Grafiek Fré Cohen 'tot
verheffing der menschen'
Niet-commerciële reclame slaat aan
De dood in het laatste kunstwerk
Cultuur&Kunst
Aïda financiële strop
CBK toont grafiek in
kader Kunstestafette
Grafiekbiënnale dreigt
op flop uit te draaien
DINSDAG 27 JUL11993
Aanwinsten Rijksprentenkabinet
Amsterdam Het Rijksprentenkabinet van het Rijksmuseum in
Amsterdam toont van 31 juli t/m 17 oktober zijn aanwinsten uit
de periode 1992-1993. Tentoongesteld worden ongeveer dertig
tekeningen en tachtig prenten. Het museum noemt de kwaliteit
van de getoonde werk noog. De 18de eeuw is op het gebied van
de tekenkunst goed vertegenwoordigd. Hoogtepunt is volgens
het museum de aankoop van vier grote aquarellen van Jacob
Cats. Te zien zijn ook vier Indiase miniaturen.
Nederlandse kunstenaars naar Moskou
Amsterdam Een groep van 15 Nederlandse kunstenaars vertrekt
half augustus naar Moskou om samen met 15 Russische vak
broeders een tentoonstelling te maken. Het project, getiteld „ex
change" mondt uit in een expositie die op 12 september in het
Contemporary Art Centre van Moskou wordt geopend. Volgend
voorjaar is een vervolgtentoonstelling in Amsterdam. Van de
dialoog tussen de kunstenaars wordt een film gemaakt waaraan
de VPRO-televisie zal meewerken. Na de expositie in Moskou en
Amsterdam verschijnt een catalogus van de twee exposities.
Voor het ontwerp heeft Rob Schroder zijn medewerking toege-
Theaterprenten Lautrec in Den Haag
den haag De parijse theaterwereld herleeft in 50 lithos' van
Henri de Toulouse-Lautrec die het Museum Paleis lange Voor
hout van 6 augustus tot 16 september tentoonstelt. Dankzij
Lautrec hebben veel artiesten die anders in de vergetelheid zou
den raken bekendheid verworven. Namen als Aristide Bruant, -
Yvette Guilbert en Jane Avril leven, dankzij de prenten van de
Parijse schilder, nu nog voort.
Het bureau Services Products
International (SPI) in Ermelo
leidt zo goed als zeker een fors
verlies op de organisatie van de
opera Aïda. In totaal is voor
ruim één miljoen gulden aan
claims ingediend.
De 'opera spectacular' Aïda
werd eind juni gedurende vier
avonden opgevoerd in de Rai in
Amsterdam. Tijdens de premiè
re ging al direct van alles ver
keerd. Bezoekers klaagden dat
ze niets konden zien, het geluid
'Wild Plakkenin Centraal Museum
In Amsterdams Historisch Museum
Nederlandse SS-ers stuiten 10 juni 1943 in Borne op een
Joodse onderduikster. Ze wordt gearresteerd, slikt enkele
gifpillen en overlijdt twee dagen later. Er wordt een
naamloos graf voor haar gedolven. De kunstenares Fré
Cohen is 39 jaar oud geworden. Ze laat een groot oeuvre
na, dat tot 29 augsutus is te zien in het Amsterdams His
torisch Museum.
amsterdam. andreas
Het werk var
1943) heeft
gevonden in
de strijd om
Zij wortelde
Fré Cohen (1903-
inspiratiebron
zij
als
rechtvaardigheid,
•ven sterk in de so-
ciaal-demöcratie als in de jood
se gemeenschap. Vader Levie
was diamantbewerker, moeder
Esther de dochter van een siga
renmaker. De kleine joodse luy-
den zagen licht en uitkomst in
de opkomende arbeidersbewe
ging. Er werd politiek bedreven
in de SDAP en voor de jongeren
was er de AJC. Het meisje Fré
zong en tekende graag. In de
avonduren nam ze tekenlessen,
daarna volgde ze de opleiding
van het Instituut voor Kunstnij
verheidsonderwijs. Ze joeg be
vlogen op werk en verzamelde
in de loop van weinig jaren een
respectabel aantal opdrachten.
