leven na vertrek Amerikanen
Soesterberg gaat weer
Turkije gealarmeerd door oplaaiend fundamentalistisch geweld
Zendingsdrift herleeft na
ontdekking nomadisch volk
Feiten &Meningen
MAANDAG 5 JUL11993
2
Het aangekondigde vertrek van de Amerikaanse militairen en hun gezinnen uit Soes
terberg en directe omgeving biedt voor het ingeslapen en vergrijsde dorp ongekende de
mogelijkheden. Dat is de afgelopen dagen langzaam doorgedrongen tot de bevolking
van Soesterberg en ook een beetje tot het gemeentebestuur van Soest. Soesterberg
krijgt over ruim een jaar een nieuwe groep bewoners die, in tegenstelling tot de Ameri
kanen, wel zal deelnemen aan het dorpsleven.
- V V
De tekst op het bord bij de luchtmachtbasis Soesterberg wordt aangepast, nadat bekend werd dat de Ameri
kanen de basis gaan verlaten. foto annette vlug
SOESTERBERG RUUD BUURMAN
HENK VAN ESS
Soesterberg gaat weer leven. De
supermarkt aan het Dorpsplein
komt terug, evenals het waren
huis. Het verenigingsleven krijgt
weer competente bestuursleden
en, nog belangrijker, jonge aan
was. Bovendien zal de biblio
theek voortaan weer elke mid
dag open zijn.
Sinds het bericht dat 1100 Ame
rikaanse militairen en hun 2400
gezinsleden de luchtmachtbasis
zullen verlaten, mijmert Soes
terberg hardop over de terug
keer van de jeugd. De gemeente
wil straks in de Amerikaanse
woonwijk van het vliegdorp
vooral, jonge, kapitaalkrachtige,
gezinnen huisvesten. Anders
dan de militairen moeten de
nieuwe bewoners één geineen-
schap gaan vormen met de
ruim 5700 Soesterbergers.
De bevolking van het dorp is de
afgelopen jaren snel vergrijsd.
Het merendeel van de inwoners
is vijftig jaar of ouder. Toe
stroom van nieuwe bewoners is
uitgebleven. Soesterberg is on
der jonge gezinnen niet popu
lair, vanwege het vliegtuigla
waai en het gebrek aan goede
voorzieningen. De verstokte en
op jaren gekomen Soesterber-
ger claimde met succes het
recht om in eigen dorp fatsoen
lijk oud te worden. De sociale
woningbouw bestaat dan ook
vooral uit projecten voor oude-
De Soesterberger-op-leeftijd
heeft minder koopkracht dan
een doorsnee gezinshoofd met
een baan. Het heeft de midden
stand van het dorp in grote pro
blemen gebracht. Ondernemers
gingen failliet. En de nog be
staande warme bakker of de
kaashandelaar hebben momen
teel de grootste moeite het
hoofd boven water te houden.
De voetbalvereniging ging al ter
ziele omdat een goed bestuur
en voldoende leden niet te vin
den waren. De Oranjevereni
ging staakte een jaar geleden
haar werk vanwege gebrek aan
vrijwiligers.
De Amerikanen hebben veertig
jaar lang voor isolement geko
zen. Aan het sociale leven van
Soesterberg werd vrijwel nooit
meegedaan. „Ambtshalve heb
ik nog hooit een VS-militair de
hand geschud", zegt de Soester
wethouder Jan Visser van ruim
telijke ordening. „Politiek waren
de Amerikanen voor ons nooit
interessant."
De militairen doen hun bood
schappen in de kampwinkel.
Cornflakes en hot-dogbroodjes
worden overgevlogen, evenals
het meeste andere voedsel. Ook
gereedschappen en boeken ko
men rechtstreeks uit Amerika.
Voor American Football is een
eigen veld. Andere sporten heb
ben een eigen hal. School, kerk,
ziekenhuis allemaal in eigen
beheer.
