Zuiveren van water
moeilijker door gif
Een lommerrijke blanke duintop
Bacterievuur kwelgeest voor fruitteler
Over leven
Asbest in
cv-keleis
onderzocht
VRIJDAG 30 JUL11993
977
16
Duinwandeling in Berkheide
katwuk De IVN afdeling Leiden organiseert samen met de Kat-
wijkse VW op woensdagnond 4 augustus weer een wandeling in
het duingebied Berkheide in Katwijk. De gidsen wijzen wande
laars op de veranderingen die in het duingebied optreden als ge
volg van menselijk ingrijpen en natuurlijke processen. Ook de
mqnieren waarop wordt getracht de natuur te behouden, komen
aan de orde. De wandeling begint om 19.30 uur bij de Soefitem-
pel in Katwijk. Het startpunt is te bereiken met buslijn 33 van de
NZH. Deelname is gratis, de wandeling duurt ongeveer twee
Werkvakantie voor jongeren
alblasserwaarp Jongeren van 16 tot 30 jaar kunnen van 9 tot en
met 14 augustus aan de slag op Den Donk in de Alblasserwaard.
De stichting natuur- en landschapsbeheer Zuid-Holland gaat er
drassige graslandjes hooien en zoekt vrijwilligers die willen mee
werken. De deelnemers kamperen bij een boerderij. Overdag
wordt er gewerkt, 's avonds is er tijd voor zwemmen, een kamp
vuur of een excursie. Deelname kost 40 gulden. Aanmelden is
mogelijk bij de werkgroep natuurbeschermingskampen Alblas-
serdwaard (Guus Bosch, 020-6670105) of de Stichting Natuur-
en Landschapsbeheer Zuid-Holland (01820-24500).
Klacht van Vogelbescherming
zeist» Vogelbescherming Nederland heeft bij de Europese Com
missie een klacht ingediend tegen de Nederlandse regering. De
organisatie stelt vast dat de overheid haar wettelijke verplichting
tot bescherming van de Waddenzee niet nakomt. Door de schel-
penvisserij te ontzien zou de overheid de vogelstand benadelen.
Volgens Vogelbescherming houdt de regering onvoldoende re
kening met de natuurwaarden van de Waddenzee, onder meer
als voedselgebied van grote aantallen vogels.
Energiewinning uit planten
Struiken, dennen en zandvlakten: het natuurgebied Hollands Duin in Noordwijk biedt vele landschapstypen.
Het natuurgebied Hollands Duin is eenvoudig te bereiken.
Automobilisten kunnen hun voertuig kwijt op het parkeer
terrein bij de excursieschuur van Staatsbosbeheer aan de
Randweg. Voor fietsers en mensen die met de bus komen
(lijn 40 en 42) zijn er veel meer ingangen beschikbaar. Hol
lands Duin is gratis en voor iedereen toegankelijk. Honden
moeten tijdens het broedseizoen (maart tot augustus) aan
de lijn. In het gebied zijn talrijke wandelingen aangegeven
met de bekende gekleurde paaltjes. In de zomermaanden is
het mogelijk om met de boswachter op pad te gaan. Groe
pen van tien of meer personen kunnen op afspraak een
tocht met de boswachter maken. De duinen bij de Lange-
velderslag zijn eigendom van de Amsterdamse Waterlei
dingbedrijf en alleen toegankelijk voor wandelaars met een
toegangsbewijs.
reeën tegen te komen. Het bos
mag dan van origine absoluut
niet op die plek thuishoren, het
is wel erg mooi.
Boswachter M. Gielen is dub
bel blij met het bos. „De mees
te recreanten zoeken bij voor
keur de beschutting en sfeer
van een boomrijke omgeving.
En dat houdt ze dus uit de veel
kwestbaardere duinen". Elk
jaar bezoeken 1,5 miljoen men
sen het Hollands Duin. Een
groot deel trekt er met de fiets
door heen, maar een mooie
zondag levert toch altijd 15.000
wandelaars op.
Met het duingebied is iets
heel bijzonders aan de hand.
Iets dat het bijna noodzakelijk
maakt om er geregeld 'de stand
van zaken op te nemen'.
