ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Een zwarte
heiland met
PR-talent
ZATERDAG JU 1993
Nelson Mandela
wordt morgen 75
Morgen wordt Nelson Man
dela 75 jaar. Sinds zijn vrij
lating uit de gevangenis, pre
cies drieëneenhalf jaar gele
den, is hij met zijn 'mede- en
tegenspeler', president F. W.
de Klerk de hoofdrolspeler in
wat ook wel de 'onderhan
delde revolutie' wordt ge
noemd. Vooral dankzij hun
inspanningen lijkt Zuid-Afri
ka van de door iedereen ver
foeide apartheidsstaat 'een
echte on-raciale democratie
te worden. Nelson Mandela
zal vrijwel zeker de eerste
zwarte president van het
land worden, op een leeftijd
waarop een ander al ruim
met pensioen is. Voor het zo
ver is, zal hij echter eerst het
ANC voor een nieuwe crisis
moeten behoeden. De strijd
om zijn opvolging is name
lijk al begonnen.
Juni 1990. Nelson Mandela, nog geen halfjaar vrij en nog in gezelschap van Winnie, wordt bij zijn bezoek aan Nederland toegejuicht door een enthousiaste menigte op het Amsterdamse keidseplein.
N NUUSENBURG
Op Tweede Paasdag 1990 werd in
Londen een popconcert gegeven
ter ere van ANC-leider Nelson
Mandela. Twee jaar eerder waren de grote na
men van de toenmalige popscene ook al naar
het Wembleystadion getogen om zijn zeven
tigste verjaardag muzijcaal te omlijsten. Man
dela kon de aubade toen niet in ontvangst ne
men, omdat hij nog de 'beroemdste politieke
gevangene ter wereld' was. Maar deze keer,
twee maanden na zijn vrijlating, kon hij zelf
de groepen, zangers en zangeressen zien en
horen die hem destijds hadden toegezongen.
Niemand weet of de kennismaking met de
fine fleur van de pop hem was bevallen, maar
gezien zijn conservatieve voorkeuren is het de
vraag of het gestamp van bijvoorbeeld UB 40
hem zeer heeft kunnen bekoren.
Er waren ook allerlei coryfeeën uit de strijd
tegen de apartheid present om Mandela te
eren. Uit hun bijdragen rees een figuur van
bovenmenselijke goedheid en heroïek op, die
in zijn eentje de apartheid de nekslag had toe
gediend. Ook dat kan hem maar matig zijn
bevallen. Mandela is ijdel zoals de meeste po
litici, maar hij is te zeer een aristocraat om zo
iets vulgairs ais persoonsverheerlijking te kun
nen waarderen.
Heiland
De Amerikaanse politicus/dominee/stuntman
Jesse Jackson mocht ook een duit in het zakje
doen en stelde zijn critici ook toen weer niet
teleur. Tweeduizend jaar geleden was Christus
gekruisigd, aldus dominee Jackson, maar nu
mochten we een nieuwe heiland begroeten.
Zijn naam: Nelson Rolihlahla Mandela. Deze
alle goed smaak tartende aanbidding moet
het lijdend voorwerp zeer tegen de borst zijn
gestuit.
Mandela hoeft niet bang te zijn dat zijn
75ste verjaardag met een vergelijkbare orgie
van adoratie wordt gevierd. Hij zal ongetwij
feld in het zonnetje worden gezet en lofredes
moeten aanhoren, maar de kwast zal niet te
diep in de stroop worden gedoopt. Want ruim
drie jaar na zijn vrijlating is het iedereen wel
duidelijk dat Mandela een man van bijzonde
re allure is, („Zo'n man maak je een keer in je
leven mee", aldus de nuchtere leider van de
Democratische Partij, Zach de Beer) maar dat
hij ook zijn fouten heeft.
Toen Mandela op 11 februari 1990 na een
gevangenschap van bijna 28 jaar werd vrijge
laten, torste hij een enorme last mee. In die 28
jaar was hij een legende geworden, die de
echte Mandela volledig had overwoekerd. In
de townships was hij de zwarte messias, die
de zwarte massa's zou verlossen van de apart
heid. Voor veel blanken was hij na de jaren
lange propaganda van Pretoria een 'terrorist
en communist', die het gemunt had op hun
bezittingen en hen zou dwingen onder het juk
van een zwarte dictatuur te leven.
Deze verwachtingen zijn natuurlijk niet uit
gekomen. De zwarten stelden vast dat Man
dela geen verlosser is en dat veertig jaar apart
heid niet door één man kan worden wegge-
vaagd. De blanken merkten vrijwel onmiddel
lijk na zijn vrijlating dat verzoening tussen
blank en zwart boven aan zijn agenda stond.