Sociale evenementen, zoals de
ze maand het kinderbal, wor
den steevast in de gemeen
schapsruimte van de basis ge
houden en niet in restaurant De
Tuin of het dorpshuis van Soes
terberg. Visser: „De Amerikanen
leven in hun eigen wereld. Ons
project van gescheiden inzame
ling van groente- fruit- en tuin
afval is in de Amerikaanse wijk
hopeloos mislukt. Ze vertikken
het gewoon om mee te doen.
De troep wordt op één hoop ge
gooid."
Van de 3500 Amerikanen die
volgend jaar terugkeren naar de
'States' of naar andere bases in
Europa of Azië, wonen er nu
1500 in Soesterberg. De overi
gen leven in plaatsen als Den
Dolder, Zeist en Eemnes. De ge
meente Soest kijkt al met een
verlekkerde blik naar dat Ameri
kaanse wijkje met totaal 350
middenstandswoningen.
Soest heeft bijna vierduizend
woningzoekenden en ziet per 1
september volgend jaar een
mooie kans om in één klap een
flink deel daarvan blij te maken
met een mooi en behoorlijk
groot huis. Als de eigenaars van
die woningen tenminste zo
vriendelijk willen zijn een beetje
mee te werken. Ruim tweehon
derd woningen in de wijk wer
den in 1977 gebouwd en zijn ei
gendom van Nationale Neder
landen Vastgoed. De andere
huizen, ongeveer vijfjaar gele
den opgeleverd, zijn gebouwd
in opdracht van het Nederland
se ministerie van defensie en de
Amerikanen zelf.
De Soester wethouder van eco
nomische zaken J. L. Menne
heeft direct een ambtenaar aan
het werk gezet om na te gaan of
er destijds in 1977, afspraken
zijn gemaakt met Nationale Ne
derlanden, in het geval ze door
de Amerikanen worden verla
ten. Tot woensdag hadden bur
gemeester en wethouders van
Soest nog niet nagedacht over
de gevolgen van een eventueel
vertrek. De namen van de eige
naar van de 350 woningen wil
Menne en Visser dan ook niet
een-twee-drie te binnen schie
ten. Nationale Nederlanden
dus, onder andere, weet zelfs de
juffrouw van de Bruna in Soes
terberg feilloos te vertellen.
Toen het nieuws van het vertrek
van de Amerikanen bekend
werd in Soest, begon op het ge
meentehuis de telefoon te rin
kelen. Visser: „Alleen donder
dag al kregen we zo'n dertig
mensen aan de lijn die interesse
hadden in een van die wonin
gen. Als gemeente heb je dus de
plicht in elk geval binnen af
zienbare tijd contact op te ne
men met de eigenaren om te
zien wat er mogelijk is. En dan
mag u wel zeggen dat zo'n be
legger als Nationale Nederlan
den zich van de wensdri van het
Soester gemeentebestuur niets
zal aantrekken, ik denk dat een
belegger ook naar de toekomst
kijkt en op zijn beurt ons mis
schien weer nodig heeft."
Daar zit Visser inderdaad niet
ver naast. W. Borgdorff, regiodi
recteur voor onder meer Mid
den-Nederland bij Nationale
Nederlanden Vastgoed, heeft
formeel nog niets van de Ameri
kanen gehoord. Maar als het
huurcontract wordt opgezegd,
zal er zeker met de gemeente
Soest een gesprek volgen om te
zien wat de meest aantrekkelij
ke mogelijkheid is voor alle par
tijen.
„Als we alleen aan ons eigen be
lang zouden denken, dan krijg
je vroeg of laat toch de knuppel
in je nek als je de gemeente een
keer nodig hebt. Maar ons eer
ste belang is heel simpel: We
zijn een beleggingsmaatschap
pij en we denken eerst aan de
centen van de polishouders en
het rendement", zegt Borgdorff.
„Ik zou ook niet binnen een dag
in het dossier kunnen vinden of
we indertijd afspraken met de
gemeente hebben gemaakt.
