Ambtenaren blijven boos
Ambtenarensalarissen
Vergelijking loon tussen
overheid en bedrijfsleven
De Hopeloze Werkelijkheid
ZATERDAG 26 JUN11993
U 1
RONALD
De protestacties van de gemeente-ambtenaren duren
nu al zeven weken. En het einde is nog lang niet in
zicht. Het overleg tussen de werkgevers, verenigd in
de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), en de
ambtenarenbonden zit nog muurvast. Naar ver
wachting zullen de acties, vooral gedragen door de
gemeentereinigingen het gemeentelijk vervoer in de
grote steden, verder reiken dan de zomermaanden.
De komende weken zullen ook ambtenaren in mid
delgrote en kleinere steden het werk voor 24 uur
neerleggen. Naar verwachting zullen ook de leer
krachten zich bij de acties aansluiten.
Knokken
vooreen rechtvaardige zaak
an kortingen op de ambtenaren-
i de uitkeringen. Tien procent is
prestatie. Dan moet je nu niet
met het argument komen dat er 'onvoldoen
de is bezuinigd'."
Ronduit kwaad zijn de bonden over het ar
gument van het kabinet dat er geen geld is
voor een reële loonstijging. De gemeenten
die zelfstandige onderhandelingspartner zijn,
lopen keurig mee aan de hand van Den
Haag. „Je mag het probleem van de over
heidsfinanciering niet afwentelen op de indi
viduele ambtenaar. De politiek bepaalt het
niveau van de collectieve voorzieningen. Om
goede collectieve voorzieningen te realiseren
heb je een gemotiveerd en kwalitatief goed
ambtenarenapparaat nodig. Het is niet meer
dan normaal dat je deze mensen goede ar
beidsvoorwaarden biedt.
ledereen zal het er toch mee eens zijn dat
een goed functionerend overheidsapparaat
aan de basis staat van economische groei,
welvaart en welzijn? Nou, daar hangt een
prijskaartje aan en dat moet je betalen. Het is
geen kwestie van kunnen, maar willen. Als je
vindt dat je onvoldoende middelen hebt om
een ambtenarenapparaat in stand te houden
en naar behoren te belonen, dan moet je óf
taken afstoten eventueel ten koste van de
werkgelegenheid óf zorgen dat er meer
geld komt. Het kabinet moet nu eens een
duidelijke keuze maken. Zo simpel ligt het."
Doorgeefluik
De bonden staan tegenover vier grote bol
werken: de rijksoverheid, defensie, onderwijs
en de gemeenten. De gemeenten zijn gerech
tigd om, los van het Haagse beleid, zelfstan
dig afspraken te maken met de bonden. Hen
Waar voeren de ambtenaren nu
eigenlijk actie voor? Een in
ventarisatie bij de grootste
ambtenarenbond AbvaKabo in Zoetermeer
levert nogal wat 'problemen' op. In de kern
komt het hier op neer: de ambtenaren zijn
het zat om nog langer sluitpost van de begro
ting te zijn. „Dat zijn ze al vijf jaar, zo niet
langer", vindt de bond. Inzet is niet alleen de
geëiste loonsverhoging van 2,5 procent. De
ambtenaren vechten ook tegen de afkalving
van hun rechtspositie.
Hoofd beleid en juridische zaken Marco
Wilke van de FNV-bond AbvaKabo vindt de
strijd van de ambtenaren een „rechtvaardige
zaak". Volgens berekeningen van de bond
hebben de ambtenaren over de afgelopen vijf
jaar een salarisachterstand opgelopen ten
opzichte van de werknemers in het bedrijfs
leven van meer dan 3 procent. Om de zaak
enigszins gelijk te trekken, zouden werkne
mers, bij de landelijke en regionale overheid
er ruim 6 procent bij moeten hebben. Het is
vooral daarom dat een loonsverhoging van
2,5 procent als „heel redelijk" wordt betiteld.
Het kabinet is niet bereid aan deze eis te
gemoet te komen. Als argument wordt de be
roerde financiële positie van de overheid ge
bruikt, die naar verwachting in 1994 nog
slechter zal uitpakken. De gemeenten in Ne
derland, die met de bonden onderhandelen
via de Vereniging van Nederlandse Gemeen
ten, hanteren hetzelfde geen-geld-argument
als 'Den Haag'.
