Nederland rijp
voor
Hulpkoppelboom
ZATERDAG 26 JUN11993
In een gloednieuwe trein zat ik
laatst op zo n klapbankje in het
portaal. Het was een groot L-vormig
portaal en alles zag er nog schoon
en fris uit. Naast mij waren in de
wand drie deurtjes. Op het eerste
stond: Koersrolbediening, op het
tweede: Hulpkoppelboom en op het
derde: Deze deur vrijlaten. Ik weet
niet wat een koersrolbediening is en
ook van een hulpkoppelboom heb
ik nog nooit gehoord. Ik neem aan
dat die mededelingen niet voor mij
bestemd zijn. In tegenstelling tot
'Deze deur vrijlaten', wat me ty
pisch tot reizigers gericht lijkt. On
willekeurig schuif ik op mijn klap
bankje zo ver mogelijk van die
laatste deur vandaan want je weet
maar nooit.
Het spoorwegpersoneel zal vast wel we
ten wat een hulpkoppelboom is en hoe
de koersrol bediend moet worden. En als
dat eens nodig is. moeten ze de koersrolbe
diening natuurlijk wel kunnen vinden. Van
daar dat bordje. In het derde kastje zitten
waarschijnlijk spulletjes waarvan alle NS'ers
weten dat ze daar opgeborgen zijn.
Ik raak er niet over uitgedacht. Het moeten
belangrijke spulletjes zijn in dat derde kast
je, want in geval van nood moet de conduc
teur er snel bij kunnen. Het kan fataal zijn
als het kastje dan geblokkeerd is door zware
koffers. Er is geen lijd te verliezen; als de
conducteur eerst vijf minuten moet graven
en slepen om bij dat belangrijke kastje te
kunnen, zijn we al met man en muis ver
gaan.
De hulpkoppelboom daarentegen lijkt me
een onbelangrijk instrument. Het woord
zegt het al: het is maar een hulpkoppel
boom. Ergens moet ook de echte koppel
boom bewaard worden. Alleen als het met
die koppelboom niet lukt. halen ze de hulp
koppelboom voor de dag. Hoe vaak zal dat
nodig zijn? Hooguit eens per jaar, schat ik.
Staan er dan eens tassen en koffers hoog
opgestapeld voor het kastje van de hulp
koppelboom. dan komt er een gemoedelij
ke conducteur die zegt: „Nee mensen, zo
gaat dat niet. Ik zal er toch echt even bij-
moeten." Niemand is te beroerd om dan
zijn bagage even weg te halen, want de
noodzaak is duidelijk: zonder hulpkoppel
boom komen we niet verder. Na enig bo
men zet de trein zich weer in beweging en
de koffers worden weer aan kant gescho
ven. Zo gaat dat met een hulpkoppelboom.
De koersrolbediening zou belangrijker kun
nen zijn. Hoewel ook niet erg belangrijk,
want er is blijkbaar geen bezwaar tegen een
kofferblokkade. Ook hoeft de koersrol blijk
baar niet voortdurend bediend te worden,
want op mijn reis van Leiden naar Utrecht
is er niemand komen bedienen. Misschien
werkt de koersrol automatisch en hoeft er
alleen maar heel af en toe iemand even te
kijken of alles goed gaat. Nu de NS zo veel
personeel moeten ontslaan, is een automa
tische koersrol ook we| zo handig. Je merkt
alleen pas achteraf wat er verkeerd gegaan
is. Een totaal verkeerde koers, of als de rol-
bediening hapert helemaal geen koers. Dan
komt die gemoedelijke conducteur weer die
zegt: „Nee mensen, zo gaat het niet. Ik zal
er toch echt even bijmoeten." Koffers opzij,
deurtje open. Hij morrelt wat in het kastje,
zet de koers weer op de rol en hupsakee,
daar gaan we weer.
Waar zouden we zijn zonder koersrolbc-
.dieningen zonder hulpkoppelboom? Ik
weet het niet, maar het geeft een veilig ge
voel dat de Spoorwegen ook daaraan ge
dacht hebben. En mocht er toch nog eens
iets misgaan, dan hebben we altijd nog dat
derde kastje, waar u dus in geen geval kof
fers of tassen of dozen of uit elkaar ge
schroefde vouwfietsen of manden met Sia
mese katten of paraplu 's of ski's of een pas
gekocht hondehok voor moet zetten. Niets,
helemaal niets. Zet uw bagage als het niet
anders kan voor mijn part voor de koersrol
bediening of de hulpkoppelboom. Dat der
de deurtje moet absoluut vrij gelaten wor
den.
