'Als ze mij straffen, moet
Thatcher ook naar de cel'
Sociale vernieuwing blijft mierenarbeid
Extreem-rechts is niet alleen Duits
Feiten &Menjngen
1/ DINSDAG 22 JUNI 1993
Racisten slaan ook in de rest van Europa steeds vaker toe
LONDEN HARVEY MORRIS
Zwijgen lijkt vaak het beste be
leid als het gaat om raciale
kwesties. Groot-Brittannië is
daarvan een voorbeeld. Meer
dan in andere delen van Europa
worden in dat land politici die
openlijk racistische opvattingen
uitdragen in het algemeen met
minachting behandeld.
Elders in west-Europa hebben
racistische bewegingen meer
aanzien verkregen of in elk
geval meer electoraal succes
waarmee ze een schijn van fat
soen geven aan hun twijfelach
tige doctrines. Ondanks veertig
jaar van immigratie en rassen
integratie in west-Europa bepa
len de racistische bewegingen
nog steeds niet de politieke
agenda. Voor de meeste blanke
Europeanen draagt openlijk ra
cisme nog steeds het stempel
van het donkere steegje en de
bierkeiler. Dit ondanks hun zor
gen over werkloosheid, dakloos
heid en overbevolking, ofrmis-
schien ondanks hun instinctie
ve afkeer van buitenstaanders.
Zoals de Franse filosoof lean-
Paul Sartre al onmiddellijk na
de oorlog opmerkte is anti-se-
mitisme net als andere vor
men van racisme een 'harts
tocht' en geen 'opinie', een
neurose en geen politieke theo
rie. Als zodanig is het er sinds
de nederlaag van de nazi's niet
in geslaagd greep te krijgen op
het politieke leven in Europa.
De afgelopen maanden zijn er
echter tekenen die wijzen op te
rugkeer van de racistische
nachtmerrie. De daders blijven
een kleine minderheid vormen,
maar hun acties, bovenal de do
delijke brandbommen tegen
Turken in Duitsland, nemen
toe.
Die toename van racistische
aanslagen in west-Europa moe
ten tegen een economische
achtergrond worden gezien.
Skinheads zijn de stoottroepen
van de beweging tegen buiten
landers. Terwijl de economische
onzekerheid het continent in
zijn greep krijgt, wordt een hele
generatie jongeren die veroor
deeld is tot langdurige werk
loosheid verleid door extremis
tische politieke ideeën.
Racistische vandalen hebben de
stijl van de Britse skinheads
overgenomen, compleet met
kaalgeschoren koppen, neo-na-
zistische versierselen en propa
gandamateriaal, waarvan het
meeste in de VS wordt gepubli
ceerd. Ze organiseren zich
steeds beter en worden ge
steund door rijke sponsors en
de groeperingen communice
ren electronisch met elkaar via
computer-prikborden. Er be
staat een florerende racistische
muziek-sce/iemet op zijn minst
één skinheadconcert per
maand.
In het afgelopen jaar hebben 54
racistische moorden plaatsge
vonden in de Europese Ge
meenschap, waarvan veruit de
meeste in Duitsland. Geweld
wordt niet uitsluitend tegen al
lochtonen gebruikt. Ook zwer
vers, daklozen, zigeuners en ho
mo's vormen het doelwit van
aanslagen. In oost-Europa heb-
Bulgaarse ex-partijleider Todor Zjivkov blijjt strijdbaar
Eigenlijk zouden we alleen ons vragenlijstje komen afle
veren. Maar de tuinman die het hek voor ons opent,
knikt ons vriendelijk toe, vraagt aan de tolk waar „de ka
meraden" vandaan komen en brengt ons naar de deur
van een ruime, nieuwe, zij het zeker niet riante villa. Een
stokoude cocker-spaniel met een totaal verklitte vacht
blaft ons toe. Als de houten deur opengaat, worden we
begroet door een wat gebogen, oude man, die ons door
dikke brilleglazen oplettend opneemt.
Sofia runa helunga vendien bekend als een goed
luisteraar en ondanks zijn ge
zellige kout is overduidelijk dat
hij alles wat hij zegt goed over
weegt. Voor zijn haast 82 jaar
ziet hij er vitaal uit, al is het pro
ces tegen hem herhaaldelijk
verschoven vanwege zijn ge
zondheid! Hij lacht graag en
bulderend, vooral om zijn eigen
grappen.
Zjivkov werd in september
1992, na een anderhalfjaar du
rend proces, veroordeeld we
gens misbruik van staatsgelden.
Tegen dat vonnis is hij in be
roep gegaan. Sindsdien heeft hij
huisarrest in deze villa met zijn
leren zithoek, grootbeeldtelevi
sie, kamerplanten in koperen
potten en een tuin met uitzicht
over Sofia.Als u me zou willen
meenemen naar een restaurant,
dan zou dat niet kunnen", zegt
hij, „Maar gelukkig kan ik nog
wel mensen ontvangen, al ko
men er niet vaak gasten." Wie
er komt, wordt wel precies in de
gaten gehouden. Als we vertrek
ken, komt een man uit de nabu
rige tuin. Hij wast zijn handen
bij een kraan recht tegenover
onze auto en bestudeert ons
nauwkeurig.
correspondent oost-europa
We krijgen onmiddellijk het ge
voel dat we op examen zijn. De
afspraak met Todor Zjivkov, de
voormalige communistische
heerser van Bulgarije, is wat
moeizaam tot stand gekomen.
Zijn communicatie met de bui
tenwereld verloopt via een ad
vocaat en via zijn kleindochter
Eugenia, die hij na de zelf
moord van zijn dochter Loed-
milla heeft geadopteerd en in
wiens huis hij nu woont.
Zjivkov is niet scheutig met ver
klaringen tegenover de pers,
want alles wat hij zegt, kan te
gen hem worden gebruikt in de
processen die de Bulgaarse
staat tegen hem heeft aange
spannen. Hij wil onze vragen
dan ook eerst op schrift zien,
maar noodt ons nu toch vrien
delijk binnen.
In zijn grijze, flanellen ruitjes
overhemd en met zijn broek
hoog opgetrokken over zijn
buik doet hij eerder denken aan
een inwoner van bejaardenhuis
Zonnegloren dan aan de man
die ooit door vrijwel elke inwo
ner van Bulgarije werd ge
vreesd.
Boerensluwheid
Dat past wel bij het wat sullige
beeld dat de Bulgaren van Zji
vkov hadden. Maar zijn capaci
teit om 34 jaar lang elke politie
ke crisis en elke verandering in
het Oostblok te overleven, doet
op zijn minst een boerensluw
heid vermoeden. Hij staat bo-
Honecker
Op Ceausescu na die na een
kort proces nog in het vuur van
de 'Roemeense revolutie' werd
geëxecuteerd is Zjivkov de
enige voormalige communisti
sche leider die écht terecht
heeft moeten staan. De Duit
sers, meent hij, waren veel slim
mer: „Die hadden door dat het
proces tegen Honecker op niets
was gebaseerd. Dat hij lever
kanker heeft is helemaal niet
waar. Maar het was natuurlijk
een mooi excuus om het proces
tegen hem af te breken."
Hij beklaagt zich over de be
handeling die hij heeft gekregen
in de gevangenis. „Ik zat hele
maal alleen en rrtöcht geen ra
dio luisteren, ik had geen televi
sie. Ik kon alleen maar boeken
lenen uit de gevangenisbiblio
theek. Ik heb er vijftien dikke
romans gelezen.
Over het proces zelf kan hij kort
zijn. „Een showproces, een
puur politieke zaak. Ze verwij
ten me dat ik twintig auto's en
verschillende verblijven tot mijn
beschikking had. Ik was per slot
van rekening staatshoofd. Als je
hun normen op andere rege
ringsleiders zou moeten toepas
sen, moeten Thatcher, Bush en
Mitterrand ook naar de gevan
genis."
De aanklacht tegen Zjivkov
maakt inderdaad geen overwel
digend sterke indruk. In zijn 34-
jarige carrière als partijleider
zou hij zo'n 26 miljoen leva (te
gen de huidige wisselkoers zo'n
twee miljoen gulden) hebben
misbruikt om zichzelf en andere
partijleiders goedkope vakantie
huizen te bezorgen, auto's aan
te schaffen en partijfunctiona
rissen van bewaking en woon-
en maaltijdvergoedingen te
voorzien.
Verantwoordelijk
Waar het werkelijk om gaat is
de politieke verantwoordelijk
heid van deze huiselijke groot
vader voor de wantoestanden in
Bulgarije sinds 1954. Dat onder
zijn bewind duizenden mensen
in gevangenenkampen hebben
gezeten. Dat de Bulgaarse ge
heime dienst in Zjivkovs op
dracht tegenstanders in binnen-
en buitenland zou hebben om
gebracht, zoals de schrijver Ge-
orgi Markov, het slachtoffer van
de geruchtmakende 'paraplu-
moord'. En dat het land in een
economische malaise is geraakt,
ondanks buitenlandse leningen
die nu nog als een molensteen
om de nek van de nieuwe rege
ring hangen. Maar dat zijn aan
klachten waarvan Zjivkovs
schuld niet kan worden bewe
zen of die nauwelijks in de vorm
van een strafproces zijn te giet
en.
Na de omwenteling heeft Zjivk
ov herhaaldelijk verklaard dat
hij het faillissement van het so
cialisme al lang zag aankomen,
en dat ook in Moskou aan de
orde heeft gesteld. Dat is een
uitspraak die door de Bulgaarse
media als ronduit hypocriet is
omschreven, een uitspraak van
een man die zich tijdens het
communisme altijd als trouwste
vazal van Moskou heeft opge-'
steld.
Nu meent hij: „Als je, zoals ik,
na de Tweede Wereldoorlog in
een land leeft waar tien procent
rijk en negentig procent arm is,
dan is het je taak als mens daar
wat aan te doen. Maar als ik nu
nog eens zou mogen kiezen,
zou ik waarschijnlijk andere
middelen gebruiken." De vraag
of hij zich nog steeds socialist
noemt, beantwoordt hij indi
rect: „Het is normaal dat jonge
mensen radicaal zijn. Het is ook
normaal dat dat in de loop der
jaren slijt."
Toch beklemtoont hij dat hij
zijn best voor Bulgarije heeft ge
daan. Hij betwijfelt ook of de
Bulgaren er sinds zijn aftreden
op vooruit zijn gegaan. Hij krijgt
regelmatig brieven van mensen
die hem schrijven dat het vroe
ger beter was.
En dan die politieke onrust, dat
is toch ook iets nieuws. Hij heeft
gehoord dat er zo'n honderd
partijen zijn, klopt dat? „Wel
139", antwoorden we. „Hon
derdnegenendertig. Oh, mijn
God!" De oude communist slaat
schaterend een kruis.
Het Turkse restaurant Eumel in het Duitse Konstanz was kortgeleden het zoveelste doelwit van een rechts-ex-
tremistische brandaanslag. In heel Europa neemt het geweld tegen immigranten toe. foto ap schulze friese
ben een paar van de ergste ex
cessen plaatsgevonden. Daar
wordt het neo-fascisme gevoed
door de onzekerheden na de in
eenstorting van het c
Tientallen neo-nazistische groe
peringen zijn sinds de hereni
ging in Duitsland ontstaan,
maar het grootste gevaar kan
liggen in de steun van de bevol
king voor extreem-rechts. De
Republikaner kunnen 25 pro
cent van de stemmen krijgen in
Beieren en zij verwachten in
1994 in het Federale Parlement
te worden gekozen.
Volgens Bonn is er een harde
kern van 5.900 neo-nazi's in
Duitsland, maar de niet-officië-
le schattingen lopen op tot
35.000. Sinds de hereniging zijn
in Duitsland 7.555 aanslagen op
buitenlanders en dertig racisti
sche moorden gepleegd. Tege
lijkertijd hebben enorme anti
racistische demonstraties
plaatsgevonden, met meer dan
300.000 deelnemers in Ham
burg en München.