Macro-econoom Wilke is de rekenmeester
van de bond. Het argument van Den Haag en
de VNG noemt hij onzin. „Er is wel degelijk
geld, maar de overheid is gewoon niet bereid
dat op tafel te leggen", stelt hij. „Er wordt een
onzuivere discussie gevoerd. De overheid
heeft de afgelopen jaren consequent gewei
gerd ambtenaren net zo te behandelen als
werknemers in het bedrijfsleven. Volgens cij
fers van het ministerie van sociale zaken heb
ben de ambtenaren in de afgelopen vijf jaar
gemiddeld 0,5 tot 1 procent minder loonsver
hoging gekregen dan in het bedrijfsleven. Op
basis van een modaal ambtenarenloon van
3.500 gulden en 'verschil-op-verschil' bete
kent dat telkens 100 tot 175 gulden per
maand minder. Dat lijkt misschien niet zo
veel, maar als je daarvan een gezin moet on
derhouden, dan is het een behoorlijk bedrag.
De eis van 2,5 procent is ook niet uit de lucht
gegrepen, maar gebaseerd op de gemiddelde
loonstijging in het bedrijfsleven."
Loonoffer
De ambtenaren weigeren om nog langer
sluitpost van de begroting te zijn. „Er is veel
onvrede. En terecht. De overheid probeert op
alle mogelijke manieren onder haar verant
woordelijkheid ten opzichte van haar werk
ers uit te komen. Er is zo langzamerhand
geen enkel argument meer om een ambte-
inar op de nullijn te zetten, je kunt ook niet
teeds aan één bepaalde groep om een loon
offer vragen. De daling'van de overheidsuit
gaven van 73 procent van het nationaal inko-
in 1983 naar 63 procent nu is ook vooral
wordt dan ook slapheid en volgzaamheid
verweten. „Ondanks hun zelfstandige positie
aan de onderhandelingstafel is de VNG ge
woon een doorgeefluik gebleven van minister
Dales", reageert Wilke.
De AbvaKabo is sinds het voorjaar in een
papieren discussie verwikkeld met de VNG.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten
zegt: „We hebben die 2,5 procent niet". Vol
gens berekeningen van de ambtenarenbon
den beschikken de gemeenten juist wel over
voldoende inkomsten.
Volgens Wilke zijn de inkomsten van alle
gemeenten tussen 1987 en 1992; gecorri
geerd door inflatie, reëel toegenomen met 14
procent. „De vrij besteedbare inkomsten uit
het Gemeentefonds en de gemeentelijke hef
fingen en belastingen zijn gestegen van 16,6
tot 18,9 miljard gulden, terwijl de omvang
van het ambtenarenkorps afnam met 10 pro
cent." De VNG spreekt dit tegen. Zij stelt dat
er veel taken van het rijk zijn overgeheveld
naar de gemeenten en dat veel heffingen niet
vrij besteedbaar zijn.
Maar onder de streep blijft er volgens de
bond nog altijd een inkomensgroei over van
2 procent. Ruimschoots voldoende om de
ambtenarensalarissen te verhogen met 2,5
procent, vindt de AbvaKabo.
Goed salaris
Maar een ambtenaar heeft toch een goed sa
laris? Inderdaad blijkt uit vergelijkende on
derzoeken dat ambtenaren in de lagere func
ties meer verdienen dan in het bedrijfsleven.
Voor de beter opgeleiden is het precies an
dersom. „Daar gaat de discussie helemaal
niet over", reageert Wilke. „Die vergelijking
hebben we in 1986 gehad en dat is gedaan. In
grote lijnen kon je inderdaad zeggen dat
LBO- en MBO-functies bij de overheid beter
betaald worden, maar voor mijn gevoel is dat
door de loonachterstand van de afgelopen
vijf jaar inmiddels achterhaald.
