Het circus komt naar de stad
T
ZATERDAG 19 JUN1199
Zou het soms door dat
gordijn komen. Door
de gordijnen die open
vallen als twee lippen,
waarna de artiesten en
dieren uit de mond
verschijnen. Alsof ze
uit hef niets komen en
na de voorstelling weer
teruggaan in het niets.
Het is de magie van het
circus. Vanaf 26 juni
doet zo'n groots ma
gisch spektakel Neder
land weer aan: het
American Circus. Net
zo Amerikaans als een
McDonalds in Leiden
of Haarlem. In het
Duitse Liibeck was een
voorvertoning. Over
een ijskoningin, de lief
de voor olifanten, on
wennige everzwijnen
en de clown die weer
mens wordt.
JOHN SCHOORL
FOTO'S HANS VAN WEEL
I amara! Zij is de spitse ijskoningin,
I een tengere hoogblonde verschij-
JL ning, die hoog in de lucht op de
trapeze danst. Ze schommelt, speelt met de
zwaartekracht en zoekt het dak van het cir
cus op. En heen, en weer. En heen, en weer.
Orgelmuziek zwelt aan. Ze maakt een schroef
op de plaats. Om de trapeze lijkt een onzicht
bare kooi te zitten. En dan is de oefening
klaar. Ze kijkt om zich heen, hunkerend naar
applaus. Alsof ze wil zeggen: 'begrijp me dan,
zie toch wat ik doe. Neem me toch in mijn
armen'. Schamper lachend neemt ze af
scheid van het publiek.
Na de voorstelling. Alle artiesten gaan voor
de nazit naar een tent vol drankjes en hapjes.
Ze is er niet. Waar is Tamara? Niemand weet
het, of maakt een vage beweging met de
hand richting grote tent. Tamara! Spitse ijs
koningin. Waar ben je? Ze loopt in de grote
tent, een eenvoudige, gekreukte cape om
haar schouders geslagen. Ze worstelt met een
touw dat moet worden losgemaakt. Mannen
in blauwe werkpakken schreeuwen naar
haar. Tamara werkt. Tamara doet een klusje.
Maar jij bent toch Tamara? Ze knikt, ze
lacht onbegrijpelijk. In de lucht was ze mooi
er en was ze van een onbereikbare schoon
heid. En hier staat ze dan: aan haar voeten
plakt zaagsel, aardser kan het bijna niet. Ze
staat weer met beide benen op de grond.
Haar gezicht is spits te spits. Ach, Tama
ra... Ga maar weer omhoog. Blijf daar maar
voor eeuwig. Laat de werkmannen in hun
blauwe overals jou maar voeden of voor jou
een onbereikbaar huis bouwen. Tamara!
Omhoog!
Ze komt uit Rusland en is 25 jaar. Op de
wereldberoemde Moskouse circusschool
leerde ze alles. Pas twee maanden werkt ze
bij het American Circus. Ze spreekt Duits in
korte zinnen. Veelvuldig kijkt ze omhoog
naar de trapeze. ,,Ik ben daar vrij", zegt ze
weemoedig. „Hier op de grond heb je bepa
lingen. Daar in de hemel ben ik mezelf. Daar
vlieg ik. Altijd ben ik bang, maar ik speel met
mijn zenuwen. Veel mensen die bij een cir
cus werken denken in een groep. Ik niet, ik
wil alleen zijn. Daarboven zie ik het publiek.
De mensen. Alles is van mij, maar ook weer
niet. Als je in een groep zit en er gaat iets mis,
dan ben je de sigaar. Als er nu iets fout gaat,
is het mijn fout. Ik ben ik."
Een trots meisje. Eigenzinnig. Ze vertelt dat
ze in eep wagen woont, zoals iedereen bij het
circus. En even zie ik die wagen voor me.
Twee kleine parkieten in een kooi. Hen paar
foto's van Tamara als gevierde ster in scheef
hangende gouden lijstjes. Op een klein tafel
tje staat een bosje kunstbloemen. In de hoek
staat een grote cassetterecorder met stapels
cassettes in een wanorde ernaast. Zoiets.
