Drinkwater
Londen gaat
door tunnel
Feiten &Meningen
'Niet bang voor de dood, wel om kreupel te worden'
Geld verdienen aan echtscheiding
VRIJDAG 23 JUL11993
Diep onder Londen, ont
trokken aan het oog van
persfotografen en camera-
lieden, wordt de laatste
hand gelegd aan een tun
nel die de zo geruchtma
kende Kanaaltunnel volko
men overschaduwt. Tach
tig kilometer lang en breed
genoeg voor een Londense
'black cab', zal de tunnel
straks zes miljoen Londe-
naren van drinkwater voor-
CORRESPONDENT
Park Lane, zes uur 's avonds.
Zes rijen auto's bewegen zich
stapvoets richting Marble Arch,
en zes rijen gaan in tegengestel
de richting, naar Hyde Park
Corner. Samen twaalf rijen, een
duizendtal voertuigen, een veel
voud aan inzittenden. Gedach-
tenloos passeren zij een ver-
keerseiland, dat bedekt is met
een goed onderhouden gazon
netje. Vrijwel niemand weet wat
zich onder dat anonieme gras
veldje uitstrekt: een 12 meter
brede, 40 meter diepe schacht
die eindigt in 's werelds langste,
door mensen gegraven onder
grondse rivier.
Er zijn in Londen twaalf van die
schachten, alle aan het oog ont
trokken. Eikervan zal vanaf vol
gend najaar een agglomeratie
ter grootte van de stad Eindho
ven van drinkwater voorzien.
Uit de ondergrondse rivier zal
dagelijks 1,3 miljard liter water
omhoog worden gepompt, ge
noeg om de Royal Albert Hcill
acht keer mee te vullen.
De werkzaamheden aan het
drinkwaterproject, begonnen in
1987, zijn inmiddels bijna vol
tooid. De eigenlijke tunnel
kwam in maart al gereed, maar
de bekabeling ervan en de In
richting van de computercentra
laten nog op zich wachten.
Niettemin zal de opening van
de tunnel, gepland in het najaar
van 1994,21 maanden eerder
zijn dan oorspronkelijk was
voorzien. En anders dan bij de
Kanaaltunnel zijn de kosten
binnen de oorspronkelijke be
groting, 250 miljoen pond, ge
bleven.
Victoriaans
Het idee werd in 1985 geboren,
Victoriaanse tijd aangevoerd
door een twintigtal gietijzeren
pijpleidingen die in diameter
varieerden van 75 centimeter
tot 1,5 meter. Voordat het water
omhoog kon worden gepompt
naar de leidingnetten vlak on
der de oppervlakte, was echter
al bijna een kwart verloren ge
gaan. De oorzaak: lekkages.
Acht jaar geleden begon het be
sef door te breken dat radicale
maatregelen geboden waren.
Sinds de eeuwwisseling was de
vraag naar water in Londen
jaarlijks met een procent toege
nomen, en het was duidelijk dat
die vraag tot ver in de volgende
eeuw zou blijven stijgen. Tha
mes Water, het Londense wa
terleidingbedrijf, liet een onder
zoek doen naar de mogelijkhe
den.
De meest voor de hand liggende
oplossing leek reparatie en uit
breiding van het bestaande,
Victoriaansedistributiestelsel.
Maar die gedachte werd al snel
verworpen. Herstelwerkzaam
heden aan de vele honderden
kilometers pijpleiding zouden
het verkeer in Londen, dat toch
al niet als een speer door de
straten schiet, vooreen periode
van tien jaar nog.verder ont
wrichten. En bovendien: op veel
plaatsen in Londen was tussen
riolering, metrotunnels en
bekabeling eenvoudigweg geen
ruimte meer voor nieuwe on
dergrondse pijpleidingen.
En zo ontstond het plan voor
een ondergrondse tunnel die,
ver beneden de oppervlakte,
Londens drinkwater zou bevat
ten: een ondergrondse rivier ei
genlijk, in de vorm van eeri cir
kel. De tunnel zou op een aantal
plaatsen worden gevoed met
drinkwater, dat elders door
schachten omhoog zou worden
gepompt naar het bestaande
stelsel van waterleidingen. Nog
steeds zouden de oude, gietijze
ren pijpleidingen moeten wor
den gebruikt (voor de andere
zes miljoen Londenaren), maar
de waterdruk hierin zou veel la
ger zijn en derhalve ook het ver
lies door lekkages.
