Kabinet wordt omgeven door geur van verrotting
Maij speelde mooi weer met
niet bestaand voordeeltje
Meisjes poogden wanhopig
uit greep ouders te komen
Feiten &Meningen
VRIJDAG 18 JUNI 1993
Politieke einde regeerploeg kan spoedig een feit zijn
Kan dit kabinet nog wei in staat worden geacht iets goed
te doen? Dat is de vraag die zich na alle politieke ellende
van de afgelopen weken opdringt. Niet alleen de inhoud
van het beleid, maar ook de handel en wandel van de le
den van het kabinet staat daarbij nu ter discussie, en
zelfs premier Lubbers schijnt niet veel meer te kunnen
doen dan toekijken.
DEN HAAG» HENRI
i zich
Nu staatssecretaris Roel
Veld (onderwijs) de eer a
heeft gehouden en minister
Maij (verkeer) het risico loopt
dat ze dezelfde weg moet gaan,
is het kabinet in de gevarenzone
terecht gekomen. Kr hangt een
verkeerde geur rondom het ka
binet. Een geur van verrotting,
die er gemaidcelijk toe kan lei
den dat de omstanders gaan
vinden dat het rottingsproces
maar een handje moet worden
geholpen. En dan kan het snel
afgelopen zijn.
De start van dit kabinet was al
niet best. De gunstige economi
sche vooruitzichten waarop het
beleid was gebaseerd, werden al
voordat het kabinet goed en wel
was begonnen, onderuit ge
haald. De ingrepen die daar
door noodzakelijk werden in de
sociale zekerheid werden keer
op keer uitgesteld, waardoor het
kabinet al snel de naam kreeg
stroperig te zijn. En toen die in
grepen, vooral onder druk van
het CDA, eindelijk kwamen ont
stonden er geweldige politieke
spanningen tussen CDA en
PvdA. De PvdA raakte als gevolg
van de bezuinigingsplannen bo
vendien intern in een diepe ma-
laisestemming.
Het eerste persoonlijke drama
kwam toen minister Braks van
landbouw het veld moest rui
men. Hij had zijn eigen depar
tement niet in de hand, maar
vooral de frauderende vissers
niet. Die affaire leidde vervol
gens nog tot een mini-relletje,
omdat de PvdA weigerde de in
hef vorige kabinet gesneuvelde
staatssecretaris René van der
Linden als nieuwe bewindsman
op Landbouw te accepteren.
Politiek gezien werd vervolgens
staatssecretaris Simons (volks
gezondheid) afgeschoten. Dat
was overigens een moordpartij
in etappes. Zijn beroemde plan
om het verzekeringsstelsel in de
volksgezondheid te hervormen,
werd stukje bij beetje door CDA
en WD onderuit gehaald, tot
dat het kabinet vorige week be
sloot deze kabinetsperiode niets
meer te doen op dit terrein. Ein
de Hans Simons.
Een nieuw dieptepunt werd be
reikt toen Elske ter Veld, een
van de boegbeelden voor de
PvdA in dit kabinet, moest op
stappen onder druk van haar ei
gen 'politieke vrienden'. Maar
met de verschuiving van Jac
ques Wallage van Onderwijs
naar Sociale Zaken en de komst
in 't Veld op Onderwijs, was er
volgens vice-premier Kok een
'kwaliteitsimpuls' aan het kabi
net gegeven. Met hernieuwde
kracht zou de ploeg bewindslie
den het karwei afmaken.
Maar er werd iets anders afge
maakt: het prestige van dit kabi
net. Roel in 't Veld heeft in zijn
vorige functie wat al te enthou
siast geschnabbeld. Hij verdien
de als door de belastingbetaler
betaalde hoogleraar tiendui-
denden guldens bij in de tijd
van zijn werkgever. En dat ter
wijl zijn politieke baas, Wim
Kok, zich juist zo had afgezet te
gen schnabbelende hooglera
ren. Strikt formeel lijkt In 't Veld
niets laakbaars te hebben ge
daan, maar hij hield de eer aan
zichzelf en trad af. Voor het
imago van het kabinet doet zo'n
affaire weinig goed.
