Turkije heeft vergaande
hervormingen broodnodig
Oprichting ministerie religieuze zaken was Atatürks grootste fout
mr
Feiten &Meningen
Vreemde kruising tussen Chinezen en Turken
Onzeker of winst wel of niet belastingvrij is
WOENSDAG 7 JUL11993
Istanbul» jessica lutzlims tot werkterrein kreeg. De instelling van dit ministerie wordt Alle beperkingen op de promotie van de Islam die door Atatürk opleidingen als paddestoelen uit de grond en werd godsdienst-
correspondent door veel Turkse intellectuelen als Atatürk's grootste fout gezien, ingevoerd waren, werden teruggedraaid. Koranscholen en iman- onderwijs op school verplicht.
Toen Mustafa Kemal Atatürk de republiek Turkije stichtte op de
overblijfselen van het Osmaanse Rijk, was één van de eerste din
gen die hij deed het kalifaat afschaffen. De kalief was voor de
moslims wat de paus is voor de katholieken: een internationaal
geloofsleider.
In plaats hiervan werd een ministerie voor religieuze zaken opge
richt, dat geloofs-, gebeds- en morele zaken van de Turkse mos
lims tol werkterrein kreeg. De instelling van dit ministerie wordt
door veel Turkse intellectuelen als Atatürk's grootste fout gezien,
want het staat haaks op het uitgangspunt van secularisatie, van
scheiding van 'kerk' en staat. Het ministerie zou een machtig
werktuig blijken in de handen van religieus gezinde regeringen.
Dit werd voor het eerst duidelijk na de verkiezingen van 1950, die
met een ruime meerderheid door de Democratische Partij werd
gewonnen. De DP was sterk beïnvloed door een intellectuele
stroming die de 'Turks-Islamitische synthese' propageerde,
waarin nationalisme en religie onlosmakelijk verenigd werden.
Alle beperkingen op de promotie van de Islam die door Atatürk
'ingevoerd waren, werden teruggedraaid. Koranscholen e
opleidingen werden heropend, opnieuw werd begonnen met de
bouw van moskeeën en het gebed werd weer in het onverstaan
bare Arabisch in plaats van het Turks gevoerd.
De leider van de militaire staatsgreep in 1980 en zoon van een is
lamitisch geestelijke, generaal Evren, versterkte de religieuze be
wegingen als tegenwicht tegen links. Onder zijn presidentschap
en het premieischap van Turkuth Özal, de latere en inmiddels
overleden president, schoten moskeeën, koranscholen en imam
opleidingen als paddestoelen uit de grond e
onderwijs op school verplicht.
Özal, lid van een machtige, orthodoxe orde, nam in de grondwet
een artikel op dat Arabisch-islamitische financiële instellingen
vrijstelt van belasting. Het ministerie van religieuze zaken telt in
middels 88.000 werknemers. Ook in 1980 werd Turkije lid van de
Islamitische Conferentie Organisatie.
Land blijft kwetsbaar voor onrust vanfundamentaliste en Kurden
Turkije is diep geschokt door de gruwelijkheden van vori
ge week in Sivas, waar 36 mensen omkwamen in een ho
tel dat door islamitische fundamentalisten in brand was
gestoken. Het incident kwam kort na Kurdische aanval
len op buitenlandse toeristen in Turkije.
london the independent
Daardoor doemde het spook
beeld op van ontwrichting door
een dubbele aanval van funda
mentalisten en Kurden, die hun
acties zelfs zo nu en dan zou
den kunnen coördineren. De
ongerustheid in het Westen is
toegenomen sinds Kurden vori
ge maand Turkse kantoren in
Europa hebben aangevallen.
Door Turkije's centrale positie
als regionale mogendheid tus
sen Europa en het Midden-Oos
ten en als verbinding tussen Ar
menië en Georgië is de binnen
landse stabiliteit in het land ook
voor het buitenland van groot
belang.
Turkije zal geen tweede Iran
worden, waar een pro-westers
regime werd weggevaagd door
een islamitische revolutie. Het
land is ook geen Egypte of Alge
rije, waar het fundamentalisme
wordt gevoed door een diepge
wortelde sociale onrust. Turkije
is een grotendeels seculaire
staat met één voet in Europa,
waarmee het land meer dan de
helft van zijn buitenlandse han
del voert.
De islam in Turkije is meer
pragmatisch dan fundamenta
listisch. In het huidige politieke
bestel worden religieuze belan
gen voldoende behartigd en de
gevestigde religieuze orde heeft
dan ook geen behoefte aan ver
andering. En met een economie
die met ongeveer zes procent
per jaar groeit, zijn grote delen
van de bevolking, waaronder
ook actieve moslims en geïnte
greerde Kurden, het meest ge
baat bij stabiliteit en continuï
teit.
Toch is het land kwetsbaar voor
interne onrust uit twee hoeken.
