Voor de
langsten
schiet de
wereld
tekort
Trauma's van Argentijnse vuile oorlog nog niet genezen
Extra
MAANDAG 12 JULI 1993
foto nils van houts
De Nederlandse jeugd groeit dat het
een lust is. Steeds meer jongeren to
renen boven hun ouders uit en
I steeds rrieer jongens hoeven konin
gin en vaderland niet meer te verde
digen in tijden van oorlog, omdat ze
boven de kritische grens van twee
mfeter uitkomen. Wordt daar veelal
J_niet om getreurd, bovenmatige leng
te leidt tot problemen. Wie letterlijk
met kop en schouders boven de
modale burger uitsteekt, stuit op
bedden die te kort zijn, deuren die te
i laag zijn en kleding die tekortschiet.
Om nog maar te zwijgen van de nim
mer aflatende stroom melige opmer-
kingeii die een lang mens naar het
hoofd krijgt, variërend van "is het
j koud daarboven" tot de vraag "zit je
nou ook op basketbal?"
MEICHIQR ZEEMAN
„Het is, een misverstand om te denken dat
j alleen de Nederlandse jongeren zo sterk
groeien en dat ze de langsten zijn van de
wereld," zegt professor J.C. van Wieringen,
bijzonder hoogleraar sociale pediatrie aan
de Universiteit van Utrecht. Hij is afgestu
deerd op een proefschrift over de lengte van
de mens. „Het proces van de langer wor-
I deride mens speelt in de hele geïndustriali
seerde wereld. Mensen in de rijke groepen
van Amerika en in de rest van Europa wor
den allerhaal langer. De verschillen tussen
de vergelijkbare groepen in die landen zijn
minimaal. In Hamburg hebben de school
artsen de groeigegevens gebruikt van de
Nederlandse scholieren om te kijken hoe de
groei bij hun eigen schoolkinderen zich zou
ontwikkelen. De gegevens kwamen over
een; de verschillen waren te verwaarlozen."
Statistieken
'Lang zijn' is voor een man een lichaams
lengte hebben van meer dan 1.90 meter en
voör een vrouw meer dan 1.80 meter. Uit
overzichten van het Centraal Bureau voor
de Statistiek blijkt dat er in de leeftijdscate
gorie van 18 tot 29 jaar steeds meer mensen
boyen de al genoemde grenzen uitkomen.
Acht procent van de mannen komt uit bo-
J ven de 1.93 meter. Bij de overige leeftijds
groepen loopt dat terug via 5 naar 0,6 pro
cent. Bij de vrouwen gaat het van 2,2 pro-"
j cent in de jongste groep naar 0,2 procent bij
dé öüderén.
I Ook bij de dienstplichtkeuring valt deze
I trend waar te nemen. Een vergelijking tus
sen de cijfers van 1970, 1980 en 1990 laat
zien dat er in de categorie 1.95 - 1.99 meter
een toename is van 0,8 naar 1,7 en tenslotte
2,4 procent van de gekeurden in die catego
rie. Metingen van 2 meter of meer worden
sinds 1989 niet meer bijgehouden. „De re
den hiervoor is heel simpel. Dit is gebeurd,"
i zegt voorlichter J.P.van Berkel van het mi
nisterie van Defensie, „omdat we in 1989
I een, nieuw medisch computersysteem in
gebruik hebben genomen. We registreren
nu' alleen nog dat de mensen worden afge
keurd en niet meer hoe lang ze zijn. Dat
maakt het allemaal een stuk eenvoudiger.
„Ër is één duidelijke reden waarom men
sen steeds langer worden. Dat komt door de
verbeterde levensomstandigheden," zegt
prófessor Van Wieringen. „Sinds 1850 is
voor de Nederlanders de levensstandaard
omïiobggegaan. De mensen zijn beter gaan
eten, hun dieet is beter uitgebalanceerd. De
eiwitten in het voedsel zijn beter verdeeld,
ze,krijgen meer vitaminen binnen. Daar
door worden de mensen minder vaak en
minder ernstig ziek en zo zijn ze steeds lan
ger geworden. Ziekte is namelijk van in
vloed op de groei. Als iemand vaak ziek is,
kan hij niet goed groeien. Alle energie heeft
hij dan nodig om de ziekte te bestrijden.
Sinds 1850, zeg maar het begin van de in
dustriële revolutie, wordt de Nederlander
1 ook riiet meer. zo ziek door de betere medi
cijnen die er zijn gekomen en door de ver
beterde sociaal-economische toestand."
