Tuin houdt niet
van vakantie
De teerling wordt al zo'n 5000 jaar geworpen
Tips voor het gebruik van visbootje
Prostaat (2)
Vrije tijd
JULI 1993
21
TUIN
Er zijn heel wat verschillen tussen de wensen van een
tuin en die van een mens. Maar het allergrootste ver
schil vormt de vakantie. >1ensen snakken naar vakan
tie! Tuinen haten vakantie! Ook als er tijdelijk een ander
de scepter zwaait.
Het gaat nooit zo goed als anders. Er gaat voor een tuin
niets boven de zorg van de eigen baas. Die weet precies
welke plant extra veel water wil, waar eventueel met de
snoeischaar ingegrepen moet worden, waar alles mag
groeien en bloeien zoals het wil.
Om de ramp voor de tuin zo klein mogelijk te houden
volgen hier een paar
tips.
1. Verwijder tot de
laatste dag alle on
kruid, ook het aller
kleinste. Bij zoel zo
merweer groeit 'on
kruid' uit tot een
zaaddragende plant
met veel nakomelin
gen. De beste ma
nier om de grond
tussen de sierplan
ten zo onkruidvrij
als mogelijk te hou
den, is mulchen. Een
Engels woord waar
mee bedoeld wordt,
dat we een laagje or
ganisch afval tussen
de planten leggen. Dat zal langzaam verteren en on
dertussen onkruidgroei tegenhouden, de grond voch
tig houden en op den duur voor voeding zorgen. Pri
ma dus. De beste mulch is pas gemaaid gras in een
laagje van 5 a 6 cm dik. Bij thuiskomst, na de vakan
tie, blijkt dat een mooi donker laagje humus te zijn.
2. Houd vooral ook paden onkruidvrij. Schoffelen is
hier de beste methode.
3. Struiken die in het voorjaar gebloeid hebben, mogen
nu best gesnoeid worden zodat de tuinluchtig en
licht blijft. Het blad kan eventueel als mulch dienst
doen.
4. Hoog opgroeiende vaste planten moeten goed wor
den gesteund. Een forse onweersbui zal niet alleen de
plant beschadigen, maar als deze omvalt, gaan er ook
andere lagere planten aan. Dat is niet de bedoeling.
5. Tot slot een advies dat enigszins wreed klinkt: haal
de toppen uit eenjarige planten en vaste planten die
bijna gaan bloeien. Als wij weg zijn, kunnen we im
mers niet genieten van de mooie kleuren. Dus weg
met die top die bijna bloeit. In arren moede zal de
plant vlug nieuwe takjes met bloemknoppen vormen
en daar kunnen wij dan van genieten als we weer
thuis zijn.
6. We zijn er nog niet helemaal: planten die erg veel
water nodig hebben, kunnen we van een 'druppelaar'
voorzien. Hiervoor zagen we de bodem van een plas
tic fles (liefst flinke inhoudsmaat). We graven de fles
ondersteboven, vlak naast de plant, in en vullen deze
met water. Langzaam zal het water uit de flessehals
de grond in druppelen.
Als er nu een buurman of wie dan ook af en toe die fles
(met de open kant precies gelijk met de grond) vult, zal
de plant niet verdrogen. En dat is de bedoeling. Fijne
vakantie toegewenst!
LEZERSVRAAG
A. TESSELAAR UIT BENNEBROEK heeft problemen
met zijn Viburnum tinus. In november gekocht, in
maart verpot en toen ging het mis. De plant op stam,
die kennelijk eerst binnenstond, werd toen in de volle
grond gezet. Er staat niét te lezen of dat nog in maart
was. Toen hebben we nog wel iets vorst gehad en deze
Viburnum is vorstgevoelig. Moet 's winters in een kou
de kas overgehouden worden. Als hij uit een warme ka
mer komt, is hij nog gevoeliger voor vorst. Dat is punt
één. Punt twee is de kuil met turf, gevolgd door een ro
yale bemesting met bloedmeel. Beter is een plantgat
vullen met goede compóst of potaarde en zeker zolang
de plant nog niet groeit, géén mest. Later heel voor
zichtig mengmest, Viano of gedroogde koemest, maar
beetje bij beetje. Omdat deze Viburnum toch vorstvrij
moet overwinteren zou ik adviseren: snoei de kroon
flink in, pot de plant op in goede potaarde. Zet de plant
mèt pot en al in de halfschaduw en geef pas mest als hij
flink door groeit. Haal hem half oktober binnen en laat
vorstvrij overwinteren. Het lukt vast nog wel, als takken
en stam er levend uitzien. Dan komen de blaadjes van
zelf.