Ontevreden jongeren sluiten
zich aan bij het islamitische
fundamentalisme, omdat dat
een ideologisch kader biedt
voor hun protest en omdat ze
zich daarmee de morele steun
verwerven van delen van het
politie apparaat en van mensen
zoals de burgemeester van Si
vas. Bovendien brengt funda
mentalisme financiële steun uit
het buitenland in het laatje. De
recente ontwikkelingen in het
voormalige Joegoslavië, waar de
Bosnische moslims in de steek
worden gelaten, geven veel jon
geren een nieuwe reden om an
ti-westerse gevoelens te
koesteren. De fundamentalisten
zijn hinderlijk en zullen waar
schijnlijk nog in aantal groeien,
maar ze zullen de publieke opi
nie niet meekrijgen. Integen
deel. De meeste Turken zijn
ontzet over de brand in Sivas.
De Kurden vormen een apart
probleem, hoewel hun protes
ten af en toe samenvallen met
die van de fundamentalisten. Ze
zijn afschuwelijk slecht behan
deld door de meeste Turkse re
geringen, die medeverantwoor
delijk zijn voor het ontstaan van
het gewelddadige, reactionaire
communisme van de Kurdische
Arbeiderspartij (PKK). Toen de
Turkse regering drie maanden
geleden verzuimde om serieus
op de eenzijdig door de PKK af
gekondigde wapenstilstand te
reageren, liet ze weer een be
langrijke kans liggen. De Kur
den hebben reden tot verbitte
ring, die nog wordt versterkt nu
de trend tot zelfbeschikking
,zich in andere gebieden door
zet.
De nieuwe Turkse premier,
Tansu Ciller, heeft de kans om
deze problemen vanuit een mo
dem denkkader aan te pakken.
Ze kan zich veroorloven om
verder te gaan dan de voorzich
tige probeerseltjes van wijlen
president Turgut Özal, door de
Kurden meer zelfbestuur toe te
staan en een einde te maken
aan het gewelddadige optreden
van de politie. De angst dat dit
onherroepelijk tot een Kurdi
sche afscheiding zal leiden,
hoeft niet terecht te zijn, vooral
niet als de Kurden meer rede
nen zouden krijgen om in Tur
kije te willen blijven. Zoals de
zaken er nu voorstaan, is het
nauwelijks verrassend dat som
mige Kurden weg willen.
Om Turkije aantrekkelijker te
maken, zijn verdere hervormin
gen nodig. Toen Atatürk het
land in een moderne staat be
gon te veranderen, bestond 80
procent van Turkije uit platte
landsboeren. In die dagen leken
een gecentraliseerde regering
en groots opgezette staatsin-
dustrieën noodzakelijk voor een
ISgSg
Meeste Turkse regeringen zelf verantwoordelijk
het ontstaan van de radicale Kuridische Arbeiderspartij.
voorspoedige ontwikkeling.
Maar nu woont 60 procent van
de bevolking in steden en zijn
de mensen beduidend beter op
geleid. Delen van de industrie
zijn volkomen modem, maar
het bestuurlijke en ambtelijke
systeem is ouderwets en ge
brekkig en de overheidssector
in de economie is veel te groot.
Turkije heeft een sterke, vin
dingrijke regering nodig om
hervormingen door te landse onrust ten grondslag lig-
voeren. Het terrorisme zal erger gen.
worden als de regering toestaat
dat op deze manier de aandacht vertaling: margreet heslinga
wordt afgeleid van de werkelijke
problemen die aan de binnen-
Liiuia, het centrum van het moslimvolk dé Hui
floris harm
De geslachte schapen hangen
ondersteboven aan houten rek
ken langs de hoofdstraat van
Linxia. 'Islamitische slagerij'
staat er in Chinese karakters en
in Arabisch schrift boven deze
primitieve etalages geschreven.
Voor een restaurant zitten man
nen met witte kalotjes op aan
een tafel mierzoete thee te drin
ken. De luifel, waaronder zij
zich bevinden, is bedrukt met
halve maantjes en Arabische
teksten.
In China wonen volgens de
laatste volkstelling uit 1990 een
kleine achttien miljoen mos
lims, die zijn onderverdeeld in
verschillendemoslimvolkeren.
Hun verspreidingsgebied ligt
voornamelijk in West- en Cen
traal-China, in de zogenaamde
Quran-gordel.
Met meer dan acht miljoen
mensen vormen de Hui de
grootste moslimminderheid in
China. Ofschoon de Hui zich
door heel China hebben geves
tigd, zijn ze vooral geconcen
treerd in Centraal-China, in de
provincies Ningxia en Gansu.
Hun verhaal is een sino-Tibet-
aanse taal, maar daarnaast
spreekt een groot deel ook wat
Arabisch.