Wat ik wel weet is dat deze wo
ningen in elk geval niet in de
'goedkope' huur-klasse vallen."
Hij denkt niet dat Nationale Ne
derlanden de woningen wil ver
kopen. „Dat is niet onze ge
dragslijn. Maar er is hier intern
nog geen overleg geweest over
deze nieuwe situatie. President
Clinton heeft ons met zijn voor
nemen nogal overvallen. Een
jaar geleden hebben we met de
Amerikanen nog zeer lange en
taaie onderhandelingen ge
voerd over verlenging van het
huurcontract voor vijfjaar. Met
een in deze gevallen gebruikelij
ke 'calamiteitenclausule' in het
geval ze plotseling zouden ver
trekken.' En nog maar een paar
weken geleden is de renovatie
van onze huizen gereed geko
men en is de laatste woning
feestelijk opgeleverd. U begrijpt,
wij zijn nogal overvallen door
deze ontwikkeling."
Behalve in de geïsoleerde Ame
rikaanse wijk, komen er in Soes
terberg en nabije omgeving nog
enkele honderden woningen
vrij die her en der over de ge
meente zijn verspreid. Dat wor
den volgend jaar gouden tijden
voor de makelaars, die toch al
niet beroerd draaien in deze
contreien. De vraag is hoog, het
aanbod laag, dus zijn de prijzen
pittig.
Ben Majoor, directeur van
Schoeman Makelaars uit Soest,
denkt dat bij het aanbod van
enige honderden nieuwe wo
ningen de prijzen niet gaan da
len. „Er komt weliswaar in één
klap een groot aanbod, maar de
vr^ag zal de komende jaren dat
aanbod blijven overtreffen. Ik
zou geen voorspelling durven
doen of Nationale Nederlanden
haar bezit wil verkopen. Ze
heeft de woningen een tijd gele
den nog grondig gerenoveerd.
Maar als ze tot verkopen be
sluit, dan schat ik de waarde
voor een dergelijk midden
standshuis gemiddeld op twee-
eneenhalve ton." In dat geval
zou het best kunnen dat de
wachtlijst van Soest niet korter
wordt. Iedereen, ook van buiten
de gemeente, kan dan immers
een dergelijke woning kopen."
Wie er ook zal komen te wonen
als de Amerikaanse huizen vrij
komen, de jeugd keert terug in
Soesterberg, denkt secretaresse
J. Nijs van de 'Vrienden van het
Vliegdorp'. „Je zult veel meer
jonge gezinnen krijgen met kin
deren. Want het zijn behoorlijk
grote woningen. En kinderen
moeten naar school. De basis
scholen hier hebben nu een te
kort aan leerlingen, dus die zul
len met het vertrek van de Ame
rikanen niet ontevreden zijn. Ik
denk dat het een hele omslag
zal betekenen voor het dorp als
er plotseling een bevolkings
groep komt die wèl gebruik
maakt van alle faciliteiten, wèl
zijn kinderen naar de plaatselij
ke scholen stuurt en naar de
sportclubs hier èn wel zijn
boodschappen bij de Soester-
bergse middenstand haalt."
Ze is, net als andere Soesterber
gers, wat huiverig voor een toe
komstvisie. „Je kunt koffiedik
gaan kijken, maar wat heb je er
aan. Maar als we dan toch een
paar jaar vooruit moeten kijken
naar een situatie waarbij er
geen Amerikaan meer te vinden
is, dan moet je allereerst con
stateren dat ze geen stempel op
dit dorp hebben gedrukt. In die
zin verandert er ook niks. We
zijn een vrij geïsoleerd dorp,
met veel ouderen. Een dorp
waar de laatste jaren nauwelijks
meer is gebouwd vanwege de
geluidsnormen. Terwijl er een
enorme behoefte is aan goedko
pe huurwoningen voor starters
op de woningmarkt. Die jonge
mensen trekken nu nog naar
andere plaatsen in de omge
ving."
F. J. Hagmeijer, voorzitter van
de 'RK Sportvereniging Laetitia',
wil eerst zeggen dat Soesterberg
weinig zal merken van het ver
trek. „Maar nu ik er even over
doordenk... ja, de gevolgen zou
den best wel eens enorm kun
nen zijn. Soesterberg wordt een
ander dorp. De aanwas voor de
sportverenigingen zal er plotse
ling weer zijn. Neem bij voor
beeld de voetbalvereniging
Soesterberg, die door een ge
brek aan leden is opgeheven.
Met zoveel jonge mensen en
kinderen zou je kunnen denken
aan heroprichting. Ja, ik zie
toch een hele gunstige ontwik
keling voor het dorp, als de
Amerikanen weggaan. Maar ze
hoeven van mij niet weg, laat ik
dat voorop stellen."
„Soesterberg is verouderd en
vervuild en kan dringend een
injectie gebruiken", zegt P. Pie
ren, zelf net boven de zeventig
en vroeger actief als bestuurslid
van de plaatselijke onderne
mersvereniging en welzijnsor
ganisaties. Hij ziet het einde van
de Amerikaanse basis zonder
meer als nieuw begin voor
Soesterberg. Dat het dorp er nu
nogal belabberd aan toe is, was
in zijn ogen te voorkomen ge
weest. „De gemeenteraad heeft
zitten slapen. Natuurlijk zijn be
jaardenvoorzieningen voor
Soesterberg belangrijk. Maar in
de sociale woningbouwplannen
voor ons dorp is de jeugd bij
voorbaat opgegeven. Zo help je
een gemeenschap alleen maar
verder om zeep."
Pieren vindt het onbegrijpelijk
dat Soest niet eerder heeft na
gedacht over de uittocht van de
Amerikanen. „Het college kijkt
toch ook tv en leest toch kran
ten? Als in Denemarken en
Duitsland bases worden geslo
ten, dan komt Soesterberg
vroeg of laat ook aan de beurt.
Door niet vooraf na te denken
verliezen we nu veel tijd."
Een Vliegdorp zal Soesterberg
altijd wel blijven, zegt iedereen
die je erover aanspreekt. De ba
sis bestaat in 1993 precies tach
tig jaar en oude Soesterbergers
noemen hun dorp trots 'de ba
kermat van de Nederlandse
luchtvaart'. En in dat 'Vliegdorp'
zijn nieuwe bewoners van harte
welkom. „Maar", zo hoor je,
„het moeten niet allemaal asiel
zoekers worden. Daarvoor zijn
we een te kleine gemeenschap."
Niet dat er al iemand op het
idee was gekomen om de ene
groep 'vreemdelingen' te ver
vangen door andere vreemde
lingen, maar 't is vast een schot
voor de boeg voor het geval ie
mand in Den Haag Nationale
Nederlanden zou willen overha
len de woningen aan bijvoor
beeld WVC te verhuren.
De gemeente ziet dat in elk ge
val niet zitten en de twee wet
houders Visser en Menne, halen
de schouders op bij het idee.
Dat is geen optie die er bij hen
in gaat. „Maar misschien zijn
wij wel heel erg naïef in dit
soort zaken."
mtmm
v,y 'vm
Dit is wat de Liawep waarschijnlijk ook te wachten staat: de traditionele kledij wordt verruild voor sportbroekjes en T-shirts. De peniskoker die het ene jongetje nog wel draagt, hindert
hem niet bij het voetballen. foto bert verhoeff
Liawep leeft afgezonderd in noorden Papua-New Guinea
HAARLEM «JOLANDA OUKES
Voor de missie en zending in Papua-New Guinea
ziet de toekomst er weer rooskleurig uit. Sinds re
geringsfunctionarissen vorige maand een onbe
kende stam ontdekten, is er weer volop werk aan
de winkel. Maar liefst 69 zieltjes klaar om te wor
den gewonnen.
Vooral de Baptisten hebben alert gereageerd. Di
rect na het bekend worden van de ontdekldng
zijn de zendelingen afgereisd naar het afgelegen
gebied. De kerkelijke organisatie is van plan voor
de stam een godshuis te bouwen en de stamleden
het bestaan „van hun werkelijke God" bij te bren
gen.
Doelwit van deze herleefde zendingsdrift is het
nomadische volk de Liawep. De 69 mannen,
vrouwen en kinderen leven in het oerwoud rond
het Ewa-gebergte, in het noorden van Papua-
New Guinea bij de grens met Irian Jaya (het voor
malige Nederlands Nieuw Guinea). Ze onderhou
den geen enkel contact met de buitenwereld, le
ven in het stenen tijdperk, hullen zich in stukken
schors en bladeren en aanbidden een op een
menselijk gezicht lijkende rots.
•De ontdekking is een uitdaging voor antropolo
gen en een opsteker voor missie en zending,
maar voor het volk zelf funest. De geschiedenis is
wat dat betreft overduidelijk. Zodra een 'primitief
volk in contact komt met de buitenwereld valt het
ten prooi aan de betweterigheid van de 'moder
ne' mens. Op die manier zijn hele culturen van de
aardbodem verdwenen
Dat de mens anno 1993 op een verstandiger ma
nier omgaat met dergelijke volkeren, is een uto
pie. Dat blijkt niet alleen uit de voortvarendheid
waarmee de Baptistische gemeenschap zich op
de Liawep stort, maar ook uit de verklaring die
een lokale radio-verslaggever direct na de ontdek
king gaf. Vol trots vertelde hij dat de Liawep kin
derlijk gefascineerd waren door de bijlen en mes
sen die de expeditieleden bij zich hadden en bui
tengewoon veel belangstelling hadden voor de
kleding. Met een aan Ongeloof grenzende verba
zing meldde hij verder dat de Liawep nog nooit
produkten als thee, zout en suiker hadden ge
proefd. Over de ongetwijfeld schier eindeloze
reeks produkten die de Liawep wel kennen, maar
de verslaggever niet, wórdt met geen woord ge
rept.
Behalve door rivaliserende kerkgenootschappen
zullen de Liawep ook worden belaagd door hor
den deskundigen, die gewapend met de modern
ste apparatuur de leefwijze van de 'primitieven'
onder de loep zullen nemen. Menige antropo-
loog-in-de-dop hoopt via hen zijn felbegeerde ti
tel in de wacht te slepen.
Met de zendelingen en de deskundigen komt er
snel een einde aan de traditionele leefwijze van
de Liawep. Schors en bladeren worden verruild
voor textiel, rituelen en ceremonies verdwijnen
en moderne verworvenheden als radio's en zon
nebrillen doen hun intrede. De Liawep raken hun
identiteit kwijt en vallen ten prooi aan voor hen
onbekende ziekten. Want met de bijbel en de af
studeeropdracht brengenzendelingen en des
kundigen ook bacillen mee waartegen de Liawep
zich niet kunnen wapenen.
Voor de Liawep is het te hopen dat de 'wereld' ge
loof hecht aan de woorden van Michael Alpers,
directeur van het antropologisch instituut van Pa-
pua-New Guinea. Hij gelooft namelijk niet dat het
hier om een totaal nieuw volk gaat. Het komt vol
gens hem regelmatig voor dat stammen bewust
kiezen voor afzondering en contact met de mo
derne maatschappij mijden. Daardoor raakt zo'n
volk alleen maar in de vergetelheid, aldus Alpers.
Vooralsnog lijkt niemand zich daar ook maar iets
van aan te trekken.