De nieuwste discussie gaat over
minister Maij, toch al niet het
liefje van het parlement. Het
heeft er momenteel alle schijn
van dat zij essentiële informatie
heeft achtergehouden, waar
door de Tweede Kamer heeft
beslist over de aanleg van de
Wijkertunnel onder het Noord
zeekanaal zonder de meest re
cente financiële gegevens te
kennen. Zo'n handelwijze is een
doodzonde in de politiek. Dus
als wordt bewezen dat de be-
schudigingen waar zijn, kan ook
Maij's politieke lot bezegeld
zijn.
De WD en de PvdA kunnen ge
tuigen dat, als de malaise een
maal heeft toegeslagen, je wei
nig goeds meer kunt doen. De
WD rolde aan het eind van de
vorige kabinetsperiode van de
ene affaire in de andere, zonder
dat nog iemand de regie in han
den leek te hebben, Dat leidde
in 1989 tot de val van het twee
de kabinet-Lubbers en een
plekje in de oppositiebanken
voor de WD.
De PvdA kan sinds de WAO-af-
faire in 1991 helemaal niets
meer goed doen. De kiezers en
de partijleden hebben dat don
dersgoed in de gaten, want ze
lopen nog steeds massaal weg.
Bij die partij staat bovendien
vast dat niemand meer aan de
touwtjes trekt, ondanks de in
stelling van een heuse regie
groep met een directeur en een
voorzittersduo. En van Wim
Kok is op dit gebied al helemaal
niets te verwachten.
Flet kabinet lijkt nu dezelfde
kant op te gaan. Premier Lub
bers heeft, sinds hij zijn vertrek
heeft aangekondigd, minder in
vloed in het politieke spel dan
in het verleden. Ook hij lijkt de
ontwikkelingen niet echt meer
in de hand te hebben.
Ondanks het feit dat alle affaires
op zichzelf nog wel te verklaren
zijn of misschien zelfs goed te
praten, vormt de optelsom een
groot politiek probleem. De ge
loofwaardigheid van het kabinet
en van de politiek in het alge
meen is in het geding. Als dat
ook tot de regeringspartijen
doordringt rest er maar één op
lossing: nieuwe verkiezingen en
een nieuw kabinet.
Op 10 juni was minister Maij (midden) hoogstpersoonlijk aanwezig bij het begin van de bouw van de Wijkertunnel onder het Noordzeekanaal.
FOTO ANP
DEN HAAG JAN KUYS
HAAGS REDACTEUR
„Misleiding." Zo kwalificeert
WD-kamerlid Jorritsma de
houding van minister Maij (ver
keer) met betrekking tot de fi
nanciering van de Wijkertunnel.
Dat woord neemt PvdA'er Van
Gijzel nog niet in de mond,
maar er is volgens hem wel
sprake van een „serieuze poli
tieke kwestie". Het CDA houdt
zich vooralsnog op de vlakte,
maar ook de overige fracties in
de Tweede Kamer nemen de
zaak hoog op.
De minister heeft de kamer niet
juist geïnformeerd, is het ver
wijt. En daarmee duidt de ka
mer op een van de politieke
hoofdzonden in het parlemen
taire bestaan. Een minister die
het parlement voor de gek
houdt, bungelt aan een zijden
draadje. Maij ontkent echter al
les. En aangezien de onderhan
delingen over de financiering
van de Wijkertunnel zich vooral
in vertrouwelijkheid hebben af
gespeeld, is een reconstructie
niet eenvoudig. Toch een po
king.
Na lang onderhandelen presen-
teert het ministerie van verkeer
en waterstaat in april 1992 een
ontwerp-contract voor de finan
ciering van de Wijkertunnel.
Een consortium van banken on
der leiding van de ING steekt
480 miljoen gulden in dé tun
nelbouw, waarvoor in totaal 560
miljoen nodig is. Bij het ont
werp-contract horen ook voor
spellingen over het aantal auto's
dat door de nieuwe tuimel zal
rijden en over een bijbehorende
passageprijs.
De Tweede Kamer schrikt zich
rot. Gelet op de afgesproken af
betalingsregeling is de Staat bij
deze vorm van private financie
ring veel en veel duurder uit
dan wanneer het rijk zelf de
bouw van de tunnel betaalt. De
meerkosten die ook veel ho
ger zijn dan bij de eerder pri
vaat gefinancierde tunnel onder
de Noord zijn voor de kamer
onaanvaardbaar. Daarom stuurt
het parlement Maij kort voor
het zomerreces terug naar de
onderhandelingstafel.
