Fouryo's wonnen van Elvis
Oorlog maakte ruw einde aan modelgezin
orgeipnmeui pl( büek redt toch
'City of Angels'
Cultuur Kunst
Jan Klaassen eeuw op de Dam
ZATERDAG 24 JUL11993
Orgelconcerten in badplaatsen
katwij K/noord wij k Twee orgelconcerten vallen komende week
aan zee te beluisteren. Op dinsdag 27 juli bespeelt de organist
Jan van Westenbrugge het Batzorgel in de Vredeskerk te Katwijk
aan Zee. Op het programma staan werken van o.a. Bach, Han
del, Yon en Dubois. Aanvang 20.15 uur. Twee dagen later, op
donderdag 29 juli, is Jaco van Leeuwen op het orgel van de Gro
te Kerk in Noordwijk Binnen te horen. In het kader van de zo
meravondserie speelt hij werken van o.a. Bach, Krebs, Gigout en
Widor. Dit concert begint eveneens om kwart over acht.
Produkten van creatievelingen
regio» Op creatief gebied zijn heel wat mensen in deze regio ac
tief. Dat blijkt uit een aantal tentoonstellingen in de Bollen
streek. Zo exposeren de Hillegomse families Bijwaard, Ruigrok
en Van de Zwet van 30 juli t/m 28 augustus in de Hillegomse bi
bliotheek. Olieverfschilderijen, aquarellen en poppen zijn tijdens
openingsuren te bewonderen. In Rijnsburg toont de zomerexpo-
sitie op het gemeentehuis werk van ingezetenen van Rijnsburg
en Valkenburg. Vanaf 2 augustus is de tentoonstelling tijdens
werkureri te zien. In het Lissese 't Huys Dever is van 7 tot 23 au
gustus de 28ste Benelux Foto- en Diasalon geopend. Werk van
amateurfotografen uit België, Nederland en Luxemburg wordt
hier dinsdags tot en met zondags van 14-17
'Kattenkwaad' in Kattenkabinet
Amsterdam 'Kattenkwaad' is de titel van een tentoonstelling die
van 3 augustus t/m 12 september in het KattenKabinet in Am
sterdam wordt gehouden. De expositie bestaat uit tekeningen er
schilderijen van Niels Hamel en Rodney Beddall. Het KattenKa
binet is gevestigd aan de Herengracht 468.
Leidenaar Labree beschrijft geschiedenis Nederlandse rock
Het stickertje over de mogelijk onwelvoeglijke taal op de
cd's van Prince. Berichten die vanaf de grote oceaan
overwaaien van verontruste ouders over de verderfelijke
invloeden van hardrockers en rappers. 'Amerikaans ge-
moraliseer', denk je schouderophalend. Het is dan ook
fascinerend om te lezen dat het nog niet eens zo lang ge
leden is dat Nederland wèl in rep en roer raakte over die
zedenverwilderende muziek waar de jeugd zo graag naar
luisterde. De Leidse maatschappijhistoricus Rob Labree
studeerde er op af en wist een uitgever te interesseren.
Zijn scriptie is onder de titel Rock Roll in rood-wit-
blcntwte vinden in de boekhandel.
popmuziek. In 1960 krijg je Pe
ter Koelewijn. Dan is er weer
een tijdje niets totdat in 1965 de
Golden Earrings en Q65 opdui
ken. Zo is het natuurlijk niet.
Voor de gerepatriëerde Indiërs
was muziek maken heel ge
woon. In elk huis stond wel een
instrument. Toen de gitaar in
Nederland nog als iets exotisch
werd beschouwd, speelden zij
er al op. De Indische jongens
hadden een voorsprong. Zo
maakten de Tielman Brothers
in 1958 de allereerste Neder
landse rock roll-single."
In zijn boek schetst Lab ree eerst
een beeld van de geschiedenis
van de Amerikaanse muziek. In
rock roll smolten zwarte en
witte invloeden samen.. De mu
ziek was nieuw, uitermate dans
baar en in de teksten kwamen
de zangers er gewoon voor uit
dat ze met hun liefje meer wil
den dan handje vast houden.
Jongeren vonden het opwin
dend. Hun ouders zagen ver
ontrust aan dat de in-keurige
Doris Day het aflegde tegen El-
vis Presley. Labree geeft vervol
gens een beeld van Nederland
tijdens de wederopbouw om
dan over te stappen op de po-
muziek tussen 1955 en 1965.