Het zal nu zo ongeveer wel gelijk zijn. Voor
de hogére functies is er wel een flinke achter
stand op het bedrijfsleven. 'Winnaars' kun
nen daar veel meer verdienen dan bij de
overheid. Daar hebben we op zich niet zoveel
moeite mee, omdat ze ook veel dieper kun
nen vallen. Het risico is groter en daar hangt
weer een prijskaartje aan. Dat accepteren wij
op onze beurt ook."
De status van ambtenaar heeft ook z'n po
sitieve kanten, geeft Wilke toe. Doordat ze
minder premie betalen voor sociale voorzie
ningen houden zij netto meer over van hun
bruto salaris. Vooral de zogenoemde wacht
geldregeling te vergelijken met de uitke
ring bij werkloosheid is veel beter geregeld
dan in het bedrijfsleven. Die wordt bepaald
door de combinatie van leeftijd en jaren in
overheidsdienst. Een ambtenaar van 40 jaar
die na 15 dienstjaren werkloos wordt, krijgt
7,5 jaar lang wachtgeld voordat hij terugvalt
op bijstandsniveau. De eerste drie maanden
bedraagt de uitkering 93 procent van zijn
laatste inkomen, daama krijgt hij negen
maanden 83 procent en vervolgens tot het
einde van zijn wachtgeldperiode 73 procent.
„Daar staat bijvoorbeeld tegehover dat het
totale pensioenpakket, inclusief de bijdragen
van de ambtenaren, eerder onder het gemid
delde in de markt ligt dan daar boven. Je
bouwt jaarlijks 1,75 procent op. Pas na 40
dienstjaren zit je op 70 procent van je laatste
loon. Tel daarbij dat een ambtenaar geen
winstdeling kent of een dertiende maand,
geen feestdagen-gratificatie krijgt (5 maal 110
gulden netto in het bedrijfsleven) en geen
eindejaarsuitkering, dan zul je in het bedrijfs
leven grotere risico's daar gelaten fi
nancieel gezien zeker niet minder af zijn."
Meer premie
De soms betere voorzieningen tegen een la
ger tarief zijn ook inzet van de CAO-onder-
handelingen. Met de verzelfstandiging van
het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds
(ABP) per 1 januari 1994 wil de overheid ook
de afdracht van premies op 'bedrijfsniveau'
brengen. Ambtenaren zullen meer premie
moeten gaan betalen. 'Om te voorkomen dat
zij er netto op achteruit gaan, willen de bon
den een extra aanpassing van het bruto sala
ris, los van de loonsverhoging van 2,5 pro-
Ambtenaren zullen de komende tijd actie
blijven voeren om hun gelijk te halen. Tot op
heden vallen de publieksreacties, afgezien
van de vuilnis^haos in Rotterdam, nog rede-
groep
Gemeente-ambtenaren worden, net als hun rijkscollega's, inge
schaald in een tabel aan de hand van een functiewaardering. Er
zijn achttien verschillende loonschalen. In schaal 1 (maximaal
2571 bruto per maand) kan op grond van de richtlijnen van de
VNG een huishoudelijk medewerk(st)er worden ingedeeld. In
schaal 18 (maximaal 13.586 bruto per maand) zit bij voorbeeld
de gemeentesecretaris van een gemeente met tussen de 150.000
en 375.000 inwoners.
De inhoud van de werkzaamheden, de noodzakelijke kennis en de
situatie op de arbeidsmarkt zijn bepalend voor de groepsindeling.
Afhankelijk van de omvang van de gemeente kan de hoogte van de
salarisschalen verschillen. Deze verschillen zijn echter beperkt.
Hieronder enkele voorbeelden van standaard indelingen en de bij
behorende salarissen, zoals die worden gehanteerd door de vng.