'Mol'
De eigenlijke werkzaamheden
begonnen in 1987 met het gra
ven van een aantal schachten.
In elk van die schachten werd
een graafmachine, de 'mol'
neergelaten alsmede een loco
motief met tien wagons
aanvoer van tunnelsegmenten
en de afvoer van grond.
De constructie van de tunnel ir
STANDPLAATS ROME
Brood en bestek
Londens geheime tunnel. Uit het 80 kilometer lange drinkwaterkanaal zal in 1994 dagelijks 1,3 miljard liter water omhoog worden gepompt.
de
de waterdichte Londense klei
was tamelijk eenvoudig. Achter
de graafmachine werden tel
kens zeven betonnen segmen
ten tot een ring geassembleerd,
segmenten die door de druk
van de klei bijeen worden ge
houden. De ruimte tussen de
ringen werd vervolgens met vul-
specie (een substantie die uitzet
door contact met water) water
dicht gemaakt.
Zolang de 'mollen' zich door de
klei een weg konden banen, kon
de aanleg van de tunnel vorde
ren met een snelheid van 200
meter per week, maar op som
mige plaatsen kwamen de tun
nelbouwers voor onaangename
verrassingen te staan. Om bene
den alle bestaande metrotun
nels te blijven, moest de water
tunnel op de 'bodem' komen te
liggen van de brede laag klei
waarop Londen is gebouwd.
Daar begint een laag van water-
doorlatend zand, die echter
door geologische onregelmatig
heden op sommige plaatsen in
de kleilaag piekt.
Op een van die plekken, in
Zuid-Londen, raakte de 'mol' de
zandlaag, met als gevolg dat de
tunnel over een afstand van drie
kilometer volliep met water.
Een nieuwe schacht moest ge
graven worden, waarvoor diep
gevroren pekel naar beneden
werd gebracht. Op deze wijze
werd het water bevroren, waar
na de bouwers de betonnen
tunnelsegmenten door water
dichte gietijzeren delen konden
vervangen.
Voordelen
De tunnel heeft een aantal
voordelen boven de klassieke
pijpleidingen die overal elders
ter wereld worden gebruikt, zegt
Thames Water. Het eerste voor
deel is, dat de tunnel volkomen
gevrijwaard is van lekkages
doordat hij vrijwel overal in de
waterdichte kleilaag ligt. Het
andere pluspunt is een lagere
energierekening.
Het water wordt de tunnel inge
leid vanuit een vijftal boven
grondse installaties waar rivier
water (uit de Thames en de Lea)
gezuiverd wordt. Omdat de tun
nel echter zo diep onder de
grond ligt, valt het water er met
zo'n kracht in, dat pompen
overbodig wordt. De zwaarte
kracht is voldoende om het wa
ter met de snelheid van een ge
middelde rivier door de 80 kilo
meter lange tunnel te voeren,
een besparing van ten minste 3
miljoen gulden per jaar.
Elke schacht heeft een onbe
mande computerkamer, van
waaruit informatie wordt ge
zonden naar het computercen
trum in Hampton (Zuidwest-
Londen). Die informatie betreft
stroomsnelheid en watervolu-
foto cees
me van de 'rivier' ter plekke.
Deze meetresultaten worden in
de centrale 'verwerkt' en gaan
terug naar de onbemande com
puterkamer in de vorm van op
drachten als: stop de pompen,
vertraag ze, start ze op.
„Als er te veel water door de
tunnel stroomt, kan dat beteke
nen dat een van de pompen in
een schacht moet worden stil
gelegd", zegt John Batchelor,
een van de ingenieurs. „Het is
essentieel dat watervolume en -
druk goed gedoseerd worden. Je
moet niet vergeten dat je vanuit
een hypermodern systeem wa
ter onder grote druk in een hon
derd jaar oud waterleidingnet
perst".