Decennia lang was het duin
sterk vastgelegd. Helm en strui
ken moesten voorkomen dat
het zand wegstoof. De natuur
lijke rijkdom van het duin ging
daardoor langzaam maar heel
zeker verloren. Het roer is ech
ter omgegooid. De blanke top
der duinen keert weer. Op tal
van plaatsen in het duingebied
wordt de bovenste grondlaag
inclusief plantenwereld wegge
haald. Het zand komt bloot te
liggen en de wind kan zijn gang
gaan.
Door het stuiven van het
zand ontstaan er hoge en lage
en dus warme en droge en kou
de en natte gebiedjes. Kalrijke
en kalkarme grond komen
naast elkaar voor. Die enorme
variatie aan biotopen, levert
een schat aan planten en die
ren op. Parnassia, duizenden-
kruid en vele soorten orchidee-
en bloeien er om het hardst.
Prachtige vooruitzichten,
maar op dit moment ziet het
duingebied er her en der wat
droevig uit. Als de bovenlaag
net is weggehaald, zie je alleen
maar zand en met hoogstens
een dappere brandnetel. Als het
een peetje tegenzit, zijn de spo
ren van de tractorbanden nog
te zien. De oude wijsheid dat
de kosten voor de baat gaan,
wordt ook hier bewaarheid.
Een zuidhelling die tien jaar ge
leden van haar plantendek is
ontdaan, is omgetoverd tot e
grote vlakte van orchideeën.
In welk stukje duin je ook
loopt, telkens is er wel weer die
verrukking van knisperende
schelpenpaadjes, een glimp
van konijnen die wegduiken,
zoete bloemengeuren en ge
gons van bijen en hommels.
Rust en stilte: het Hollands
Duin op een doordeweekse
'Snel ingrijpen nodig om ramp te voorkomen
Het Energie-onderzoek Cen
trum Nederland (ECN) in Pet
ten ziet goede perspectieven
voor het gebruik van planten-
materiaal, biomassa genoemd,
voor de opwekking van elektri
citeit. 1 Iet materiaal kan wor
den vergast en daarna dienen
als brandstof voor conventio
nele apparatuur die het omzet
in energie, of voor de in ont
wikkeling zijnde brandstofcel
len.
Het gebruik van biomassa
op grote schaal - waarmee de
uitstoot van het broeikasgas
kooldioxyde kan worden ver
minderd - stuit volgens ECN-
directeur prof, dr. ir. H. van
den Kroonenberg nog op ette
lijke problemen van technolo
gische aard. Het ECN gaat
door met onderzoek, vooral
naar de voorbewerking van
het plantenmateriaal en het
vergassen van de biomassa.
De bijdrage van duurzame
energiebronnen als zonne- en
windenergie neemt aanzienlijk
toe, maar blijft beperkt tot vijf
a acht procent van het totale
energieverbruik. Nederland
kan, zo meent Van den
Kroonenberg. op het eigen
grondoppervlak nooit vol
doende duurzame energie
'oogsten' om in de energiebe
hoefte te voorzien.
Toch is volgens hem de ont
wikkeling van technologieën
voor energiewinning uit zon,
wind en biomassa van groot
belang. In de eerste plaats is
dat belangrijk voor de Neder
landse industrie, die appara
tuur voor duurzame energie
produceert. Ten tweede heipt
het ontwikkelingslanden snel
ler aan schone energievoorzie
ningen, aldus de ECN-direc-
teur.
Waterleidingbedrijven voorzien drastische prijsverhoging
Het zuiveren van oppervlaktewater voor de bereiding van
drinkwater wordt steeds moeilijker door de aanwezigheid
van giftige stoffen. Volgens de Unie van Waterschappen
bevat het oppervlaktewater in Nederland nog steeds te
veel bestrijdingsmiddelen.
haarlem
theo van der kaali
In 1990 en 1991 werden op 70
procent van de meetpunten' te
hoge concentraties pesticiden
aangetroffen. Deze verontreini
ging is op dit moment nog
steeds niet verminderd. Het
gaat vooral om de stoffen lin
daan, bentazon en atrazine, die
in hoge concentraties voorko
men. De unie heeft zelfs een
aantal keren het verboden mid
del endosulfan in het water
aangetroffen. Dat wijst op ille
gaal gebruik.
Onlangs heeft het Waterwin-
ningsbedrijf Brabantsche Bie-
schbosch wekenlang geen
Maaswater kunnen gebruiken
voor de drinkwaterbereiding.
