé-be-
drijven én worden rijk, terwijl
de rest van de bevolking arm
blijft."
Toch raar, probeer ik nog eens,
dat geheime agenten zelf een
revolutie beramen die hun hun
macht kost en hun hoogste baas
Ceausescu niet alleen van zijn
paleizen, maar ook van zijn le
ven berooft. En waarom zou de
Securitateide boel omverwer
pen terwijl ze alles in handen
had: de bedrijven, de economie
en in zekere zin zelfs de gedach
ten van de mensen?
Het gezelschap kijkt wat onge
makkelijk. Ze zijn niet gewend
dat iemand de florerende com
plot-theorieën aan regels van
logica en analyse onderwerpt.
Maar Simona vindt het verlos
sende antwoord: „Jullie West
europeanen zijn naïef. Niets in
de geschiedenis gebeurt spon
taan. Alles wordt van bovenaf
gestuurd."
Simona staat zeker niet alleen.
Balkanbaby's krijgen complot
theorieën met de paplepel inge
goten. Zo'n visie op het leven
geeft een hoop gemak. Op die
manier ben je nooit verant
woordelijk voor de rotzooi om
je heen. Dat is de schuld van
een of andere verre macht.
De oorlog in Bosnië is volgens
Serviërs niet hun schuld, en
zelfs niet die van de Kroaten of
de moslims, maar van de Duit
sers en de EG. „Die zijn begon
nen. Als Europa zou willen, is
het in een dag afgelopen", be
weert een zwaar bewapende
Servische soldaat in Zvornik
glashard. Zijn collega aan het
zuidelijke front treurt hevig dat
de kustdorpen bij Dubrovnik zo
zwaar beschadigd zijn: „Het is
toch schandalig wat de Duitsers
ons aandoen", zegt hij hoofd
schuddend.
Ook Ivan, een Bulgaarse kennis,
is ervan overtuigd dat de oorlog
op de Balkan een complot van
vreemde machten is. Alleen
weet hij dat niet Europa, maar
Amerika achter de schermen
aan de touwtjes trekt. Washing
ton is 's werelds politieagent,
meent hij, dus moet deze oorlog
de Amerikaanse belangen steu
nen. Anders hadden ze allang
ingegrepen.
Ivan is verslaafd aan complot
ten. Is de telefoon verkeerd ver
bonden, wordt hij afgeluisterd?
Praat de Amerikaanse ambassa
deur met de Bulgaarse presi
dent, is dat om instructies uit
Washington over te brengen?
En uiteraard hebben de oude
communisten nog steeds de
touwtjes in handen.
Ik ga wel eens met hem in dis
cussie, al weet ik zelf niet waar
om. Dat ik zijn complotten niet
geloof, is volgens Ivan ook al het
gevolg van een complot. Wes
terlingen worden bewust doin-
gehouden, zodat we ons mak
kelijk laten belazeren.
runahellinga