Knieën
Dé gebruiksartikelen van de huidige maat
schappij zijn niet berekend op lange men
sen. Veel auto's, treinen, deuren, bedden,
kleren en ga zo maar door zijn te klein, te
laag, te kort en te krap. Een inventarisatie
De mens in de geïndustrialiseerde
wereld wordt steeds langer. De we
reld om hem heen echter groeit niet
of onvoldoende mee. De maat
schappij is op vele soorten groei in
gesteld, maar ze is niet letterlijk van
elastiek. Veel auto's, treinen, deu
ren, bedden en kleren zijn te klein,
te laag, te kort, te krap. Dat moet
veranderen.
leert dat bedrijven nog steeds geen reke
ning houden met de groei van de mensen.
De nieuwe stadsbussen bij voorbeeld zijn
beduidend krapper opgezet dan de oude;
de stoelen staan veel te dicht bijelkaar, zo
dat je, als je lang bent, welhaast je knieën
ofwel tegen je kin op moet trekken, dan wel
de knieën om de stoel ervoor moet vouwen.
Lekker zitten kan dan alleen maar op de
plek die bestemd is voor invaliden.
Dan is er nog een bron van ergernis: de au
to. Ook deze is niet berekend op lange
mensen. Auto's worden ontworpen volgens
een bepaalde norm, de SAE-norm. Hierbij
wordt ervan uitgegaan dat de gemiddelde
lengte van de automobilist 1.72 meter be
draagt en die is bij de gemiddelde Noord-
europese man al 1.82 meter. Een groot hi
aat dus.
Ander voorbeeld in de openbaarvervoer-
sector: de trein. De hoogte van de deuren
tussen de coupé's in het materieel uit de ja
ren zestig bedroeg 1.92, de jaren zeventig
twee meter en in het nieuwste materieel
2.05 meter. Daar dus wel een stijgende lijn.
Maar in het interieur wordt gewoekerd met
de ruimte. Zo zijn de dubbeldekkers van de
NS veel te krap. Zet twee lapge mensen te
genover elkaar en er ontstaat een door de
NS opgedrongen discussie over hoe de be
nen te plaatsen. Het i% niet te vermijden:
een van beiden moet een vreemde knie tus
sen zijn benen dulden. „Maar," zegt de
voorlichter, „die dubbeldekkers zijn dan
ook bedoeld voor de korte afstanden met
veel reizigers, voornamelijk in de Randstad.
Bij ons nieuwste materieel hebben we ook
een dubbeldekker voor de interregionale
trajecten. Daarin zullen de maten aange
past worden. En de verhalen over de krapte
van de nieuwe hogesnelheidstreinen wor
den door onze technische expert afgedaan
als flauwekul; die verhalen moet u niet ge
loven. Kijkt u zelf maar eens als ze er zijn.
Daarin zullen we rekening houden met de
lange medemens."
Ook in de bouwwereld wordt geworsteld
met de voorschriften op het gebied van de
standaardmaten; Nu worden die maten nog
gedicteerd door het ministerie van VROM,
maar dat wordt in de nabije toekomst over
gelaten aan de gemeenten. „Nu zijn de ma
ten voor binnendeuren nog 2.015 meter;
dat wordt straks aan de gemeente overgela
ten of ze die maat aanhouden," zegt het So
ciaal Fonds Bouwnijverheid. „Voor de oor
log bouwde men ook hoger, dat zie je nog
wel in die oude huizen. Deuren met een
hoogte van 2.20 meter waren geen uitzon
dering. Maar dat is door de bezuinigingen
na de oorlog weer teruggebracht."
De heer E.Nolte van de Nationale Wo
ningraad weet niet of er vastgestelde maten
voor binnendeuren zijn. „Voor buitendeu
ren wel. Daar is de standaardmaat voor de
voordeur, althans in de sociale woning
bouw, vastgesteld op 2.10 meter. Wij pleiten
er voor in ons rapport Aanpasbaar Bouwen
dat de woningen eenvoudig aangepast kun
nen worden. In principe geldt dat voor ge
handicapten, maar dat kan natuurlijk ook
gelden voor lange mensen. Denk maar eens
aan de aanrechten die vaak te laag zijn, die
zouden verhoogd moeten kunnen worden."
