ZATER
Verto niet
langer
in touw
BI
JV0EGSEL
DAG
S
J. Tervooren: „Jabo-tapijt was het grote succesnummer."
'Zo'n fabriek is toch een deel
van je leven geworden'
Het Jabo-tapijt waar Nederlandse buizen in de jaren vijftig en
zestig vol mee lagen wordt er al lang niet meer gemaakt en ook de
touwproduktie is reeds lang verdwenen naar lage-lonen landen.
Na jaren van onzekerheid en saneringen viel deze week ook het
doek voor het laatste onderdeel van Verto, de staalkabeldivisie.
Grote delen van het machinepark werden in de afgelopen jaren al
ontmanteld en veel persQneelsleden moesten hun heil elders zoe
ken. De laatste 92 staan nu ook op straat. Daarmee komt een ein
de aan een van de laatste overblijfselen van de eens befaamde
Leidse metaalindustrie. >ok al ligt Verto net buiten de stadsgren
zen, het was een fabriek die generaties Leidenaars werk bood. Op
het hoogtepunt (de jaren vijftig) had de toenmalige Touwfabriek
ruim 1200 werknemers.
vrijwel alle voorwaarden verwerpt. De rust in
het toen nog landelijke Leiderdorp hoeft on
der de vestiging van de fabriek helemaal niet
te lijden, meent de Raad van State.
Later blijken gemeente en Verto beter met
elkaar overweg te kunnen, /.o blijkt als vooral
in de jaren dertig en vijftig het terrein her
haaldelijk wordt uitgebreid en nieuwe pro-
duktiehallen uit de grond gestampt worden.
Wel blijft de gemeente het bedrijf steeds kri
tisch op de vingers kijken. Niet kritisch ge
noeg echter, zoals later zal blijken.
Milieu
De overlast voor het milieu komt uiteindelijk
op een heel andere manier dan iemand bij de
oprichting voorzag. Verto was misschien
geen zeer luidruchtige industrie de bebou
wing bleef overigens lange tijd op redelijke
afstand maar ruim 70 jaar produktie van
touw. tapijten en staalkabels liet in de bodem
zijn sporen na. Misschien leidde dat achteraf
zelfs wel tot de ondergang van het bedrijf: in
1990 waren onderhandelingen over een over
name door de bngelse branchegenoot Bridon
vrijwel afgerond toen de Britten hun handen
alsnog van Verto aftrokken, afgeschrikt door
eventuele claims die zij onder de strenge Ne
derlandse milieuwetgeving tegemoet konden
Dat het gebied is verontreinigd is zeker,
maar wat er bij een eventuele sanering in de
bodem zal worden aangetroffen is volstrekt
onduidelijk, hen deel van het oorspronkelijke
Verto-gebied is jaren geleden al verkocht aan
de gemeente Leiderdorp die er industrieter
rein De Baanderij vestigde. Op een ander
deel zit sinds het begin van de jaren zeventig
houthandel klinkenberg.
In de beginjaren hield het Leiderdorpse ge
meentebestuur \erto streng in de gaten, zo
blijkt uit correspondentie uit 1919. Directeur
Hoos wilde beerputten op het terrein aanleg
gen. die hun water afvloeien op poldersloten
in de buurt. Na protesten van het gemeente
bestuur liet Hoos het plan varen en 'septic
tanks' aanbrengen. Deze bezitten de eigen
schap dat zij hel vuilste en door faecaliën
meest verontreinigde water zoo absoluut rei
nigen, dat het bij afvloeiing geheel zuiver is,
zoo zelfs dat het volmaakt drinkbaar is.' De
historie vermeldt niet of de fabrikant de
plaatselijke notabelen uitnodigde een glaasje
te komen drinken.
Later, m de jaren veertig, vijftig en zestig,
ging Verto wat minder zorgvuldig te werk, zo
blijkt uit getuigenissen van oud-werknemers.
In de fabriek voor koperen buizen bijvoor
beeld werden granaathulzen gemaakt Deze
werden getest in baden van kwik dat na ge
bruik in putten op het fabrieksterrein werd
geloosd. Of dat werkelijk zo makkelijk ging
valt niet te bewijzen. Anderen sppeken deze
bewering weer tegen.
Waar geen twijfel over kan bestaan is de
verontreiniging met verfstoffen. Toen Verto
nog lapijl maakte werden de daarbij gebruik
te verfresten via een open afvoer in de /.ijl ge
loosd „Maandag was het water blauw en een
dag later weer groen, elke dag wat anders."
herinnert een oud-werknemer zich „bn als
de mensen de hele dag gewerkt hadden gin
gen ze lekker zitten Vissen in de Zijl en wat ze
vingen aten ze rustig op."
