m
^Slingertje
Ij verkeert
in nood
Majeure onzin
ZATERDAG 12 JUN11993
Onze Taal
Vorige week zijn we een staats
secretaris kwijtgeraakt. Ze nam
ontslag omdat haar eigen ka
merfractie geen vertrouwen
meer in haar had. Dan kun je
inderdaad maar het beste ver
trekken. Waarom die fractie
haar niet langer vertrouwde,
werd niet duidelijk. Of eigenlijk
werd het wel duidelijk, maar
men beweerde bij hoog en bij
laag dat het dat niét was. Ter
Veld moest weg omdat haar
politiek de fractie niet beviel.
Dat kan gebeuren, maar met
een stalen gezicht loog me
nigeen dat hetgeen zakelijk
conflict was maar een persoon
lijkconflict, een vertrouwens
kwestie. Ik ben te weinig poli
tiek om te kunnen begrijpen
wat de zin is van zulk gelieg als
heel toekijkend Nederland
doorziet dat het niet waar is
wat men zegt. Zoveel is zeker,
dat die fractie ook niet te ver
trouwen is.
Inmiddels is er al weer een nieuwe
staatssecretaris, 't Is met staatssecreta
rissen weinig anders dan met een ka
potte TV: drie dagen vervelend maar dan ne
men we een nieuwe. Je krijgt er alleen geen
garantie bij.
Maar laten we het niet over de politiek heb
ben. Laten we liever eens naar het taalge
bruik in de politiek kijken. Niet omdat dat zo
verheffend is, integendeel» maar in de hoop
dat het ooit beter wordt. Als maar genoeg
mensen zich eraan ergeren, en dat ook zeg
gen, dan moet dat op den duur effect heb
ben.
Wat waren de reacties van de verschillende
partijen en politieke kopstukken op het toch
nog onverwachte ontslag van Ter Veld? Om
te beginnen Kok, de vice-premier en politieke
leider van de PvdA. Het was hem bekend dat
de fractie en de staatssecretaris al een hele
poos ruzie hadden. „Stevige gesprekken''
hadden er echter helaas niet toe geleid, aldus
Kok, dat de bewindsvrouw en haar geestver
wanten in de Tweede Kamer „nog door één
deur kondenMoet dat echt? Is het nieuwe
gebouw zo krap dat iedereen, en wel tegelij
kertijd, door dezelfde deur moet? Wij hebben
eens een hond te logeren gehad die niet bij
onze kat in dezelfde kamer kon zijn. Waar
schijnlijk zei Kok per ongeluk „door één
deur", maar bedoelde hij „in één Kamer".
Wat de woordvoerder van de WD zei, was
subtieler: hij noemde het opstappen van Ter
Veld „een majeure barst in de coalitie". Ma
jeur is hier algemeen beschaafd Wassenaars
voor 'groot'; een grote barst in de coalitie.
Maar majeur betekent in de muziek ook 'op
gewekt', 'vrolijk'. Het vertrek van de staatsse
cretaris klonk de WD als muziek in de oren,
opgewekte vrolijke muziek, want in de poli
tiek is de één z'n dood de ander z'n brood.
Dat kan je natuurlijk niet ronduit zeggen, en
vandaar deze wel bijzonder uitgekookte for
mulering: een majeure barst in de coalitie.
Joechei!
En dan 'ubbers. Officieel moest hij het be
treuren, dat er iemand uit zijn kabinet weg
viel. In feite vond hij het helemaal niet zo erg,
want elk conflict binnen de PvdA is verkie
zingswinst voor zijn eigen CDA. Hoe zeg je
dat op een elegante manier? Hij kan niet
boos zijn, niet verdrietig en niet opgetogen.
Dan maar een heel afstandelijke uitspraak:
Lubbers stelde vast dat tussen de staatssecre
taris en de PvdA-fractie „kennelijk de chemie
niet meer klopte". Majeure onzin. Als ik ka
merlid was, zocht ik meteen een andere deur,
want op die manier kom je nooit tot een ste
vig gesprek.
