ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Zaken doen
aan het einde
van de wereld
T
ZAI fcRDAO JUL119931
Connecties. De juiste personen kennen. De mensen met het
geld. De nouveaux riches. De maffia. Het zakelijke klimaat in
de op hol geslagen voormalige Sovjet-republieken heeft veel
weg van een mijnenveld. Wie de weg niet kent, gaat er onher
roepelijk aan. Een tijdje geleden bracht een honderdveertig
man sterke handelsdelegatie onder leiding van 'minister'
Yvonne van Rooy een driedaags bezoek aan Kazachstan, op
Rusland na de grootste ex-Sovjet-republiek. De Nederlanders
kwamen, zagen en vertrokken, Èehalve dan een handvol
ondernemers die al jaren zaken doen in en om de hoofdstad
Alma Ata (bekend van de record-ijsbaan). Maar hen zag je
dan ook niet tijdens het officiële programma. Nee, de echte
Kazachstan-kenners regelden hun zaakjes elders in de stad.
De Oostzaanse ondernemer Joop Meyn is het prototype van de
man die weet bij wie hij wezen moet.
I oen de tsaren Kazachstan koloni-
I seerden doopten zij de nederzet-
JL. ting waaruit Alma Ata is ontstaan
Werny. Letterlijk betekent dat 'het einde van
de wereld'. En hoewel Kazachstan door de
lucht via Moskou (en zelfs een enkele keer
per week via Frankfurt) vanuit Europa rede
lijk goed bereikbaar is, is de naam nog zeer
toepasselijk. Want de hoofdstad ligt echt in
the middle of nowhere. Ingeklemd tussen
Rusland, Oezbekistan, Kirgistan én China en
zonder toegang tot de wereldzeëen, is Ka
zachstan uit geografisch oogpunt misschien
wel het laatste land om in te investeren of om
handel mee te drijven. De Russen installeer
den er juist omdat het land zo godverlaten
is een groot aantal lanceerinrichtingen
voor strategische kernraketten evenals het nu
in verval geraakte kosmodroom Baikonoer.
Desondanks is de belangstelling voor Ka
zachstan vanuit het Westen groot. Kazach
stan (17 miljoen inwoners en 65 keer zo groot
als Nederland) is rijk aan olie en grondstof
fen. Amerikanen, Duitsers, Oostenrijkers, Ko-
reanen, Turken en Israelis lopen er de deur
plat. In tegenstelling tot de meeste voormali
ge Sovjet-weeslanden kent Kazachstan een
relatief stabiel politiek klimaat. De centrale
regering onder leiding van de oud-commu
nist Nazerbajev houdt de teugels redelijk
strak in handen. Sluimerende conflicten tus
sen Kazachen (40 procent) en Russen (38
procent) krijgen niet de kans tot uitbarsting
te komen. Nationalistische partijen zijn ver
boden. Van moslim-fundamentalisme is
niets te merken. In de hoofdstad Alma Ata
loopt vooral de vrouwelijke helft van de etni
sche Kazachen er westers en zeer verzorgd
bij. De meeste Russinen kunnen 'daar een
puntje aan zuigen.
Kazachstan wordt nu al het 'Kuwayt van
Centraal Azië' genoemd. Chevron gaat het
enorme Tengiz-olieveld helpen ontwikkelen,
waar 20 miljard vaten onder de grond liggen.
Onder de Kaspische Zee ligt mogelijk in to
taal 35 miljard vaten olie. Een consortium
van westerse oliemaatschappijen aast op de
ontwikkeling van deze velden. Grote proble
men hierbij zijn de geografie van het land en
het ontbreken van geld. Om de olie uit het
land te krijgen, moeten miljarden worden ge
stoken in een nieuwe infrastructuur, inclusief
pijpleidingen door mogelijk vijandige buur
landen. Kazachstan is bovendien nog econo
misch met handen en voeten gebonden aan
Rusland en de andere GOS-landen. In het
Sovjet-systeem was de 'kolonie' Kazachstan
de rol van grondstoffenleverancier toebe
deeld.
Het grootste obstakel bij de wederopbouw,
of liever gezegd de opbouw van het land, is
echter 'geld'. De roebel is niets meer waard
en westerse bedrijven moeten er zeker van
zijn dat zij in dollars, marken of guldens be
taald krijgen. Het westen dringt er dan ook
bij Kazachstan op aan een eigen munteen
heid in te voeren, om op die manier los te ko
men van de onvoorstelbaar hoge inflatie in
de door chaos geteisterde Russische Federa
tie. Nazerbajev gaat echter zeer voorzichtig te
werk bij de omschakeling van een centraal
geleide- naar een markteconomie. Bedrijven
die geprivatiseerd worden, komen in de regel
onder invloed van de maffia te staan. Ook in
Kazachstan is dat goed merkbaar, hoewel de
meeste grote industrieën nog in handen zijn
van de staat.