Vanaf het begin was er een
duidelijke gerichtheid op de
grafiek als dienende vorm van
kunst. Fré ontwierp en liet
drukken 'voor direct gebruik':
pamfletten, boekomslagen, za
kelijk drukwerk, postkaarten,
brochures, vignetten, affiches,
illustraties, trouwkaarten en ka
lenders.
Ze vestigde tussen de twee
oorlogen een naam en verliet de
aanvankelijk zwaar op het Art
Deco leunende stijl voor een
meer persoonlijk geluid.
Vooruitgang
Fré Cohen is ten nauwste ver
bonden met de plaats en bete
kenis van de sociaal-democrati
sche instellingen in haar tijd.
Voor velen is dat nu grauwe ge
schiedenis geworden. De ont
wikkelingen hebben Het Ideaal
goeddeels terzijde geschoven, al
is er een kleine kern die zegt dat
hetzelfde ideaal nog steeds
springlevend is. Verheffing van
de lagere klassen was een doel
dat in de drang tot nivelleren
ten onder is gegaan. Het Mor
genrood vond met het klimmen
van de zon niet altijd een ver
volg. Het doel van bewegingen
als de AJC had zeer veel met
volksverheffing te doen. De we
gen heetten onder meer sport,
spel, studie, kunst- en natuur
beleving, zelfwerkzaamheid.
Het is onmogelijk het werk van
Fré Cohen los te zien van die
beweging. Ze zette zich in en
werd in niet onbelangrijke mate
beloond.
Haar opdrachtgevers waren
met name te vinden in de hoek
van de sociaal-democratie.
Daarnaast werkte ze voor Jood
se instellingen, de gemeente
Amsterdam, de uitgevers Quer-
ido, Veen, Wereldbibliotheek,
Meulenhoff, Strengholt, Allert
de Lange en de Arbeiderspers.
De kunstenares maakte ook
ontwerpen voor ruimtelijke ob
jecten, maquettes, tentoonstel
lingen.
Tijdsbeeld
De overzichtstentoonstelling in
Amsterdam geeft het beeld van
een tijd, die de uitloper van de
ene wereldoorlog met het begin
van de volgende verbond.
Waarden en normen verander
den snel, idealen vervluchtig
den. De roep om meer leidde
deugde niet en de videoscher
men waarop de voorstelling
werd vertoond, vielen uit.
In totaal 3.500 mensen clai
men een gemiddeld bedrag van
150 gulden terug; in totaal ruim
een half miljoen gulden. Ook de
Rai eist een half miljoen gulden.
Tenslotte hebben de 750 figu
ranten voor twee ton reiskosten
Eerder besloot de organisatie
om de drie voorstellingen die in
augustus in het Duitse Essen
zouden worden gehouden, uit
te stellen tot november.
Van de Leidse kunsenaar Ben Overdevest is tot 29 augustus een
kleine presentatie te zien in het Centrum Beeldende Kunst.
Overdevest werkte in het kader van de tweede Kunstestafette,
die volgende maand in Zuid-Holland wordt gehouden, een gra
fiekopdracht uit met als uitganspunt een tekst van Eric Bolle 'Es
thetica van de zinloosheid'. Zeven kunstenaars uit verschillende
(Zuidhollandse) gemeenten kregen van de cultprele raad Zuid-
Holland de organsator van de Kunstestafette, een dergelijke op
dracht.
De tweede Kunstestafette plaatst dit jaar de relatie tussen
beeldende kunst eri recreatie centraal. Op 26 augustus zal de
Leidse bijdrage aan deze estafette officieel worden geopend. On
der de titel Contrapunt Depressie wordt een wandel- en fiets
route door Leiden uitgezet lands een beeldende kunsttentoon
stelling op veertien verschillende plekken. Deze manifestatie
wordt georganiseerd door Stelling Projecten in samenwerking
met de gemeente Leiden en het Centrum voor Beeldende Kunst.