Jeugdlonen worden buiten beschouwing gelaten. Uitgangspunt is
een ambtenaar (m/v) van circa 30-35 jaar, die naar behoren func
tioneert. Dit maandloon is vaak ook het eindloon.
functie
Vuilnisophaler
Parkeerwachter 4 3270
Buschauffeur/conducteur 5 3444
Stratenmaker 3 3098 (1)
Schilder 4 3270
Hovenier 4 3270 (1)
Voorman hovenier 5 3444
Opzichterplantsoenendienst 8 4534 (2)
Koffie/kantinedame 2 2829
Typiste 3 3098
Tekstverwerkster allround 4 3270
Medewerker bouw en woningtoezicht 8 4534
Medewerker bouw en wtz (mbo 9 5209 (3)
Medewerker postkamer 4 3270
Medewerker burgerzaken (lbo-mbo) 4 3270
Medewerker burgerlijke stand 5 3444
Hoofd afdeling burgerzaken 10 5796(4)
Hoofd afdeling financiën 13 8438(4)
Chef bureau middelen 14 9282
Bron: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
(1) F.nkcle functies kennen een zogenoemde inconveniëntie-toeslag. Dit is een
toeslag voor vuil. zwaar of onaangenaam werk. Per gemeente kan de toeslag voor
hetzelfde werk verschillen. In het geval van de gemeenterelniging bedraagt de
toeslag gemiddeld 176 gulden per maand.
(2) Een leidinggevende functie met verantwoordelijkheid voor circa 50 medewer
kers.
(3) Deze technische medewerker moet ook bouwfysische berekeningen kunnen
uitvoeren en controleren.
(4) Belangrijk in de richtlijnen van de VNG is de noodzakelijke specifieke kennis.
Niet alleen de omvang van de afdeling is bepalend voor de groepsindeling, maar
vooral het 'niveau' van het werk van de afdeling.
Bruto loon
Pensioenpremie (1
Vut-premie (2)
Vereveningsbijdrage (3)
Premie ziektewet (1,2 procent)
Premie ww (1,75 procent)
Premie wao (11,75 procent)
Werkgeversaandeel zwf
Loon voor overhevelingstoeslag
Overhevelingstoeslag
Loon voor heffingen
Loonbelasting/volksverzekering
Werknemersaandeel ziektekosten
Nettoloon
Bedrijfsleven
3500,00
57,75
41,12
59,96
149.61
173,04
3817,78
1229,83
47,25
2413,30
3715,18
1191,41
44,54
(1) Hoogte pensioen- en vut-premie kunnen per bedrijf afwijken. Genomen is I
gemiddelde, zoals dat wordt gehanteerd door het Centraal Plan Bureau (CPB)
(2) Ambtenaren betalen geen premie voor de vut. De vut wordt betaald door ir
teren op de reserves van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP).
(3) Ambtenaren kennen geen losse afdracht van premie ziektewet, ww en w,
Dit is te vergelijken met de vereveningsbijdrage. Ter vergelijking:
Ambtenaren betalen f 97,90 en werknemers in het bedrijfsleven f 250,69
lijk mee. Wanneer het echt uit de hand loopt,
kan het beetje goodwill dat zij hebben echter
gauw omslaan.
„Er wordt wel eens gedaan of wij een land
van ambtenaren zijn", reageert Wilke. „Er
wordt al jaren gesproken over privatisering
en verder afbouwen van de omvang van het
overheidsapparaat. Volgens de OESO heeft
Nederland het laagste aantal ambtenaren in
heel Europa: twaalf op de 100 werkenden. Als
je dat vergelijkt met de landen om ons heen
dan is dat heel laag. In Duitsland is de ver
houding 15-100, in België 21-100 en in
Frankrijk zelfs 23 op de 100 werkenden. We
hebben een zeer efficiënt werkend ambtena
renapparaat. Dat mag je als overheid best be
lonen."
- u/%
„In een paar weken tijd verloor ik twee goede vrienden.
De een overleed aan AIDS en de ander kreeg tijdens het
sporten een hartstilstand. Een paar dagen na de begrafe
nis van de laatste moest ik op reis, maar ik was nog zo
aangeslagen dat mijn vrouw besloot een dag of vijf met
mij mee te gaan. Die avond, toen ik haar naar het vlieg
veld bracht vanwaar ze terug naar huis zou vliegen, had
ik het niet meer. Ik kon bijna geen afscheid van haar ne
men, me van haar losrukken. Toen ik tenslotte terugreed
naar mijn hotel, was ik een brok ellende. In gedachten
zag ik haar toestel ergens boven de oceaan uit elkaar
spatten. En toen opeens viel het besef als een loodzware
deken over me heen, het besef dat ik haar hoe dan ook
ooit zou verliezen. Het besef dat iedere liefdesrelatie,
vroeger of later, ten dode is opgeschreven. Er is geen
hoop."