Clans van ex-partijbonzen en slimme za-
kenjongens bezitten de schaarse westerse va
luta, en financieren ondernemingen die de
eerste voorzichtige stappen op het kapitalis
tische pad zetten. Alma Ata, maar ook de
(hoofd-)steden van andere GOS-landen ver
tonen veel overeenkomsten met Chicago in
de tijd van de drooglegging. Voor duizend
dollar kun je iemand laten vermoorden. Ter
wijl het gemiddelde inkomen door de inflatie
(2.000 procent in 1992) hard achteruit holt,
heeft Mercedes al zijn eerste filiaal in Alma
Ata geopend. Een kleurloze showroom met
drie spiksplinternieuwe auto's. Op straat rij
den tussen de stinkende Russische en Oost-
europese vierwielers BMW's met Nederland
se en Duitse nummerplaten. In Amsterdam
gestolen en op bestelling geleverd aan de
nieuwbakken Kazachstaanse entrepreneur.
De westerse zakenman komt niet meer om
deze figuren heen.
Platzak
Pas wanneer de oliekraan helemaal wordt
opengedraaid, zal Kazachstan de broodnodi
ge westerse valuta kunnen gaan verdienen.
Pas dan kan het hele land profiteren van de
kansen die een markteconomie biedt. Maar
dat kan nog jaren duren. Op dit ogenblik is
het land platzak. En westerse regeringen zijn
terughoudend bij het verlenen van kredieten.
Vroeger was betaling geen probleem. De on
dernemer moest zich weliswaar een weg ba
nen door de enorme bureaucratie is Moskou,
waar het zaken doen met de republieken
centraal geregeld was, maar als de contracten
na lang soebatten eindelijk werden getekend,
konden de westerse ondernemers op hun
geld rekenen. Nu aarzelen de doorgewinterde
zakenlieden nieuwe projecten op touw te
zetten, omdat zij er niet zeker van zijn dat zij
ooit voor hun produkten betaald krijgen. Ka
zachstan moet het voorlopig van de ruilhan
del hebben.
Nederland kwam als één vap de laatste
westerse landen officieel op bezoek in de
mistroostige hoofdstad Alma Ata. Van Rooy
zegde de Nederlandse ondernemers een ex
portkrediet voor het schamele bedrag van 25
miljoen gulden toe. „Onze prioriteiten liggen
in Oost-Europa", aldus de onvermoeibare
bewindsvrouwe, die drie dagen lang, van 's
morgens vroeg tot 's avonds laat Alma Ata af
stroopte, met de ondernemers netjes in haar
kielzog.
De resultaten Van de handelsmissie waren
de eerste twee dagen ronduit teleurstellend
te noemen, 's Avonds werd de dag geëva
lueerd in Sanitorium Alatau, een voormalig
vakantieoord voor partijbonzen, waar de de
legatie logeerde. Een kolossaal en wanstaltig
gebouw, vlak buiten Alma Ata. De enorme
fontein in de tuin van het tot hotel omge
doopte complex was buiten werking gesteld.
Alle symbolen van het communisme waren
verwijderd,, op een gigantische vaas na waar
het portret van Lenin op prijkte. De bedomp
te smog van ruim 70 jaar eenheidsworst on
der rode vlag zal nog echter jaren boven Al
ma Ata, een puur Russische stad, blijven
hangen. Van de originele Kazachstaanse cul
tuur is in Alma Ata elk spoor uitgewist.
contractje
De laatste dag van de handelsmissie was ech
ter een relatief succes, toen de ondernemers
onder de niet aflatende aansporing van loop
Meyn, directeur van de gelijknamige Oost
zaanse machinefabriek, er zelf een beetje op
uit trokken. Contacten werden gelegd en hier
en daar werd zelfs een klein contractje afge
sloten. Meyn komt al jaren in de Sovjetunie
en kent er de weg als geen ander. Deze win
naar van de Nederlandse exportprijs van het
ministerie van economische zaken verzorgde
het afscheidsbuffet voor de Nederlandse de
legatie. De schoonzoon van Nazerbajev was
er, compleet met gevolg. De Nederlanders en
Kazachen deden zich gebroederlijk tegoed
aan haring, paling en zalm, gelardeerd met
flessen jenever en Heineken. Een verademing
na drie dagen Russische kost, die naar vlees
noch vis smaakte.
Kazachstan's meest populaire rockbandje
zorgde voor de muzikale omlijsting. De Hol
landse bankiers, de vertegenwoordigers van
de multinationals, de ambtenaren en het
Moskouse ambassadepersoneel, dat tijdelijk
zijn tenten had opgeslagen in het plaatselijke
kantoor van Meyn, sloegen met stijgende
verwondering de joop Meyn-show gade.
Terug in Oostzaan wol Meyn wel het een en
ander kwijt over het zaken doen in het GOS
en over zijn bedrijf. Meyn is een puur fami
liebedrijf. Vader Meyn,
sorteerderij, begon in 1959 voor zichzelf.
Oostzaan verdiende zijn geld met het am
bachtelijke slachten van kippen voor de be
volking van Amsterdam. Meyn zag wel brood
in de automatisering van de slacht. Temeer
daar het in de zestiger jaren onmogelijk was
personeel voor de slachterijen te vinden.