De Maas bevatte een te hoge
concentratie Diuron, een on
kruidbestrijdingsmiddel dat in
de asperge- en fruitteelt wordt
toegepast. Het was niet moge
lijk de identiteit van de giflozers
te achterhalen. De Unie van
Waterschappen dringt er bij de
regering op aan snel maatrege
len te nemen, zoals het verbie
den van bepaalde giftige stoffen
en technieken toe te passen die
voorkomen dat schadelijke stof
fen in het oppervlaktewater te
rechtkomen.
Prijsverhoging
De koepelorganisatie vande
waterleidingbedrijven, Vewin, is
van mening dat de rijksoverheid
de belangen van landbouw en
industrie hoger inschat dan die
van de drinkwatervoorziening.
Volgens de Vevin wordt het
grondwater nog steeds bedreigd
door overbemesting en staat het
oppervlaktewater bloot aan be
lasting door bestrijdingsmiddel
len, industrieel en huishoudelijk
afval. Het maken van goed
drinkwater wordt hierdoor
steeds moeilijker, waardoor de
prijs voor de consument bin
nenkort drastisch omhoog
moet.
Het recent verschenen be
leidsplan drink- en industriewa
tervoorziening van minister Al
ders biedt onvoldoende be
scherming van de drinkwater
bronnen, zegt de Vewin. Het
plan is een herhaling van al eer
der opgesomde uitgangspun
ten, maar van een verdere prak
tische uitwerking is geen spra
ke. Wel besteedt het plan veel
aandacht aan het interne
milieubeleid van de waterlei
dingbedrijven.
„Het Nederlands milieubeleid
kenmerkt zich door halfslach
tigheid," zegt de Vewin. „Het
staat zelfs een toename van de
milieuvervuiling toe. Het com
promis over het mestbeleid tus
sen de betrokken ministeries en
de landbouworganisaties is daar
een treffend voorbeeld van. Het
leicft wel tot een beperking van
de groei van de mestproductie,
maar nog lang niet tot een ver
minderingervan."
De waterleidingbedrijven
voorspellen dat zij in de nabije
toekomst volledig over moeten
gaan op de winning van drink
water uit oppervlaktewater. Het
benutten van grondwater is
door de toenemende verdro
ging niet langer meer mogelijk.
De financiële gevolgen voor de
waterleidingbedrijven zullen
enorm zijn, omdat er nieuwe,
dure zuiveringsinstallaties moe
ten komen. „Het principe 'de
vervuiler betaalt' wordt met
voeten getreden. Uiteindelijk is
het de consument die voor de
kosten opdraait," aldus de geza
menlijke waterleidingbedrijven.
Derde paddentunnel in Bergen
bergen
De stichting 'Red de pad' heeft in Bergen een derde paddentunnel
in gebruik genomen. In het Noordhollands Duinreservaat en de
aangrenzende polders huizen zoveel padden, dat het noodzakelijk
was om een derde paddentunnel te maken over de drukbereden
Herenweg in Bergen. Veel padden verblijven in de polders buiten
het duinreservaat, maar komen voor het leggen van eieren het liefst
naar de waterrijke duinen. De twee bestaande paddentunnels kon
den al het paddenverkeer niet verwerken. Het provinciaal waterlei
dingbedrijf PWN heeft de derde tunnel betaald.
den haag/leiden
Duizenden cv-ketels worden de
komende jaren mogelijk ver
vroegd vervangen, omdat zij as
besthoudende stoffen bevatten.
Dat verwacht de Vereniging van
Nederlandse Installatiebedrij
ven (VNI), die een onderzoek is
begonnen naar de merken, en
types cv-ketels die asbest her
bergen. De aanwezigheid van
asbest kan bij het jaarlijkse on
derhoud gevaar opleveren voor
de monteurs.
„We willen weten welke cv-
ketels gevaarlijk kunnen zijn tij
dens het onderhoud", aldus F.
Vos van de VNI. Hij verwacht
dat de inventarisatie in de herfst
is afgerond. Het is de bedoeling
een handleiding te maken voor
de installatie- en onderhouds
bedrijven. Vos: „Als het asbest
op plaatsen zit waar de mon
teur toch niet bijkomt, is er
niets aan de hand. Maar in an
dere gevallen moet misschien
worden besloten de ketels ver
vroegd te vervangen." Zo'n ope
ratie zou vooral voor woning
bouwverenigingen flink in de
papieren kunnen lopen.
