Ik móet, ik móet, ik móet
RET: Moeten maakt gek
Albert Ellis: Psycho-analyse is waardeloos en Freud is een mafkees
193
ZATERDAG 12 JUN1199
De Haarlemse RET-therapeut Wouter Backx.
'Moeten maakt gek* Zo vat de Haarlemse RET-therapeut en trainer
Wouter Backx de essentie van de rationeel-emotieve therapie van
de Amerikaanse psycholoog Albert Ellis samen in de titel van het
zelfhulpboek dat hij twee jaar geleden schreef. Volgens Ellis zijn
twee menselijke trekjes verantwoordelijk voor het leeuwedeel van
de psychische problemen. Het eerste is het Idee dat iets per se
móet. Musturbation, zo noemt Ellis dat. Het tweede, dat het eerste
versterkt: alles moet ook nog snel en makkelijk gaan. Lage Frustra
tie-Tolerantie (LFT) heet dat.
De drie fundamentele 'moetens' zijn volgens Backx: ik moet goede
prestaties leveren (en waardering krijgen) anders ben ik een grote
nul, jij moet me netjes behandelen anders ben jij een waardeloos
individu en moet gestraft worden, en het leven moet mij geven wat
ik wil, anders kan ik nooit gelukkig zijn.
Omdat de wereld nu eenmaal geen boodschap heeft aan die 'moe
tens', ervaren mensen de realiteit vaak als frustrerend. Niet omdat
wat er gebeurt echt zo beroerd is (al gebeuren er natuurlijk ook
dingen die wel degelijk heel erg zijn), maar omdat ze niet krijgen
wat ze eisen.
Op dat punt kun je twee dingen doen, stelt RET. Je kunt zeggen: het
is niet anders en ik zal mijn uiterste best moeten doen om te pro
beren ermee te leven - hoe beroerd ik het ook vind en hoeveel ver
driet ik er ook van heb - of je kunt vasthouden aan je eisen met als
mogelijk gevolg geestelijke problemen als stress, angsten en de
pressies.
Essentieel bij RET is het onderscheid tussen adequete en niet-ade-
quate ideeën en reacties. Teleurstelling, boosheid, verdriet en be
zorgdheid worden bijvoorbeeld in het algemeen als adequaat ge
zien, maar woede, paniek en depressie niet. Die laatste komen
voort uit (verborgen) 'moetens' en brengen als regel alleen maar
méér ellende.
Maar hoe verander je zo'n irrationeel reactiepatroon? Het gaat
daarbij zeker niet alleen om verstandelijk redeneren, benadrukt
Backx: „We beschouwen gevoel, gedachte en gedrag in een bepaal
de probleemsituatie als één cluster. Samen met de cliënt proberen
we die cluster, gedragscode, bloot te leggen en te veranderen. Als je
een van die drie aspecten verandert, veranderen de andere auto
matisch mee. In principe kun je dus zowel op gedachte, gevoel als
gedrag de zaak aanpakken, maar in de praktijk blijken gedachten
daarbij vaak het gemakkelijkst te veranderen in een gesprek".
Als de vinger op het moeten-aspect van de situatie/reactie is gelegd,
gaat de therapeut met de cliënt dat moeten 'uitdagen'. Daarvoor
bestaan tientallen methodes en technieken. Het kan gaan om pra
ten, maar zeker ook om activiteiten. Een mooi voorbeeld van dat
laatste: om zijn schaamtegevoel te overwinnen stuurde Ellis een
van zijn therapeuten bij wijze van therapie eens naar een drogist
om daar op luide toon een gros condooms te vragen en korting te
eisen omdat hij er zoveel afnam. Later verfijnde het slachtoffer die
methode zelf: op luide toon om een gros kleine condooms vragen.
SJ AAK SMAKMAN
Het is vrijdagavond tegen tienen.
Voor het Haarlemse hotel Lion
d'Or stapt een kleine, tengere
man uit een al even kleine en tengere Toyota.