De provincie heeft hiervoor een subsidie van 7.500 gulden ver
leend.
Het Centrum Beeldende Kunst is gevestigd aan de Hooglandse
kerkgracht 19/21. Openingstijden: woensdag t/m zaterdag 12-17
uur, donderdagavond 19-21 uur.
utrecht gpd
„Wij hebben altijd als fundament voor ons
werk gehad dat er een eigen verhaal in een
ontwerp moet zitten. Dat je naast het ver
haal van de opdrachtgever ook je eigen ver
haal vertelt En als die twee verhalen elkaar
dan ook nog eens versterken, krijg je de
beste kwaliteit."
Samen met Lies Ros vormt Rob Schroder
sinds 1977 de harde kern van het ontwer
perscollectief Wild Plakken. Ten strijden
trekkend tegen conventies en dogma's in
vormgeversland hebben Ros en Schroder
hun eigen visuele taal ontwikkeld, die is ge
baseerd op betrokkenheid en een gezond
wantrouwen tegen de gevestigde orde.
In het Centraal Museum te Utrecht wordt
voor het eerst op grote schaal een inzicht
gegeven in de denk- en belevingswereld
van Wild Plakken. Na een korte introductie
wordt de kijker geconfronteerd met een ka
kofonie van beeld en geluid. Projectors op
hoge stellingen projecteren in een verdui
sterde ruimte ontwerpen van Wild Plakken
op de muur, terwijl ondertussen stemmen
in de ruimte klinken, die vanuit verschillen
de gezichtspunten visies geven op de vorm
geving van het collectief.
Helemaal achterin de tentoonstellings
ruimte is een tweede verduisterde zaal. Hier
draaien video's die Wild Plakken maakte
voor het kunst- en mediaprogramma Prima
Vista van de VPRO en projecteert een dia
projector als een beeldcatalogus chronolo
gisch het werk dat Wild Plakken in de afge
lopen vijftien jaar maakte, vaak ook in de
context waarin het tot stand kwam.
Ingeklemd tussen dit visuele bombarde
ment zit een zaal, die de rust uitstraalt van
een leesruimte in een bibliotheek. Aan
touwtjes vanaf het plafond hangen tijd
schriften en boeken, die door de bezoekers
ingekeken kunnen worden, terwijl her en
der in de ruimte vitrines staan, waarin
vormgeving op papier te bewonderen is.
Op de entresol, die tussen de twee eerste
ruimten van de tentoonstelling zweeft,
wordt door middel van foto's het ontwerp
proces getoond. Twee foto's zijn er door
Ros en Schroder extra uitgehaald en sterk
uitvergroot. De ene is een wat mysterieuze
close-up van een vrouwentorso en de ander
een troosteloos beeld van een bundeltje
kleren, dat de vorm van een mens heeft, lig
gend in de modder. Het symboliseert de
twee polen waarbinnen het wérk 'van Wild
Plakken zich beweegt. Schroder en Ros:
„Het is voor ons heel belangrijk dat we een
band hebben met ons onderwerp. Met pro-
duktontwikkeling en réclame hebben we
absoluut geen binding, dus zulke opdrach
ten nemen we ook niet aan. De wijze waar
op reclame wordt gemaakt is toch nog
steeds het voorspiegelen van een droomwe
reld. Het in slaap sussen, alsof er in de wer
kelijkheid geen chaos is. Wij willen opko
men voor de echte behoeften
„We hebben voor allerlei opdrachtgevers
gewerkt. Soms was dat niet altijd even mak
kelijk. Bij de Nederlandse Opera bijvoor
beeld komen veel buitenlandse regisseurs
en die hebben niet de Nederlandse ontwer
persmentaliteit. Die waren dus niet gewend
dat een ontwerper op gelijke voet mee
dacht. Die eigenzinnigheid blijkt heel Ne
derlands. Dat heeft ook wel conflicten op
geleverd, zelfs zo ver dat we uiteindelijk
geen affiche hebben gemaakt."
„Naast de opdrachten doen we ook pro
jecten, waarin we onze betrokkenheid wil
len laten zien, zoals de schilderijen die we
in de entreehal naar de tentoonstelling la
ten zien of de filmpjes voor Prima Vista,
waarin we onze visie op de wereld om ons
heen kunnen geven. Voor ons zijn dit soort
projecten een belangrijk onderdeel van ons
werk. Zoiets komt dan ook weer terug in de
kinderzegels van 1985, waarin we de kwets
baarheid van kinderen in het verkeer als
thema namen. Eén ontwerp daarvoor heeft
de PTT geweigerd. We wilden het gebrek
aan speelruimte voor kinderen op straat
symboliseren, door pen meisje over auto's
te laten lopen. Dat vonden ze te ver gaan en
teveel een oproep tot vandalisme".
'Wild Plakken, Beeld tegen Beeld', t/m
22 augustus, Centraal Museum, Agnieten-
straat I, Utrecht. Di t/m za 10-17.00 uur,
zon- en feestdagen 12-17.00 uur.
Omslag voor het inlichtingenboekje voor het Nederlandsch Jeugdlei
ders Instituut Doel en Werk, 1930. Ontwerp omslag en vier vignetten:
Fré Cohen. foto academisch historisch museum
niet altijd tot een vorm van ho
gere kwaliteit.
Het is allemaal niet eens zo
heel lang geleden, maar voor
wie niet weet lijkt het een eeu
wigheid. Zo wordt op deze ten
toonstelling De Drinker aan de
kaak gesteld, wordt gesproken
over Menschenjongens en Vro
lijke Meisjes, volksdansavon
den, Het Socialisme als Kuituur
beweging, de Mei-bode, Staat
en Maatschappij, Strijd en Op
bouw, Natuur en Mensch.
De kwaliteit van het werk is
zeer ongelijk; tussen krachtige
bladen wankelen de aarzelende
aanzetten. Het past in het to
taalbeeld, dat mede i
krijgt door het boek dat bij deze
tentoonstelling verscheen. Het
is zowel catalogus als biografie,
steunt op veel documenten en
een kernachtige tekst. Een mar
kante uitgave bij het werkzame
leven van een markante vrouw.
Boek: Fré Cohen, Leven en
werken van een bewogen kun
stenares, door Peter van Dam
en Philip van Praag. 160 pp,
geïllustreerd. Uitgave: Unie
pers, Abcoude. Prijs: f 49,90.
Tentoonstelling: Amster
dams Historisch Museum, tot
29 augustus.
maastricht
Ad LAM. Muyten, assuradeur
te Nederland ('niemand ge
looft me als ik dat zeg') is een
geplaagd mens. Zijn initiatief -
'de grootste grafiekbiënnale
ter wereld' - dreigt een flop te
worden. Ondanks de anderhalf
miljoen die in het evenement
zijn gestoken. Ondanks de
450.000 gulden die het Arn
hemse bureau Van Rossum
Partners heeft uitgegeven aan
p.r. „Ik beschouw de biënnale
als een succes als er veertig
duizend mensen komen", zegt
Nuyteh. Sinds de opening op
24 juni zijn er vijfduizend be
zoekers geweest... Maar Nuy-
ten laat zich niet kisten: „Wie
de zee wil bevaren moet de
branding niet vrezen".-
Laat er geen misverstand
over bestaan: de Eerste Inter
nationale Grafiek Biënnale
Maastricht 'Global Graphics-
Het Nieuwe Zien' is een bij
zonder evenement. Zo veel
grafiek bij elkaar biedt een on
gekende mogelijkheid om in
zicht te krijgen in de ontwik
kelingen die zich in de wereld
voordoen. Men moet er alleen
wèl de tijd voor nemen en de
conditie van een atleet voor
hebben. De 3500 prenten
van zo'n 2000 kunstenaars
hangen keurig in het gelid en
goed belicht in de reusachtige
expohal van het MECC.
Wie zijn bezoek tol enige
uren beperkt kan niet anders
dan een globale indruk krij
gen. Het is dan ook niet onver
standig om zich vooral te rich
ten op het centrale paviljoen
met de bekroonde werken.
Daar kan men in elk geval be
hoorlijk aandacht geven aan
de prenten van de uitgenodig
de en genomineerde kunste
naars. Daar hangen ook de in
zendingen die de internatio
nale jury onder voorzitter
schap van Ad Nuyten heeft be
kroond.
De 'Grand Prix' was voor de
prenten van de Slowaak Ro
bert Brun: een drietal monu
mentale mezzotinten vol sfeer,
associatieve verwijzingen naar
de figuratie en perfect uitge
voerd. En wie er nog eens op
zijn gemak naar wil kijken
heeft altijd nog de catalogus
waarin van alle geïnviteerde
en genomineerde kunstenaars
een werk is afgebeeld.
Aan technische hoogstand
jes ontbreekt het trouwens
toch niet op de tentoonstel
ling. Niet zo verwonderlijk na
tuurlijk omdat grafiek nu een
maal een kunstvorm is waarin
de maker niet met de techniek
kan sjoemelen zonder door de
mand te vallen. Maar los daar
van is duidelijk, dat de inzen
ders hun vak verstaan. Wat
daarnaast opvalt is, dat er we
reldwijd toch vooral figuratief
werk wordt gemaakt, prenten
in de marge van de realiteit.
De 'onherkenbaren' zijn ver in
de minderheid vergeleken met
de honderden romantische,
symbolistische, landschappe
lijke, (fantastisch-)realistische
prenten.
Onbegrip
Veel variatie dus, kwaliteit die
gezien mag worden,
gen uit landen w;
tistieke zin weinig bekend is
(China, Puerto Rico, Pakistan,
Cuba, Thailand, Soedan, Oez
bekistan om er maar een aan
tal te noemen). Toch lopen de
liefhebbers tot nu toe bepaald
niet storm. Is het verwonder
lijk, dat Nuyten, het p.r.-bu-
reau, het MECC zelf zich af
vragen waar de bezoekers blij
ven en daar ook geen oorzaak
voor kunnen geven? De tijd
van het jaar? De nieuwigheid
van het evenement? Vakantie
van kunstredacteuren? Hel
mooie weer? Het slechte weer?
De suggestie die uitgaat van
de naam van de organiserende
stichting Internationaal Muse
um voor Exlibris en KJeingra-
fiek tfat het hier om gepriegel
zou gaan?
De oorzaak van het gebrek
aan belangstelling moet wel
licht gezocht worden in het
feit, dat grafiek zich eigenlijk
niet zo leent voor een mega-
show. De echte liefhebbers
willen een prent van heel na
bij, en het liefst 'op de hand',
bestuderen. Grafiek vraagt om
intimiteit en die is op zo'n
reuze-tentoonstelling natuur
lijk ver te zoeken.
Internationale Grafiek
Biënnale 'Global Graphics-
Het Nieuwe Zien'; t/m 8 au
gustus in Mecc Maastricht;
open: iedere dag van 10 tot
18 uur.
Bas jan Ader stelde zich kwetsbaar op
De menselijke kwetsbaarheid
loopt als een rode draad door
het werk van Bas Jan Ader, de
conceptuele kunstenaar die bij
zijn dood in 1975 een klein oeu
vre naliet waarin persoon en
werk onlosmakelijk met elkaar
verbonden zijn. Het complete,
originele filmmateriaal van Bas
Jan Ader, aangevuld met foto's,
is onderwerp van een expositie
in museum Boymans-van Beu-
ningen in Rotterdam.
Een man zit, zo te zien tame
lijk op z'n gemak, op een stoel.
Het gekke is, en een beetje link:
die stoel staat op de nok van het
dak van een huis. De stoel gaat
wankelen, het kan natuurlijk
niet anders. De man valt van
het dak, laat zich naar beneden
rollen over het iets minder steile
dakje van een aangebouwde
serre en lazert dan spectaculair
tussen de struiken in de tuin.