Zelfs een journalist in Rome
heeft wel eens écht iets te vie
ren, en dus, zoals een goed Ro
mein betaamt, op naar een écht
goed restaurant, waar de vis
(vrijdag!) net zo adembene
mend is als het uitzicht over de
Tiber en de volkswijk Trasteve-
Het wordt niets. Ristorante
Consolini all'arco diSan
Lcizzaro, hooggelegen op de
Aventijn, een van Rome's zeven
heuvelen, heeft twee prachtige,
boven elkaar gelegen terrassen
en een groot aantal obers op
leeftijd, in livrei. Een combina
tie die niet blijkt te werken
althans niet volgens de snelle
bedrijfsleider met draadloze te
lefoon. We krijgen plaatsen toe
gewezen op het bovenste terras,
maar ver van de balustrade, dus
niks geen uitzicht. Op een soort
uitstulping, twee treden hoger
gelegen, staan echter vier lege
tafels. „Nee, die gebruiken we
pas als het helemaal vol is",
antwoordt de bedrijfsleider.
„Het is voor onze obers een te
grote aanslag op hun conditie
om elke keer naar dat terras te
klimmen".
In zo'n geval vertrek je dus weer
en sluit je je overtuigd aan bij
het koor van mensen (Italianen
en buitenlanders) dat de Ro
meinse restaurants vervloekt.
Even maar, want er zijn in de
Eeuwige Stad honderden plaat
sen waar je voortreffelijk eet en
zelfs correct wordt bediend.
Dat er iets mis is met veel res
taurants in Rome staat echter
buiten kijf. De menu's zijn vaak
onvolledig, slecht te lezen en
niet bij de ingang van het res
taurant te vinden. De prijzen
fluctueren te sterk, de bediening
kan 'boers' zijn en dan is er het
regiment van onduidelijke, bij
komende kosten die vooral de
toerist, die toch al gaat zitten
met het idee afgelegd te wor
den, bij het afrekenen verleidt
tot discussies met de ober.
De meest controversiële posten
zijn 'servizio' (een percentage
voor de bediening) en, vooral,
'pane e coperto', een bedrag,
variërend van drie tot tien gul
den, dat elke persoon betaalt
voor het gebruik van de zaken
waarmee de tafel is bedekt (co
perto) ofwel het tafelkleed,
bestek, borden, glazen en het
mandje met brood (pane).
Waarom? Niemand, en zeker
niet de restauranthouder, weet
een verklaring te geven. Het
meest plausibel is, dat in een
ver verleden de coperto in reke
ning werd gebracht in de drink-
gelegenheden, de 'osterie', op
het moment dat de klanten eten
begonnen mee te nemen en de
barman borden en bestek ter
beschikking stelde. Traditie dus,
en die is er om in ere gehouden
te worden.
Maar er rijst verzet tegen deze
archaïsche belastingheffing. De
directeur van de prestigieuze
gastronomische uitgeverij
'Gambero Rosso', Stefano Bo-
nilli, wil dat de Romeinse res
taurants Europees worden en
de 'pane e coperto' overboord
zetten. „Als je brood en bestek
in rekening brengt, waarom dan
niet de huur van het pand en
het verbruik van gas en licht?",
zo verwoordt hij de gedachten
van ons allemaal.
Gebruikmakend van de crisis in
de horeca dit jaar een terug
gang van 30 procent heeft hij
200 van de 2000 restaurants
'om' weten te krijgen. Mis
schien niet veel, maar de eerste
bres is geslagen, aldus Bonilli.
De restaurants zijn te herken
nen aan een bord met daarop
een paard en een ruiter die een
vork in zijn hand heeft. De tekst
'Hospites sacri sunt' garandeert
dat in het restaurant de gast
heilig is en hij dus een correcte
bediening krijgt en een reke
ning zonder trucjes. Uit eten
gaan wordt dus goedkoper?
Nou nee, dat niet. De pane e
coperto wordt verrekend in de
prijzen van de gerechten. Ook
de Romeinse Glasnost heeft,
juist ja, zijn prijs.
EELCO v/d LINDEN CORRESPONDENT
Elfjarig meisje schreef dagboek over leven in Sarajevo
SARAJEVO «SAMIRKRILIC
BELASTING BELICHT
Er lopen in Nederland veel ad
viseurs rond die een goede bo
terham verdienen met het rege
len van echtscheidingen. Er is
zelfs sinds kort een vakblad:
Echtscheiding-bulletin. Maar
ook mensen die gaan scheiden
weten door hun zaakjes goed te
regelen soms een slaatje uit de
echtscheiding te slaan.
De verliezende partij was dit
keer de fiscus. Die had het na
kijken omdat de Hoge Raad toe
stond dat bij een scheidend
echtpaar de man zijn huis vrij
van overdrachtsbelasting over
droeg aan zijn vrouw.