Het is Albert Ellis, de grondlegger van de ra
tioneel-emotieve therapie (RET). In septem
ber wordt hij 80, maar nog altijd wordt zijn
leven volledig beheerst door zijn werk. Van
daag heeft hij in Duitsland een workshop ge
geven, om vervolgens naar Schiphol te vlie
gen. Nog een interview, dan kan 'crazy Al
bert', zoals hij in zijn woonplaats New York
bekend staat, gaan slapen. Morgen wordt het
weer een drukke dag, met een workshop
overdag plus een lezing en een paar openba
re therapieën 's avonds. Dan een kort nacht
je, want zondagochtend om zes uur dient hij
weer op Schiphol te zijn voor een vlucht naar
Italië, om ook daar een workshop te geven.
Zelfs voor Ellis is het veel, ook al geeft hij
sinds jaar en dag zes dagen per week van
's morgens half tien tot 's avonds elf uur the
rapie en gebruikt hij de zevende dag voor het
schrijven van artikelen en voordrachten. Hij
is moe, zegt zijn gastheer en RET-therapeut
Wouter Backx bij het binnengaan van het ho
tel.
Het is te merken. In knauwend, snauwend
Amerikaans informeert hij of Backx wel een
rustige kamer heeft gereserveerd. Als hij bin
nen is, commandeert hij om een glas water.
Als er een bus langsraast, is hij uitermate ver
stoord. Dat is toch geen rust! Ellis gaat op het
bed zitten, frommelt zijn gehoorapparaten in
en zegt dat we kunnen beginnen.
Nét als bij Sigmund Freud, op wiens psy
cho-analyse hij altijd vol overgave afgeeft,
zijn bij Albert Ellis leven en werk nauw met
elkaar verbonden. Omdat zijn vader en moe
der bijna nooit thuis waren, leerde hij al jong
voor zichzelf (en zijn jongere broer en zus) te
zorgen. Toen hij negen was, scheidden zijn
ouders omdat zijn vader al jaren een verhou
ding bleek te hebben met zijn moeders beste
vriendin. Niet voor niets luidt zijn lijfspreuk
the universe doesn 't give a shit about you(de
wereld geeft geen donder om je) en ligt aan
de basis van RET de notie dat je het zélf moet
doen, dat je zélf verantwoordelijk bent voor
wie je bent en voor wat je denkt, voelt en
doet.
Ellis was als puber uiterst angstig en verle
gen. De manier waarop hij dat overwon, is
een typerend voorbeeld van rationeel-emo
tieve therapie. In de Lion d'Or vertelt hij met
enige trots hoe hij zijn verlegenheid voor
meisjes overwon. Hij dwong zichzelf om 130
dagen lang elke dag naast een meisje op een
bank in het park te gaan zitten, een praatje te
beginnen en te proberen een afspraakje te
maken. Dertig van hen stapten geïrriteerd op.
Met de overige honderd begon hij een praat
je „about the birds and the bees and de flo
wers and the trees". Met één meisje slaagde
hij er uiteindelijk in een afspraakje te maken.
En hoewel zij vervolgens niet kwam opdagen,
was hij van zijn angst voor vrouwen verlost.
Want nobody called the police or cut my
balls off".
Toch zou het nog ruim twintig jaar duren
voordat hij RET introduceerde. In die jaren
was het psycho-analyse dat de klok sloeg en
de jonge Albert werd psycho-analyticus.
Maar wat een waardeloze therapievorm was
dat! Vreselijk inefficiënt en zo onwetenschap
pelijk als wat. Ook tijdens het interview raast
Ellis uit over al die horse-shit (baarlijke non
sens), over die onbewuste, ongeremde drif
ten die het leven sturen en over de vroege
kindertijd die je met complexen opzadelt
waaraan je de rest van je leven blijft overgele
verd.
Toch organiseerde hij een paar maanden
geleden een conferentie met onder meer psy-
cho-analytici om te bekijken wat ze van el
kaar konden leren. Is psycho-analyse toch
niet alleen maar slecht? „De psycho-analyse
heeft wel één of twee goede dingen, zoals het
idee dat mensen vaak heel andere motieven
hebben om bepaalde dingen te doen dan ze
in alle eerlijkheid zelf denken. Alleen voeren
die psycho-analytici dat dan weer gelijk door
tot het extreme. Als je toevallig géén verbor
gen motieven hebt, bedenken zij ze wel voor
je. Ik weet niet hoe het in Europa is, maar in
de Verenigde Staten zijn de meeste therapeu
ten zelf zo neurotisch als wat en projecteren
tegen mezelf: Nee Albert, je wilt graag dat die
man zich gedraagt, maar het moét niet. Maar
verder....nee. Ik was vroeger een angsthaas,
maar de laatste veertig, vijfig jaar heb ik geen
last meer van gehad van angsten of depres
sies".