Afloop onbekend.
Of: dezelfde lange slanke
man, hetzelfde zwarte pak, slin
gert als een aap aan een boom
tak boven een watertje in het
Amsterdamse Bos. Ie weet dat
hij moet vallen, maar het duurt
toch nog langer dan je denkt,
voor het ook werkelijk gebeurt.
Elbrig de Groot, conservator
van museum Boymans-van
Beuningen: „Het heeft natuur
lijk iets slapstick-achtigs, maar
dit breder uitgesponnen en het
is echt. De man valt zelf, en niet
zo zachtzinnig ook. Je moet zelf
maar verzinnen hoe het afloopt.
Het gaat steeds over het verlie
zen van balans."
Boymans brengt vrijwel het
volledige werk van de concêp-
tuele kunstenaar Bas Jan Ader.
„Een heel bescheiden oeuvre
qua omvang. Maar we zijn blij
dat we het in huis hebben.
Want binnen dit genre heeft Bas
Jan Ader altijd heel zuiver en to
the point gewerkt. Heel com
pact en met een duidelijk the
ma: het kwetsbaar zijn, het val
len. Hij neemt altijd zichzelf als
onderwerp en bij hem wordt
hel nooit een maniertje. Zijn
kunst was geen optreden. Hij
gaf zich helemaal bloot, ging
echt tot de rand van de moge
lijkheden."
De bekende huilfoto I'm too sad to tell you' vertelt niet waar de kunstenaar zo bedroefd c
Huilen
Wat Ader, geboren in Gronin
gen maar meest werkend in Ca-
lifornië, met zijn werk bedoelde,
heeft hij zelf niet duidelijk ge
maakt. Hij schilderde bijvoor
beeld in levensgrote zwarte let
ters de wanhoopskreet 'Please
don't leave me' op een witte
binnenmuur van zijn huis, zette
er een lamp op en nodigde
vrienden uit om te komen kij
ken. Zijn huilfoto en -film 'I'm
too sad to tell you' uit 1970 en
1971 vertellen niet waar de kun
stenaar zo bedroefd over was.
In haar toelichting bij de ten
toonstelling schrijft Elbrig de
Groot daarover: „Tenslotte kan
hij zich niet meer beheersen en
laat hij zijn tranen de vrije loop.
Ader toont zich hier uiterst
kwestbaar. Zeker in de tijd van
deze opnames was het beeld
van een huilende man nog ta
boe en (in de beeldende kunst)
alleen voorbehouden aan de
voorstelling 'van een lijdende
Christus, de man van smarten
tities Ader wel verwijst."
De kunstenaar kwam in 1975
midden in zijn laatste kunst
werk om het leven. Met een
klein zeiljacht vertrok hij van de
Amerikaanse oostkust op weg
naar Engeland en Nederland,
waar in 1976 tentoonstellingen
van zijn werk zouden zijn. De
eenzame overtocht beschouw
de hij als een monumentaal
kunstwerk en het verslag dat hij
er van zou doen moest een be
langrijk onderdeel van de ten
toonstellingen worden. Die ex
posities zouden de titel 'Op
zoek naar het wonderbaarlijke'
krijgen.
foto» gpd
Drie weken na het vertrek viel
het radio-contact met Ader weg.
Een zoektocht op de oceaan le
verde niets op. Pas in april '76
werd het wrak van het bootje
gevonden, met een gebroken
mast. Uit de aangroeisels op de
scheepshuid concludeerden
deskundigen dat het zeker een
half jaar rondgedobberd moest
hebben. Bas Jan Ader had het
leven gelaten in zijn kunst.
De tentoonstelling 'Bas Jan
Ader, fotowerken en films'
loopt tot 29 augustus. Het mu
seum Boymans-van Beuningen
is dinsdag tot en met zaterdag
van 10.00 tot 17.00 uur ge
opend en op zon- en feestda
gen van 11.00 tot 17.00 uur.
Boymans is gevestigd aan het
Museumpark 18-20 in Rotter
dam.