Een leuke truc, want normaal
moet in Nederland zes procent
overdrachtsbelasting worden
betaald bij overdracht van een
huis. Maar er zijn uitzonderin
gen. Zo is er geen overdrachts
belasting verschuldigd, als men
in algemene gemeenschap van
goederen is gehuwd en als bij
de echtscheiding het huis aan
een van de echtgenoten wordt
toegedeeld. Trouwt men echter
op huwelijkse voorwaarden,
dan kan dit problemen opleve
ren. Man en vrouw kunnen dan
namelijk aparte vermogens
hebben. Gevolg: als bij echt
scheiding het huis dat op naam
van de man staat aan de vrouw
wordt toebedeeld, moet over
drachtsbelasting worden be
taald. Dat kan in het vervolg
echter worden omzeild met
instemming van de Hoge Raad.
Bij de zaak waarover de Hoge
Raad zich boog, lagen de feiten
als volgt. Een man en een vrouw
trouwen in 1970 onder huwe
lijkse voorwaarden. Hierbij
wordt elke gemeenschap van
goederen uitgesloten. In 1981
koopt de man een huis. Ruim
vijftien jaar na de echtverbinte
nis wordt het huwelijk slechter
en besluit het paar te gaan
scheiden. In oktober 1987 stapt
het echtpaar naar de rechter en
deze spreekt net echtschei-
dingsvonnis uit. Dit betekent
echter nog niet dat het huwelijk
officieel is beëindigd. Hiervoor
moet eerst het vonnis worden
ingeschreven in de registers van
de burgerlijke stand.
De vrouw is nogal aan het
huis gehecht en het echtpaar
spreekt af, dat de vrouw het
huis na de scheiding mag heb
ben. Vervolgens gaat de man
met zijn belastingadviseur pra
ten. Deze heeft goed en slecht
nieuws. Het slechte nieuws is,
dat bij de overdracht van het
huis aan de vrouw overdrachts
belasting is verschuldigd; het
duo was immers onder huwe
lijkse voorwaarden getrouwd.
Vervolgens opent de adviseur
zijn trucendoos: 'Waarom ver
anderen we de huwelijkse voor
waarden niet in een algemene
gemeenschap van goederen?'
Dan hoeft bij de overdracht van
het huis namelijk geen over
drachtsbelasting te worden be
taald.
Aldus geschiedt. In november
1987 worden de huwelijkse
voorwaarden omgezet in alge
mene gemeenschap van goede
ren en een maand later wordt
het echtscheidingsvonnis inge
schreven in de registers van de
burgerlijke stand en is het hu
welijk officieel ten einde. De op
zet lijkt geslaagd: zonder belas
tingheffing kan het huis aan de
vrouw worden toebedeeld.
De fiscus vond echter, dat
hier sprake was van wetsontdui
king en er volgde een rechts
zaak. Het gerechtshof te Am
sterdam vond de truc in strijd
met doel en strekking van de
wet en gaf de fiscus gelijk. De
Hoge Raad keurde de truc ech
ter wel goed.
Fiscale wetenschappers heb
ben op dat laatste oordeel met
gemengde gevoelens gerea
geerd. Eigenlijk kunnen ze niet
goed begrijpen waarom er bij
deze truc geen sprake is van
wetsontduiking; het is toch een
duidelijk voorbeeld van het wil
lens en wetens ontgaan van be
lasting. Belastingadviseurs kun
nen zich echter in hun handen
wrijven. Hun trucendoos is im
mers uitgebreid met ee'n gloed
nieuw (goedgekeurd) artikel.
Zlata Filipovic begint haar dag
boek op haar elfde verjaardag.
Op drie december 1991 is het
nog vrede in Sarajevo en Zlata
pent over de dagelijkse avontu
ren van een puber in wording;
naar school gaan, sleeën in de
bergen, pesterijen in de bio
scoop door vriendjes.
Nu is ze 12 jaar en is haar dag
boek gepubliceerd. De toon is
in de loop van het jaar veran
derd. Het is een kroniek van ter
reur, oorlogen dood geworden.
6 april 1992: „Niets en nie
mand hier is nog goed bij zijn
hoofd. Ze schieten op mensèn
vanaf het dak van het Holiday
Inn. Ik hoor geen schoten meer
rond het huis. Klop, klop. Ik
klop op het hout voor geluk."