Scherpzinnig
Mandela bleek wel een scherpzinnig politicus.
Tijdens de laatste jaren van zijn gevangen
schap was hij al tot de slotsom gekomen dat
het ANC de gewapende strijd tegen het blanke
minderheidsregime nooit kon winnen. Daar
voor zat het bewind te stevig in het zadel en
was het militaire apparaat te machtig. Alleen
via onderhandelingen kon een einde gemaakt
worden aan de apartheid. Rond dezelfde tijd
kwam de regerende Nationale Partij tot de
ontdekking dat de apartheid als systeem had
gefaald, en dat de Afrikaner alleen kon overle
ven als er een politieke oplossing voor de cri
sis kon worden gevonden. Dat betekende on
derhandelen met de grootste zwarte opposi
tiebeweging, het ANC.
De man die dat moest doen, was president
F. W. de Klerk. De Klerk is in tegenstelling tot
zijn voorganger P. W. Botha, die het land re
geerde als een huistiran, een modem politi
cus. Hij is pragmatisch, flexibel en een groot
meester in de public relations. In hem had
Mandela een gelijkwaardige partner voor de
gigantische taak die wachtte: de schepping
van een nieuw, non-raciaal, democratisch
Zuid-Afrika.
De relatie met De Klerk is lang geromanti
seerd. Mandela noemde hem een 'integer
man' met wie je zaken kon doen en de media
suggereerden zelfs dat de band meer dan za
kelijk, zelfs vriendschappelijk was. De heren
zouden behalve over staatszaken ook regel
matig van gedachten hebben gewisseld over
de zorgen die kinderen kunnen geven en el
kaar kiekjes van de kleinkinderen hebben ge
toond. Dit beeld bleek al snel te rooskleurig
om ooit waar te kunnen zijn geweest. Mande-
la en De Klerk mogen dan samen aan een klus
zijn begonnen, ze hebben tegenstrijdige be
langen, vertegenwoordigen andere kiezers,
zijn, kortom, behalve staatslieden ook politici.
De eerste scheuren in de mythe werden in
de loop van 1991 zichtbaar en in december
van dat jaar ging zij aan flarden. Tijdens de
openingsplechtigheid van Codesa, de toen
malige codenaam van de onderhandelingen,
lanceerde Mandela een zeer felle persoonlijke
aanval op De Klerk, die de aantijgingen lijk
bleek incasseerde. In mei vorig jaar werd het
voorlopige dieptepunt in de relatie bereikt
toen Mandela De Klerk na de eerste impasse
in de onderhandelingen een 'nazi' noemde.
Liberty medal
De betrekkingen zijn sindsdien genormali
seerd, maar de politieke tegenstellingen bepa
len steeds nadrukkelijker het karakter van de
relatie. Dat ervoer de Amerikaanse president
Bill Clinton begin deze maand, toen beiden in
de VS waren voor de uitreiking van de Ameri
kaanse versie van de Nobelprijs voor de
Vrede, de Liberty Medal. Mandela weigerde
samen met De Werk en Clinton op de foto te
gaan en viel De Klerk op persconferenties
vaak scherp aan.
In een andere moeizame relatie, die met
zijn, inmiddels voormalige, vrouw Winnie,
dwong hij met zijn optredên het respect af
van de meeste Zuidafrikanen, ook van gehar
naste tegenstanders. In mei 1991 werd Winnie
wegens haar aandeel in de ontvoering en mis
handeling van vier jongens tot zes jaar gevan
genis veroordeeld. Mandela heeft haar in die
moeilijke dagen bijgestaan waar en hoe hij
maar kon. Het vonnis en de onthullingen over
zijn vrouw moeten hem zwaar aangegrepen
hebben en moeten de doodssteek voor het
huwelijk zijn geweest, maar Mandela heeft
zich nooit in het openbaar beklaagd over de
rechtsgang. In april 1992 gebeurde wat ieder
een voorspeld had: het huwelijk werd ontbon
den.
Dit privé-drama speelde zich af in wat als
het Jaar van de Verschrikkingen de Zuidafri-
kaanse geschiedenis zal ingaan. Het vastlopen
van de onderhandelingen, het geweld, vooral
de bloedbaden in Boipatong en Bisho, en de
ineenstorting van de economie dompelden
het land in een diepe depressie. In deze crisis
bleek hoezeer de top van het ANC zich van
zijn steeds militanter wordende achterban
had vervreemd. De partijtop wist niet wat er
in de townships broeide en probeerde via een
campagne van stakingen, demonstraties en
protestmarsen de band te herstellen. De radi
cale factie in het ANC, die de openlijke con
frontatie zocht met het 'regime', kreeg de
overhand. De gematigde vleugel, waartoe
Mandela moet worden gerekend, kon zich pas
weer manifesteren, toen een protesttocht te
gen het zogenaamd onafhankelijke thuisland
Ciskei in Bisho uitliep op een slachting en
duidelijk maakte dat de ramkoers van de radi
calen het land in de afgrond zou storten.