Hele mooie kaart en een vrolijk bericht van J. S. VISSER
UIT HAARLEM. De berichtgeving luidt: 'dit jaar is heel
Nederland groener dan ooit. Hoe komt dat'? Enerzijds
door het groeizame weer: veel zon, warmte en voldoen
de regen. Anderszijds - wat negatief - door te veel stik
stof in de lucht. Stikstof (N) zorgt voor verrijking van de
grond, maar maakt planten zwakker omdat ze minder
andere voedingsstoffen opnemen. Geen probleem in
tuinen en parken, een levensgroot probleem in zoge
naamd voedselarme natuurgebieden en in de bossen.
De overdaad stikstof is afkomstig van onze landbouw in
de vorm van amoniak (NH4) en auto-uitlaat (N02). In
milieukringen is men er dus allesbehalve blij mee.
Maar tuinen en plantsoenen zijn mooi. Ontegenzeglijk.
Komt er bij u al tuinierend of wandelend in de natuur
een vraag op? Greet Buchner zal proberen voor u het
antwoord te vinden. De vraag kunt u opsturen naar
Damiate Dagbladen, Postbus 507,2003 AP Haarlem
t.a.v. de redactie LEVEN EN WONEN.
Dobbelsteen als verzamelobject
De dobbelsteen lijkt zo gewoon, maar Leo van der Heijdt
(53) uit Voorburg ontdekte dat er ongelooflijk veel vari
anten van bestaan. Bovendien gaat de origine tot ver
voor het begin van onze jaartelling terug. Zijn eerste
vondst deed Van der Heijdt bij een Haagse antiquair, in
1981. Voor een doosje met 16 benen dobbelstenen be
taalde hij 25 gulden. Inmiddels telt zijn verzameling on
geveer 4000 stuks.
ANTHONY VERHULST»
liet Haagse doosje bevatte on
der meer stenen van het klok en
Hamerspel. Van der Heijdt her
innerde zich dat hij zelf zo'n
spel op zolder had liggen. Hij
vond het, vergeleek de stenen
en constateerde verschillen.
Zijn interesse bleef groeien.
Hij ging op zoek naar literatuur,
maar vond weinig. Van der
Heijdt ging daarom op zoek in
musea zowel in eigen land,
(zoals in Friesland waar de ter
pen veel stenen hebben opgele
verd) als in het buitenland.
Niet alleen zeskantig
Vooral een bezoek aan een Lon-
dens museum leverde een schat
aan informatie op. „Iedereen
denkt dat een dobbelsteen zes-
kantig is, maar in Londen vond
ik achtzijdige, twintigzijdige en
alle mogelijke andere model
len."
Bovendien ontdekte hij dat de
dobbelsteen zeker zo'n 5000
jaar oud is. Er werd al mee ge
speeld door de Egyptenaren,
door de Soemariërs (die woon
den op de plek van het huidige
Irak) en gedurende de Harrapa-
cultuur (het huidige Pakistan).
Van de laatste cultuur zijn ste
nen gevonden die net als nu
een kubusvorm hebben.
Ook de Egyptenaren hebben
onder meer met zeszijdige ste
nen gespeeld, terwijl de Soema
riërs dobbelden met vierzijdige,
piramidevormige stenen. Deze
werden ook gebruikt voor het
Koningsspel van Ur, dat begin
van deze eeuw werd gevonden.
Het bevindt zich momenteel in
het British Museum; de spelre
gels zijn zeker 4500 jaar oud.
Niemand weet precies wanneer
de dobbelsteen werd uitgevon
den. Wel staal vast dal in de
prehistorie al geworpen werd
met als doel de toekomst te
voorspellen, bezweringen te
doen terwijl men met 'stenen'
ook behendigheidsspelletjes
deed. Vaak waren die dobbel-
voorwerpen kootbeentjes van
dieren, meestal schapen en gei
ten. Treffend is dat in Arabië het
woord voor sprong- of kootbeen
gelijk is aan dat voor dobbel
steen.
Vroeger werd er veel met
tweezijdige stenen geworpen.
Dit had als nadeel dat je flink
wat staafjes tegelijk moest gooi
en, terwijl er ook veel telwerk
aan te pas kwam. De stenen
met meer vlakken losten deze
problemen op, wat niet weg
neemt dat in het Verre Oosten
vandaag de dag nog steeds met
tweezijdige stenen wordt ge
speeld. In de westerse wereld is
het tossen, ofwel kruis-of-munt
gooien eigenlijk ook niets an
ders dan dobbelen met een
tweezijdig voorwerp. De Romei
nen gebruikten vierkante benen
stenen die van binnen hol wa
ren en met klepjes werden afge
dicht.