SupCESNUMMER
De jaren vijftig bloeide het bedrijf, „labo-ta
pijt was het grote succesnummer." zegt 1 er
voeren. „In die jaren werd heel Nederland
met dat spul volgelegd, ik had het in mijn ei
gen huis ook. /.o in de loop van de jaren zes
tig verdween het langzaam, toen kreeg je ta
pijt gemaakt van kunstvezels."
Ook de aanvankelijk streng hiërarchische
arbeidsverhoudingen veranderden langzaam,
mede ondei invloed van directeur lan van
Deventer die van 1934 tot 1958 de sceptet
/waaide Nog steeds wordt lovend over hem
gesproken „loen ik kwam was dat nog een
echte directeur, echt een meneer," herinnert
lervooren /ich Maar het was ook een di
recteur die oog had voor sociale aspecten, /.o
was hij er in de Tweede Wereldoorlog voor
verantwoordelijk dat ondergedoken werkne
mers toch hun geld kregen.
Van Deventer was ook de eerste die ging
overleggen met vertegenwoordigers van de
werknemers. Aanvankelijk gebeurde dat met
de zogenaamde Keur, een groep mensen die
voor de arbeiders opkwam, loiter werd dat
overleg door de vakbonden overgenomen.
Het personeel verenigde zich niet alleen in
de bonden, ook het verenigingsleven binnen
Verto bloeide met de eerder genoemde
schaakclub, de voetbalclub VI I (onlangs ge
fuseerd met VNL) en verschillende visclubs.
Het onvermijdelijke trefwoord 'gezellig' lijkt
ook hier toepasselijk.
Staalkabels
Later wordt Verto vooral bekend als toonaan
gevend fabrikant van staalkabels, vooral ge
bruikt voor het zware werk in de off-shore in
dustrie. Heerema, dat zijn hoofdkantoor in
Leiden heeft, was jarenlang opdrachtgever.
Momenteel wordt in Leiderdorp de laatste
grote klus voor dit bedrijf afgewerkt.
ben aparte groep werknemers binnen Ver
to zijn de 'Turken, van wie de eersten in de ja
ren zestig arriveerden. De veertig die er mo
menteel nog werken zijn verantwoordelijk
voor een groot deel van het produktiewerk.
Ze vormen een hechte groep, die voor een
groot deel in een flat vlakbij de fabriek
woont. „Perfecte collega's zijn het al die lijd
geweest," zegt een oud-werknemer. „Ik denk
dat zij nog het meest getroffen worden dooi
de sluiting, heel sneu is dat."
Die sluiting heeft een lange voorgeschiede
nis. Na de bloeitijd in de jaren vijftig en zestig
ging het langzaam maar zeker minder toen
Verto steeds afhankelijker werd van de pro
duktie van staalkabels. In de jaren zeventig
was zelfs sprake van verhuizing naar Belgie.
maar om onduidelijke redenen is dat plan
nooit doorgegaan.
Het aantal producenten van staalkabel
werd weliswaar steeds kleiner,, maar tech
nisch boekte de bedrijfstak nog grote vooruil -
gang en Verto liep daarin voorop I rots ver
haalt het personeelsblad uil 1976 hoe in elf
dagen lijd het bedrijf ervoor zorgde dat het in
die dagen grootste en modernste kraanschip
ter wereld werd uitgerust met een kabel du-
een last kon lillen van 2.407.000 kilogram. De
kabel was zo n 23 centimeter dik, te breed
om met twee handen te omspannen. Om het
karwei te kunnen klaren waren vier stroppen
nodig van elk 15 ton. (l-.en strop is een kabel
die om een te transporteren voorwerp wordt
gelegd).
Ook vorig jaar nog vestigde Verto met het
maken van vier zware hijsstroppen een we
reldrecord. Deze stroppen hadden een door
ter lang, hadden een oog van zes meter en
een gewicht van 61 kilo elk. (Prijs; ruim een
miljoen Ruiden.)
Ondanks die indrukwekkende getallen gaat
het eind jaren tachtig fout met het bedrijf. De
directie, wijt de tegenvallende vraag naar
staalkabels vooral aan de concurrentie uit het
Verre Oosten, waar niet tegen op te boksen
zou zijn. Via samenwerking probeert de fa
briek het hoofd boven water te houden. Dat
leek een paar jaar geleden te lukken, totdat
Bridon afhaakte wegens de te yerwachten
milieuclaims.