Eind augustus 1992 meldt een
trotse en opgewekte minister
het succes van haar missie. Ze is
erin geslaagd 60 miljoen gulden
te 'verdienen' door een korting
van ruim 9,5 procent op de pas
sagetarieven te bedingen en
door risico's over te nemen van
financier ING. ING blij ('geen ri
sico's meer'), Maij blij ('contract
goedkoper'), kamer blij ('ons
werk goed gedaan'). Op 10 sep
tember krijgt Maij het groene
licht voor de aanleg van de in
Noord-Holland zo vurig ge
wenste tunnel.
Drie maanden later, op 15 de
cember, stuurt de minister het
definitieve contract naar de
Tweede Kamer. Een begelei
dend briefje rept over mineure
wijzigingen ten opzichte van
wat op 10 september is bespro
ken. Drie dagen later zetten
partijen tijdens een officiële bij
eenkomst in Nieuwspoort hun
handtekening, en op 10 juni van
dit jaar heit Maij persoonlijk de
eerste damplank. Weliswaar
heeffde Algemene Rekenkamer
een week daarvoor een vernieti
gend rapport gepresenteerd
('Private financiering Wijker
tunnel 200 miljoen gulden
duurder dan rechtstreekse fi
nanciering door het rijk'), maar
het ministerie kraakt dat rap
port met de opmerking dat de
rekenkamer verkeerde uit
gangspunten hanteert. De ka
mer stelt schriftelijke vragen en
de kwestie lijkt afgedaan.
Lijkt, want de buitenwacht weet
niet dat de rekenkamer ook nog
een vertrouwelijk rapport heeft
gemaakt over de onderhande
lingen. Op grond daarvan heb
ben kamerleden weer vertrou
welijke vragen gesteld. De ver
trouwelijke informatie is voor
het Commissiebureau Rijksuit
gaven aanleiding de zaak nog
eens op een rijtje te zetten. En
dan groeien de twijfels over de
informatie die Maij de kamer
heeft gegeven. De hamvraag:
Heeft Maij echt 60 miljoen gul
den verdiend tijdens de onder
handelingen?
Even een technisch uitstapje:
De staat betaalt de bank ING
door per passerende auto een
vast tarief over te maken. Dat
tarief wordt berekend door de
kosten van de tunnelbouw te
delen door het voorspelde aan
tal auto's dat gebruik maakt van
de tunnel. In het tarief zit verder
een toeslag voor het risico dat
ING loopt, een toeslag voor on
derhoudskosten van de tunnel,
de verrekening van verzeke
ringskosten en uiteraard
een winsttoeslag want de bank
moet natuurlijk winst maken.
Bij X passages hoort een tarief
Y. Bij meer dan X passages
wordt het tarief per auto nave
nant lager, rijden er minder au
to's door de tunnel dan wordt
het tarief per auto hoger.
Toen Maij na de heronderhan
delingen terug kwam bij de ka
mer met de medeling dat het
contract 60 miljoen gulden
goedkoper was geworden,
kwam dat volgens de minister
door een lager passagetarief
(0,19 cent per auto). Op dat mo
ment 'vergat' ze echter te mel
den dat in het voorspelde aantal
passages hoger was geworden.
Dus: voor de afbetaling was er
geen verschil, de financier kreeg
zijn geld en in wezen was er van
een korting van 60 miljoen gul
den geen sprake. Doordat de
kamer niet werd ingelicht over
een voorspeld hoger aantal pas
sages, leek het alsof Maij een
simpele korting had bedongen.
Maar in feite is het tweede con
tract net zo onvoordelig voor de
Staat als de eerste aanbieding.
En die had de kamer als te duur
van de hand gewezen.
Rest nog de vraag of de kamer
na 15 december heeft zitten sla
pen. Maij stuurde de kamerle
den toen het definitieve con
tract: een stapel papier van dik
tien centimeter, met in bijlage
10 heel verborgen de hogere
passagecijfers. Ook in een bege
leidend schrijven wees Maij niet
op de gewijzigde passagecijfers.
Volgens de kamerleden valt hen
daarom nauwelijks iets te ver
wijten, hoewel Maij volhoudt
dat de parlementariërs 'tijdig'
op de hoogte zijn gesteld.
Omgeving onwetend van gruwelpraktijken in Epe 's gezin
EN CARINE NEEFJES
Met verbijstering is gereageerd
op de moord op ten minste
twee pasgeborenen die door
verkrachting zijn verwekt. Het is
een vervolg op de incestzaak in
Epe waarin twee meisjes jaren
lang door hun familie zijn mis
bruikt. De details zijn zo gruwe
lijk dat de politiemensen die er
aan werken, worden begeleid
om trauma's te voorkomen.