En 'moetens'? Wie uw dagprogramma ziet,
denkt met een workaholic van doen te heb
ben.
Gebaart driftig: „Helemaal niet. Ik vind
werken gewoon het leukste (Jat er bestaat. Ik
vind opera ook leuk en daar ga ik ook wel
eens heen. Ik zie het zo: je moet proberen in
je leven te doen wat je het leukste vindt en in
mijn géval is dat werken."
Je zou ook nog kunnen zeggen: door zijn dag
zo strak in te delen, vermijdt Albert Ellis alles
Freud, de grondlegger van de psycho-analyse, is
een screwball (mafkees) en de meeste
therapeuten in de VS zijn „netzo neurotisch als
hun cliënten". En binnen een eeuw zal „een
kernoorlog een einde maken aan de menselijke
beschaving". Albert Ellis is de grondlegger van de
rationeel-emotieve therapie (RET). In september
wordt hij 80, maar nog altijd wordt zijn leven
volledig beheerst door zijn werk. Hij deed even
Nederland aan vooreen voordracht.
ze hun eigen neuroses op hun cliënten.
„De kern van het probleem is dat de men
sen meestal niet zeggen: ik zou dat heel graag
willen, maar dat ze zeggen (en hij slaat met
een vuist in een hand, red.) ik móet, ik móet,
ik móet. Alle vijf miljard mensen op deze aar
de zijn zo neurotisch als wat: ik hou van jou,
dus jij moet van mij houden. Ik haat je, so
you must rot in hell Ik wil dit, dus de wereld
moet maar zorgen dat ik het krijg.
Daar krijg je die ellende van zoals in Joego
slavië: die rotzakken mógen niet zo zijn, dus
móeten we ze afmaken. Ik ben ervan over
tuigd dat de mensheid zichzelf uiteindelijk
zal afmaken met atoombommen. Als het
straks mogelijk is om op een eenvoudige ma
nier kernbommen te maken, zul je een paar
fanatiekelingen hebben die met die dingen
gaan gooien. Omdat ze niet krijgen wat ze
willen, omdat die anderen niet zijn zoals zij
vinden dat ze móeten zijn."
Heeft u zelf nog wel eens last van wat u noemt
'niet-adequate reacties'als woede?
„Af en toe. Als ik een psycho-analyticus te
genover me heb, of als ik een openbare the
rapie geef en er zit iemand in de zaal te pra
ten. Als ik dan tegen hem zeg dat hij zijn
mond moet houden en hij zegt dat iemand
anders zat te praten, dan denk ik: shut up, go
to the toilet and masturbate. Maar dan zeg ik
wat hij niet aangenaam vindt en zo houdt hij
zichzelf emotioneel op de been.
Geïrriteerd: „Nee, nee, nee. Wat jij zegt is
precies wat een psycho-analyticus zou zeg
gen: dat die dagindeling een defensie-me
chanisme is, een soort van verdringing. Maar
dat is allemaal horse shit".
Zaterdagavond. Onder luid applaus loopt Al
bert Ellis de zaal in, zichtbaar genietend van
het eerbetoon dat hem van de honderdvijftig
aanwezigen ten deel valt. De volledige over
tuigdheid van het eigen gelijk, om niet te zeg
gen zelfingenomenheid, blijkt opnieuw. Hij
praat snel, gedreven en op een toon die geen
tegenspraak duldt. Zonder ook maar één keer
de zaal rond te kijken, steekt hij zijn verhaal
af over de misvattingen over RET.
RET is onvergelijkbaar beter dan de scien
ce-fiction van de psycho-analyse en comple
ter dan de overige belangrijke stromingen in
therapie-land, de gedragstherapie en de wat
op de achtergrond geraakte non-directieve
therapie. Om dat te benadrukken heeft hij
nog zeer recent de term RET veranderd in
REGT (rationeel-emotieve gedragstherapie).