Mijn sympathie gaat naar de SGP: geen te
kleine deurtjes, geen majeure barsten, geen
chemie of andere onzin. De SGP liet weten:
„AI met al laat het aftreden van Ter Veld een
nare smaak achter". Dat is ook beeldspraak,
maar wel de spijker op de kop.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
Zo op het oog lijkt er niets aan de hand in het
primatencentrum van TNO. De kolonie van
ruim honderd chimpansees in Rijswijk ziet er
gezond uit. Ze spelen in hun hok met autoban
den en plastic pijpen of doen een tukje. In hun
grote loopren, een stukje verderop, vliegen de re-
susapen in totaal heeft TNO er meer dan dui
zend elkaar achterna. Toch is het voortbe
staan van het primatencentrum hoogst onzeker.
Het instituut, waar apen worden gebruikt als
proefdieren voor onder andere AIDS-onderzoek,
verkeert al geruime tijd in financiële problemen.
Daarnaast krijgt het centrum nog eens harde
kritiek te verduren van Pro Primates, de Leidse
'vakbond voor apen', die TNO beschuldigt van
apenhandel.
ing,
sip-
cjer
w" Apencentrum TNO in problemen
Een van de ruim honderd chimpansees van het primatencentrum. De dieren worden onder andere gebruikt voor AIDS-onderzoek. foto henk bouwman
n hal van de 'Freddie Mercury Buil
ding' waar AIDS-onderzoek wordt uit
gevoerd, hangt een grote plaquette,
onthuld door Roger Taylor, de drummer van
Queen. Een paar chimpansees zitten in een
hok. „Besmet met het HIV-virus", verduide
lijkt W. M. Klapwijk, hoofd van het primaten
centrum. „Alleen worden ze niet ziek. Een
van hen is al acht jaar besmet. Dat is het in
teressante. Chimpansees lijken veel op men
sen. Er is maar een klein genetisch verschil.
Wij krijgen wel AIDS, zij niet..."
Klapwijk waarschuwt even voordat hij de
volgende deur opentrekt. „Hier moet ik ook
altijd even slikken." In een kamer zit een in
eengeschrompeld resusaapje in een klein
kooitje. Bij het dier doen ze proeven met
beenmergtransplantatie, legt Klapwijk uit.
Een aantal dierproeven bij het primatencen
trum waarvoor behalve apen ook knaag
dieren worden gebruikt hebben in elk ge
val geleid tot beter inzicht in verschillende
ziekten en de behandeling daarvan. In de
medische gezondheidszorg wordt al die ken
nis op dit moment op verschillende terreinen
toegepast.
Zo wordt op dit moment beenmergtrans
plantatie gebruikt voor de genezing van erfe
lijke bloedziekten, de behandeling van leuke
mie, de behandeling van kanker in verschil
lende organen en genezing via de zogeheten
gentherapie van SCID, eeh erfelijke ziekte
waarbij de afweer van het menselijk lichaam
wordt aangetast. Experimenten op voorna
melijk apen leidden uiteindelijk tot prepara
ten, die de afweer van de ontvanger bij or
gaantransplantaties gedeeltelijk lam leggen
om het gevaar van afstotingsverschijnselen in
te dammen.
Toekomst
Ondanks deze resultaten gaat het primaten
centrum geen zekere toekomst tegemoet.
Het instituut verkeert al geruime tijd in fi
nanciële problemen. Minister Ritzen (onder
wijs en wetenschappen) en staatssecretaris
Simons (volksgezondheid) verzochten begin
dit jaar de Koninklijke Nederlandse Akade-
mie van Wetenschappen een commissie in
het leven te roepen die moest onderzoeken
wat de toekomstmogelijkheden van het cen-
onder voorzitterschap van
de Leidse hoogleraar J.J. van Rood, kwam tot
de conclusie dat het primatencentrum be
houden moet blijven en verzocht de be
windslieden dan ook dringend het voortbe
staan in elk geval tot volgend jaar te garande
ren. Op die manier zouden de toekomstmo
gelijkheden op langere termijn uitgewerkt
kunnen worden.