„Vaak bestaat er het beeld dat
er niets is op het gebied van
Braaf
De band maakte een eigen
nummer. Dat was vrij uitzon
derlijk want de meeste Neder
landse popmuzikanten zongen
covers. „Je had bij voorbeeld de
Fouryo's die teksten schreven
op nummers van de Everly Bro
thers. op zich al brave muziek.
Terwijl rock roll zich onder
meer kenmerkt door de bijna
onverstaanbare zang, zongen
de Fouryo's in duidelijk gearti
culeerd Nederlands. Dat sloeg
enorm aan. Ze verkochten beter
dan Elvis Presley."
Die kopers waren de Neder
landse jongeren. „Ze verdien
den zelf geld. Ze konden een
kwartje in de jukebox gooien,
een kroketje bestellen. Hun ou
ders hadden dat nooit gedaan.
Ze vonden dat eng. En die mu
ziek waar hun kinderen naar
luisterden, zat vol seksuele toe
spelingen. Als je wilt, kun je dat
inderdaad horen. De ouders
waren misschien ook wel ja
loers. Hun kinderen deden din
gen die zij nooit hadden ge
daan. En ik denk dat de ouders
het ook hebben verergerd. AJsje
als puber weet dat je pa en ma
iets afschuwelijks vinden dan ga
je juist daarop richten."
Diverse massa-onderzoeken
onder de jeugd constateerden
begin jaren vijftig al een grote
verloedering van de jongeren.
„Ik vind ze heel omstreden. Ik
denk dat sommige onderzoe
kers al met een bepaalde voor
ingenomenheid aan de slag gin
gen. De Nederlandse jeugd
stond tot in de jaren zestig
High tech beschermt monumenten
florence ap
Italiaanse technici zijn bezig met het ontwikkelen van een ultra-
gevoelig' -eléktronisch veiligheidsnet om het historische erfgoed
van Florence te beschermen tegen vandalen.
Het onderzoekswerk voor het project, dat al een jaar gaande
is, is versneld na de bomaanslag bij het Uffizi-museum op 27
mei, toen vijf mensen onkwamen en verscheidene r
ken werden beschadigd. Het systeem zal voor het einde v
jaar worden geïnstalleerd.
Technici zullen elektro-magnetische velden, een radar e
soreh instellen rondom de monumenten op het Piazza della Sig-
noria en de openbare plekken nabij de Uffizi. Het systeem i
gevoelig dat het een toeristenarm van een vliegende duif kan
onderscheiden. Een vereniging van industriëlen heeft
project 200.000 gulden geschonken.
^rta» Een moderne versie van de lederen poppen die in het Indonesische schimmenspel werden ge
bruikt, is op het ogenblik tentoongesteld in de Indonesische hoofdstad Jakarta. In de poppen valt als twee
de van links de Hollandse gouverneur Jan Pietersz. Coen te herkennen naast een niet nader geïdentificeer
de Europese dame uit dezelfde periode (17de eeuw). De rechterfiguur is sultan Agung. foto»epa
Expositie Gabriëlse in Haags Museon
den haag gpd
Met een expositie van schetsen,
schilderijen en wandplaten eert
het Museon momenteel de
kunstenaar Johan Gabriëlse,
wiens werk men vooral kent uit
de schoolboeken. Maar dat zijn
tekenvermogen verder reikte
dan die rolbevestigende illustra
ties bewijst de tentoonstelling
'Johan Gabriëlse, tekenaar van
Indië', die tot eind augustus
duurt.
De opening in het Haagse
Museon was begin deze maand
vooral een emotionele familie
reünie. De inmiddels hoogbe
jaarde kinderen van de kunste
naar hadden sinds 1948 niet zo-
Veel werk van hyn vader sa-
mengezien. Vooral de nooit eer
der vertoonde kamptekeningen
riepen heftige emoties op.
Het werk van de geboren
Zeeuw Johan Gabriëlse (1881-
1945) was in zijn beginjaren nog
vredelievend en huiselijk. Vanaf
de jaren twintig verwierf de
kunstenaar vooral faam met
zijn educatieve projecten, die
hij' maakte voor de firma Wol
ters. Zo leverden zijn talloze Ot
en Sien-achtige illustraties een
vrolijke bijdrage aan de school
boekjes van de uitgeverij.
Dikwijls stond voor de onschul
dige plaatjes als moeder en
dochter in de keuken en een fa
milie rond de eettafel de familie
Gabriëlse, met twee dochters en
een zoon, model. Zoon Leus, in
middels 84 jaar oud, herkent
zichzelf in ieder jongetje op de
illustraties. Ook het interieur
van Huize Gabriëlse in Utrecht
komt duidelijk terug in het
werk.