Een echt avondje uit? Dan naar de jrlm
Na jaren van besluiteloosheid
komt de mega-bioscoop einde
lijk ook in ons land van de
grond. MGM Cinemas, goed voor 90 procent
van de theaters in de drie grote steden, heeft
een ambitieuze strategie ontvouwd waarin
ruimte is voor in elk geval vier multiplexen,
met plannen voor nog eens vier. Deze spec
taculaire uitbreiding van het theaterbestand
is te beschouwen als een grootscheepse red
dingsactie voor de Nederlandse cinema. En
die is hard nodig, want de terugloop van het
bioscoopbezoek in Nederland is ronduit dra
matisch te noemen. Werden in 1980 nog 25
miljoen kaartjes gekocht, inmiddels is dat
aantal teruggelopen tot nauwelijks 14 mil
joen. Een gemiddelde van 1 bezoek per inwo
ner per jaar. Met dat tragische cijfer is Neder
land rijp voor het Guinnes Book Of Records,
want nergens in Europa is het animo voor de
MGM heeft de knoop nu eindelijk doorge
hakt. In Maastricht is de nieuwbouw al in
volle gang en binnen een jaar gaan in Den
Haag, Groningen en Rotterdam de eerste pa
len de grond in. De vier ontwerpen komen
allemaal uit de koker van architect George
van Delft, van het Bloemendaalse architec
tenbureau Van Delft Jansen. Het bedrijf is
erin geslaagd zich in de loop der jaren bijna
een monopoliepositie te verwerven als het
gaat om bioscooprenovatie en -nieuwbouw.
Dat mag blijken uit het opmerkelijke feit dat
de Bloemendaler ook al is benaderd door
MGM's grootste concurrent, Wolff. Die firma
heeft in totaal 12,5 procent van het Neder
landse bioscoopbestand in handen en acht
de tijd rijp voor de nodige renovaties.
Het is voor Van Delft (48) zo helder als glas
waarom de multiplex ook in Nederland een
glorieuze toekomst tegemoet gaat. „Met mi
nimaal zes zalen is er altijd wel een film die je
wilt zien. Mensen zijn lui, ze willen best wel
een keer uitgaan, maar zijn te belazerd om in
de krant te kijken wat er draait. En ze gaan
echt niet lopend of met de auto van de ene
naar de andere bioscoop. Nu kun je ter plek
ke een keuze maken, en dat werkt gewoon."
Ook zijn opdrachtgever Wim van Wouw,
sinds één jaar de motor achter MGM Cine
mas (voorheen Cannon Nederland), gelooft
heilig in de nieuwe strategie van zijn con
cern. „We lopen in Nederland zeker tien jaar
achter op de rest van Europa en zitten nu in
een inhaalslag. We gaan ervan uit dat het
aantal bezoekers binnen nu en vijf jaar wel
40 procent zal groeien, terwijl de capaciteit
door nieuwbouw met 25 procent zal toene-
Binnenstad
MGM baseert deze cijfers ondermeer op er
varingen in Engeland, waar door de bouw
van mega-bioscopen het bioscoopcijfer in
tien jaar tijd bijna verdubbelde. AJ in 1986
ging Van Delft op uitnodiging van Cannon
Nederland het Britse succesverhaal van
dichtbij bekijken. Daar bleken de mega-bio
scopen voornamelijk gelokaliseerd bij grote
winkelcentra rondom de steden. Cannon ko
pieerde die aanpak en ging in ons land ook
op zoek naar zulke locaties, waar nieuw
bouw, aanvoer en parkeergelegenheid een
voudig te regelen zijn. Het Britse model bleek
in Nederland echter onbruikbaar. Van Delft:
„De gemeenten hadden daar weinig trek in,
wat wel begrijpelijk is. Als je een stuk van het
uitgaansleven, dat toch al een beetje op zijn
kont lag, ook nog eens buiten de stad gaat
brengen hol je de binnenstadsfunctie uit.
Bioscopen horen in de binnenstad."
In Nederland zullen de multiplexen dan
ook niet uit de grond worden gestampt in ka
rakterloze buitenwijken van de grote steden.
MGM heeft gekozen voor locaties in de
stadscentra, waar nu al filmtheaters staan.
Van Delft: „We gaan uit van het intensiveren
van bestaande locaties. Een bioscoop met nu
400 zitplaatsen krijgt minimaal 1.700 zit
plaatsen, de stoelen iets meer dan een meter
uit elkaar, met 50 centimeter beenruimte. Bij
elke multiplex is een parkeergarage dicht in
de buurt, of zelfs zoals in Groningen en
Maastricht onder het complex.
In Maastricht, waar de bouw van een
nieuw theater onderdeel is van de renovatie
van de buurt Wyk, is men inmiddels met
bouwen begonnen. In Den Haag zal op de
plek van het bestaande Cineac Buitenhof be
gin volgend jaar een multiplex verrijzen. Daar
dreigt voor MGM overigens nog concurrentie
in de vorm van Warner Bros., dat plannen
heeft ontwikkeld voor een multiplex in Sche-
veningen.
De operatie waarmee MGM de daling van
het bioscoopbezoek een halt wil toe roepen
gaat ongetwijfeld tientallen miljoenen kos
ten. Dat roept de vraag op of het concern, dat
onder de vorige eigenaar Giancarlo Parretti
nog worstelde met financiële problemen,
zo'n investering wel aan kan. Van Delft: „Ik
begrijp die scepsis wel, geruime tijd is de po
sitie van Cannon nogal twijfelachtig geweest.
Maar alle plannen zijn concreet, je gaat geen
tonnen uitgeven als je niet echt serieus bezig
bent. Je moet niet vergeten dat Cannon in
Nederland nooit moeilijk heeft gezeten, er is
goed geld verdiend."
Ook MGM-topman Van Wouw maakt on
derscheid tussen het moederbedrijf en de
Nederlandse tak. „De financiële situatie van
MGM Amerika is niet rooskleurig. Maar de fi
nanciering van onze projecten komt niet uit
Amerika. We zijn een separate dochteronder
neming, die geheel zelfstandig haar eigen
boontjes dopt en wij verwachten dat we deze
plannen op eigen kracht ten uitvoer kunnen
brengen."
Tuschinski
Aan de expertise van architect George van
Delft zal het in ieder geval niet liggen, want
hij heeft inmiddels een ruime ervaring opge
bouwd met de renovatie van bioscoopthea
ters. Tien jaar geleden kreeg hij de opdracht
het hopeloos verouderde bioscoopbestand
van Cannon wat op te peppen. Het begon
met de vervanging van het tapijt in het Tus-
chinski-theater, dat destijds met de nodige
tamtam gepaard ging. Van Delft zou de bio
scoop in een later stadium ingrijpend
renoveren. Hij verbouwde de art-deco tem
pel aan de Amsterdamse Reguliersbreestraat
op een wijze die het unieke karakter van het
theater in stand hield. De dubbele kassa's in
de gevel, de bar in de foyer; als je niet beter
wist zou je denken dat de oorspronkelijke
bouwmeester het zo bedoeld heeft. „Dat is
ook het streven, dat de gebouwen eruit zien
alsof het zo hoort. Geen vertimmerde toe
stand, maar een eenheid. In dat soort gebou
wen moet je je heel bescheiden opstellen.
Andere gebouwen zijn zo verpest dat je echt
op zoek moet gaan naar kwaliteit die nog er
gens aanwezig is."
Van Delft gruwt van de incompetentie
waarmee in het verleden theaters zijn gere
noveerd. „Ze hebben in Nederland gepro
beerd om van oude bioscopen een soort mi-
ni-multiplexjes te maken. Op allerlei klunzige
manieren werden er zalen in gefrummeld,
die niet voldeden en er niet uitzagen. Zo is
City, Amsterdam verpest. Dat was vroeger
een bioscoop met allure, die op een knullige
manier is vertimmerd tot een afzichtelijk
donker hok, waar je de weg niet meer kan
vinden. Commercieel is het echter een per
fecte bioscoop en MGM geeft nu tien miljoen
uit voort de renovatie. Er is sprake van een
huisstijl, maar er komt geen McDonalds-ach-
tige uniformiteit."
In de persoon van Wim van Wouw heeft
MGM een enthousiast pleitbezorger van de
mega-bioscoop, maar ook van andere inno
vaties binnen de Nederlandse cinema. De
voormalige Blokker-topman heeft binnen
één jaar al flink van zich doen spreken mid
dels uitbreiding van het aantal voorstellin
gen, prijsverlagingen en riks-bioscopen.
Geen half werk, luidt zijn het motto. Een lik
verf en twee smaken pop-corn volstaan niet
om het negetieve imago van het Nederlands
bioscooptheater te doorbreken. Sfeer is net
zo belangrijk als goede service, zitcomfort en
digitaalgeluid.
Van Wouw mikt erop het het gemiddelde
van 1 bezoek per jaar per inwoner op te
schroeven naar 1,7. De toenemende vergrij
zing in Nederland ziet hij daarbij als een ui
termate positieve factor. „Het percentage ou
deren groeit flink. Ouderen hebben meer
geld en tijd. Bovendien ontstaan er steeds
meer eenpersoons en tweepersoonshuishou
dens. We gaan naar een situatie toe waarbij
mensen veel meer behoefte gaan krijgen aan
sociale contacten, uitgaan en dat soort din
gen meer." Wil de filmwereld die trends ten
volle uitbuiten, dan moet de bioscoop de
concurrentieslag aangaan met de bestaande
uitgaansgelegenheden. Volgens Van Wouw
bestaat het bioscooppubliek grofweg uit twee
categorieën: het selecte groepje cinefielen dat
sowieso niet uit de bioscopen is weg te slaan
en de jongeren vanaf 16 jaar. „Het probleem
met die laatste groep is dat ze op hun 25ste
gesetteld raken en wegblijven. De uitdaging
voor ons is een publiek terug te winnen dat
film weer als een echt avondje uit be
schouwt."
'nek
Interieur van Metropole in Den Haag.
Enorme filmpaleizen van soms wel twaalf zalen, met
grote doeken, perfect geluid en optimaal zitcomfort,
goed bereikbaar en toch betaalbaar: de multiplex
bioscopen zijn uit de meeste van onze buurlanden
niet meer weg te denken. Terwijl er in Nederland al
leen maar eindeloos over gepraat werd, zagen bio
scoopondernemingen in België en Groot-Brittannië
dankzij de multiplex hun omzet fors toenemen. Ex
ploitant MGM voorziet voor Nederland een zelfde ef
fect. 'Naar de film' wordt weer een aantrekkelijk
avondje uit.