Zo bepleit de commissie voortzetting van
het centrum buiten TNO. De financiering
zou voor een belangrijk deel kunnen worden
gedekt met externe bronnen. Er bestaat grote
belangstelling vanuit het buitenland om te
gen betaling oriderzoek te laten doen. Het
antwoord van minister Ritzen wordt binnen
kort verwacht. „Het zijn dus spannende tij
den", verzucht Klapwijk.
Zeker ook omdat de stichting Pro Primates,
de 'vakbond voor apen', het primatencen
trum al geruime tijd het vuur na aan de sche
nen legt. De ene beschuldiging is nog niet ge
uit of de volgende aantijging is alweer in aan
tocht. De stichting, die opereert vanuit Lei
den, verwijt TNO onder meer wanbeheer. Zo
zouden subsidiegelden voor het centrum
worden doorgesluisd naar andere afdelingen
binnen TNO.
De stichting verwijt het primatencentrum
bovendien ethisch onverantwoordelijk te
handelen. Onderzoekers van het centrum
zouden in de media druk hebben gespecu
leerd over het vinden van een nieuw medi
cijn tegen AIDS. Dat zou volgens Pro Prima
tes te hoge verwachtingen scheppen bij
AIDS-patiënten.
Als klap op de vuurpijl beschuldigt de
stichting het primatencentrum er van op te
treden als tussenhandelaar bij de handel in
apen van de Filipijnen naar Engeland. Het
gaat hier om zogeheten Java-apen die, zo
meent Pro Primates, naar alle waarschijnlijk
heid in het wild zijn gevangen. Volgens de Ci-
tes-regels (de internationale regels over de
handel in bedreigde diersoorten) mogen al
leen apen worden verhandeld die in gevan
genschap zijn gefokt.
Quarantaine
De dieren zijn, voordat ze vorige week naar
Engeland werden verscheept, een tijdlang
ondergebracht in de quarantaineruimte van
het primatencentrum. De duur van dat ver
blijf, een week of vijf, was volgens Pro Prima
tes echter veel te kort om van echte quaran
taine te spreken. Conclusie van de stichting:
het kan haast niet anders of het centrum
treedt op als tussenhandelaar.
Klapwijk haalt zijn schouders op. Hij zegt
al een tijdje geen zin meer te hebben om op
elke beschuldiging van Pro Primates te reage
ren. Maar het centrum wordt nu toch wel erg
zwart gemaakt. Zoals met de beschuldiging
van wanbeheer, onder meer via het doorslui
zen van subsidiegelden naar andere afdelin
gen. Klapwijk: „De enige manier om dat te
ontzenuwen is om alle boeken van TNO te
lichten. We worden wat dat betreft behoorlijk
gecontroleerd. Er is interne controle, er zijn
accountants en ook de subsidiege-
Behalve de verhalen over wanbeheer raakt
ook de visie van Pro Primates dat het cen
trum ethisch onverantwoordelijk zou hande
len door in de media driftig te speculeren
over het vinden van een medicijn tegen AIDS
volgens Klapwijk kant noch wal. „Niemand
van onze onderzoekers heeft dat gezegd. Per
tinent met. Van Rood heeft het eens ge
noemd, maar hij heeft niet namens TNO ge
sproken."
De beschuldiging van Pro Primates dat het
primatencentrum als tussenhandelaar zou
optreden bij de handel in apen is Klapwijk
helemaal in het verkeerde keelgat geschoten.
„Wij stellen onze quarantainefaciliteiten al
leen ter beschikking aan universiteiten en
andere onderzoeksinstellingen. In dit geval
was dat aan een Engelsman die doorlevert
aan onderzoeksinstellingen. De apen komen
uit het Philipine Primate Center in Sicondec,
een gerenommeerd fokcentrum dat al twintig
jaar bestaat. De apen worden in Engeland ge
bruikt voor bio-medisch onderzoek. Zo zit
het. Het is de vraag of we die beschuldiging
van Pro Primates moeten weerleggen. Alles
wat we hier doen vindt plaats onder toezicht
van een flink aantal overheidsinstellingen."