Naast de schoolboekjes verle
vendigde de kunstenaar ook de
aardijkskundelessen met zijn
serie wandplaten, zoals 'De wa
terval bij Schaffhausen'.
Java
In opdracht van zijn werkgever
Wolters bracht Gabriëlse in
1920 een bezoek aan het toen
malige Nederlands-Indië. Sa
men met de befaamde archeo
loog Van Stein Callerfels maakte
hij een lange reis over Java,
waar hij direct i
met de inheemse bevolking. De
tekeningen uit deze periode
vormen het tweede deel van de
expositie.
„Vader hield van Indonesië,
van het land en van de mensen
die er woonden", aldus Leus
Gabriëlse. Toch zijn de tekenin
gen duidelijk soberder van aard
dan de huiselijke tafereeltjes uit
Utrecht. De kunstenaar deed
geen moeite om het armoedige
en harde bestaan van de inwo
ners te verhullen. Een uitzonde
ring op de eenvoudige schetsen
is het kleurige schilderij van de
Serimpi-danseres, dat Gabriëlse
maakte in opdracht van de Soe-
soehoenan van Solo. De brief
wisseling omtrent deze op
dracht is in het Museon ten
toongesteld. Net als de originele
wandplaten over Indië, uitge
voerd in olieverf. Na zestig jaar
in de archieven van uitgeverij
Wolters te hebben gerust, zijn
ze eindelijk tevoorschijn ge
haald voor publiek.
In 1938 keerde Gabriëlse, dit
maal met zijn vrouw, terug naar
Nederlands-Indië, om er te wer
ken, te exposeren èn om hun
zoon op te zoeken. Maar het
mocht niet zo zijn. Met het uit
breken van de Tweede Wereld
oorlog kwam er een ruw einde
aan het modelgezin. Vader,
moeder en zoon werden ieder
in een aparte interneringskam
pen geplaastst.
De kamptekeningen in het
Museon zijn door Gabriëlse ge
maakt tijdens de beginjaren,
toen de sitiuatie 'nog enigzins
draaglijk was'. De schetsen stra
len vooral verveling uit, met
veel starende, rokende mensen.
Later verslechterden de om
standigheden in het kamp aan
zienlijk, maar Gabriëlse kreeg
geen kans om die verandering
weer te geven. Na zijn familie
moest hij toen ook nog afscheid
nemen van zijn andere liefde:
de Japanners verboden hem
nog te tekenen.
Op zestien juni 1945 overleed
de kunstenaar in het kamp St.
Louis op Java, aan malaria en
dysenterie. „Als hij had geweten
dat de bevrijding zo snel zou
komen, had hij het nog wel
even vol gehouden. Maar hij ge
loofde er gewoon niet meer in."
'Johan Gabriëlse, tekenaar
van Indië (1881-1945)', tot 31
augustus in het Museon, Stad
houderslaan 41, Den Haag.
Dinsdag tot en met vrijdag van
10.00 tot 17.00 uur, op zaterdag,
zon- en feestdagen van 12.00 tot
17.00 uur. Op maandag geslo
ten. De toegangsprijs vqor vol
wassenen en oudere kinderen
bedraagt vijf gulden, jonge kin
deren en houders van een 65+
Pas betalen drie gulden.
zwaar onder de invloed van hun
ouders. Ook de verzuiling speel
de een grote rol. De jeugd had
een rijping nodig en met de
Beatles kwam dat pas los. Want
die hele revolutionaire jaren
zestig komen niet uit de lucht
vallen. Rock roll en alles wat
daar omheen hing, heeft dat op
gang gebracht."
Nozems
De nozems, jongens in leren
jekkies die met hun brommers
wat op straat rondhingen, ont
dekten de gitaar bij de Indo
bands en gingen ermee aan de
slag. „Ze bleven covers zingen
totdat de Beatles kwamen. Die
jongens schreven eigen werk.
Dat was nieuw. Hier werd dat
ook opgepikt en vanaf 1965 kun
je stellen dat de Nederlandse
popmuziek volwassen werd. De
Tielman Brothers zijn heel be
langrijk geweest voor de ont
wikkeling van de muziek. Het is
moeilijk te bewijzen maar ik
denk dat als de jongens hele
maal blank waren geweest ze
een grotere plaats hadden ge
kregen in de geschiedenis."