'Allah Akhbar!' Het is zes uur
's avonds in Linxia, een autono
me Hui-prefectuur en gelegen
in de provincie Gansu. Klaaglijk
klinkt de in het Arabisch gezon
gen oproep tot gebed, die van
de minaretten door de straten
schalt. Linxia telt meer dan vijf
tien moskeeën met gewelfde
Chinese daken en ui vormige
hoepels, waar een halve maan
op prijkt. Het zijn prachtige ge
bouwen in groene, stergele en
steenrode kleuren, hoewel ze
zonder uitzondering na in 1980
zijn gebouwd. Tijdens de hoog
tijdagen van de communisti
sche strijd tegen oude gebrui
ken werden ook deze relicten
van de vroegere feodale maat
schappij hard aangepakt. De
gebedshuizen werden verwoest
en de imams werden naar het
platteland gestuurd om var
kensstallen schoon te maken,
vernederend werk voor mos
lims, die het varken als een on
rein dier beschouwen.
Na 1980 werd de moslims weer
toegestaan hun geloof in prak-
Een moslim-bakker wacht in Linxia op klanten.
tijk te brengen en begon de we
deropbouw. „Ter compensatie
voor de herbouw van deze mos
kee kregen we 1000 Yuan (zo'n
350 gulden) van de Chinese re
gering. De overige 39.000 Yuan
moesten we zelf betalen", ver
telt een oude imam, terwijl hij
wat droevig glimlacht onder zijn
grijze baardje.
Vanuit de stegen van de oude
stad, die veel weg hebben van
een labyrinth, stromen mos
lims, gehuld in lange fladderen
de jassen, naar de gebedshui
zen. De mannen dragen ge
kleurde tulbanden over hun
witte kalotjes. Hun gezichten
hebben door een scherpe neus
en lage jukbeenderen gepro
nonceerde trekken. Met hun
vlassige puntbaardjes en spleet
ogen zien ze eruit als een
vreemde kruising tussen Turken
en Chinezen.
Veel van de vrouwen gaan zwart
óf wit gesluierd over straat en
de meisjes dragen donkergroe
ne kapjes. Alleen de politieke
slogans in karakters langs de
weg geven aan dat ik mij nog
steeds in China bevind.
In het plattelandsdorpje Jishis-
han, waar ruiters het straat
beeld bepalen en handkarren
tevens dienst doen als ambu
lance, is de Chinese invloed zo
danig geslonken dat ik met al
gemeen beschaafd Chinees nog
maar moeilijk uit de voeten kan.
Naast Hui wonen in deze plaats
nog een aantal andere moslim
volkeren, zoals de Dongxian en
de Salar, die met hun Altaïsche
talen dichter bij de Turken
staan.
Voor de leek zijn de verschillen
echter nauwelijks waar te ne
men. Ze kleden zich identiek,
hebben dezelfde fysieke ken
merken en gaan samen naar de
moskee. Toch zijn gemepgde
ARCHIEFFOTO
huwelijken niet veel voorko
mend, 'want dat soort dingen
kun je maar het beste onder el
kaar houden', zoals een
Donxiang-koopman het uit
drukt. De handelaar in groene
en rode tapijten vertelt met een
sterk streekaccent, dat zijn oud
ste zoon in Linxia Arabisch stu
deert. „En hij kan niet eens Chi
nese karakters lezen!" De man
vindt het zelf wel een goeie grap
en schatert het uit.
Volgens de koopman zijn er nu
al vier mensen uit zijn dorp op
bedevaart naar Mekka gegaan.
Zelf zou hij er ook dolgraag aan
deelnemen en een kijkje nemen
in de heilige stad. „Maar dat is
verschrikkelijk duur en boven
dien moet je over veel buiten
landse valuta beschikken. Maar
wie weet. Trouwens, wil jij niet
wat dollars met mij wisselen?"
Verzekeringskamer legt bom onder paradepaardje assuradeuren
haarlem dennis weber
fiscaal medewerker
De Verzekeringskamer heeft
een bom gelegd onder een
nieuw produkt van de verzeke
ringsmaatschappijen, de kapi
taalverzekering. Het is nu wach
ten op het standpunt van het
ministerie van financiën of deze
bom ook echt explodeert. Het
gaat er om of Financiën wel of
niet belasting zal gaan heffen
over de vermogensstijging, die
de 'geachte cliëntèle' met hun
spaarfonds hebben gecreëerd.
De laatste anderhalf jaar zijn zo
goed als alle verzekeringsmaat
schappijen met dit nieuwe pro
dukt op de markt gekomen. Het
gaat om een soort levens- en/of
begrafenisverzekering, waarvan
de winst annex rente steeds op
nieuw wordt belegd en die na
vijftien tot twintig jaar recht
geeft op een belastingvrije uit
kering. Omdat deze spaarverze-
kefingen wel heel erg lijken op
gewone spaarcontracten kwam
er al snel een discussie op gang
of de uitkering wel belastingvrij
moet zijn.