Leden van de AbvaKabo demonstreerden woensdag voor het Danstheater aan het Haagse Spui.
TOUSSAINT KLUITERS
In de stilte die vervolgens valt,
galmen zijn woorden nog in
mijn hoofd na: 'er is geen hoop'.
Alles, ook de meest dierbare
mensen in ons leven, glijden ons
vroeg of laat door de vingers, of
wij door de hunne. We hebben
geen enkel permanent recht en
zelfs als we dat hadden dan zou
het heelal of de natuur, zich daar
gewoonweg niks van aantrekken.
En toen, toen je terugkwam in
je hotel die avond, wat heb je
toen gedaan?", vraag ik.
„Toen heb ik een blocnote ge
pakt", is het antwoord. „Ik ben
op bed gaan zitten en heb ge
woonweg alles wat er aan ge
dachten in mij opkwam, opge
schreven."
„Zoals?", ga ik door.
„Ja zoals! Nou, zoals dat ik me
voorstelde darze inderdaad zou
verongelukken, dat ik haar zou
begraven. Dat de vrouw waar ik
zo van hou, dat het lichaam dat
me zo vertrouwd is, dat die glim
lach die me altijd zo opvrolijkt,
dat daar niks anders van over
zou blijven dan ergens tussen
paar lagen aarde een schedel en
een paar botten. Ik zag dat ook
echt voor me. Op een gegeven
moment ging ik daar zo van over
mijn nek dat ik de hele handel
opzij heb gesmeten, mijn schoe
nen heb aangeschoten en bene
den aan de bar een paar stevige
borrels heb gepakt. Gewoon om
het gevoel te verdoven."
„En? Lukte dat?"
„Nou ja, ik heb die nacht redelijk
geslapen. Maar de volgende dag
hing dat gevoel nog altijd rond
en, eerlijk gezegd, is het nooit
meer helemaal weggegaan. Ik
voel me sindsdien emotioneel
fragieler, kwetsbaarder, ik huil
ook soms als ik bijvoorbeeld een
afscheid in een film zie, terwijl
vroeger.... En als ik naar haar kijk,
dan denk ik tegenwoordig vaak:
„Goh, ik heb je nu wel, maar wie
weet hoelang? En dan wordt op
een of andere manier ieder mo
ment dat we hebben dierbaar. Ik
weet niet goed hoe ik het moet
zeggen, maar het lijkt wel of ik de
tijd die we samen hebben nu be
langrijker vind dan vroeger, alsof
ik niks meer wil verspillen."
Wat is ér met deze man aan de
hand? Sommigen, ook som
mige psychologen en psychia
ters, zullen vermoedelijk zeggen
dat hij nog altijd bezig is met de
verwerking van de rouw vanwege
het verlies van zijn vrienden. An
deren zullen zijn gedachten en
reacties, zoals huilen, mogelijk
zien als aanwijzing dat hij gede
primeerd of zelfs gewoon depres
siefis. Ik zal niet ontkennen dat
beide veronderstellingen een ze
kere realiteitswaarde hebben. Als
ze maar niet tot de conclusie lei
den, dat de man psychisch 'ge
stoord' of'niet helemaal in orde'
is. Ik zou het zelfs om willen
draaien: zijn huidige manier van
naar het leven en zijn partner kij
ken, is realistischer, 'gezonder'
dan zijn vroegere, hoewel het
hem niet per se gelukkiger zal
maken,
In zijn boek De Ontkenning van
de Dood zegt Ernest Becker dat
de 'doorsnee' mens slikt wat hij
van het leven kan verteren en
niet meer dan dat. Hij is er niet
opgebouwd om zijn hele leven
en dat van de mensen om hem
heen in zich op te nemen en te
overzien. Net als andere dier
soorten zijn de meeste mensen
er op gebouwd om alleen het
stukje grond vlak voor hun neus
in zich op te nefnen. Alleen wat
ze vapdaag of morgen of in het
weekend zullên doen, zullen
gaan bezoeken, zullen kopen,
zullen vieren, vult hun bewust
zijn. „Zodra de mens zijn neus
van de grond verheft en aan pro
blemen als leven en dood begint
te snuffelen dan krijgt hij
moeilijkheden. De meeste men
sen besparen zich deze moeilijk
heden door met hun gedachten
bij de kleine problemen van hun
leven zoals hun samenleving die
voor hen uitzet te blijvenaldus
Becker. We zouden daaraan toe
kunnen voegen dat veel 1
daarom ook zo verzot zijn op al
lerlei spelletjes, variërend van
klaverjassen tot TV-quizzen om
strijkijzers en friteuses. Op die
manier 'kalmeren ze zich met
het oppervlakkige' en dus
kunnen ze een normaal leven,
zoals we dat noemen, leiden.
We kunnen nu meteen zien
hoe hachelijk het onder
scheid tussen 'normaal' en 'ge
stoord' wel is. Om normaal te
kunnen funktioneren moet de
mens de wereld en zichzelf van
het begin af aan een zware be
perking opleggen: we moeten
een stuk van de werkelijkheid
van ons bestaan afwijzen. Sterker
nog, de afwijzing van de werke
lijkheid maakt het wezen van
normaal-zijn uit. Denk maar
eens aan talloze mensen die hun
echte gezicht, in de meest letter
lijke zin van het woord, niet aan
de wereld eri zichzelf willen laten
zien en zich iedere morgen voor
hun spiegel of kaptafel vol met
kunstmatige haar of gezichts
kleuren smeren. Of aan alle
kunstmiddelen die we gebruiken
om onze gevoelens te verande
ren, zoals de watervallen van al
cohol die zich ieder jaar weer
over onze samenleving uitstor
ten, of de scheepsladingen tran
quillizers en andere drugs. Of
denk maar eens aan het feit dat
we bijna een halve werkweek be
steden aan het'bikken van beel
den', het in ons opnemen van
film-, video-, of televisie-fanta-
Het lijkt erop, zegt Becker, dat de
meeste mensen tevredener zijn
naarmate hun samenleving hen
meer technieken biedt om zich
de werkelijkheid van het lijf te
houden. Het probleem is alleen
dat er nooit genoeg technieken
zullen zijn om het fundamentele
onbehagen dat we allemaal heb
ben, zij de een vaker en heftiger
dan de ander, het zwijgen op te
leggen. De kern van dat onbeha
gen werd treffend verwoord door
de man, waar ik het eerder over
had, toen hij zei: „Het besef van
de dood maakt geen einde aan je
verlangen." Het volgende oude
verhaal maakt duidelijk waarom.
Op een morgen liep een koning
met zijn gevolg zijn paleis uit
voor de gebruikelijke ochtend
wandeling. Onder het lopen pas
seerden ze een bedelaar en de
koning vroeg: „Wat wil je?" De
bedelaar schoot in de lach en zei:
„Vraagt u of u mijn wens kunt
vervullen?" De koning was bele
digd door het antwoord en zei:
„Natuurlijk kan ik je wens ver
vullen. Wat is het?" „Oh, dat is
simpel", zei de bedelaar. „Ziet u
deze bedelnap? Kunt u die vul
len?" „Natuurlijk", zei de koning
en gaf een van zijn mensen de
opdracht de nap met muntstuk
ken te vullen. Maar hoeveel
munten die er ook ingooide, ze
verdwenen vrijwel meteen. Daar
op gaf de koning bevel hem te
vullen met edelstenen en vervol
gens met goud, maar wat er ook
werd ingedaan, de nap was vrij
wel meteen weer leeg. Be
schaamd gaf de koning tenslotte
zijn nederlaag toe en zei: „U hebt
gelijk gehad, ik kan het niet.
Maar een vraag. Waar is de nap
van gemaakt?"
De bedelaar lachte en zei: „Dat is
geen geheim, ...deze nap is ge
maakt van menselijk verlangen."
w
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