Rock roll in rood-wit-blauw
is uitgegeven bij Jan Mets. Het
maakt deel uit van de publica
tiereeks van het Poparchief Ne
derland. Eerder verscheen Ha
ring en Hawai. De boeken kos
ten 29,90.
„Die revolutionaire jaren zestig komen niet uit de lucht vallen. Rock
roll en alles wat er omheen hing, heeft dat op gang gebracht," vertelt
maatschappijhistoricus Rob Labree. foto loek zuyderduin
RECENSIE LI DY VAN DER SPEK
Concert: in de Internationale Zomerorgel-
serie: Michelle Lederc op het Van den
Heuvelorgel met werken van o a. Coche-
Gisteravond was al weer het
derde concert in de Zomeror-
gelserie 1993 op het Van den
Heuvelorgel in Katwijk. Publiek
en organisatoren mochten zich
ook dit jaar verheugen op de
komst van de fameuze Franse
organiste Michelle Leclerc. Zij is
als enige in het bezit van een
grote 'betoverende' improvisa
tie over 'Alouette, gentille
alouette' van de grote Parijse
organist en improvisator Pierre
Cochereau (1924-1984). Deze
muziek kan in Nederland alleen
op het Van den Heuvelorgel
worden uitgevoerd vanwege de
volledige uitbouw van vulstem-
men en tongwerken.
Deze primeur was ongetwij
feld verrassend, maar betove
rend zoals stond aangekondigd?
Een thema waarin de bekende
'leeuwerik' nauwelijks meer te
rug te vinden is (dat is op zich
zelf géén punt) met negen vari
aties op dit gegeven. Ik vraag
me af in hoeverre Cochereau de
inhoud van de woorden heeft
laten meespelen in z'n compo
sitie, voor mij althans leek deze
'gentille alouette' meer op een
olifant met ontzettend grote
stampers zoals in de finale, of
op een schokkende ossewagen,
zoals in de vierde en vijfde vari
atie. Eigenlijk vond ik het zeer
lichtvoetige, bijna jazzy eerste
en het dansende zesde deel het
leukst. Want ook als je helemaal
niet aan alouettes denkt maar
voor mijn part aan olifanten
dan nóg werd de grens van een
aanvaardbaar fortissimo over
schreden en kan men terecht
gaan twijfelen aan de metaal
harde klank van het Van den
Heuvelorgel, hoe virtuoos ook
bespeeld.
LONDEN GPD
Zelfs de meest verstokte criticus
in het Londense theatermekka
West End fronste zijn wenk
brauwen van verbazing. De
spectaculaire musical 'City of
Angels' blijft voorlopig nog te
zien in de Britse hoofdstad,
hoewel twee weken geleden be
kend werd gemaakt dat de show
in augustus zou stoppen. Flet
publiek, dat het in eerste in
stantie massaal liet afweten,
kwam na het nieuws over de
sluiting direct in actie. Lange
rijen liefhebbers voor de kassa's
van het Prince of Wales-theater
waren het gevolg.
„Dit is nog nooit eerder ge
beurd", zegt een kenner van de
West End-geschiedenis. „Het is
de eerste keer dat het einde van
een musical wordt aangekon
digd en een paar weken later
weer wordt ingetrokken." Dat
het publiek alsnog massaal naar
de voorstelling wil, wijt hij aan
de vele verhalen in de media
over de sluiting. Daarin werd
nog eens melding gemaakt van
de enthousiaste kritieken op
'City of Angels'.
kend. Volgens commentatoren
in Engelse dagbladen ligt dat
vooral aan de recessie. Maaf
ook de Gershwin-musical 'Cra-
ty of Angel;
r een show
iek al ken-
schreef The Daily Tele-
De show
Coleman, in
kend van
leefde in d
Angels'
Tony's
componist Cy
in ons land vooral be-
'Sweet Charity", be-
december 1989 zijn
op Broadway. 'City of
erd bekroond met zes
de hoogste theateron
derscheiding in Amerika. In
Londen ging de musical op 30
maart van dit jaar van start. De
critici reageerden uitermate en
thousiast.
Toch liep het publiek niet
warm voor de produktic, waar
aan dagelijks zo'n honderd
mensen hun brood verdienen.
Uitverkochte zalen heeft de
Britse 'Angels'-musical niet ge-
graph.
'City of Angels' zou voortijdig
moeten sluiten omdat de verlie
zen al opgelopen waren tot 5
miljoen gulden. Overigens ver
keren meer musicals in West.