Gefokt
Volgens Klapwijk krijgt TNO geen vergun
ning als er maar iemand vermoedt dat er in
het land van herkomst iets gebeurt wat niet
door de beugel kan. „Men gaat daarbij onder
meer uit van de regel dat de apen gefokt
moeten zijn. En dus niet in het wild gevan
gen of de noodzaak daartoe moet aanwezig
zijn. Bijvoorbeeld als de dieren essentieel zijn
voor medisch onderzoek."
Volgens Klapwijk wordt het transport ge
controleerd door de Rijksdienst voor de keu
ring van Vee en.Vlees. „Bij aankomst en ver
trek. En de sectie dierproeven van het minis
terie van WVC 'kijkt ook mee', om het zo
maar eens te zeggen.
„De quarantaineduur zou te kort zijn ge
weest? Er wordt flink gediscussieerd over wat
nu precies de duur van een ■'quarantaine
moet zijn. De deskundigen zijn het daar nog
niet over eens. Dat is afhankelijk van de her
komst, de behandelingen die ze hebben on
dergaan in het instituut waar ze vandaan ko
men, of ze infecties hebben en dergelijke. Bij
TNO hanteren we normaal gesproken een
duur van drie maanden. In dit geval was het
vijf weken. Dat was bepaald door de op
drachtgever."
Een hooggeplaatste functionaris van het
primatencentrum, die uit angst voor tegen
maatregelen liever anoniem wenst te blijven,
plaatst echter levensgrote vraagtekens bij de
lezing van Klapwijk over de afspraken die ten
aanzien van de quarantaine zouden zijn ge
maakt. „Men is bij TNO Begönnen met de
normale procedures van het onderzoeken
van de apen, die gelden voor een quaran
taineduur van 90 dagen. De 63 apen verkeer
den overigens wel in een prima gezondheid.
Er zijn geen besmettelijke infecties en aan
doeningen geconstateerd. In elk geval waren
over al die behandelingen en onderzoeken
afspraken gemaakt met de importeur. Ook
was aanvankelijk een langere quarantainepe
riode overeengekomen. In dit geval is dat la
ter echter veranderd in een kortere omdat de
Raad van Bestuur het contract met deze m
zo snel mogelijk wilde verbreken."
- Een woordvoerder laat wat dat betreft r
mens de Raad van Bestuur van TNO weten
dat de hoofdgroep gezondheidsonderzoek,
waartoe ook het primatencentrum behoort,
heeft verzocht het contract met de handelaar
met drie maanden te verlengen. De raad 2
nee. Met als argumentatie: de toekomst v
het primatencentrum is heel onzeker. We
wachten op het standpunt van de overheid.
Zo lang dat niet bekend is, gaan we geen ver
plichtingen aan.
De anonieme functionaris is verbaasd.
„Geven ze er nu deze draai aan? Men vreesde
misschien uiteindelijk tegen de lamp te lo
pen. In mijn optiek is het zo dat je geen
hand- en spandiensten moet verlenen
een apenhandelaar. De man importeerde
apen uit de Filipijnen. Met Cites-verklaring
en gezondheidsverklaring. Maar er was geen
controle op waar de apen vandaan kwamen.
Of ze bijvoorbeeld in het wild waren gevan
gen. De dieren komen ook in het wild
op de Filipijnen, brengen per stuk 500 dollar
op. Dan hoeft er maar iets mis te gaan mi
centrum, financiële problemen of zo, e
zet de deuren naar de achtertuin open. TNO
hield de apen dus mogelijk in quarantaine t'
ere van iemand die in het wild gevangen
apen verhandelt. TNO heeft aan die quaran
taine verdiend."
„We hebben ze niet voor niets in quaran
taine gehouden", reageert Klapwijk. „Maar of
we er aan verdiend hebben moet nog blij
ken."
