Leven achter schrikdraad
ZATERDAG 26 JUN11993
George Cloete bij zijn wapenkast: „Wie de situatie niet serieus neemt,
is niet goed bij zijn hoofd."
Angst en onzekerheid houden blanke boeren in heel
Zuid-Afrika uit hun slaap. Minstens 30 bejaarde blanken
verloren de afgelopen maanden op naak gruwelijke wijze
het leven. Is er sprake van een politieke campagne om de
boeren van hun land te verdrijven, zoals in Kenya in de
jaren '5? Zijn zij het slachtoffer van moordlustige misda
digers? Of is het een combinatie van misdaad en politiek?
De boeren verschansen zich in hun vesting.
Emilia Botha laat een omheining met schrikdraad aanleggen, waarop minstens 6.000 volt „en als het kan nog meer" komt te staan.
Jen. Dal zal ze misschien tot daden aanzet
ten."
Zesduizend volt
Emilia Botha en haar man uit Ermelo zijn in
middels tot actie over gegaan. Rond hun
boerderij wordt, als eerste stap, een omhei
ning met schrikdraad aangelegd. Het met
scheermesjes versterkte prikkeldraad, waar
achter stadsbewoners zich veilig wanen, is
hier volgens Emilia niet afdoende. Aanvallers
kunnen het doorknippen of er een dikke jas
opgooien als ze er overheen willen klauteren.
Op de schrikdraad komt minstens 6.000 volt,
„en als het kan nog meer" te staan. Wie over
het hek wil klimmen, krijgt zo'n optater, dat
„hij uit zijn schoenen vliegt".
Ermelo is een agrarisch centrum in Oost-
Transvaal, zo'n 300 kilometer ten oosten van
Johannesburg. Met klimaat is onbarmhartig,
's Zomers bloedheet, 's winters kurkdroog.
Per jaar valt er niet meer dan 800 milimeter
regen en het land is eigelijk alleen geschikt
voor het het fokken van schapen. De boerde
rijen zijn vaak enorm: 4.000 hectare is niet
uitzonderlijk.
De boeren die hier leven staan bekend als
gastvrij en behulpzaam, maar ook als hard en
conservatief. De reactionaire Konservatieve
Partij domineert de politiek. Het zijn geen
mensen die zich makkelijk uit liet veld laten
slaan, zegt Dirk Steyn over zijn streekgeno
ten. Hij is een 'verligte' die niet naar de ver
gadering in Middelburg is gegaan, „omdat er
te veel heethoofden waren, van wie je niets
zinnigs kunt verwachten". Hij is ook een
wandelende encyclopedie over de streek,
waar gebeurtenissen van een eeuw geleden
nog steeds geen geschiedenis zijn.
Steyn bestrijdt dat er sprake is van paniek,
maar geeft toe dat de moorden een aantal
boeren en vooral hun vrouwen; op de zenu
wen beginnen te werken.
Zwaailicht
De boerderij van George Cloete ligt even bui
ten het dorp. Cloete begroet ons met een
nieuwe jobstijding: „Heb je het al gehoord?
Weer twee mensem vermoord, bij Phalabor-
wa." Hij geldt onder zijn collega's als een
voorzichtig man en heeft zich verschanst in
een vesting. Als een van de eerste boeren in
de omgeving heeft hij zijn erf omheind met
schrikdraad, waar inderdaad 6.000 volt op
staat. Het toegangshek kan hij met afstands
bediening ook van uil zijn bed openen en
sluiten. Schijnwerpers belichten 's avonds en
's nachts het erf. I lij heeft zijn alarmsysteem
net gemoderniseerd, zodat niet alleen een
loeiende sirene, maar ook een zwaailicht op
het dak onverlaten moet afschrikken.
In huize Cloete is de spanning te snijden.
Cloete wil eigenlijk niet over de toestand pra
ten. Zijn vrouw trekt nerveus aan een sigaret
en volgt met voelbare achterdocht het ge
sprek. Ten slotte zegt George: „Wie de situa
tie niet serieus neemt, is niet goed bij zijn
hoofd."
Cloete neemt de situatie zeer serieus. Na
enig aandringen gaat hij, onder protest van
zijn vrouw („Zou je het wel doen, George"),
ons voor naar de slaapkamer. Hij doet de
deur van de wapenkast open om hem gelijk
weer te sluiten wanneer de zwarte huishoud
ster met de was binnenkomt. „Ze hoeft niet
te weten, waar wij onze wapens hebben",
/CRI hij»
Xijn*arsenaal bestaat uit drie geweren,
waardnder een volautomatisch en twee
pistolën en zeer veel munitie. Hij is een geoe
fend schutter, maar heeft „goddank" nog
nooit op een indringer hoeven te schieten.