Tot 1985 is in vele cv-ketels
asbest toegepast als isolatiema
teriaal. Voor de gezondheid van
de bewoners levert dat geen ge
vaar op, maar mogelijk wel voor
de monteurs die de ketels perio
diek schoonmaken. Omdat zij
volgens de nieuwste wetgeving
inzake de arbeidsomstandighe
den aan dat risico niet mogen
worden blootgesteld, moeten er
maatregelen worden genomen.
Per 1 juli is de toepassing van
asbest in produkten verboden
door het zogenaamde asbestbe
sluit arbeidsomstandigheden.
In oktober volgt nog een besluit
over de wijze waarop het asbest
moet worden verwijderd. Vol
gens een schatting van het
Milieualarmteam van de Socia
listische Partij zijn er in Neder
land vijf miljoen ton asbesthou
dende bouwmaterialen ver
werkt.
Volgens manager B. van Loon
van het Haarlemse installatie
bedrijf Heringa&Wuthrich is de
aanwezigheid van asbest in ou
de ketels bij normaal onder
houd geen enkel probleem.
„Zolang je niet gaat zagen of
slopen, komen er geen asbest-
vezeltjes vrij. Bij regulier onder
houd is dat ook helemaal niet
nodig. De ketel hoeft dan niet
uit elkaar."
Wel worden er bij het verwij
deren of slopen van oude cv-ke
tels met asbest extra maatrege
len genomen, aldus Van Loon.
Er wordt dan een gespeciali
seerd slopersbedrijf ingescha
keld dat ervoor zorgt dat er bij
de werkzaamheden geen asbest
in de lucht komt. Asbestvezels
kunnen jaren na inademing on
der meer longkanker veroorza
ken.
Het is dat 'd'einder' immer lokt,
maar eigenlijk hoefje geen stap
te verzetten om een schat aan
planten en dieren te ontdek
ken. Op één vierkante meter
staan gele teunisbloemen, boe-
renwormkruid en zachtroze
duinroosjes te stralen. Dikke
rode mieren slepen allerlei ma
teriaal af en aan en worden be
loerd door een specht die het
op hun leven voorzien heeft.
De boswachterij Hollands
Duin in Noordwijk biedt natuur
in alle soorten en maten. Den
nen- en loofbos, duinen met
helm en struweel en zelfs de
veel bezongen en geroemde
blanke top der duinen zijn er te
vinden. Een klein paradijsje
voor de wandelaar. Een wande
laar die overigens niet al te veel
expansiedrift moet hebben: de
betere stapper komt al snel aan
de rand van het gebied en
wordt dan 'meedogenloos ge
confronteerd met de door ho
tels vervuilde horizon van
Noordwijk.
Hollands Duin, een strand-
wallenlandschap dat sinds 1915
in beheer Van Staatsbosbeheer
is en 630 hectares groot, ligt als
een langgerekte strook tussen
Noordwijk en de grens van
Noord- en Zuid-Holland. Veruit
het grootste deel van het ge
bied is duin: het bos beslaat
slechts 120 hectares. Dat is wel
eens anders geweest. Direct na
de eeuwwisseling besloot
Staatsbosbeheer de hele zaak
vol bomen te planten. Dat was
makkelijk als zeewering. In
1963 'viel de dennescheerder
massaal in'. Deze uiterst scha
delijk kever vrat zich door het
bos heen en maakte kap van
een groot aantal bomen nood
zakelijk.
Het resterende bos (120 hec
tares) probeert boswachter M.
Gielen nu om te vormen tot
een zogeheten natuurlijk bos.
Door veel te dunnen, krijgen
kruiden, bijzondere struiken en
jonge boomzaailingen de ruim-1
te. De verjongingskuur lijkt ef
fect te.hebben. Snuffelend en
met het determineerboekje in
de hand, ontdek je tientallen
bijzondere plantesoorten. De
breedbladige wespenorchis, Sa-
lamonszegel, bremraap en wil
groosje vechten om een plekje.
De muisstille wandelaar loopt
een goede kans zelfs egels en
In de boomgaarden van De Ol
menhorst in Lisserbroek wisten
ze het gevaar tot nog toe tijdig
te keren. Door onmiddellijk
naar het kapmes te grijpen,
werd een dreigende uitbarsting
van het zeer schadelijke bacte
rievuur de afgelopen dagen di
rect een halt toegeroepen.