Vanaf hun achtste jaar werden
de twee meisjes door hun broer,
hun vader en hun moeder ver
kracht, vernederd en mishan
deld. Dat ging 14 jaar door, tot
dat de daders in 1990 werden
gepakt en veroordeeld. Driejaar
later werd pas duidelijk dat ten
gevolge van de verkrachtingen
ook kinderen werden geboren
die koelbloedig zijn omge
bracht.
De gruwelijke feiten brengen
een golf van walging en afschuw
teweeg. Zelfs ervaren en gehar
de politiemensen hebben er
moeite mee. Voor het eerst
wordt een rechercheteam dat
zo'n zaak onderzoekt, begeleid
door het traumateam van de re
gionale politie. „Als je mensen
hoort of verhoort, ga je zeer ge
detailleerd in op de zaak. Je
moet je alles letterlijk voorstel
len, alsof je er zelf bij was. Dat
roept sterke emoties op", aldus
begeleider P. Elbersen. „Die
emoties moet je verwerken,
want anders gaan ze je leven
beheersen en kun je niet meer
functioneren."
Goeie vent
De moeder van de vermoorde
kinderen is samen met haar ou
dere zus jarenlang seksueel
misbruikt. De oudste van de
twee meisjes ontsnapte eerder
dan haar zus aan de terreur van
de faipilie door op haar zeven
tiende te trouwen. Door haar
huwelijk met „een goeie vent
die niet meedeed aan de viezig
heid" was zij in staat te breken
met de familie. Ze is dan ook
minder lang misbruikt. Deze
vrouw woont nog in Epe. Na de
commotie die ontstond door de
aangifte van haar zusje, heeft
ook zij onlangs aangifte gedaan
van gedwongen abortus op via
incest verwekte kinderen.
Het huwelijk was echter ook
voor haar niet voldoende om in
één keer alle banden door te
snijden. Toen ze niet meer bij
haar ouders thuis kwam, bleef
de moeder zich opdringen. Keer
op keer ging ze naar het huis
van haar dochter. Uiteindelijk
kwam het zelfs zover dat het
meisje de politie inschakelde.
Die sloeg de moeder in de boei
en en voerde haar af.
Het jongere meisje volgde het
voorbeeld van haar zus en
dacht dat een huwelijk ook haar
uit de ellende zou verlossen. Ze
trouwde met de veel oudere
vriend van haar vader, die enige
tijd bij hen inwoonde, en ver
trok met hem naar Elburg. Daar
werden drie kinderen geboren.
Maar het plan om haar echtge
noot om te praten en een ander
leven te gaan leiden, mislukte.
De man dwong haar tegen beta
ling met anderen naar bed te
gaan. Als ze weigerdé, werd ge
dreigd dat de kinderen iets zou
overkomen. Anders dan haar
oudere zus slaagde het slachtof
fer er niet in met haar ouders te
breken. Vader en moeder reden
op hun brommertjes naar El-
burg, waar zij hun perverse
praktijken voortzetten.
Van deze echtgenoot, die 3,5
jaar celstraf heeft uitgezeten, is
de vrouw inmiddels gescheiden.
Ook hij wordt verdacht van be-
waarschijnlijk wel toe bij dat de
wantoestanden ongehinderd
konden doorgaan. Op de Martin
Luther Kingweg, waar de familie
de eerste helft van de jaren
tachtig woonde, heeft ze dan
ook geen diepe indruk achter
gelaten, In deze nieuwbouwwijk
woonde de familie tegenover
een blinde muur, afgeschermd
door een dichte rij coniferen.
Hier moei een belangrijk deel
van de verkrachtingen en ver
nederingen hebben plaats ge
vonden. Toen het gezin er zich
vestigde waren de meisjes net
in de puberteit en waarschijnlijk
zijn ze hier voor het eerst zwan
ger geworden, maar niemand
zag het. „Ze droegen altijd van
die wijde kleren." Mensen die
er al zestien jaar wonen, herin-
neren zich alleen dat één meisje
omging met een man dié veel
ouder was dan zij. „We hebben
zelf dochters in die leeftijd en
dan denk je: Goh, zo'n knappe
meid met zo'n oude vent."