„Een algemeen kenmerk waarom de
mens steeds langer wordt is, nogmaals, het
verschijnsel van de verbeterde levensom
standigheden," zegt Van Wieringen. „Men
sen kun je vergelijken met alle andere le
vende organismen. Als ze beter verzorgd
worden, groeien ze beter. Je kunt ook de
vergelijking trekken met een tuintje. Er zijn
twee mensen met een lapje grond. De één
verzorgt zijn planten tot in de puntjes, ze
groeien dus goed. De ander, zijn buurman,
verwaarloost zijn tuin. Bij hem zullen de
planten treuren en niet zo gedijen als bij de
man met de groene vingers."
Een ander opvallend kenmerk is dat uit
metingen van de jongens die gekeurd wor
den voor de dienstplicht, blijkt dat de noor
derlingen beduidend langer zijn dan de zui
derlingen. Sinds 1968 worden in het lengte
overzicht van de gekeurden per provincie
de eerste drie plaatsen bezet door de drie
noordelijke provincies Groningen, Friesland
en Drenthe. De hekkesluiters zijn traditieg-
trouw Zeeland, Noord-Brabant en Limburg.
Voor 1968 waren Friesland en Groningen
ook al in de hoogste regionen te vinden,
Drenthe zat daarvoor op de zevende posi
tie. Het verschil tussen de langsten en de
kortsten van Nederland, in 1987 zijn dat
respectievelijk Drenthe en Limburg, be
draagt bijna 3,5 centimeter.
Ook daarvoor heeft Van Wieringen een ver
klaring. En weer zoekt hij het in het einde
van de vorige eeuw. „In 1860 bestond het
huidige verschil tussen de zuiderlingen en
de noorderlingen nog niet. Toen waren ze
nog even lang. Maar in de periode 1860 -
1900 ontwikkelden de gezinnen zich heel
verschillend. In het noorden werden de ge
zinnen in die periode kleiner, waardoor de
kinderen die er nog wel kwamen, meer en
beter te eten kregen. Maar in het katholieke
zuiden werden de gezinnen juist groter, ter
wijl de economische situatie het niet toeliet
meer monden te voeden. Daardoor kregen
<le zuiderlingen een achterstand in hun
lengte op de noorderlingen. Die ontwikke
ling stopt nu; de zuiderlingen beginnen hun
achterstand in te lopen. Maar zoals alle pro
cessen in de natuur gaat dat heel langzaam
en heel geleidelijk."
Oogst
Ook bij de KLM, de Klub Lange Mensen in
Blaricum, blijkt uit overzichten dat de jon
geren goed vertegenwoordigd zijn. Gerang
schikt naar leeftijd blijkt dat de groep 19- en
20-jarigen het grootst is bij de mannen en
bij de vrouwen de groep van 25 jaar. De
langste geregistreerde man van de KLM
meet 2.21 meter, de langste vrouw is 2.05
Indrukwekkende maten. Is die lengte van
de tegenwoordige mens nou uniek? Er doen
verhalen de ronde dat wij nu weer de lengte
bereiken die onze soort, de mens, in de ijs
tijd had. Van Wieringen; „Dat er één skelet
is gevonden met een lengte van meer dan
1.80 meter wil nog niet zeggen dat alle
mensen toen zo lang waren. Het is immers
maar één skelet, één geval. Daar kun je dus
geen zinnige uitspraak over doen. De groei
van de mens door de eeuwen heen kun je
vergelijken met de economie. Het gaat in
een golfbeweging. Alleen zitten we in Ne
derland sinds halverwege de vorige eeuw in
de stijgende lijn van de golf. Wanneer die is
afgelopen, valt niet te voorspellen. Uit de
genetische informatie valt niet af te lezen
hoe lang de mens kan worden. We weten
niet wanneer het einde in zicht is. Mensen
die daar een uitspraak over doen, gissen
slechts."
Tussen de groei van de mens en zijn voed
sel ligt een heel direct verband. „In vroeger
tijden kon je het verband tussen goede en
slechte oogsten en de lengte van de gekeur
den goed zien. Na een aantal goede oogsten
steeg de lengte van de nieuwe gekeurden,
na een paar slechte zag je dat de jongens
weer korter waren. De nieuwe economische
recessie die we nu schijnen door te maken,
kan als gevolg hebben dat de mensen weer
korter worden. Dat zag je ook kort na de
oorlog. De mensen die in de hongerwinter
in de leeftijd zaten van 12, 13, 14 jaar, wa
ren na de oorlog bij keuringen korter dan je
op grond van de gegevens van voor de oor
log mocht verwachten. Dat kan nog goed
komen. De mens heeft twee perioden in
zijn leven die van groot belang zijn voor de
groei: de eerste levensjaren ert de eerste ja
ren van de pubertijd, zo tussen de 10 en de
15jaar. Als het in de eerste periode fout
gaat, kan de groei zich in de tweede periode
herstellen en andersom. En dat ligt niet aan
de hoeveelheid roodvlees of de Hollandse
kost. Louter en alleen de verbeterde levens
omstandigheden en daarmee samenhan
gend een uitgebalanceerd dieet," zegt Van
Wieringen.
Stoel
Eind november 1992 heeft de PTT besloten
om haar lange medewerkers ter wille te zijn
door te kijken of de stoelen aangepast kun
nen worden. Uit een onderzoek bleek na
melijk dat van het kantoorpersoneel tot 25
jaar een kwart boven de 1.90 meter uit
komt. De stoel die de PTT op het oog heeft,
is ontworpen door de Duitse firma Rohde.
Kortgeleden heeft de bedrijfsergonoom in-
g.R.Vellinga het prototype bewonderd. „Ik
heb hem gezien. Het is een mooie stoel ge
worden. Maar hij is nog niet helemaal klaar.
De zithoogte kan bij sommige stoelen hoger
en de armleuningen zitten bij de stoelen
nog niet hoog genoeg en ze kunnen ook
breder. Over een paar weken gaan we in de
fabriek kijken en ik denk dat we eind maart
tien prototypes bestellen. Die worden dan
eerst getest door een paar collega's, we kij
ken of die nog aanmerkingen hebben en
als-ie bevalt zullen we er hooguit vijfdui
zend van bestellen."
In het begin van de jaren tachtig demonstreerden de 'Dwaze moeders' in Buenos Aires wekelijks
op de Plaza de Mayo tegeiï de verwijningen in Argentinië. foto ai
BUENOS AIRES EP McCULLOUGH
lexlereeri zei dat haar ouders die avond,
toen de veiligheidsagenten hun flat waren
binnengevallen, waren vermoord. Het was
in de dagen van de 'vuile oorlog' van het Ar-
gentijnse militaire regime tegen het linkse
verbet. De toen vierjarige Karma Manfil zelf
was ddor haar stervende broer tegen de
grond geslagen en heeft geen dode licha
men gezien. Ze heeft nooit helemaal kun
nen geloven dat haar ouders en broer dood
I „Ik Wist dat ze dood waren, omdat het me
was verteld", zegt de nu 20-jarige Karina.
j „Maar ik had nooit het gevoel dat ze dood
waren. Tot nu," In december begroef ze de
botten van haar vader Carlos, haar moeder
Angelica en haar broer Carlos jr., die negen
I w^s toen hij werd vermoord, in een kist op
dezelfde begraafplaats waar ze in een ano
niem graf werden gevonden.
Dé skeletten werden opgegraven door des-
kiiridigen die een deel van het kerkhof dat
het regime tussen 1976 en 1983 had ge-
i bruikt als stortplaats voor lijken catalogi-
seerden. Laboranten van de Universiteit
van California identificeerden de Marfils
dóór genetisch materiaal uit hun tanden te
véfgelijken met genetisch materiaal uit
bloedmonsters van Karina qn haar oma.
i De 67-jarige Darwinia Gallichio voedt haar
16-jarige ldeindochter Ximena op. De moe-
i dqj1 van het meisje, Gallichio's dochter Stel-
la^Werd'in februari 1977 gearresteerd. Er
werd nooit meer iets van haar vernomen.
Ze 'verdween', zoals de Argentijnen zeggen.
Tot haar twaalfde woonde Ximena de
meeste tijd bij een vrouw die haar had gea
dopteerd. Gallichio kreeg haar kleinkind te
rug met behulp van mensenrechtenorgani
saties en de rechtbank.
„Eerst wilde ze niet bij me blijven", vertelt
Gallichio. „Maar toen ze begreep dat haar
vader en moeder haar niet hadden versto
ten en dat wij, haar familie, al die tijd naar
haar op zoek waren geweest veranderde ze
van gedachten."
Babykleertjes
„Het was een langzaam proces. Ik weet niet
hoe ik het zeggen moet. Ze kwam hier en
trof haar babykleertjes aan, haar speen,
haar ooms en tantes, haar familie. Toen be
gon ze van ons te houden."