Coalitie
De gebeurtenissen in dit rampjaar hebben
aangetoond hoe moeilijk het is een beweging
als het ANC te leiden. Het ANC is een coalitie
die het hele politieke spectrum beslaat: van
conservatieve christen-democraten lot stali
nistische communisten, die elk een eigen pro
gramma hebben. Tijdens crises bedreigen de
ze stromingen die geneigd zijn tegengestel
de richtingen uit te gaan het centrum, dat
de beweging bijeen moet houden. Alleen een
leider van groot kaliber is dan in staat een
koers uit te zetten die de beweging uit het ge
vaar haalt.
Het is een tijd lang betwijfeld of Mandela
zo'n leider was. Volgens die visie was hij de
woordvoerder van wat de leiding na langduri
ge palavers besliste. Dat was, zo zei men. de
cultuur van de beweging. De leider was de
eerste onder gelijken. Dat idee schijnt niet
met de werkelijkheid te sporen. Mandela ope
reert weliswaar binnen de grenzen van de col
lectieve besluitvorming, maar domineert door
zijn krachtige persoonlijkheid zijn collega's. In
heikele kwesties raadpleegt hij een paar ver
trouwde adviseurs, van wie de andere grand
old man van het ANC, Walter Sisulu, de mees
te invloed heeft. Maar aan het standpunt van
de Madiba (leider), zoals hij in de wandeling
wordt genoemd, wordt slechts zelden getornd.
Zo'n sporadische oprisping van verzet deed
zich twee maanden geleden voor. Mandela
stelde voor om 14-jarigen stemrecht te geven.
Dat vonden de andere leiders te gortig, maar
het verwerpen van het voorstel werd met de
nodig egards begeleid.
Dankzij dit natuurlijke gezag wordt Mande-
la volgend jaar vrijwel zeker de eerste zwarte
president van Zuid-Afrika. De weg naar de
presidentiële residentie ligt open, nu de par- j
tijen die onderhandelen over de toekomst van i
het land hebben besloten dat de eerste non - j
raciale verkiezingen op 27 april zullen worden
gehouden. De gezondheid van deze voormali-
ge amateur-bokser kan geen beletsel zijn: die I
is uitstekend. Alleen het beklimmen van steile
trappen gaat hem moeilijk af.
Het enige teken dat de jaren gaan tellen, is
tot dusver niet van zijn arts gekomen, maar
van de jeugdleider van het ANC, Peter Moka-
ba. Die heeft onlangs de strijd om de opvol
ging van Mandela ontketend door de geres
pecteerde 'schaduwminister' van'BüWénland-
se zaken van het ANC, Thabo MbekWSÖ"), als
kroonprins naar voren te schuiven. Öe^-jari
ge Sisulu moet aftreden als vice-president vari
het ANC en ere-voorzitter worden. Mbeld kan
dan zijn positie overnemen en zich voorberei
den op het leiderschap.
Landsbelang
Tot nog toe gold Cyril Ramaphosa, secretaris
generaal van de organisatie, als de enige se
rieuze kandidaat voor de opvolging van Man
dela. Ramaphosa is de leider van het onder
handelingsteam van het ANC en een gezwo
ren vijand van de militante jeugdleider. De
opvolgingskwestie dreigt volgens insiders de
sfeer binnen het ANC te vergiftigen. Politiek is
er nauwelijks licht te ontdekken tussen de
gematigde standpunten van beide preten
denten, maar dat is in de strijd om het leider
schap nauwelijks van belang. Wat telt, zijn de
ambities en de steun die de kandidaten kun
nen mobiliseren. Mandela staat dus voor de
zoveelste maal voor de taak om het ANC voor
een crisis te behoeden. Niemand betwijfelt
dat hij daar in zal slagen, maar iedereen weet
dat het veel energie zaJ vergen. Energie die be
ter kan worden gebruikt. Voor het landsbelang
bijvoorbeeld.
Excuses aan
Prof. Diekstra
Bij deze herroept de redactie
van deze krant de negatieve
uitspraak over Prof. Diekstra,
gedaan in het bijvoegsel van
zaterdag 10 juli jongstleden.
De kwalificatie waarmee het
betreffende artikel begint, mist
elke bewijsgrond en is derhalve
onjuist. Het was niet de bedoe
ling van de redactie Prof. Diek
stra in eer en goede naam aan
te tasten.
REDACTIE LEIDSCH DAGBLAD