Tamara! Een man in een blauw werkpak
schreeuwt haar toe. Ze moet opschieten, zo
maakt de man duidelijk. Na de voorstelling is
iedereen gelijk. Zij is de ster als de spotlights
branden, maar de schemer van een circus
avond kent geen onderscheid.
Magie
Ze leunt tegen een paal en roept de herinne
ring op aan de voorstelling die achter de rug
is. De. tent is bijna leeg. Even lacht ze. ,Als ik
daar zo sta, hoor ik het applaus, zie ik de
mensen lachen en zie ik die tevreden gezich
ten. Dat is voor mij het grote moment. Een
invalide man zei me eens na de voorstelling:
'Jij hebt me weer kracht gegeven om door te
leven'. Wat moest ik zeggen? Blijkbaar is rpijn
invloed zo groot op mensen, dat dit soort
dingen kunnen gebeuren. Dat straal ik blijk
baar uit. Dat is de magie van het circus."
Ah, daar is het woord. Dat woord: magie.
De illusie, het idee dat het circus kunsten laat
zien waarvan het ondenkbaar is dat je die in
het normale leven tegenkomt. Een andere
wereld, met de piste als epicentum. Dat spe
ciale gevoel begint al als in de stad de borden
aan de lantaarnpalen worden vastgemaakt.
Het lijkt alsof dat al met artistieke handen ge
beurt. Het circus komt naar de stad! En je ziet
het aan het begin van de voorstelling in Liib
eck. Mensen zitten rechtop en durven niet
van hun plaats te gaan. De zichtbare verwon
dering. Toe, laat het circus beginnen.
Dit circus is het American Circus. Maar wie
mocht denken dat de crew en de artiesten
Amerikanen zijn, zit verkeerd. Twee clowns
zijn Yanks. That's all. Vergelijk het American
Circus maar met een vestiging van McDo
nalds in Nederland. Daar werken immers ook
geen Amerikanen. Zo'n naam koop je. Het
echte American Circus werd in in 1963 in
New Jersey opgericht. Nu zet de Italiaanse fa
milie Togni deze Amerikaanse droom voort.
Het gezicht van het circus is Flavio Togni,
of FIAAAAAVIOOOO TOOGGNNII1II, zoals
hij steevast door de spreekstalmeester wordt
aangekondigd. De ster van het circus, telg
van zeer oud circusgeslacht. Verschillende
malen onderscheiden, en volgens het pro
grammaboekje geëerd door vorsten en pau
sen.
Kaarsje
Het circus begint. Eenvoudige klanken. De
piste is leeg. Een spiegel met bijbehorend ta
feltje wordt neergezet. Een kapstok. Een man
komt binnen. Hij hangt zijn jas op. Hij steekt
een kaarsje aan en laat dat zijn bedroefde ge
laat verlichten. Langzaam maar zeker wordt
de man een clown. Op het verdrietige gezicht
is een lach gesminkt.
En daar is Flaaavioooo Togggnnniiiii met
zijn gevolg. Olifanten klimmen op eikaars
rug, houden eikaars slurf vast en gaan op een
krukje zitten, als een opaatje dat zich na zijn
zondagmiddagwandeling op een bankje bij
het water neervleit. In drie pistes zijn de
paarden en olifanten aan de gang. Het gaat
slechts om een introductie, zo begrijpen we
later. Want als klapstuk komt De Man vele
acts later terug met zijn vijftien Indische oli
fanten.
Dat gaat gepaard met veel rook. Muziek
van Star Wars. De artiesten hebben zich ge
huld in een soort space-kostuum, en moch
ten we vergeten hoe de artiest ook weer heet:
de spreekstalmeester herinnert ons er voort
durend aan: FLAAAAVIOOOO
TOGGGGNNNNNIIl!
De Man is één met zijn dieren, vertelt hij
achteraf. Met simpele bewegingen laat hij
zijn olifanten kunstjes vertonen. Als driejarig
kind was Flavio al meer bij de dieren te vin
den dan bij zijn vriendjes. „Dieren voelen
zich zeker bij me", zegt hij. Zoals in Rome,
die keer. Het licht in de tent viel uit. Het pu
bliek raakte in paniek. Flavio niet. Hij riep
zijn dieren bij zich, liet merken dat hij er nog
was. „Ze wisten dat ze niet bang hoefden te
zijn, omdat ik ook niet bang was."