Politiebegeleider P. Elbersen: „Die emoties moet je verwerken, anders
gaan ze je leven beheersen."
trokkenheid bij het doden van
de baby's en is opnieuw opge
pakt. Volgens zijn advocaat is
hij „stuk omdat hij is beschul
digd van moord". De verdachte
ontkent. Met zijn voormalige
schoonouders de hoofdver
dachten heeft hij geen con
tact meer. „Hij wil absoluut
niets meer met ze te maken
hebben."
Buren
In al die jaren hebben de naaste
buren nooit wat gemerkt van de
gruwelijke taferelen die zich
binnen het gezin afspeelden. De
familie zocht nooit contact met
buren en verhuisde om de ha
verklap.
De verhuizingen waren geen
bewuste keuze om te ontkomen
aan nieuwsgierige blikken van
buurtbewoners,concludeert
PvdA-loco-burgemeester Oos
tendorp, maar ze droegen er
Kinderbescherming
Toch was de buitenwereld in
dertijd niet helemaal onwetend.
Het jongste meisje deed op haar
dertiende al aangifte en de Kin
derbescherming plaatste haar
zelfs een poosje uit huis. Na
enige tijd echter beloofde vader
beterschap en ging ze weer naar
huis'terug. „Alles ging weer op
de oude voet verder. De men
sen van de Kinderbescherming
zag je niet meer", verklaarde ze
in 1991, nadat haar ouders,
broer en ex-man waren veroor
deeld.
De politie geeft toe dat de zaak
na de eerste aangifte niet goed
is afgewerkt. Woordvoerder Top
realiseert zich dat de politie zich
niet heeft afgevraagd of het
meisje haar verklaring destijds
uit vrije wil heeft.ingetrokken.
Maar hij tekent aan dat dit aan
het begin van de jaren tachtig
niet zo gek was. „Er was toen
nauwelijks iets bekend over in
cest en de politie miste de des
kundigheid om daarmee om te
gaan."
In 1990 stapte het slachtoffer
voor de tweede keer naar de po
litie en deed opnieuw aangifte
van jarenlange kwellingen. Deze
keer werd de zaak wel opgepakt
en dat mondde uit in zes ver
oordelingen, met straffen die
opliepen tot zeven jaar (voor
haarvader). Bij deze gelegen
heid werd wel gesproken over
de gevolgen van de jarenlange
verkrachtingen, maar de politie
heeft niet gevraagd of er ook
kinderen ter wereld waren ge
bracht. „De vrouwen gaven
geen signalen die het voor ons
noodzakelijk maakten eventue
le zwangerschappen te onder
zoeken", aldus Top.
Hij wijst er op dat de politie de
verklaringen van de vrouwen als
leidraad nam voor het onder
zoek. „Dat gebeurde om de
slachtoffers te ontzien.De ver
klaring van de jongste vrouw
dat er nog meer was, maar dat
ze er emotioneel nog niet aan
toe was daarover te praten, nam
.de politie voor kennisgeving
aan. „Ook Justitie zag op dat
moment geen reden om verder
te gaan."
In haar dagboek hield deze
vrouw bij wat ze moest door
staan. Ook schreef ze op hoe de
zwangerschappen werden afge
broken en wat er gebeurde met
de baby's die werden geboren.
Volgens deskundigen is het zeer
opmerkelijk dat iemand in deze
omstandigheden in staat is een
dagboek bij te houden. Vaak
stoppen slachtoffers hun gru
welijke ervaringen volledig weg
en vergeten ze die letterlijk.
Het onderzoek naar de moor
den loopt inmiddels bijna een
half jaar. Het slachtoffer zelf
heeft alle banden met Epe en
Elburg verbroken en is verhuisd
naar een ander deel van het
land. Niemand uit haar oude
omgeving weet waar ze met
haar kinderen woont. Wel heeft
ze, sinds de nieuwste aangifte,
weer contact met het maat
schappelijk werk in haar voor
malige woonplaats. Ook komen
er bij haar thuis geregeld hulp
verleners over de vloer.
Incest leidt meestal tot groot
wantrouwen, waar slachtoffers
maar nauwelijks overheen ko
men. In dit soort gevallen wordt
de zaak extra gecompliceerd
doordat vrouwen zich hun le
ven lang schuldig blijven voelen
aan de dood van hun kinderen,
aldus een deskundige. „Ze blij
ven zich afvragen of ze die
weerloze wezentjes wel vol
doende hebben beschermd."