Het gaat
de
om
eer,
niet om
het geld'
ZATERDAG 10 JUL11993
Professor dr. W. Wagenaar: „Het kopen v
Klussende
hoogleraren
fty?- i \<f i-
gebelgd
kritiek
Niet alleen metselaars, loodgieters,
automonteurs en andere hand
werkslieden klussen er tegenwoor
dig bij. Ook hoogleraren weten
van wanten. In de affaire In 't
Veld steeg de nationale veront
waardiging daarover zelfs tot gro
te hoogte. Maar hij is niet de eni
ge. Alle universiteiten kennen pro
fessoren met eigen bv's. Binnen
kort komt de Commissie Zeeval-
king met een rapport over de klus
sende hoogleraar. Voorlopig bepa
len individuele onderzoekers zelf eigen
tot hoever zij kunnen gaan. Een
gesprek met een paar Leidse pro-
dun r
heid.
Als een bij baar
een halve dag i
ze tijd buiten
CAROLINE VAN OVERBEEKE
Kampioen 'klusser' op de Rijksuniversiteit
Leiden is ongetwijfeld René Diekstra. De ui
terst populaire hoogleraar psychologie
maakt er ook geen geheim van dat hij co
lumns schrijft voor de Gemeenschappelijke
Persdienst (en dus ook voor het LD). „Maar
ik doe dat wel altijd in mijn vrije tijd. Op
zondagavond. Ik noem dat het zondag
avondcorvee. Piet Vroon heeft eens gezegd
dat nevenfuncties pas laakbaar worden als
het gaat om wetenschappers die je op geen
wetenschappelijke publikatie kunt betrap
pen. Ik publiceer erg veel. Door mijn be
kendheid haal ik bovendien enorm veel
werk naar de universiteit.''
De columns zijn een groot succes. Een
uitgever zag er wel brood in en bundelde
ze. Inmiddels zijn er verschillende bundels
verschenen. 'Als leven pijn doel' stond
maandenlang in de boekentoptien van HP-
/De Tijd en Vrij Nederland. Ook zijn laatste
boek 'Persoonlijk onderhoud, zakboek voor
zelfanalyse' doet het goed. Daarnaast geeft
Diekstra psychotherapie aan menserf met
psychische problemen.
De Leidse hoogleraar bracht zijn neven
activiteiten onder in een eigen bv: Psycho-
control bv. De winst over 1991 van die firma
bedroeg 30.000 gulden. Verdiend in de wei
nig vrije tijd die zijn full-time baan als pro
fessor hem laat. Want wetenschappelijk
onderzoek speelt zich niet alleen maar af
tussen negen en vijf uur. Daar duik je bij
wijze van spreken mee de nacht in. En wat
denkt u van de avondcolleges? Soms geef ik
maanden lang college 's avonds. En dan
ben ik 's morgens gewoon weer op lijd op
mijn werk, want dit soort dingen hoort er
allemaal bij. Maar ik vind hel goed dat ze de
nevenfuncties in de gaten houden. Je moet
geen wildgroei krijgen op dit gebied."
Enorme bedragen
Het bijklussen van hoogleraren kwam vorig
jaar in het nieuws toen uitlekte dat zo'n
dertig hoogleraren van de Erasmus-univer
siteit enorme geldbedragen op hun privére-
kening hadden ontvangen. In totaal ruim
één miljoen gulden. Deze wetenschappers
van de Faculteit Bedrijfskunde hadden in
werktijd cursussen gegeven voor de Rot
terdam School of Management (RSM). Het
Rotterdamse college van bestuur zette ver
volgens de decaan, de faculteitsraad en de -
bestuurders uit hun functie.
Minister Ritzen van onderwijs stelde een
onderzoek in naar de omvang van de bijba
nen van wetenschappers. Omdat de hele
kwestie in nevelen gehuld bleek, zette Rit
zen een commissie aan het werk onder lei-
ding van mr. H. Zeevalking. De
commissie komt in september
met haar eindrapport.
Zeevalking liet onlangs weten
dat bijbanen op de universiteit
heel gebruikelijk zijn. Het voor
naamste probleem daarbij is
volgens hem de bestemming
van de verdiensten. Steekt een
hoogleraar het geld in eigen zak
of komt het ten goede aan de
vakgroep of faculteit? Colleges
van bestuur zouden hier nau
welijks zicht op hebben.
De Rijksuniversiteit Leiden
(RUL) kent een weinig gedetail
leerde regeling voor nevenwerk
zaamheden. Het universiteits
bestuur hecht veel waarde aan
het 'eigen verantwoordelijk
heidsbesef van individuele
werknemers. Zo wordt de aan-
en afwezigheid van werknemers
niet geregistreerd. Op 'thuis
werkers' is weinig zicht: of zij al
der. „Daar hebben de
medewerkers gewoon gce
alle bezuinigingen is de
etenschappelijk
tijd voor: door
i-erkdruk alleen
isen werken bij
r per week. Dat
laboratoria dus
chzelf werken,
erantwoordelijk-
beperkt blijft tot
i de week en de-
erktijd wordt in
gehaald, is het volgens het re-
fessoren over hun bijverdiensten.' g'emmttoegestaan.ofwerkne-
J J mers hun werktijd inderdaad
„In de wetenschap gaat het veel mMen. Is moeilijk ie controle-
r ren. Voor voltijdse hoogleraren
meer om de eer van je werk dan S1?'?' 110 dat Z|j voor be-
J taalde nevenfuncties toestem-
om het geld dat je ermee Ver- - .m®«Cvragen aan het
J college van bestuur.
dipnt Volgens plaatsvervangend di
recteur-beheerder van de facul
teit Sociale Wetenschappen. B.
Groen, komen alle gelden die
wetenschappelijk medewerkers
verdienen met lezingen en der
gelijke. 'in principe' ten gunste van de eigen
vakgroep of faculteit. „Het is niet de bedoe
ling dat de medewerkers daar zelf voor be
taald krijgen als ze dat werk in de tijd van
de baas doen. Maar we kunnen niet zien of
iemand toch geld in eigen zak steekt. We
gaan er vanuit dat de regels worden nage
leefd maar helemaal garanderen kun je dat
Volgens Groen zijn er binnen de Sociale
Faculteit geen medewerkers met eigen bv's.
De eigen bv van Diekstra is hem onbekend.
„Diekstra is iemand die ook buiten de uni
versiteit behoorlijk actief is. Als iemand dat
in zijn vrije tijd doet. dan hebben wij daar
weinig boodschap aan. Het gaat er om dat
de universiteit er geen nadeel van onder
vindt. Als Diekstra in september decaan van
de faculteit wordt, moet hij de regels goed
„Voor ons is het moeilijk na te gaan in
hoeverre commerciële activiteiten en uni
versitaire werkzaamheden door elkaar lo
pen maar over het algemeen worden daar
goede afspraken over gemaakt. De sociale
controle is ook behoorlijk groot."
Zondagavondcorvee
„Maar je merkt af en toe wel dat er jaloezie
is", zegt Diekstra zelf. „Ik begrijp dat niet:
sommigen vinden het leuk om het hele
weekend op de golfbaan te staan en ik zit
achter mijn computer. Of ik geen roofbouw
op mezelf pleeg? Onzin. Je hebt mensen die
meer kunnen doen naarmate ze het druk
ker krijgen. De mensen moeten elkaar niet
gaan voorschrijven hoe ze hun leven moe
ten inrichten."
„Ik weet dat er mensen zijn die zich af
vragen of ik al die dingen echt niet in de tijd
van de universiteit doe. Maar als ik op zon
dag in Het Capitool bepaalde zaken vanuit
mijn vak toelicht, beseffen ze dan ook dat ik
mijn vrije zondag opoffer?"
„Je kunt binnen de universiteit twee te
genstrijdige tendensen waarnemen. Aan de
ene kant word je als hoogleraar voortdu
rend gestimuleerd om geld voor de univer
siteit binnen te halen. Aan de andere kant
verwacht men dat je je als wetenschapper
op bespiegelende en analyserende wijze
met je vak bezighoudt. Vaak zijn die twee
dingen moeilijk te combineren. Vooral als
overdag de telefoon zo'n 566 keer gaat. Dat
betekent dat je het echte denkwerk op an
dere plaatsen moet verrichten. Thuis bij
voorbeeld. Je maakt dus overuren."
Geen tijd
Flink bijverdienen is vrijwel onmogelijk
binnen de faculteit Wiskunde en Natuurwe
tenschappen, stelt decaan prof. dr. G. Mui
ons gemiddeld 50
werk gebeurt grotendeels i
iedereen kan zien waar de ander mee bezig
is. Thuiswerken wordt niet geaccepteerd."
„Onze medewerkers werken veel in op
dracht van bedrijven. Dat contractonder
zoek verloopt allemaal via de reguliere ka
nalen: de derde geldstroom. Maar wat inci
denteel advieswerk voor bedrijven betreft,
kan ik niet uitsluiten dat er wel eens wat
wordt bijverdiend. De directeur-beheerder
kan niet alles controleren. Maar ik denk dat
het zeker niet op grote schaal gebeurt:
mensen hebben gewoon geen tijd voor dat
soort grappen.
Prof. dr. R. Schilperoort. voltijd-hoogle
raar aan het Instituut Moleculaire Plant
kunde. heeft de octrooien van zijn onder
zoeksinstituut ondergebracht in een Licen
tie bv. Bedrijven kunnen tegen betaling ge
bruik fnaken van een uitvinding. De royal
ties vloeien voor het grootste deel terug
naar het onderzoeksbudget van Schilper
oort en zijn collega's. Tien procent is voor
de uitvinders zelf.
Schilperoort: „Begin jaren tachtig beston
den er helemaal geen regels voor het onder
brengen van patenten: de universiteit had
daar geen kaas van gegeten. Omdat ik zelf
wilde dat de opbrengsten van mijn uitvin
dingen ten goede zouden komen aan het
onderzoek, heb ik de octrooien van mijzelf
en van ons instituut in een bv onderge
bracht. Het geld komt ons werk ten goede.
De octrooien staan op naam van de univer
siteit en de uitvinder."
Volgend jaar verwacht Schilperoort de
eerste royalties van de octrooien. „Ik denk
dat dat ons instituut ongeveer een ton ople
vert waarvan dan zo'n 10.000 gulden naar
de uitvinders zelf gaat. Met een belastingaf
trek van 60 procent levert dat een onder
zoeker uiteindelijk een paar duizend gulden
op. Als je dat uitsmeert over een periode
van meer dan tien jaar keihard werken,
want zo lang duurt het voordat een octrooi
recht wordt toegekend, is dat voor ons een
zoethoudertje van ver onder het minimum
loon. Bovendien doe je dat werk voor het
grootste deel in de avonduren en het week
einde. Vorig jaar had ik nog een tegoed van
honderd vakantiedagen."
Schilperoort is een groot voorstander van
contacten tussen bedrijfsleven en universi
teit. De Leidse professor was nauw betrok
ken bij de oprichting van het Bio Science
Park waar universiteit en bedrijfsleven van
eikaars diensten gebruik kunnen maken.
Vijf jaar geleden wilde Schilperoort een
biochemisch bedrijf voor plantenveredeling
beginnen in Wageningen. Schilperoort zou
dan buitengewoon hoogleraar in deeltijd
de Landbouwuniversiteit worden.
Maar zijn commerciële onderzoekslabora
torium. Greengene. kwam niet van de
grond. „De tijd was er niet rijp voor: de aan
deelhouders waren het niet eens over de
koers. Maar' ik vind het heel belangrijk dat
jonge Leidse wetenschappers nu wel de
kans krijgen een bedrijf te beginnen. Zo
juich ik het initiatief van professor H. de
Boer die hier in Leiden een eigen bedrijf
heeft van harte toe."
De Boer is parttime hoogleraar bij de vak
groep biochemie, de rest van de tijd is hij
directeur van GenePharming dat in het ge
bouw van de vakgroep is gevestigd. Schil
peroort: „De hoogwaardige bio-technológi-
sche kennis die we hier in huis hebben,
moet voor Nederland behouden blijven. De
vertaling van die wetenschappelijke kennis
naar de praktijk moet een van de pijlers
worden van onze economie."
„De wetenschap moet ook geen museum
worden. Contacten met bedrijfsleven zijn
voor ons onderzoekers heel belangrijk om
te overleven. Mijn eigen instituut draait nog
slechts op een derde aan Overheidsgelden,
de rest komt van fondsen en het bedrijfsle
ven. Zonder die gelden zouden we niet
kunnen bestaan."
Zakkenvullerij
Prof. dr. Frits van Oostrom, full time hoog
leraar bij de vakgroep Nederlandse taal- en
letterkunde, vindt de commotie rond het
verschijnsel bijklussen een storm in een
glas water. „Alle hoogleraren worden op
eens verdacht van ongelooflijke zakkenvul
lerij. dat is onzinnig! Ik vind die hele discus
sie nogal ranzig. In de wetenschap gaat het
veel meer om de eer van je werk dan om
het geld dat je ermee verdient."
zoals in Rotterdam vind ik zeer
ernstig, maar komen volgens mij nie
voor. Er zijn maar weinig hooglerart
op die manier hun zakken vullen, en
niet bij de geesteswetenschappen
mensen absoluut niet zakelijk
cieel zijn ingesteld."
Van Oostrom geniet zelf enige naam en
faam door zijn wetenschappelijke boeken
die ook bij het grote publiek aftrek vinden.
Zo bracht het goed verkochte boek 'Het
woord van eer' over Nederlandse literatuur
en cultuur in de middeleeuwen enkele tien
duizenden guldens aan royalties in het
laatje. Inmiddels is er ook een Engelse ver
taling verschenen bij een bekende Ameri
kaanse uitgever.
Van Oostrom zegt jaarlijks aan de ver
koop van zijn boeken ongeveer 300» gulden
netto over te houden. „Ik betaal keurig
netjes belasting over die royalties. De uni
versiteit gunt mij dat geld blijkbaar. Ik wil
me niet heiliger voordoen dan ik ben. maar
deze inkomsten zijn toch zeer marginaal."
Als de Commissie Zeevalking in septem
ber besluit dat de royalties van wetenschap
pelijk publicaties voortaan moeten worden
afgedragen aan de universiteit, zal Van
Oostrom daar geen traan om laten. „Ik zal
er geen boek minder om schrijven want het
is mij niet om het geld te doen."
„Aan de andere kant zou ik het schunnig
vinden als de universiteit de mij al uitge
keerde royalties straks zou terugvorderen.
Er bestaat ook nog zoiets als verworven
rechten. Ik heb onderzoek gedaan voor die
boeken, werk dat valt onder mijn taak als
hoogleraar. Ik heb er ook flink wat vrije tijd
ingestoken. De enige opdracht die ik als
hoogleraar heb, is het schrijven van één we
tenschappelijk artikel per jaar. Als ik dat in
mijn paasvakantie doe, kan ik voor de rest
van de tijd in mijn volkstuintje gaan-wer
ken. Maar daar kies ik niet voor.
Volgens Van Oostrom profiteert de Leidse
ook van zijn populaire penne-
nichten. „Door de successen van dat boek
heb ik een groot project binnengehaald van
de Nederlandse Organisatie van Weten
schappelijk Onderzoek: NVVO, waar de fa
culteit garen bij spint. Het gaat om een om
vangrijk onderzoeksproject van bijna twee
miljoen gulden waar hier in Leiden tien jaar
lang ongeveer 16 mensen aan werken. .Ms ik
'Het woord van eer' nooit had geschreven,
was dat WVO-project er niet gekomen en
hadden deze mensen dat werk niet kunnen
doen."
„Ik vind hel werk van die commissie Zee
valking trouwens heel komisch: heel Neder
lands en lekker moralistisch want het heeft
met geld te maken."
Specialisten
Hoogleraren/specialisten die werkzaam zijn
aan de Medische Faculteit en het Acade
misch Ziekenhuis Leiden (AZL) krijgen
naast hun gewone salaris ook een uitkering
uit de pot Stichting Specialisten Registratie
(SSR). Hierin worden de honoraria gestort
voor verrichtingen bij particuliere patiën
ten. Volgens een wettelijke regeling hebben
specialisten in loondienst hier recht op:
jaarlijks zo'n 13 miljoen gulden. Dit geld en
de opbrengsten van de '3a-regeling' een
vergoeding voor elke patiënt die in het AZL
wordt opgenomen wordt over de maat
schappen verdeeld. Hierdoor kunnen de
specialisten enige tienduizenden guldens
bij hun inkomen tellen.
„Hierover wordt gewoon belasting afge
dragen dus er gebeurt niks illegaalsaldus
professor dr. H. kamphuisen. „Ik vind het
ook niet erg dat specialisten die heel hard
werken ook heel v eel verdienen. Ik ben ab
soluut tégen gelijke inkomens. Een mens is
het beste te motiveren als hij veel geld ver
dient. De RUL/AZL zijn de slechtste werk
gevers die je je kunt voorstellen: bezuini
ging op bezuiniging en nooit een woord
van waardering voor je werk. Ms specialis
ten op een nette manier geld kunnen ver
dienen, dan mag dat wat mij betreft ontzet
tend veel zijn."
Aparte rekening
Prof. dr. VV. Wagenaar, als psycholoog werk
zaam bij de vakgroep functieleer in Leiden,
heeft ook bijverdiensten die hij op een
aparte privérekening stort. De hoogleraar
schrijft geregeld artikelen in NRC-Handels-
blad over zijn vakgebied: het onderzoeken
van menselijke fouten bij beslissingsproces
sen. Wagenaar doet ook geregeldg advies
werk en treedt op als getuige-deskundige
bij rechtszaken.
Wagenaar is full time bij de universiteit
in dienst en zegt zijn schrijfwerk voor NRC-
Handelsblad uitsluitend in zijn vrije tijd te
doen. De krant betaalt hem per verhaal een
paar honderd gulden waarover Wagenaar
belasting betaalt. „Voor die paar honderd
gulden zit ik dan wel een hele zondag te
werken. Voor het geld doe ik het niet. Ik doe
het omdat ik het belangrijk vind om aan
een breed publiek duidelijk te maken waar
je mee bezig bent." De Leidse professor
schrijft regelmatig deskundige-rapporten
voor rechter-commissarissen. „Dat advies
werk doe ik ook buiten werktijd."
Volgens Wagenaar wordt hij van zijn ne
ven-activiteiten financieelniet wijzer, want
hij gebruikt deze extra inkomsten om con
gressen, reiskosten, boeken en tijdschriften
te betalen. „Ik heb een aparte rekening voor
al mijn bijverdiensten. In de acht jaar dat ik
nu werk in Leiden, heb ik aan de vakgroep
nog nooit een vergoeding gevraagd voor
reiskosten, congressen en dergelijke. Dat
heb ik al die jaren zelf kunnen betalen.
Daarvan profiteert de vakgroep aanzienlijk
omdat ze het geld dat ze op die manier uit
spaart op een andere manier kan gebrui
ken."
Betalingen voor advieswerk dat Wage
naar wel in werktijd doet. worden volgens
hem keurig overgemaakt naar de vakgroep.
„Dit jaar heb ik een grote adviesopdracht
uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat.
Voor dit werk dat ik overdag moest doen. is
de volledige vergoeding, meer dan 10.000
gulden, naar de vakgroep overgemaakt.
Nee, liet kopen van tweede huizen of boten
van neveninkomsten, zit er voor mij echt
Wagenaar is vol lof over zijn collega Diek
stra die zo goed boert met zijn populaire
psychologische boeken. „Dat is heel knap.
Diekstra doet dat allemaal in zijn vrije tijd:
hij kan heel snel schrijven. En het zijn echt
geen kasteelromans. Als mensen daar ja
loers op zijn. vind ik dat kinderachtig. Die
mensen adviseer ik: schrijf zelf eens een
bestseller."
Professor dr. F. van Oostrom: „Ik vind de hele discussie nogal ranzig."