Elke ochtend zoekt hij de olifanten op. Fla
vio voelt net zo veel of misschien wel meer
voor ze dan voor zijn familie. Zijn grootva
der had ook die speciale band met de dieren.
Nooit huilde die oude Togni. Toen zijn zus-
fer, broer en vader stierven, stroomde ér geen
traan over zijn wangen, maar nadat de 55-ja-
rige olifant Carla het aflegde, was grootvader
tijdenlangontroostbaar.
Middagommetje
En dan zijn er Los Quiros. Drie jongens op
een hoog gespannen draad. Even vraag je je
af of er wel een touw is. Deze evenwichtskun
stenaars schermen, huppelen, gaan voor- of
achteruit en maken met zijn drieën een pyra-
mide. Het lijkt wel alsof het touw een illusie
is. De drie mannen zullen het leven op aarde
wel erg simpel vinden. De volgende dag zijn
de jongens in de tent aan het oefenen. Een
van hen, Spaanse Roberto, loopt heen en
weer op een laag gespannen touw, alsof het
een middagommetje betreft. Bijna dag en
nac^t balanceren de jongens over de draad.
„Het is belangrijk", vertelt Roberto, „om con
tact met de draad te houden. Het liefst slaap
ik ook op de draad."
Roberto kijkt verveeld om zich heen. Kijkt
naar zijn kompaan, die hoog in de lucht heen
en weer loopt. Beneden gaat een paard met
zijn voorpoten omhoog. Het ever/wijn loopt
in de andere piste onwennig rond. Alsof hij
duidelijk wil maken dat hem als ever/wijn
ooit een andere toekomst was beloofd dan
kunstjes uitvoeren op zaagsel.
En dan lopen we door het gordijn waar
normaal de artiesten en dieren de tent bin
nenkomen. Ach en wee. Sommige dingen
Flaaavioooo"
(TonnnnnggfcN
moet je helemaal niet zien. Deze magische
scheidingslijn is niets. Achter de couliissen
blazen mannen ballonnen op. De auto waar
mee een van de clowns zijn act uitvoerde,
staat verscholen tussen andere attributen.
Zijn belang is van geen belang meer. Een cir
cus zonder spotlights, schemer en opwek
kend gekwetter van het circusorkest is als een
tentenkamp na een nacht onweer.
Aan het einde van de voorstelling komt de
clown Elder weer de piste binnen, net als aan
het begin. De tafel met spiegel staat klaar. El-
der hangt zijn clownsjas aan de kapstok. Hij
maakt zijn manchetten los en kijkt mistroos
tig voor zich uit. De melancholieke muziek
kleurt de tent somber alsof de zon lang
zaam de zee inzakt. Alles is over. Op is op. De
clown is weer mens. Roetsssjjjjj, we zijn terug
op aarde. De magie is weg.
De orde van de dag
Veel en veel later na die voorstelling staat El-
der wat verlegen bij de tent, een drankje in
zijn hand. Dat begin en dat einde is nodig,
zegt hij. „Iedereen denkt dat wij circusmen
sen zoveel anders zijn. Nee, hoor. Wij zijn ge
wone mensen. Als mijn mopsneus, pruik en
schmink eraf zijn, ben ik net als iedereen
Door mij in de piste om te kleden, wil ik de
mensen en de kinderen laten zien dat aan de
illusie een einde komt. En dat iedereen weer
moet overgaan tot de orde van de dag. The
dream is over.
Vanaf 26 Juni doet het American Cl reu* Nederland
aan. Dc loemee begint In Weert eh gnat vin Heer
len, Slttard, Arnhem, Haarlem, Leiden, Oen Haag,
Rotterdam, Nijmegen, Groningen, leeuwarden en
Zwolle naar Utrecht. Van donderdag IS juli lot en
met woen*dag 21 Juli slaat het circus In Haarlem
op het evenemententerrein tegenover over het
Kennemer Ziekenhuis, locatie EG, nan de Boer-
haavelaan. In lelden Is het American Circus van
donderdag 22 Juli tot en met zondag 25 Juli op het
parkeerterrein van dc Groenoordhal te aden.