„Maar waakzaamheid blijft ge
boden. Bacterievuur kan zo
weer de kop op steken. En als je
dan niet snel handelt, kan dat
alsnog rampzalige gevolgen
hebben voor de oogst", weet
fruitteler Florian de Clercq.
Bacterievuur blijft met hagel
vijand nummer één voor de
fruifceeltbedrijven. De afgelo
pen weken werd het schadelijke
organisme vooral waargenomen
in Noord-Brabant en Zeeland.
Sommige telers zagen zich ge
noodzaakt grote delen van
boomgaarden te kappen om
verdere verspreiding tegen te
gaan. Op de Olmenhorst met
8000 pere- en 36.000 appelbo
men bleef de schade beperkt
tot een enkele tak. Dat in tegen
stelling tot de jaren '82 en '83
toen ook in Lisserbroek een
groot aantal bomen het moest
ontgelden.
Dat de kwelgeest van de fruit
bomen dit keer met name in de
zuidelijke provincies heeft huis
gehouden, berust volgens De
Clercq op louter toeval. De ziek
te kan - sinds het in de jaren ze
ventig is 'meegebracht' uit
Amerika - overal uitbreken.
Vooral tijdens natte en warme
perioden dreigt de bacterie toe
te slaan in de appel- en perebo
men. Maar ook meidoorns, lijs
terbessen en bepaalde bosscha
ges in siertuinen of langs de
rijksweg zijn er gevoelig voor.
„Dat is ook het verraderlijke",
meent de tuinder. „Door de
wind, vogels maar ook de mens
kan de bacterie zomaar worden
opgepikt en meegenomen."
Bloesem
Met name 'gevoelige plekken'
van de boom - zoals jonge
Florian de Clercq toont een door bacterievuur aangetaste tak.
blaadjes en bloesem - vormen
het eerste doelwit van bacterie
vuur. Door zich te laten mee
voeren met de sappen en zich
razendsnel te vermenigvuldi
gen, kan de boom in rap tempo
worden aangevreten. De rest
van de boomgaard is dan even
eens niet langer veilig.
De door het 'vuur' besmette
bomen zijn herkenbaar door
het hangen van de vaantjes (uit
einden van de takken), oranje
kleurige druppeltjes die aan de
steeltjes kleven en dorre blade
ren die als leer aanvoelen. De
Clercq: „Bovendien kun je het
ook ruiken. Een besmette tak
draagt een zure lucht."
Wordt de ziekte vastgesteld,
dan grijpt de fruitteler direct in.
Takken en zonodig hele bomen
plus een 'veiligheidsmarge'
moeten er aan geloven. Het
aangetaste groen wordt in plas
tic zakken verpakt en vervol
gens verbrand, waarbij alle con
tact met de buitenlucht zoveel
mogelijk wordt vermeden.
Taak
Ofschoon hij daarover geen
harde uitspraken wil doen, sluit
De Clercq niet uit dat het terug
houdende optreden van de
Plantenziektenkundigedienst
(PD) een rol speelt in het weer
stijgende aantal gevallen van
bacterievuur. De PD geeft van
wege noodzakelijke bezuini
gingsmaatregelen niet meer de
hoogste prioriteit aan het locali-
seren van bacterievuur. Het
vaststellen van de ziekte is nog
slechts een taak van de fruitte
ler.
„Wekelijks worden bij ons alle
bomen gecontroleerd. Vaker
zou gewenst zijn, maar is prak
tisch onmogelijk omdat het erg
arbeidsintensief werk is", zegt
De Clercq. Met het oog op in
fectiegevaar wordt verder de
FOTO JAN HOLVAST
naaste omgeving - voor zover
mogelijk - in de gaten gehou
den. Heeft de buurman in de
tuin een aangetaste boom, dan
zal onmiddellijk worden ge
vraagd maatregelen te nemen.
Gebeurt dat niet, dan wordt als
nog de PD ingeschakeld die een
en ander verplicht kan opleg
gen. De Clercq: „Maar het zou
natuurlijk veel beter zijn wan
neer de PD ook zelf weer ton-
troleert. De berichten van de
laatste tijd geven daar alle aan
leidingtoe."
Bij de PD wordt daar voorlo
pig niet aan gedacht, zo laat een
woordvoerder weten.