Frankrijk registreert geen racis
tische aanslagen, maar volgens
sommige schattingen zijn tus
sen 1980 en 1992 200 zwarten
vermoord bij wat racistische
aanslagen kunnen worden ge
noemd. Het Franse Front Natio
nal wordt gesteund door brede
*-'• .--**Wrw4lWw*V;'-
delen van de arbeidersklasse,
die goed zijn voor 18 procent
van de 4,3 miljoen stemmen die
Le Pen kreeg bij de presidents
verkiezingen in 1988.
Zeer verontrustend zijn de pei
lingen, volgens welke 71 pro
cent van de Fransen zegt dat er
teveel Arabieren zijn. Bijna alle
maal zeggen ze dat het racisme
welig tiert en vinden ze dat er
teveel niet-Europese allochto
nen in Frankrijk wonen. Uit de
laatste volkstelling bleek dat 3 A
miljoen legale immigranten wa
ren. Dat is zo'n 6,5 procent van
de bevolking.
vertaling luutje niemantsvrdriet
De voormalige Bulgaarse communistenleider Todor Zjivkov tijdens zijn proces.
foto ep a robert rajtic
WIM STEVENHAGEN
delft «gerard krul
In een tikkeltje verpauperde volksbuurt
in Delft wordt dezer dagen een beeld
-entbtiWvDrie betonnen bulten op een
weilandje tussen van die deprimerende
jaren zestig-flats, die in een oplopende
reeks op fauteuils gaan lijken. Wat
heeft de kunstenaar hiermee bedoeld,
luidt dan de standaardvraag? Het ant
woord is verrasend: hier is 'sociale ver
nieuwing' betracht.
In het kader van een beter buurtbeheer,
netjes zorgen voor de straten en de wijk,
heeft de gemeente Delft uil de gelden
voor sociale vernieuwing een bedrag be
schikbaar gesteld voor dit kunstwerk. De
kunstenaar, blijkbaar anders dan zijn
meeste soortgenoten, bleek wèl gevoel
voor marketing te hebben. Na de ont
vangst van de opdracht verzamelde hij
de 'boefjes' van de buurt, de 'fikkiesto
kers', de 'mini-vandaaltje&' en zette ze in
de trein naar Rotterdam.
In Boymans-Van Beuningen hebben de
boefjes niet alleen voor de eerste maal
een museum van binnen gezien, ze heb
ben ook beeldende kunst bekeken. En ze
hebben de beeldhouwer aangewezen
wat hen wel mooi leek voor hun buurt.
De kunstenaar is aan het betonhakken
gegaan en de boefjes hebben meegebei-
teld. Niks l'art pour l'art. Kunst voor de
buurt, van de buurt en voor een stukje
door de buurt. Dat is dus sociale ver
nieuwing.
Dé sociale vernieuwing, die fier wappe
rende rooiige vlag waaronder een PvdA-
peleton toetrad tot het derde kabinet-
Lubbers, is mislukt. Het Sociaal Cultu
reel Planbureau (SCP) constateert in het
jaarverslag Verkenningen 1993 diploma
tiek: „De sociale vernieuwing heeft haar
doel nog niet bereikt."
Oorzaak? Op zijn Haags: de afstemming
tussen de ministeries is niet eenduidig,
de noodzakelijke decentralisatie en dere
gulering lukt daardoor onvoldoende. Op
z'n Hollands: de sociale vernieuwing is
vastgelopen in de bureaucratie, gestrand
op politieke onmacht en ambtelijke te
genstand.
Het SCP is niet slechts diplomatiek,
maar ook mild. Het bureau constatertt
dat er weliswaar door gemeenten veel
activiteiten zijn ontplooid, maar dat die
vooral hebben geleid tot 'bestuurlijke re
sultaten'. Wat dat zijn? Dat zijn beleids
plannen, dat zijn convenanten tussen
rijk en gemeenten, dat zijn organisatori
sche veranderingen in de ambtelijke
diensten.