Reden voor de Verzekeringska
mer, het orgaan dat toezicht
houdt op de verzekeringsmaat
schappijen, om een en ander te
onderzoeken. Op 7 juni kwam
de Verzekeringskamer met haar
oordeel: De produkten lijken in
derdaad teveel op spaarcontrac
ten en de Kamer stelt voor vanaf
1 juli nieuwe regels in te voeren
waaraan de produkten moeten
voldoen, willen de uitkeringen
belastingvrij zijn.
Maar hoe zit het met de al ver
kochte produkten van voor l ju
li 1993? Zijn deze uitkeringen
straks ook belastingvrij, wan
neer de termijn na 15 of 20 jaar
afloopt? Volgens de Verzeke
ringskamer wel. In de over
gangsregeling heeft men name
lijk bepaald dat deze produkten
toch nog goed worden gekeurd
en de uitkeringen dus ook be
lastingvrij zijn.
Probleem opgelost? Nog lang
niet. Het ministerie van financi
en heeft in principe namelijk
niets te maken met het stand
punt van de Verzekeringskamer.
En het ministerie van financiën
bepaalt of er wel of niet belas
ting wordt geheven op de ver
mogensstijging. Zal Financiën
dit standpunt volgen? Voor de
duizenden mensen die de pro
dukten hebben aangeschaft is
het te hopen van wel.
In het Weekblad voor Fiscaal
Recht schrijft hoogleraar belas
tingrecht professorStevens de
ze week dat hij van mening is
dat er voor Financiën geen an
dere weg openstaat dan het
door de Verzekeringskamer in
genomen standpunt onverkort
te volgen. Hij acht het echter
niet onmogelijk dat de fiscus
dwarsligt en toch een afwijken
de overgangsregeling hanteert.
De Eindhovense belastingin
specteur mr. P. F. Goes trekt in
Het Financieele Dagblad een
stuk feller van leer. Volgens hem
is het ministerie van financiën
geenszins gehouden aan het
standpunt van de Verzekerings
kamer. Ook ziet hij niets in een
soepelere maatregel. „Er moe
ten goede redenen zijn om van
belastingheffing af te zien. Dat
het aanzien van de verzeke
ringsbranche door dit alles is
geschaad, is absoluut geen goed
argument om van belastinghef
fing af te zien. Waarom moet de
samenleving opdraaien omdat
de verzekeringsmaatschappijen
bewust gezocht hebben naar de
uiterste fiscale grenzen van wat
fiscaal mogelijk is?", aldus Goes.
Goes komt met een voorstel om
het fiscale nadeel dat de kopers
van de produkten lijden af te
wentelen op de verzekerings-
maatschappijen. De verzeke
ringsmaatschappijen kunnen
de belastingheffing dan als het
ware afkopen. Dan komen de
lasten daar te liggen waar ze be
horen te liggen.
Men kan zich natuurlijk afvra
gen of de verzekeringsmaat
schappijen wel zo hard aange
pakt moeten worden, zoals
Goes meent. Hadden de verze
keringsmaatschappijen dit alles
kunnen voorzien? Het lijkt van
wel. Ten eerste hebben de ver
zekeringsmaatschappijen be
wust de fiscaal mogelijke gren
zen uitgeprobeerd met het risi
co dat het mis zou kunnen
gaan. Daarnaast ging men vro
lijk door met het verkopen en
aanprijzen van de produkten
terwijl men wist dat de Verzeke
ringskamer de zaak aan het on
derzoeken was.
Zelfs nu men weet dat de pro
dukten niet meer aan de Fiscale
regels voldoen, gaan sommige
verzekeringsmaatschappijen
door met reclame maken voor
het produkt. Een goed voor
beeld hiervan is het foldertje
over het SpaarzekerPlan dat de
Postbank vorige week bij zijn gi
ro-afschriften voegde. Belas
tingvrij, staat er in grote letters
vermeld op de voorkant.
Voor de verzekeringsmaat
schappijen en de verzekering
nemers breken er spannende
tijden aan. Het is wachten op
het standpunt van Financiën.
Bij de verzekeringsmaatschap
pijen zal helemaal het zweet
gaan uitbreken als Financiën
niet met een standpunt komt,
maar het oordeel van de rechter
vraagt in een proefproces. Want
dan, zoals in het weekblad Else
vier onlangs scherp werd opge
merkt, hoeft er over een aantal
jaren maar één ambitieuze be
lastinginspecteur als Goes op te
staan, om een complete chaos
in de verzekeringswereld te ver
oorzaken.
TOM JANSSEN
AmWMHACnK BFtmN Otr-
mum
lm
A mim
Km
j $AM$$
kéiSf
\\mmm