Trots demonstreert hij zijn radioapparatuur
„met acht kanalen", waarmee hij in geval van
nood de politie en zijn buurman kan alarme-
Voor zijn vriend Dirk Steyn gaan deze
voorzorgsmaatregelen eigenlijk te ver. „Ik wil
helemaal niet luchtig over de problemen
heen stappen, maar zo kun je niet leven. Je
kunt je leven niet laten beheersen door angst,
kijk naar oom Duimpie. Die woonde ook in
een vesting, maar ze namen hem op het
zandpad naar de bperderij te grazen."
Zijn boerderij, Boomplaas, is nauwelijks
beveiligd, ook omdat teveel tralies en schijn- I
werpers de sfeer van het woonhuis zouden I
aantasten. Zijn vrouw Rina weigert eveneens j
om onder een slaat van beleg te leven. „Als j
een hogere macht mij niet kan beschermen, j
wat wil ik dan nog?"
E n cirote familie
Steyn beweert wat vrijwel alle boeren bewe-
ren: de relatie met hun zwarte personeel
heeft niet te lijden onder de terreur. „Er is J
geen wantrouwen, echt niet. We zijn op de j
boerderij één grote familie. Trouwens, zij zijn i
net zo bang als wij."
De verhouding tussen blank en zwart op 1
het platteland is sinds mensenheugenis on
derwerp van discussie. Voor links is zi| het J
toonbeeld van feodale uitbuiting. Rechts
wordt graag lyrisch over de arcadische hat i
monie waarin blank en zwart op de boerderij j
Anekdotes moeten deze opvatting staven.
„Ik \Toeg eens aan een knecht van wie de
boerderij is. Van jou baas, zei hij. Ik zei: nee
Tom, de boerderij is van ons samen. Jouw
overgrootvader en de mijne hebben hem sa
men opgebouwd en liggen hier samen begra
ven." Hij veftelt, dat zijn zoon Dewalt eerdet
Zulu dan Afrikaans sprak. Hij zeil spreekt net
als de meeste boeren vloeiend Zulu. Het ge
volg is dat de meeste, vooral oudere, knech
ten nauwelijks Engels of Afrikaans kennen.
De rooskleurige versie van Steyn valt daarom
moeilijk te controleren.
De waarheid is waarschijnlijk dat de mees
te boeren zich op een paternalistische ma
nier verantwoordelijk voelen voor hun
knechten en hun familie. Stevn heeft 20 man
in dienst en in totaal wonen er 200 mensen
op Boomplaas. Hun lot gaat hem zichtbaai
ter harte. Zo heeft hij op zijn boerderij een In i
gerc school geopend voor zwarte kinderen
uit de omgeving en is hij met-Cloete een van
de initiatiefnemers vao een middelbare land
bouwschool, waar blank en zwart leren hoe
Een enkeling geeft toe dat hij sinds het be
gin van de aanvallen wat voorzichtiger is met
zijn knechten. „Ze zijn altijd loyaal geweest i
zegt een andere boer, Edmund Muller, over
„Maar ze kunnen geïntimideerd worden en i
doorgevdh wanneer ik er niet ben en mijn
vrouw dus alleen thuis is. Of ze kunnen met
een slok op hun mond voorbij praten en aan- j
willers zo aan belangrijke informatie helpen."
Zijn hand voor ze in het vuur steken, dat doet
hij niet meer.
Toch, ondanks de onzekerheid en de angst
bezweert Slevn, zal geen boer zijn land npgr
maar eens iemand te vinden die bereid is i
boerderij." Maar dat is niet de belangrijkste
reden. „We zijn met ziel en zaligheid verbon
den met de grond. Onze familie is hier al vijf
generaties. De boerderij gaat van vader op
zoon. Dat is met de meeste boeren zo Dat is
een traditie die niemand zomaar opgeeft.
Reeks moorden houdt
blanke boeren uit de slaap
Oom 'Duimpie' Steyn (85) was
met zijn vrouw, tannie Christina
(79), naar de bank in Breyten
gegaan. Het was dinsdag en betaaldag voor
de vier knechten die Steyn nog in dienst had.