Pechvogels
Het zijn allemaal ongetwijfeld belangrij
ke stappen, maar tevens allemaal zaken
waaraan de burgers, en zeker die pech
vogels onder hen waarvoor de sociale
vernieuwing is bedoeld, geen enkele
boodschap hebben. Want sociale ver
nieuwing beoogt werklozen aan een
baan te helpen, desnoods een zwaar ge
subsidieerde, poogt buitenlandse Neder
landers snel en goed te doen integreren,
beoogt de kwaliteit van het leven in acl>
terstandswijken te verbeteren en poogt
het lot van de groeiende groep oudere
Nederlanders te verbeteren.
Dat kun je alleen maar doen met een he
le reeks van concrete, vaak kleine maat
regelen, die zo dicht mogelijk bij de be
trokkenen moeten worden genomen. De
gemeenten zijn daarvoor de aangewezen
bestuurslaag. Maar die gemeenten zijn
afhankelijk van zoveel mogelijk geld uit
politiek Den Haag (dat gaat redelijk) en
zo weinig mogelijk bemoeizucht van
ambtelijk Den Haag (dat gaat een stuk
moeilijker).
Sociale vernieuwing is een 'container
begrip'. Nederland barst van de schier
onoplosbare problemen (werkloosheid,
juist onder zwakkere groepen, vereenza
ming, juist onder ouderenverpaupering
van oudere Stadswijken, onderwijspro
blemen voor kinderen van mensen die
toch al pechvogel zijn) en doet al die
problemen in een doos, een container
met een sticker erop. Die sticker is een
Haagse, met een ronkend wervende
tekst: we gaan sociaal vernieuwen! En
'we' zijn in de gekende Nederlandse ver
houdingen meestal 'ze', de gemeenten,
de wijken, de buurten, de lokale instel
lingen.
Uit het onderzoek van het Sociaal Cultu
reel Planbureau blijkt ook dat 'ze' een
heleboel dingen doen. Veel plaatselijke
bureaucratische loketten worden sa
mengevoegd tot één efficiënter loket
(bijvoorbeeld voor ouderenzorg). Er wor
den meer cursussen Nederlands voor
buitenlandse Nederlanders gegeven.
In buurthuizen, in sportkantines en in
flatgebouwen werken 'banenpoolers' als
oppasser, als schoonmaker, als conciër
ge. Enkele werkzoekenden zijn een eigen
bedrijfje begonnen. Zo verschijnen er
weer fietsenstallingen in de stad. Speel
tuinen worden opgeknapt, buurten op
gelapt, kunst wordt in de wijk geïmpor
teerd: allemaal kleine maatregeltjes die
uit die grote container komen. Maatre
geltjes die op de eigen straathoek tast
baar aanwezig zijn.
Dat beleid lukt in veel gemeenten. Maar
is dat die 'sociale vernieuwing' waarmee
CDA en PvdA de grote problemen van
Nederland te lijf zouden gaan?
Nee dus. Is er sprake van een positieve
integratie tussen Nederlandse- en bui
tenlandse Nederlanders? Nee, dus. Doen
de kinderen van de pechvogels het nu
beter in het onderwijs? Nee. Stopt de
vereenzaming van met name oudere Ne
derlanders? Nog niet. Helpen likjes verf,
opgeknapte speeltuinen en beeldhouw
werken in achterstandsbuurten het rot
tingsproces van de verpaupering te stop
pen? Nee.
Mieren
De politiek heeft de burger weer grootse
en meeslepende oplossingen beloofd die
niet, en zeker niet vanuit Haagse on
macht, kunnen worden volbracht. Ach
teraf is de grootste fout geweest dat het
begrip sociale vernieuwing is losgemaakt
van het economische beleid. Zonder
hulp van de ondernemingen in land,
provincie en stad blijft het met de sociale
vernieuwing morrelen in de marge. Mooi
morrelen, dat wel, met onmiskenbaar
nuttige maatregeltjes, zeker, maar het
blijft mierenarbeid tegenover problemen
met de omvang van mastodonten.
Verrassend genoeg melden dezelfde Ver
kenningen 1993 van het Sociaal Cultu
reel Planbureau dat het cynisme in Ne
derland tegenover wat de politiek kan en
doet afneemt. Ons vertrouwen in de po
litiek blijkt toegenomen. Niet alleen dat
planbureau is diplomatiek en mild. Blijk
baar zijn wij burgers dat zelf ook in hoge