Verschillen
Van der Heijdt heeft in de prak
tijk geleerd hoe je de herkomst
van dobbelstenen kunt trace
ren. Dat is mogelijk via hun
vorm, hun materiaal en de wijze
waarop de ogen zijn aange
bracht. Dikwijls verschilt dit per
land.
„In Rusland ontdekte ik dat
de 4, 5 en 6 diagonaal op de ste
nen staan." In Turkije dragen
de stenen een grote rode 1 en
Leo van der Heijdt: „De dobbelsteen rolde vroeger overal, ook in de kerk"
een zwarte 4. In Zwitserland
vind je voornamelijk stenen van
edelhoutsoorten, ongelakt en
met ingeboorde ogen. Hout
soorten, zeer harde, worden
eveneens gebruikt op de Filip
pijnen, maar daar legt men de
ogen in met parelmoer.
China heeft een ongekleurde,
grote 1, een rode vier en voor de
rest zwarte ogen, met een hori
zontale 2, terwijl de stenen van
Japan er veel op lijken, maar
dan een rode 1 hebben. De
meest perfecte stenen zijn die
voor de casino's. Deze stenen
hebben een volmaakte kubus
vorm, ingelegde ogen, een vaste
afmeting (3/4 inch) en zijn
transparant om vervalsingen te
gen te gaan.
Dobbelwoede
De meeste mensen die tegen
woordig met dobbelstenen
gooien, doen dit als onschuldig
tijdverdrijf. Vroeger werd er
echter gepassioneerd gegokt.
Met het werpen van de teerlin
gen verspeelden mensen soms
hun gehele bezit. Het dobbelen
was in de middeleeuwen zo
wijd verspreid dat er in Frank
rijk zelfs academies bestonden
waar gokspellen werden onder
wezen. Later zouden ook de
Zuidelijke en Noordelijke Ne
derlanden in de ban raken van
het dobbelspel. Stedelijke over
heden probeerden in de 15de
en 16de eeuw het dobbelen al
leen te laten plaatsvinden op
hoogtijdagen en vastenavond,
maar tevergeefs.
Smak geld
Dobbelen werd ook gebruikt
om werktijden te bepalen voor
onder andere turfstekers, kaas
dragers en bij de visafslag van
Scheveningen. Dobbelstenen
bepaalden wie op welke pier
werk kreeg. Als in Schiedam of
Rotterdam een schip was bin
nengevaren, werd via dobbel
stenen bepaald wie het moch
ten lossen.
Nadat bepaald was hoeveel
werkkrachten men nodig had.
verzamelden de dragers zich in
het Zakkedragershuisje. Daar
stond een grote trechter waarin
een ieder zijn eigen dobbelsteen
moest gooien. Dezè viel op een
kussentje (het smakkussen) en
rolde daarna in een houten bak
(de smakbak). Degenen met de
hoogste scores konden aan de
slag en zodoende een 'smak'
geld verdienen.
Over zijn hobby heeft Leo van
der Heijdt een boek geschreven
'Oog in oog' (Uitgeverij Streng-
holt), dat bij De Slegte voor zo'n
15 gulden te koop is.
VISSPORT
Bram van Leeuwen
Ze zijn er helaas steeds minder.
De verhuurders van bootjes die
speciaal bestemd zijn om er een
dagje in te gaan vissen. In de ja
ren vijftig, zestig, waren ze nog
te vinden in de buurt van de
meeste visrijke plekken, maar
de horeca heeft een ander soort
klanten ontdekt waaraan op
simpeler wijze meer te verdie
nen vait. En daarom zijn de
meeste (eenmans)bedrijfjes ver
dwenen. Helaas.
Bovendien is het niet iedere
eigenaar van een kroegje, cafe
etje of uitspanning gegeven om
voor dag en dauw een bak verse
koffie te zetten en de boten
leeggehoosd en gebruiksgereed
voor de hengelaar klaar te heb
ben liggen. Want de avond te
voren waren er vast nog een
paar stamgasten blijven plak
ken. En dus was de nachtrust
wel aan de erg korte kant.
Houdt ze dus in ere die roei
bootexploitanten, die zich blij
ven inzetten om de vissende
cliëntele van dienst te zijn.