De tocht naar het ddrp was een van de weini
ge uitstapjes die ze nog konden maken. Vroe
ger gingen ze nog wel eens naar Ermelo, dat
i kilometer verder ligt. Ermelo is groter,
heeft meer en betere winkels, maar het was
Op de terugweg reden Steyn en zijn vrouw
n een hinderlaag. Ze hadden geen schijn van
kans. De aanvallers besproeiden de auto met
kogels uit hun automatische AK-47-geweren,
die zelfs het staal van kleine pantserwagens
doorboren. Steyn en Zijn vrouw waren op
slag dood. Hun auto reed nog tientallen me-
s door, raakte van het zandpad, ging door
omheining en kwam tegen een dode
boom tot stilstand, 200 meter van hun als
en fort beveiligde huis. Toen de politic hen
vond, bleek niets te zijn gestolen. Zelfs de
2.000 rand (1.200 gulden) een klein kapitaal
voor zwarte Zuidafrikanen, was nog in het
bezit van de vermoorde bejaarden,
„Oom Duimpie en tannie Christina had
den net besloten om niet naar het bejaarden
tehuis in Hendrina te gaan", vertelt Dirk
Steyn, achterneef en buurman van het ver
moorde echtpaar. „Ze wilden sterven op de
boerderij, waar ze hun hele leven hadden ge
woond." We staan op de begraafplaats van
de familie Steyn voor hun onder bloemen be
dolven graf. „Ze waren ruim 58 jaar ge
trouwd. Een heel goed huwelijk. Het leek me
een goed idee oni hen samen in één graf te
begraven."
vergeleken met die van Kenya in de jaren '50,
toen de Mau Mau, een bevrijdingsorganisa
tie, in een campagne om hen van hun land te
verdrijven meer dan 100 blanke boeren af
slachtte.
In Middelburg, 180 kilometer ten oosten
van Johannesburg, vergadert de afdeling
Oost van de Transvaalse Landbouwunie
(TLU). Naar schatting 280 man zijn naar het
Towers Motel gekomen om de crisis te be
spreken en, zo blijkt in de loop van de verga
dering, hun gemoed te luchten. De stemming
is militant. Spreker na spreker veegt de nieu
we arbeidswetgeving van tafel als „het werk
van bureaucraten die niet weten hoe het op
een boerderij toegaat". Ze zijn, zegt een van
hen, niet van plan „zoiets stompzinnigs', te
pikken. De instemming is luidruchtig.
Het is nog maar het begin. De gemoederen
zijn nu voldoende verhit om het agendapunt
'Veiligheid' in de geëigende sfeer te behande
len. Er worden maatregelen geëist tegen het
radicale zwarte Pan Africanist Congress
(PAC), dat blanke boeren volgens een van
zijn leiders als „gerechtvaardigde doelwitten"
van zijn militaire operaties beschouwt. De
blanke boeren zijn, aldus het PAC, „kolonis
ten die de rechtmatige, zwarte, eigenaars,
van hun land hebben verjaagd". Ze moeten
nu op hun beurt worden verdreven. De leus
one settler, one bullet' (vrij vertaald: een kogel
per kolonist) is de op bijeenkomsten van het
PAC ritmisch gescandeerde samenvatting
van deze doctrine.
De jeugdleider van het ANC, Peter Mokaba,
is een zondebok, die door vrijwel alle spre
kers verbaal wordt geslacht. Mokaba pleegt
zijn jeugdige aanhang aan te vuren met slo
gans die blank en zwart niet nader tot elkaar
zullen brengen. Zijn 'Kill a former, kill a Boer
wordt nu zo vaak in de praktijk gebracht,
dat de ANC-top na lang gedelibereer heeft
besloten deze leus van het repertoire te
schrappen.
Eén boer lijkt, gezien de bijval die hij oogst,
de opvatting van de vergadering te vertolken.
„Dit is geen gewone misdaad, maar econo
mische sabotage. De mensen worden door
het ANC en het PAC aangemoedigd om te
stelen. Er wordt tegen ze gezegd, maak een
boer dood, want je komt toch wel weer vrij.
De motieven zijn zuiver politiek. Het gaat om
land, ons land. De aanvallen zijn een aanslag
op de boer, zijn volken zijn land!"
Wanneer de gemoederen wat bedaard zijn,
bespreken twee generaals, Otto (leger) en
Smith (politie), de 'veiligheidssituatie', de
maatregelen die de overheid heeft getroffen
en de stappen die de boeren zelf rftoeten ne
men. Otto roept de aanwezigen op zich aan
te sluiten bij de reservisten van het leger en
de politie en hun vrouwen in te schakelen bij
de verdediging van huis en haard. „Wanneer
mogen we schieten?", wil iemand weten.
„Zodra je het idee hebt, dat je leven, je gezin
en je huis bedreigd worden", zegt generaal
Basie Smith.
In zijn kantoor in Middelburg schetst
Smith aan de hand van een serie statistieken
de situatie in zijn rayon, dat ruim twee keer
zo groot is als Nederland. De aanvallen op
bejaarde boeren nemen toe, zo blijkt. „Vorig
jaar hadden we 67 aanvallen en nu in de pe
riode van 1 januari tot 3 juni al 58, waaronder
acht moorden." Woensdag blijkt met 12 aan
Schokgolven
vallen de favoriete dag van de daders te zijn,
die bij voorkeur tussen 12 en 18 uur toeslaan.
Immigranten
Over de middelen die hij hem ter beschik
king zijn gesteld om het geweld te bestrijden
is hij niet ontevreden, „al kan het altijd be
ter". „We hebben sinds kort een heiicopter,
zodat we snel ter plaatse zijn. We hebben ook
meer mankracht gekregen, zodat we de pa
trouilles kunnen intensiveren en boederijen
kunnen bezoeken. In mei hebben we 8.799
boerderijen bezocht. Daarbij is 170.477 kilo
meter afgelegd en hebben we 1.442 illegale
immigranten gearresteerd."
Deze immigranten, zo'n 250.000 alleen al
in Oost-Transvaal volgens Smith, zijn voor
namelijk vluchtelingen uit het dooreen lang
durige burgeroorlog verwoeste buurland Mo
zambique. „Wie deze mensen als tijdelijke
krachten in dienst neemt, speelt met zijn le
ven", zegt Smith. „Die mensen zijn arm als
de mieren en hebben niets te verliezen." De
AK-47's waarmee oom Duimpie en tannie
Christina zijn vermoord, komen zo goed als
zeker ook uit Mozambique, aldus Smith. De
wapens zijn spotgoedkoop: een zak mais-
meel is een gangbaar betaalmiddel.
Roof is in vrijwel alle gevallen het motief,
zo blijkt uit de onderzoeken van Smith. Maar
„de aanvallen kunnen ook beschouwd wor
den als een vonn van zenuwenoorlog om de
boeren van het land te verdrijven". Hij wei-
gert te zeggen wie zich aan deze zenuwen-
oorlog schuldig maken: u heeft gehoord wat
de boeren zeggen.
Hoewel de boeren zich met recht zorgen1
maken over hun veiligheid, moet het Tom
Moodie, de viee-voorzitter van het district
Oost van dc TLU, toch van het hart, dat ze
vaak „wat zorgeloos zijn". „De overheid heeft
51 miljoen rand (30 miljoen gulden) aan sub
sidie vrijgemaakt voor veiligheidsmaatrege-
De moord op het bejaarde echtpaar Steyn
zond schokgolven door de plaatselijke ge
meenschap en haalde de voorpagina van
Beeld, de toonaangevende Afrikaner krant.
De zinloosheid en de professionaliteit van de
aanslag en de weerloosheid van de slachtof
fers vormden een unieke combinatie en
waarschijnlijk daardoor werd de moord groot
nieuws. Maar de aanvallen en moorden op
bejaarde en/of alleenstaande boeren komen
de laatste maanden zo vaak voor, dat ze bijna
routineberichten zijn geworden.
In de eerste vier maanden van dit jaar wa
ren er 108 aanvallen op boerderijen, die 28
mensen het leven hebben gekost. Het zijn
statistieken die de feiten registreren, maar er
niet in slagen de crisisstemming onder de
boeren over te brengen.
De Zuidafrikaanse boeren voelen zich be
laagd. Door de droogte die oogsten en vee
bedreigt. Door de regering, die een mini
mumloon voor landarbeiders wil invoeren,
de werkweek wil bekorten tot 48 uur en de
knechten het stakingsrecht wil geven. En
vooral door de aanvallen en moorden, waar
tegen zelfs de grote politiemacht machteloos
staat. De situatie op het platteland wordt al
Dirk en Rina Steyn: „Als een hogere macht mij niet kan beschermen, wat wil ik dan nog?"