End in de problemen. 'Kiss of a
spider woman', de eveneens
luid bejubelde produklie van
John Kanderen Fred Ebb, draait
in het Shaftesbury Theatre voor
slechts halfvolle zalen. Alleen
voor 'The Phantom of the Ope
ra' en 'Sunset Boulevard', beide
van Andrew Lloyd Webber,
staat het publiek nog dagelijks
in de rij.
Op Broadway spelen zich
soortgelijke taferelen af. Meer
voudig Tony-winnaar 'The Will
Rogers Follies', ook een musical
van componist Cy Coleman,
zou er nog deze zomer van het
toneel gehaald worden. Twee
jaar lang trok de show volle za
lm Als gevolg van de recessie
zakte de kaartverkoop de laatste
maanden fors in, waardoor de
succesvolle musical te maken
kreeg met grote verliezen.
In een poging het tij te keren,
stelde produce
bc-
schikbaa WÊ&I
een tijdje overeind te houden.
Ook de directie van het Palace
Theatre, waar de show te zien
is, kwam met extra geld over dé
brug. Of deze steunbetuigingen
voldoende zijn 0111 'The Wil! Ro
gers Follies' op Broadway re
houden, is nog de vraag.
amsterdam» gpd
De poppenkast op de Dam bestaat 100 jaar. Een
eeuw geleden kreeg Janus Cabalt als eerste ver
gunning voor het spelen van poppenkastvoorstel
lingen in het hartje van Amsterdam. Het stand
beeld van Naatje was koud van het centrale plein
verdwenen of Jan Klaassen en Katrijn namen haar
plaatsin.
Anno 1993 staat poppenspeler Wim Kerkhove
met zijn volkshelden op de Dam. Zijn poppen
theater Pantijn speelt er van april tot oktober op
de middagen dat de kinderen vrij van school zijn.
Elke woensdag- en zaterdagmiddag, tenzij het
slecht weer is of de ambtenaren acties voeren. In
de zomervakantie zie je hem dagelijks met de
mansbak rondgaan. Kerkliove: „Ik moet mansen,
anders kan ik niet rondkomen. De stad Amster
dam legt de basis, betaalt mijn overheadkosten
en dank zij het mansen kan ik van het poppen
spel rondkomen. Ik streef naar een vast theater in
de Sint Pieterspoortsteeg, een zijstraatje van de
Nes. Dal moet 60 kinderen kunnen herbergen.
Maar ik blijf daarbij op de Dam spelen."
Zoals op het grote toneel actualiseert Wim
Kerkhove de voorstellingen. I lij haalt lans confic
ten naar deze tijd: behandelt de kraakbeweging of
een multicultureel feest. Voor de voorstelling
Sloophamer BV gooit Wim de punkpop Jantje
Klaassen in de strijd. Aan de vertrouwde figuren
Jan Klaassen, Katrijn, de Dood fan Pierlala, de
veldwachter, buurman Boef. de duivel, de gene
raal en de grote zeekakelobbes zijn verder neef
Kadagöz. en 1 lacivad toegevoegd. Twee figuren uit
het Turkse schimmenspel. Kerkhove: „Dat is be
wust gebeurd, vanwege de migranten. Ik spreek
een paar woorden Turks en Arabisch: 'Merhaba'
en 'A salam Aleiküm'.
Spiegel
Als de poppenkast een spiegel wil zijn van deze
tijd moeten er natuurlijk emigranten in. Niet met
negatieve eigenschappen. De personages staan in
dezelfde verhoudingen tol het gezag als Jan
Klaassen en Katrijn. Neef Kadagöz. heeft dezelfde
inden, bij voorbeeld de huisjesmelker. D
de als tegen
elf-
Kerkhove: „Kadagöz komt met zijn spulletje:
de poppenkast in en lan Klaassen vraagt hem:
'Wat is er gebeurd'? 'Ik ben op straat gezet'. 'O',
zegt Jan, 'Dat is me zo vaak overkomen'. Op den
duur worden Jan Klaassen en Kadagöz min of
meer vrienden van elkaar. Ze zijn beiden schel
men en gaan elkaar zelfs voor tie gek houden."
Jan Klaassen en Katrijn zijn universeel. Wiiu
Kerkhove: „Ik heb door Polen, Oostenrijk, Italië,
Portugal, Suriname en Australië gereisd maar
overal zijn de verhalen die we ook iji Nederland
kennen. De mensen pakken het op, herkennen de
spelletjes maar hebben daar hun eigen begrippen
en namen voor: in Australië helen Jan Klaassen
en Katrijn bij voorbeeld Punch ludy."