Want waarschijnlijk geldt ook
voor u net als voor mij dat vis
sen vanuit een bootje een apar
te bekoring heeft. Als de steek-
stokken aan boord zijn gebracht
en de meertouwen zijn losge
gooid heb ik altijd iets van een
bevrijdend gevoel. Even los van
de dagelijkse sleur en op weg
naar de stek die vandaag ho-
penlijk alle beloften inlost.
Om het steeds slinkende le
gertje van de visbotenverhuur-
ders in ere te houden vandaag
een handvol adviezen. Hoe u
het best met zo'n boot kunt
omgaan. Zodat u er zelfs het
meeste plezier aan beleeft en de
verhuurder zijn bezit 's avonds
ook weer omgeschQnden afge
meerd aantreft.
Om te beginnen het roeien
zelf. Ga- nooit als een bezetene
aan de spanen rukken, maar
doe het met beleid. Kies een
plekje precies midden in de
boot uit. Dat roeit het gemakke
lijkst. Laat ook een eventuele
vismaat zorgen dat de boot
goed in evenwicht is. Gaat er
per ongeluk toch een roeispaan
stuk, leg de'zaak dan niet hei
melijk weg en vertrek niet met
stille trom. Meld wat er is ge
beurd en in de meeste gevallen
zal de verhuurder begrip tonen.
Als u in de buurt van de vis-
stek bent aangekomen en de
Verhuurders van visbootjes zijn er steeds minder in ons land.
spanen piepen en knarsen
nogal op de dollen probeer daar
dan iets aan te doen. Gooi er
met het hoosvat wat water over
heen of houdt de spanen even
onder water. U heeft dan veel
minder kans om de vis te verja
gen.
Leg de boot altijd met de punt
in de windrichting. Dat voor
komt veel geklots en een nieu
we kans om de vis op je aanwe
zigheid attent te maken. Steek-
stokken zijn een verhaal apart.
Recht in het water zetten, de
touwen niet te strak aantrekken
(de boot moet bij golven op en
neer kunnen dobberen) en
de stokken nooit te diep in de
bodem duwen. Vast is vast en
daarmee uit. Mocht een steek-
stok na afloop van een visdag
toch niet direct meegegeven,
maak dan eerst wat kleine rond
draaiende bewegingen. Niet te
groot en zeker te schuin trekken
want dan is breuk zeker niet
uitgesloten.
Lukt het nog niet. plaats dan
twee handen vlak box en elkaar
om de stok heen ter hoogte van
de bootrand en probeer de stok
zo met kleine stukjes tegelijk
omhoog te duwen. Bij het om
hoogtrekken moet u zorgen al
tijd goed in evenwicht te staan
en er op bedacht te zijn dat de
stok plotseling kan losschieten.
U zult niet de eerste en zeker
ook niet de laatste sportvisser
zijn die aan de andere kant over
boord tuimelt en met een nat
pak naar huis moet. Op een
warme zomerdag is dat nog wel
te doen maar hartje winter ligt
dat heel anders. Oppassen dus.
Zijn de stokken losgemaakt
gooi ze dan niet zomaar in de
boot. Spoel de modder eraf
door de uiteinden eventjes flink
hard door het water te schui
ven. Veengrond gaat er meestal
wat makkelijker af dan plakkeri
ge klei.
Er is volgens mij geen henge
laar die tijdens een visdag niet
wat in de boot laat vallen. Is het
geen aas, dan zijn het wel wat
restantjes voer of een leeg blik
je. Laat die rommel niet in de
boot liggen, maar gooi voor de
vis consumeerbare spullen
overboord (niet op de kant:
want daarmee lok je alleen on
gedierte) en stop de rest in je
vistas of zitmand. Dat geldt ze-
FOTO WIM DIJKMAN
ker voor afgedankt nylon, want
daarmee voorkom je dat- vogels
erin verstrikt raken en epn el
lendige dood sterven.
Teruggekeerd op de uitvalba
sis zorg je er natuurlijk voor dat
de boot goed stevig wordt afge
meerd. zodat de verhuurder la
ter op de dag niet zijn ronddob
berend bezit hoeft te gaan op
halen. Ben je van plan om de
volgende week weer naar de
zelfde plek terug te gaan reser
veer dan direct een boot voor
de komende visdag. U loopt
dan tenminste niet het risico
dat u met een complete hengc-
luitrusting langs de waterkant
arriveert om te ontdekken dat
alle bootjes al zijn uitgevaren.
Met andere vissers.