In 1990 raakte Verto voor het eerst in de
rode cijfers, met een verlies van ruim I» mil
joen gulden, l.en jaar later leek het lij te kr
ren. toen het verlies nog 'maar' bijna zes mil
joen Indroeg. Daarna ging het echter weer
mis. Ten grote reorganisatie eerder dit jaar
mocht niet meer baten.
lervooren is er de man niet naar om dra
matische woorden te spreken, maar hij lijkt
toch met enige weemoed de definitieve slui
ting tegemoet te zien. ..Zo 'n fabriek is toch
een deel van je leven geworden fcn dat geldt
voor heel veel mensen.
ZATERDAG JUN11993
Ik schrok ervan toen ik laatst zag
hoe leeg het al was," zegt J. ler
vooren. De Leidenaar werkte van
1938 tot 1981 bij Verto en als voorzitter van
bedrijfsschaakverenigingVTL bezoekt hij nog
af en toe het complex van zijn oude werkge
ver De vereniging zou model kunnen staan
voor wat er in de fabriek gebeurde: in 1935
opgericht als bedrijfsschaakvereniging voor
het hogere personeel, later ook een ontmoe
tingspunt voor de 'gewone' man en de laatste
tijd vergrijst \TL en wórdt de club steeds
kleiner. „Ook wij moeten op zoek naar een
nieuwe plek, want de kantine waar we al die
laren zaten zal wel worden afgebroken."
lervooren kwam in dienst als strengen-
draaier bij de afdeling staalkabel. „Ik wikkel
de de draad op klossen tot strengen Ten ka
bel bestaat uit in elkaar gedraaide strengen",
vertelt hij over het produktieproces. „Bij het
maken van touw gebruik je hetzelfde princi-
pe
In die |aren was de fabricage van touw nog
een belangrijke activiteit Vlas, sisal en ande
re grondstoffen werden aangevoerd om via
lang verdwenen onderdelen als de hekelband
en de spinbanken 'waar het garen werd ge
sponnen te worden doorgevoerd naar weve
rij of twijnerij, waar de strengen tot een touw
in elkaar werden gedraaid. In de luikerij wer
den van de garens touwtrossen gemaakt.
In de jaren dertig was er een groot onder
scheid tussen kantoor en technisch perso
neel de twee groepen bemoeiden zich wei
rug met elkaar Het technisch personeel was
weer onderverdeeld in maandloners en
weeklnners Die laatste groep bediende de
machines ,Het verschil in salaris tussen een
boekhouder en een goede vakman was niet
/o groot zegt lervooren „Maar daar kwam
je pas veel later achter
Het personeel was in die tijd echt de slaaf
van het bedrijf en van de directe chef. Het
ging er allemaal heel autoritair aan toe op de
werkvloer, de chef gaf bevelen en die voerde
ie uit- Dat was toen heel gewoon, want je had
geleerd eerbied te hebben voor oudere men
sen, voor mensen die boven je stonden. Bo
vendien werkte je volgens een premiestelsel,
dus treuzelen was er niet bij. Naast de chef
had je ook nog bazen: de chef deed eigenlijk
niks anders dan regeren en je op je vingers
kijken, maar de ba/en werkten zelf ook mee.
Later werd dat allemaal minder streng." Ter-
vnoren /egt er niet onder geleden te hebben.
.Ik ben altijd met plezier naar mijn werk ge
gaan
Vereenigdetouwfabrieken
)ver de vroegste geschiedenis van \órto valt
alleen in de plaatselijke archieven wat terug
te vinden /o meldt het handelsregister de
oprichting van de N.V. Vereenigde I ouwfa-
bneken op 20 december 1919. IJit het ge
meentearchief van Leiderdorp blijkt dat de
voorbereidingen voor de bouw van de nieu
we fabriek al enige jaren eerder begonnen en
die verliepen niet zonder (juridische) slag of
stoot Op 2 augustus 1916 ontvangen B en W
het verzoek een hinderwetvergunning te ver
lenen t"t het oprichten van een spinnerij,
touw en staaldraadfabriek, gedreven door 12
electromotoren tezamen van 570 paarde-
kra< hten Aanvrager is W.J. Hoos, namens
Nico Hoos stoomspinnerij en louwfabrie-
ken te Rotterdam. Deze aanvraag werd de
eerste in een reeks van bijna 300. De laatste
hinderwetvergunning werd twee jaar geleden
verleend
Hel plaatselijke college wil in 1916 de ge
vraagde vergunning wel verlenen maar stelt
als voorwaarde onder meer dat des morgens
vooi /es uui en s avonds na 10 uur geen ge
raasmakende arbeid in of buiten de mrich
ting worde verricht en dat dit des /ondags in
l geheel met plaats heeft. Hoos gaat met
suucs in beroep.bu de Raad van State die