Raul Alfonsin, de eerste gekozen president
na de beëindiging van de militaire dicta
tuur, schonk tijdens zijn presidentschap,
dat tot 1989 duurde, veel aandacht aan de
mensenrechten. Een kort na zijn verkiezing
in december 1983 door Alfonsin ingestelde
commissie stelde vast dat ten minste 8.960
Argentijnen waren 'verdwenen', van wie
een groot aantal in een van de 340 clande
stiene martelcentra. De meesten hadden
niets te maken met het Revolutionaire
Volksleger, waartegen de vuile oorlog offi
cieel was gericht. Volgens mensenrechten
organisaties, waaronder de Moeders van de
Plaza del Mayo, verdwenen er tijdens de
militaire dictatuur zelfs meer dan 30.000 Ar
gentijnen. De verdedigers van het militaire
regime konden niet langer volhouden dat
de verdwijningen excessen betroffen, waar
aan de machthebbers niets konden doen in
plaats van dat ze deel uitmaakten van het
systeem.
Onder Alfonsin werden voormalige juntalei
ders berecht en veroordeeld, keerden bal
lingen terug naar Argentinië, werd de cen
suur afgeschaft en werden drie opstanden
binnen het leger onderdrukt.
Valse papieren
Het is nu voor een buitenstaander moeilijk
voor te stellen hoe het er onder het militaire
regime in Argentinië aan toeging. Adrian
Gomez, een naaste medewerker van minis
ter van economische zaken Domingo Ca-
vallo, herinnert zich als de dag van gisteren
dat hij zijn huis achterliet om aan arrestatie
te ontkomen en met valse papieren zijn wa
re identiteit verborgen probeerde te hou
den, Zijn verloofde werd wel gearresteerd
en van haar werd nooit meer iets vemo-
„Van bepaalde persoonlijke trauma's is niet
makkelijk af te komen", zegt hij. „Maar we
kunnen niet eeuwig in het verleden blijven
leven. We moeten het ons blijven herinne
ren, met de bijbehorende pijn, maar we
moeten ook aan de toekomst denken."
In december 1990 verleende president Car
los Menem aan vrijwel iedere van misdaden
beschuldigde of voor misdaden veroordeel
de militair en terrorist amnestie. Menem,
de leider van de Peronistische partij, zat na
de coup van maart 1976 waarbij president
Isabel Peron werd afgezet bijna vijf jaar vast
als politiek gevangene. Sinds de amnestie
werd verleend is het aantal boeken en films
dat de mensenrechten tot onderwerp heeft
sterk afgenomen. Demonstraties die ooit
tienduizenden mensen trokken gaan nu
vrijwel onopgemerkt voorbij. De Argentij
nen lijken meer geïnteresseerd in de econo
mie, die na jaren van inflatie en recessie
eindelijk weer wat aantrekt.
Toch zijn de mensenrechten nog altijd een
onderwerp dat speelt in de hoofden van de
mensen, het Congres, de rechtbanken, de
café's en behandelkamers van psychologen.
„Een trauma is een gebeurtenis die de her
senen niet kunnen verwerken", zegt Alicia
Lo Giudice, een psychologe die kinderen
zoals Ximena onder behandeling heeft. „Er
gebeuren dingen die het trauma weer naar
boven halen. Dat veroorzaakt pijn. Door het
voeren van gesprekken wordt geprobeerd
dat op te lossen."
In oktober bepaalde de Interamerikaanse
Mensenrechtencommissie dat de wetten en
decreten die ervoor zorgden dat de be
schuldigde legerofficieren niet konden wor
den vervolgd, niet deugden. Onlangs be
sloot de regering smartegeld te betalen aan
slachtoffers van de vuile oorlog.
Rechtbanken hebben volgens de mensen
rechtengroep Grootmoeders van de Plaza
del Mayo ongeveer honderd zaken in be
handeling van kinderen die, net als Ximena,
illegaal werden geadopteerd nadat hun
moeders waren vermoord.
Vorig jaar werd door een wijziging in het
wetboek van strafrecht de bevoegdheid van
de alom van het afdwingen van bekentenis
sen beschuldigde politie ingeperkt. Bij ver
horen moet nu een rechter of een advocaat
aanwezig zijn.
Ondertussen zijn Nelida Navajas en tiental
len andere grootrrioeders nog altijd op zoek
naar de kinderen van hun kinderen. Nava
jas heeft een bloedmonster achtergelaten
bij de Nationale Genetische Databank. „We
vertrouwen erop dat als wij ze niet vinden,
zij naar ons op zoek zullen gaan", zegt ze.
Daarom is de databank zo belangrijk. Die
zal het hen makkelijker maken."
"rtLAflAflOS L
0E LOS DETEMiOQSA^!£iO(i tos
v el JlJiC'O A LOS
"'SPOSSUijj
A&J iï