Op 6 april begint de belegering
van de Serviërs rondom de heu
vels van Sarajevo. De oorlog in
Bosnië is dan al bijna een
maand een feit. Zlata schrijft:
21 april 1992: „Overal vallen
granaten. Menseh en kinderen
worden gedood. Overal schie
ten. We zullen de nacht in de
schuilkelder doorbrengen. In
mijn knapzak stop ik koekjes,
vruchtesap, speelkaarten en an
dere dingen. Ik hoor kanonnen
en andere schietdingen."
Kort geleden werd het dagboek
van Zlata gepresenteerd. Het
Medjunarodni Centrum voor
Vrede, dat zichzelf omschrijft
als een onafhankelijk van de
moslimregering opererende an
ti-oorlogsbeweging. drukte
tweeduizend kopieën van het
boekje; reprodukties van Zlata's
handschrift en tekeningen.
20 mei 1992: „Ik lees het Dag
boek van Anne Frank en ik her
inner mij lang niet samen te
zijn geweest met mijn dagboek.
Op 7 mei viel een bom in het
park. Selma verloor een nier en
moest in het ziekenhuis blijven.
NINA DOOD. Een stuk granaat
in haar hersenen. Ik zal een
bloemenvaas voor Nina teke
nen, die dood is gegaan in deze
afschuwelijke oorlog." Aan het
begin van het dagboek is de
vaas getekend, met daarin zes
bloemen.
Via een leraar van Zlata op een
geïmproviseerde school kwam
haar boekje in handen van het
Medjunarodni Centrum. De
vergelijking met het Dagboek
van Anne Frank ligt voor de
hand. Tijdens de presentatie za
terdag zei Zlata tegen de vol
wassen aanwezigen: „Ik voel
mij als een zwemmer die geen
zin heeft het koude water in te
gaan, maar-gedwongen wordt te
springen. Ik ben verrast, droe
vig, ongelukkig en bang welke
kant ze mij dwingen op te
zwemmen. Ik hield van mijn
kinderjaren. Het waren warme
jaren, gelukkige jaren. Zo voel
den alle kinderen het hier, voor
dat de jeugd werd vernietigd".
Zlata is enig kind. Vader is ad
vocaat en moeder apotheker.
Als begin maart de barricades in
de straten van Sarajevo ver
schijnen, schrijft ze over de gra
naatbeschietingen, de nachten
in de schuilkelder en het vertrek
van vrienden met de evacuatie
konvooien.
27 mei 1992: „Een slachtpartij.
Gruwelijk. Dat is de beschrijving
van de Vaso Miskinstraat van
daag. Twee granaten vielen in
de straat en een op de markt.
En mijn mama was zo dichtbij.
Ze rende naar het huis van
grootmoeder. Papa en ik wer
den gek omdat ze zo lang weg
bleef. Papa besloot naar het zie
kenhuis te gaan, maar even la
ter zagen we haar over de brug
rennen. Ze trilde toen ze deur
binnenkwam. Ik heb dode men
sen gezien, zei ze."
Het dagboek van Zlata is ook in
het Engels vertaald. Zelf wil Zla
ta graag journaliste worden om
te schrijven over hoe mensen
leven en om over hun overle-
vingsstrijd te verhalen.
16 juni 1992: „Ons weekend
huis in Dobrosevici is verbrand.
De afgelopen zomer waren we
nog daar. Alles verbrand. Onze
buren Ziga, Meho en Becir zijn
gedood. Het huis van de dokter
ook. Een hoop mensen zijn ge
dood."
15 september 1992: „Een jon
gen van onze schrijfgroep is
dood. Een granaat viel voor zijn
huis. Zijn naam was Edin en hij
was een vluchteling uit Grba-
vica. Mijn God, wat gebeurt
hier?"
10 oktober 1992: „Vandaag is
een fijne dag voor onze familie.
We brachten een kleine kachel
naar onze flat. Zo fijn. Zo warm.
Mama en papa en ik namen een
lekker bad. Van regenwater dat
we verzameld hadden."
Zlata is niet bang om dood te
gaan. „Ik heb meer angst om
kreupel te worden", zegt ze.
Twee kinderen uit de Bosnische hoofdstad Sarajevo die zichzelf moeten zien te handhaven in het oorlogsge
weld. Zlata beschrijft in haar dagboek het leven van de jeugd in de door geweld verscheurde stad. foto epa