De kleine machinefabriek begon met vier
man. Nu telt Meyn ruim 1.200 werknemers
verspreid over twintig werkmaatschappijen
in Nederland en het buitenland. Ruim 85
procent van de omzet van het bedrijf (300
miljoen) is afkomstig van de export naar
tachtig landen. Joop Meyn (40) kwam als 16-
jarige jongen bij het bedrijf. Hij en zijn zuster
Ina Schaft-Meyn zwaaien er nu de scepter,
hoewel de receptioniste hem nog gewoon
met 'Joop' mag aanspreken. Acht andere
broers en zusters zitten op sleutelposities in
het bedrijf. Zij werken zeven dagen in de
week.
Het no rto/zsense-bedrijf vervaardigt zo'n
twintig verschillende volautomatische pro-
duktielijnen voor de voedselverwerkende in
dustrie. Van visverwerkingslijnen tot snack-,
brood-, worst- en rood-vleeslijnen. Verder zit
het bedrijf in koel-, weeg- en afvalverwer
kingstechnieken. Alle know how voor de ver
vaardiging van machines is in huis, inclusief
de ontikkeling van de software. Werken, met
beide benen op de grond staan, niet opgeven
en doordonderen, zo luidt de bedrijfsfilosofie
van de familie Meyn.
In 1976 begon'Meyn voorzichtig zaken te
doen in de Sovjetunie. Pas jaren latey mocht
Meyn op eigen risico aan de stad Riazanj in
Rusland een complete slachtlijn ter waarde
van 1,5 miljoen gulden leveren. Het verkrij
gen van dit contract was uiterst moeilijk.
Want wie in de Sovjetunie kende nu Meyn?
Van concurrent Stork hadden ze wel ge
hoord. Met vallen en opstaan, veel geduld en
af en toe de vuist op tafel slaagde Meyn erin
door de bureaucratie te breken.
Glasnost en perestrojka stelden Meyn in
staat alle Sovjet-republieken af te stropen.
Beurzen werden bezocht en delegaties wer
den naar Oostzaan gehaald. Allemaal op kos
ten van het bedrijf. Er werd een kring van be
kenden opgebouwd in de afzonderlijke repu
blieken. Plaatselijk personeel, met de juiste
connecties, werd aangetrokken. Meyn bezit
vandaag de dag verkoop- en servicekantoren
in Rusland, de Oekraïne. Oezbekistan, Ka
zachstan, Wit-Rusland en de Baltische Sta
ten. Met een Kazachstaanse machinefabriek
is hij een joint-venture begonnen. De bedoe
ling is dat high tec/z-onderdelen van de lijnen
in Nederland worden vervaardigd, terwijl de
Kazachen de simpele aspecten van de ma
chinebouw voor hun rekening nemen.
Het afgelopen jaar heeft het optimisme
echter plaatsgemaakt voor pessimisme. Was
de Sovjetunie vlak voor haar ondergang goed
voor 25 procent van de export van Meyn, nu
is dat nog een schamele zeven procent. Gor
batsjov mag dan wel de Nobelprijs voor de
vrede hebben gekregen, de prijs voor econo
mie krijgt hij van Meyn niet. Meyn herover
weegt momenteel zijn positie in de GOS-lan
den. Kantoren zullen vermoedelijk worden
ingekrompen, in afwachting van betere tij
den.
Godfather
Over de huidige manier van zaken doen in
het GOS wil Joop Meyn niet al teveel in detail
treden. „Ondernemen in het GOS vergt ge
duld en middelen om de zaak te financieren.
Je moet een heel flexibele geest bezitten,
gauw van opvatting kunnen veranderen en
totaal verschillende verhalen kunnen afste
ken, afhankelijk van wie je gesprekspartner
is. Je moet oppassen dat je als ondernemers
niet tegen elkaar wordt uitgespeeld. Vroeger
gaf je een groot buffet voor degene die het
voor het zeggen had. Nu heb je te maken met
een mix van de personages van de schrijver
Harold Robbins, de acteurs uit Godfather I, 2
en 3 en de sterren van Dynasty."
„Anders gezegd: een Nederlands bedrijf
dat in Kazachstan zaken wil doen, moet ter
plekke connecties hebben. Dan ben je er in
elk geval van verzekerd dat je voor orders van
enkele tonnen waarde je geld krijgt. Grote or
ders zitten er voorlopig niet in. Wie naar Ka
zachstan gaat om snel rijk te worden, kan het
vergeten. Op lange termijn echter biedt het
land volop kansen. Slagen de Kazachen erin
hun olie uit de grond te halen en deze tegen
concurrerende prijzen op de wereldmarkt te
brengen, dan hoeft er nooit meer één Kazach
belasting te betalen."
Kippeslachterijen werken in de voormalige Sovjet-republieken nog grotendeels handmatig. Joop Meyn probeert er slachtlijnen te verkopen. toto