SPREEKUUR
Twee weken geleden heb ik het gehad over
prostaatprobiemen.eenoude-mannen-
kwaaltje zoals een van mijn patiënten het
noemde. „Bent u eigenlijk nog naar de uro
loog geweest?", vroeg ik hem toen hij voor
iets anders langskwam. Jawel", zei hij. en
toen volgde een beschrijving van de onder
zoeken die hij had moeten ondergaan. Eind
van het verhaal was dat hij toch maar liever
afzag van verdere behandeling, hoewel de
uroloog een operatie noodzakelijk had ge
acht. 1 let verbaasde mij een beetje en ik
vroeg naar zijn beweegredenen. Nou, dar
was een heel verhaal, zei hij, zijn vrouw was
nu al meer dan vijftien jaar dood en sinds
een jaar of wat had hij een vriendin, een
paar jaar jonger dan hij.
„Een heel lev enslustige vrouw, dokter, Ris u
begrijpt wat ik bedoel en we hebben het
seksueel heel fijn samen. En de specialist
kon me niet garanderen dat ik na de opera
tie alles nog zou kunnen. En echt, als dat
niet meer kan, dan gooi ik m'n petje in het
water en ga ik eronder staan, want dan
hoeft het leven voor mij niet meer."
Seks en bejaard zijn. hartstocht en hoge
leeftijd, in onze maatschappij kijken we nog
altijd gek aan tegen die combinatie. Seks is
overal om ons heen, de reclame maakt er
dankbaar gebruik van, maar het zit meestal
in de Veronica-sfeer. Uitdagende meiden,
sexy jongens. Jong, snel, wild. strakke billen
en stevige borsten. De gedachte aan oude
lichamen, met plooien en rimpels, in een
hartstochtelijke omhelzing staat ons tegen.
Het hoort niet.
De inrichting van onze vaderlandse verzor-
gings- en verpleeghuizen is een illustratie
van deze moralistische opstelling. Er is daar
bepaald weinig gelegenheid voor romanti
sche rendez-vous, en vaak hebben bejaarde
minnaars te kampen met een afwijzende en
soms veroordelende houding van de omge
ving. Dit kan de professionele omgeving
zijn (mij is een geval bekend van een be
jaarde heer die een standje kreeg van de di
rectrice omdat hij de nacht bij zijn vriendit\
had doorgebracht), maar ook komt het voor
dat kinderen grote moeite hebben met het
feit dat hun vader of moeder op hoge leef
tijd er blijk van geeft een seksueel wezen te
zijn.
Met het ouder worden kan de beleving van
seksualiteit veranderen. Er treden lichame
lijke veranderingen op waardoor de reactie
op seksuele prikkels langzamer verloopt,
maar het vermogen tol vrijen, geslachtge
meenschap en klaarkomen is niet voorbe
houden aan de jeugdigen. Bij sommige
mensen neemt de behoefte aan gemeen
schap met de jaren af (wat niet abnormaal
is), anderen, zoals mijn patiënt en zijn
vriendin, blijven tot op hoge leeftijd seksu
eel zeer actief. En dat is ook normaal. Zo'n 5
procent van de 85-jarigen heeft eenmaal
per week gemeenschap. Het is wel zo, dat
de lichamelijke reactie op seksuele prikke
ling kan verminderen als de frequentie van
seksueel contact laag is. Kortom, zoals de
Amerikanen zeggen: If you don't use it, you
lose it.
Medische behandelingen in het gebied van
de geslachtsorganen kunnen het seksuele
leven uiteraard beïnvloeden. Een prostaai
operatie doet dat ook. Maar er zijn verschil
lende soorten prostaatoperaties. DeTUR
I r;ms Urelhrale Reset lie), de operatic
waarbij de vergrote prostaat via de piasbuis
wordt weggehaald, heeft als bijverschijnsel
dat bij de zaadlozing het zaad niet naar bui
ten komt. niaar in de blaas wordt geloosd.
Het gevoel van klaarkomen hoeft daardoor
niet te veranderen. I let komt eigenlijk niet
voor dat na een TUR de man op lichamelij
ke gronden impotent wordt. Wel kan het zo
zijn dat na zo'n operatie op psychische
gronden hét vermogen tot erectie verdwijnt,
maar dat is een heel ander verhaal. Andere
prostaatoperaties kunnen overigens wel im
potentie tot gevolg hebben,
Na telefonisch overleg met de uroloog bleek
de conclusie van mijn patiënt over zijn toe
komstig seksueel functioneren te berusten
op een misverstand. Hij is akkoord gegaan
met de operatie en zal binnenkort daarvoor
worden opgenomen.