ISTANBUL JESSICA LUTZ
In Ankara en Istanbul hebben demonstranten giste
ren fel geprotesteerd tegen het fundamentalistische
geweld in het plaatsje Sivas. Daar kwamen vrijdag 36
mensen om het leven nadat woedende moslim-fun
damentalisten een hotel in brand hadden gestoken
waar intellectuelen verbleven. Steen des aanstoots
was de journalist Aziz Nesim. Hij probeert al geruime
tijd om Salman Rushdie's Satanic Verses' in het
Turks te vertalen en is om die reden regelmatig in het
nieuws.
De sociaal-democraten zijn de enigen die in scherpe
bewoordingen de fundamentalistische aanslag ver
oordeelden. President Demirel liet slechts weten 'be
droefd' te zijn. De centrum-rechtse coalitiepartner
DYP (Juiste Pad) en de fundamentalistische Wel -
vaartspartij (RP) verweten de schrijver Aziz Nesin de
rellen te hebben uitgelokt. Nesin wees deze beschul
diging op een persconferentie van de hand en hield
de regering verantwoordelijk omdat ze niet eerder in
greep.
Nesin woonde in Sivas een cultureel festival bij ter
ere van de protestdichter Pir Sultan Abdal die daar in
1590 terechtgesteld werd. Hij kan Turkije's eerste
communist genoemd worden. De 77-jarige Nesin,
een verstokt communist, zei in zijn openingsspeech
niet te geloven in de Koran omdat deze achterhaald
is. Ook uitte hij kritiek op de vrouwen van profeet
Mohammed. Dit was olie op het vuur in het stadje
dat in '89 een fundamentalistische burgemeester
koos. De plaatselijke pers publiceerde de 'schandelij
ke' toespraak op de voorpagina en op de ochtend
van de brandstichting werd een pamflet verspreid
waarin stond dat het „vandaag de dag is om onze
plicht als moslim te vervullen". Die middag om half
twee toog een groep van 500 moslims op weg om
Nesin te zoeken.
Nesin en de ongeveer zestig schrijvers en kunste
naars in het hotel werden door de politie gemaand
het hotel niet te verlaten. Toen de betogers ontdek
ten waar hun doelwit zich schuilhield, begon voor de
gasten uit Istanbul en Ankara een lange, angstige zit.
Het beeld van Pir Sultan Abdal, dat die dag onthuld
zou worden, was door de betogers van zijn voetstuk
gerukt en op een gemeentewagen naar het hotel ge
bracht. De ogen werden uitgestoken met schroeve-
draaiers en het beeld werd in brand gestoken, terwijl
de massa eiste dat Aziz Nesin aan hen uitgeleverd
zou worden.
Zeven uur lang werd het hotel bekogeld met stoepte
gels en dakpannen en uiteindelijk gooiden de woe
dende moslims brandende doeken naar binnen. Pas
toen kwamen de veiligheidstroepen in actie, maar de
toesnellende brandweer werd ernstig gehinderd door
mensen die op straat gingen liggen. Zij lieten de
brandweer pas door toen er iemand riep dat „er ook
onschuldige mensen verbrandden".
De landelijke kranten zijn na het drama eensgezind
in hun waarschuwing aan het adres van de regering.
Godsdienst blijft een gevoelig onderwerp in dit land,
schrijven zij, maar er moet hard worden opgetreden
tegen de fundamentalistische volksmenners. „Als dit
schip zinkt, dan verdrinken we allemaal. Naast de
terreur van de Kurdische PKK, kunnen we niet ook
nog eens fundamentalistische terreur hebben", zo is
de teneur van de meeste commentaren.
In de laatste vier dagen zijn in Turkije 120 mensen
omgekomen. De parallel wordt getrokken met soort
gelijke gebeurtenissen in '78, die indirect leidden tot
de militaire staatsgreep van 1980. Er hoeft geen twij
fel over te bestaan dat de verkiezing van Turkije's
eerste vrouwelijke premier, Tansu Ciller, ook een rol
speelt in de huidige periode van onrust. Eén van de
leuzen die in Sivas geroepen werden, was direct te
gen haar gericht.