Na de pauze geeft Ellis vier openbare the-
rapiën bij wijze van demonstratie. Ze geven
een wat karikaturaal beeld van RET, had Gi-
dia Jacobs van het Haarlemse RET-instituut
al van tevoren gewaarschuwd. In werkelijk
heid los je natuurlijk een psychisch probleem
niet in twintig minuten op.
Ellis lijkt die opvatting niet te delen. Bij alle
vier meldt hij na twee, drie minuten dat hij al
weet wat het probleem is. Tegenspraak van
de vrijwilligers duldt hij niet. Wie ook maar
even tegensputtert tegen de Meester, wordt
de mond gesnoerd.
Een van Ellis' cliënten is Dirk-Jan. Hij is 26
jaar en kampt al tien jaar met het probleem
dat hij het in relaties en baantjes nooit lang
volhoudt. Na een paar maanden kalft het en
thousiasme af en na hooguit een half jaar is
het weer voorbij.
Nou, eerst de vrouwen maar, besluit Ellis.
Hoe voel je je als je een relatie hebt beëin
digd, wil hij weten. Goed, zegt Dirk-Jan.
Mooi, pakt Ellis aan, dan heb je geen pro
bleem en kun je weer gaan.
Dirk-Jan schrikt: hij heeft toch écht een
probleem en wil daar iets aan doen. Zijn pro
bleem is, formuleert hij dan, dat hij bang is
geen partner te vinden „en ik wil niet alleen
blijven". Nou, dat 'willen' kan Ellis zich wel
voorstellen. Het probleem is, stelt hij direct
vast, dat Dirk-Jan vindt dat hij niet alleen
mèg blijven, dat hij een partner móet vinden.
„Zolang je dat vindt, zal het je niet lukken om
een partner te vinden."
Vervolgens vraagt Ellis waarop Dirk-Jan
vrouwen selecteert. Ze moeten mooi, lief en
intelligent zijn. De zaal lacht: dat willen we
allemaal wel. Ellis gaat onverstoorbaar door.
Als je zo'n mooie, lieve en intelligente vrouw
vindt, waarom loopt het dan toch fout? Om.-
dat ze na verloop van tijd niet zo mooi, intel
ligent en lief blijkt te zijn als Dirk-Jan dacht.
Tja: „Je zult nooit trouwen als je dat niet ac
cepteert. Jij zoekt naar een perfecte vrouw,
die vervolgens perfect moet blijven. Die zijn
er niet." Echt niet?, klinkt het timide terug.
Nee: „Het is jammer, maar zo is het: jij moet
van haar accepteren dat ze haar fouten heeft,
net zoals jij je fouten hebt."
De apotheose nadert. Is het een geval van
musturbation' (ik móet een partner vinden)
of van Lage Frustratie Tolerantie (het moet
allemaal van een leien dakje gaan)?
Ellis kiest voor het eerste (al zou het ook
om LFT künnen gaan, zo geeft hij op een
vraag uit de zaal toe). Ogen dicht en stel je
zelf die verschrikkelijke situatie voor, com
mandeert hij: 45 jaar oud en nog steeds al
leen. Hoe voelt Dirk-Jan zich nu: „Vreselijk."
Voel dat, zegt Ellis: „Je bent een nul, een
aardworm, 45 jaar en nog steeds geen vrouw
of leuke baan. Probeer dat gevoel van wan
hoop nu te veranderen in verdriet en teleur
stelling. Je kunt dat: jij hebt dat gevoel van
wanhoop zelf gecreëerd, je kunt er ook een
gevoel van teleurstelling van maken."
Dirk-Jan doet zijn best en verdomd: het
lukt. „Ik vertelde mezelf dat het niet zo'n
ramp is als ik alleen blijf', zegt hij. Mooi. Die
oefening moet hij nu dertig dagen lang elke
dag doen om zichzelf te trainen constructie
ver te reageren op zijn situatie.
Is het werkelijk zo eenvoudig? Nee, dat
niet. Denk-, gevoels- en reactiepatronen die
er in jaren ingesleten zijn, wis je niet een-
twee-drie uit. En denk nooit dat je er bent,
want als je even niet oplet val je zo weer te
rug in dat oude patroon. Zoals Ellis tijdens
het interview al had gezegd: „RET is work
and practice, work and practice, work and
practice".
Zonder ook maar één keer de zaal rond te kijken, steekt Albert Ellis zijn verhaal af.
FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK
