De PvdA verkeert
nu niet meer in staat van genade'
Straatverkoop loont in Riga
Feiten &Meningen
ZATERDAG 12 JUN1199315„
Alles wordt anders in Riga, dat zijn oude allure probeert te herwinnen. De door de communisten tot planetarium
Christuskerk krijgt zijn oude functie terug. Het beeld van Lenin dat enkele meters verderop stond is verwijderd.
type Duitse Wehrmacht potsier
lijk uit, maar de Letten lijken'
zich er niet aan te storen.
Het is trouwens opmerkelijk dat
het monument, dat in 1935
werd ingewijd, de Sovjet-bezet
ting heeft overleefd. Bijna vijftig
jaar lang werd het in de gaten
gehouden door veiligheidstroe
pen. Niemand mocht dichtbij
komen. Russische toeristengid
sen negeerden het consequent,
maar het herinnerde de Lettea
dagelijks aan hun kortstondige
zelfstandigheid.
Op 14 juni 1987 trotseerden
5.000 mensen het verbod en
herdachten op deze plek dat op
die dag in 1941 16.000 Letten
door de Sovjets werden gede
porteerd. Het was het begin van
de nieuwe onafhankelijkheids
strijd, die in 1991 uiteindelijk
uitmondde in de definitieve
breuk met Moskou.
„Maar we zijn niet echt onaf
hankelijk zolang de Russen hier
nog militairen hebben", zegt
een demonstrante, die elke za
terdag haar opwachting maakt
aan de voet van het monument.
Militairen zijn er inderdaad nog
genoeg. Volgens Riga zijn het er
23.000, waarbij de omvangrijke
aanhang (vrouwen, kinderen)
niet is meegerekend. Daarnaast
telt Letland vele duizenden ge
pensioneerde militairen. Eind
volgend jaar zal de Baltische
vloot de republiek geheel heb
ben verlaten, aldus admiraal
Vladimir Jegorov. Ondertussen
zijn de verhoudingen tussen de
'bezetters' en de Letten gespan
nen. Soldaten en matrozen ko
men in de regel alleen nog met
het uniform als verkoopwaar
buiten de kazernepoort.
In de pers worden de militaire
bewegingen minitieus in de ga
ten gehouden. Tussen 1 januari
en 27 mei van dit jaar bijvoor
beeld werd het luchtruim 314
keer door de Russische lucht
macht geschonden. Dat is na
tuurlijk niet zo moeilijk, gezien
het feit dat de Russen nog
steeds bases hebben in de Oost-
zee-repujjliek. Elke keer als een
vliegtuig vertrekt zonder dat dit
aan Riga is gemeld, is er sprake
van een schending.
Moskou gebruikt de militaire
aanwezigheid als een pressie
middel. Eigenlijk wil Rusland
een deel van de bases houden.
De toegang tot de Oostzee
wordt al sinds de tijd van de tsa
ren gezien als een vitaal belang
van het Russische rijk. Het was
Peter de Grote die Riga voor
Rusland in bezit nam. Letland
op zijn beurt probeert het de
Russen zo lastig mogelijk te ma
ken, met strenge visumbepalin
omgebouwde Grieks-orthodoxe
foto's hans jacobs
gen en tijdelijke verblijfsvergun
ningen voor de familieleden van
in Letland gestationeerde mili
tairen.
Aan de grens leidt dat tot hart
verscheurende taferelen wan
neer de grenswachten moeders
met baby's uit de trein halen
omdat ze geen geldige grensdo-
cumenten hebben. Papieren die
ze tot begin dit jaar nooit nodig
hebben gehad. Het geeft aan
dat beide kanten Letten en
niet-Letten moeite hebben
om zich aan de nieuwe situatie
aan te passen. Dat het ook an
ders kan, bewijzen de twee
straatverkopers. Die profiteren
optimaal van veranderingen.
Dit is het derde verhaal uit een
serie over de Baltische republie
ken. De eerste twee verhollen ver
schenen op 5 en 10 juni.
Na anderhalfjaar krijgt
Bart Tromp zijn gelijk. Els-
ke ter Veld struikelt als
staatssecretaris, omdat de
fractie haar niet langer
meer kon volgen. „Het was
onvermijdelijk", analyseert
Tromp. „Elske is welbe
wust slachtoffer geworden
van de moeizame omscha
keling van oppositiepartij
in de jaren tachtig naar re
geringspartij in de jaren
negentig."
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
VERVOLG VAN VOORPAGINA
„De PvdA kon weten dat bij die
omschakeling de sociale zeker
heid één van de gevoeligste
punten zou zijn. Elske op die
post zetten was een overmoedi
ge daad. Ik begrijp echt niet dat
ze nooit in de gaten hadden dat
Elske als staatssecretaris nog
meer zou moeten doen dan dat
waar ze als fractie woord voerster
altijd tegen te hoop liep. Het
had een andere aanleiding kun
nen zijn dan deze, maar het was
onvermijdelijk dat het mis zou
gaan.'
„Het was onbegrijpelijk dat Ter
Veld op basis van haar woord
voerderschap sociale zekerheid
tot staatssecrateris is benoemd.
Zo sterk was ze niet. Maar be
langrijker is de algemene fout
die in Nederland vaker wordt
gemaakt: bewindspersonen
worden aangetrokken op hun
deskundigheid. Ik wil niet zeg
gen dat dan maar anders moet,
maar deskundigheid wordt
zwaar overschat."
„Niet kennis van zaken, maar
algemeen politiek inzicht moet
zwaarder wegen bij de benoe
ming van bewindslieden", zegt
Tromp. „Jammer dat minister
Pronk een van de weinigen
die nog overeind blijft in de
PvdA afgescheept is met eeq
post als ontwikkelingssamen
werking. Hij had economische
zaken of zoiets moeten doen.
Had hij ook leuker gevonden.
En Wallage had al veel eerder
van onderwijs weg gemoeten.
Hij zat er al veel te lang."
Is Wallage inderdaad de 'kwali
teitsimpuls' voor het kabinet
waarover Kok het had
teltal wordt gehalveerd. Dat
gaat dus niet vanzelf over.
Als je dan vraagt wat de voor
waarden zijn voor herstel, ver
wijs ik naar het boekje voor de
instandhouding van een onder
neming, waar Philips zich ook
aan heeft gehouden: een andere
leiding, een beter produkt en
40.000 mensen eruit. Alleen
jammer dat die mensen vanzelf
bij de PvdA weglopen."
„Wat de leiding betreft: met Kok
zal het nooit wat worden. Met
hem sleept de partij zich van de
ene pederlaag naar de andere.
Van inhoudelijke vernieuwing is
daardoor niets terecht geko
men. En als ze zeggeh: 'maar hij
is zo integer', zeg ik met Jaap
van der Scheur (oud-vakbonds
man, red.): So what?"
Is Wallage de gedroomde nieuwe
leider
„Met hem gaat het alleen als
leider goed als het met de partij
beter gaat. De partij moet zelf
respect krijgen en dat vervol
gens overbrengen op de kiezers.
Daarvan zijn echter nog geen
tekens in zicht. De PvdA moet
kunnen zeggen hoe de sociale
zekerheid er in de toekomst uit
komt te zien en welke publieke
voorzieningen er blijven voor
mensen."
Momenteel ontbreekt elke strate
gische lijn.
„Ja, en als die er wel is, kan ik
hem niet ontdekken. Het enige
wat nu voor de PvdA schijnt te
tellen, is dat het huishoudboek
je van de staat op orde is. Op
geen enkele manier wordt uit
gelegd waarom de genomen
maatregelen rechtvaardig zijn
of niet. Warhoofden als Ihtzen
nemen besluiten die haaks
staan op sociaal-democratische
beginselen. Ik krijg geen beeld
van wat de partij nu wil. Mijn
hoop is dan ook gevestigd op de
partijcommissie die het verkie
zingsprogramma schrijft. Er
moet namelijk nu wat komen.
Op niet meer dan vijf kantjes.
Het sociaal-democratische ge-
dachtengoed is waardevol,
maar het moet wel worden ge
moderniseerd. Voor het te laat
„Dat is een marketing-praatje.
Als ik op mijn geheugen afga,
herinner ik me nog heel goed
hoeveel moeite het koste om
voor hem een baantje in het ka
binet te vinden. Hij bungelde
enkele weken, mocht geen mi
nister worden en werd uiteinde
lijk staatssecretaris. Toen wer
den zijn kwaliteiten kennelijk
anders ingeschat."
De affaire-Ter Veld is volgens de
partij-ideoloog terug te voeren
op de structurele fout dat de
PvdA onvoldoende bij de tijd is.
De vele rapporten over noodza
kelijke vernieuwing werden
door partijleider Kok en voor
malige voorzitter Sint zó her
schreven dat 'alle smaak en
kraak' eruit was, of ze werden
gewoon in de la gestopt. Als ie
dereen maar zijn mond houdt
en meemarcheert in de rijen,
dan zou het vanzelf wel goed
komen, zo hoopte de partijlei
ding bij het begin van dit kabi
net.
Tromp: „Dat was een verschrik
kelijk grote strategische blun
der. De hele partij was niet
voorbereid op regeren met het
CDA. De koerswijziging van op-
positieparij die overal tegen was
naar regeringspartij die iets po
sitiefs wil, is er nooit gekomen.
En nog steeds weet de PvdA niet
uit te leggen aan de kiezers
waarom de partij in het kabinet
Ook met het simpele politieke
handwerk de afstemming
over en de presentatie van het
beleid is het nooit meer goed
gekomen. Terwijl zoiets toch
gewoon een kwestie van organi
satie is. „In principe wel",
meent Tromp. „Het probleem is
echter dat een groep van vijftig
tot honderd personen in de par
tij iets te vertellen heeft. Hun
slechte gewoontes en hun ge
drag verander je niet zomaar.
Bovendien heeft Wim Kok abso
luut niets gedaan met de ruimte
die hij van het congres kreeg
Kiezer zit niet
met aftreden
van Ter Veld
De terugtrekking van het voormalige Rode leger gaat de meeste Letten
nog veel te traag, zoals de Letse Beweging voor Nationale Onafhanek-
lljkheld (LNNK) met dit affiche duidelijk maakt.
Hoe zie je het verschil tussen
een buitenlander en een Rus?
Het antwoord is simpel, meent
Dima. Een Rus kijkt op straat
niet recht voor zich uit. Hij kijkt
de mensen niet recht in de
ogen, zoals een toerist dat dui
delijk wel doet. Een Rus kijkt
naar de grond, of er soms iets
van waarde ligt.
En hij kijkt schichtig naar de
winkels en naar de tassen van
voorbijgangers om te zien waar
misschien nog wat valt te halen.
Het is een gewoonte die al bijna
een eeuw lang van generatie op
generatie wordt overgebracht.
„Overlevingsinstinct', zegt Di
ma, een jonge Rus.
Natuurlijk, hij kan veel wester
lingen ook herkennen aan hun
kleding of aan hun dure came
ra's. Maar de schijn kan bedrie
gen, zoals hij in zijn afgeknipte
spijkerbroek en witte sport
schoenen demonstreert. De
'hoe kijkt hij om zich heen
proef faalt echter niet, zoals ik
merk in Vecriga, het oude stads
centrum van de Letse hoofdstad
•Riga.
Twee jonge Russen met sport
tassen in hun handen halen de
buitenlanders zonder mankeren
uit de lange stroom mensen-die
zich op deze zonnige zaterdag
een weg baant door de pitores-
ke smalle straatjes. „Wilt u mis
schien souvenirs kopen?" luidt
steevast de vraag, die vergezeld
gaat van het openen van de
tassen. De koopwaar komt re
gelrecht van de foerier: matro-
zenpetten, koppels, verrekijkers,
kaartentassen, matrozenhem-
den. Ook andere Russische aan
denkens zijn in de aanbieding.
Nep-ikonen bijvoorbeeld, hor
loges, goedkope kaviaar en ma-
troesjka-poppep.
Een toevallig passerende groep
Deense scholieren, ruimschoots
voorzien van soldatenpetten,
toont dat andere verkopers
reeds goede zaken hebben ge
daan. De twee zijn militair en
behoren tegelijkertijd tof de
snel groeiende groep van Russi
sche businessmen In Riga ver
dienen ze op één dag makkelijk
een heel maandsalaris, meestal
veel meer, door spullen te'ver
kopen afkomstig uit de voor
raadkasten van het leger en de
vlooienmarkt van Moskou.
Op die manier worden van Ber
lijn tot zelfs zo klaagde Kuala
Lumpur deze week in Malay
sia complete militaire uitrustin
gen te koop aangeboden. Inclu
sief Kalashnikov-geweren, al lig
gen die niet open en bloot op
straat. Betaling geschiedt uiter
aard in westerse valuta. Het is
ook voor deze matrozen van de
eens zo trotse Baltische vloot
van de Sovjetunie de enige ma
nier om hel hoofd te bieden aan
de gierende inflatie thuis. Een
handvol dollars reikt ver in de
Huisdieren vormen een extra bron van inkomsten. Geduldig wacht dit
puppie op een nieuwe eigenaar.
Bart Tromp: „Elske is welbewust slachtoffer geworden van de moeiza
me omschakeling van oppositiepartij naar regeringspartij."
foto henk bouwman
De affaire rond het aftreden
van Elske ter Veld heeft geen
noemenswaardige invloed ge
had op de achterban van de
PvdA. Het zetelverlies, dat zich
al lange tijd aftekent in de opi
niepeilingen, stabiliseert zich.
Dat blijkt uit een peiling die de
TROS ter gelegenheid van de
vierhonderdste uitzending van
het politieke radioprogramma
TROS Kamerbreed heeft laten
uitvoeren door NSS Markton
derzoek. Als er nu kamerver
kiezingen zouden zijn, zou de
PvdA 28 zetels krijgen: een ver
lies van 21. Het CDA zou 13 ze
tels verliezen en op 41 uitko
men. D66 en WD zouden res
pectievelijk op 31 (plus 19) en
24 zetels (plus 2) uitkomen.
Groen Links zou 13 zetels ha
len, 'Klein rechts' 7 en de Cen
trum Democraten 4.
Wim Kok heeft volgens Tromp als partijleider op alle fronten gefaald. „Met hem sleept de PvdA zich van ne
derlaag naar nederlaag en komt er niets terecht van vernieuwend beleid." foto anefo rob booaerts
om na de desastreuze WAO-af-
faire de partij te vernieuwen.
Niemand heeft dat ook tegen
hem durven zeggen. Pas na de
komst van Felix Rottenberg als
voorzitter is er weer iets ge
beurd."
Over Rottenberg is Tromp op
vallend goed te spreken. Alleen
heeft hij naar zijn smaak te veel
verwachtingen gewekt. „De ver
nieuwing van de partij zal zeker
nog zes tot zeven jaar vergen.
Het verval van de partij is al veel
verder voortgeschreden dan de
buitenwacht denkt. Daar ko
men al deze affaires nog eens
bij. Maar positief is dat Felix
zich druk maakt over de partij
en niet alleen politiek zijn zegje
wil doen. Die fout hebben al
zijn voorgangers gemaakt. Zijn
wijze van werken spreekt me
enorm aan. Want met alle res
pect: ik moet er toch niet aan
denken dat Marianne Sint er
nog zou zitten."
Het lijkt dat alle perikelen in de
partij Kok niet aangaan. Hij er
gert zich er telkens zichtbaar
aan dat hij voor affaires als die
rond Ter Veld wordt gestoord.
„Ik weet niet wat Kok bezielt,
daar ken ik hem te slecht voor.
Maar hij opereert in wezen niet
anders dan hij altijd gedaan
heeft. Hij heeft grote bekwaam
heden, maar laten we niet ver
geten dat hij als voorzitter van
de FNV al topdiplomaat was en
geen knopendoorhakker. Als
fractievoorzitter heeft hij ook
geen nieuwe bakens uitgezet en
geen andere mensen om zich
heen geduld dan de kleine
groep van getrouwen die nu
met hem in het kabinet zit."
Heeft hij zich een partijleider ge
toond?
Resoluut: „Nee, zeker niet." Wat
dat betreft kan de PvdA volgens
Tromp nog wat leren van de co
alitiegenoot..,,Bij het CDA gaan
ze op een gegeven moment om
een zwakke bewindspersoon
heen staan, zodat het niet op
valt dat hij of zij er niets van
bakt. In de PvdA niet. Terwijl
men toch makkelijk had kun
nen zeggen: 'Elske, hier heb je
een andere post'. Dat is beter
dan iemand huilend van een
persconferentie te laten weg
rennen. Ze was niet mijn favo
riete politica, maar dit hoeft van
mij nou ook weer niet."
Voor Tromp is het duidelijk dat
de partijcultuur van de PvdA
nog steeds niet deugt. „Ze kun
nen twee dingen niet: stilzitten
als ze geschoren worden en hun
mond houden als het moet."
De grote vraag blijft: waarom
gaat bij de PvdA momenteel al-
lesfout?
Tromp heft als een dominee
zijn handen in de lucht. „Dit
kan ik alleen met een theolo
gisch begrip beantwoorden: de
PvdA is niet meer in staat van
genade. Dan gaat dus alles mis.
Het vertrek van Ter Veld zou
ook kunnen worden bekeken
als een verdraaid knappe ma
noeuvre: een zwakke staatsse
cretaris gaat weg en een uiter
mate goede man komt erbij.
Maar als je in de positie van de
PvdA verkeert, wordt alles watje
zegt en doet tegen je gebruikt.
Alles wat verkeerd gaat, wordt
bovendien twee keer zo zwart
afgeschilderd. Dat had het CDA
in de jaren zeventig, de WD in
de jaren tachtig en de PvdA nu.
De besmettelijkheidvan de
mislukking. Zelfs als het goed
gaat, wordt dat niet als zodanig
gezien."
Een kwestie van tanden op el
kaar, er komen betere tijden.
„De kans dat de PvdA een poli
tieke rol van betekenis blijft
spelen is klein geworden. Dat
zou je twee jaar geleden nog
niet hebben gezegd, maar het
blijkt dus te kunnen. Het is niet
ondenkbaar dat de partij in ze-
.voormalige Sovjetunie, waar de
dollar de roebel in feite als be
taalmiddel heeft vervangen.
„Geen belangstelling?" De
tassen gaan dicht. De twee lo
pen verder, op zoek naar andere
klanten. Die zijn er in een met
name in de zomennaanden
druk door toeristen bezochte
stad als Riga volop. Overal
wordt druk getimmerd en ge
schilderd om de in 1201 door de
Bremense bisschop Albert ge
stichte voormalige Hanze-stad
zijn oude allure terug te geven.
Huizen worden gerestaureerd,
de opera staat in de steigers en
winkels worden gemoderni
seerd en aan westerse eisen
aangepast.
Riga 900.000 inwoners, van
wie 62 procent Rus oogt nog
steeds als een Duitse stad. De
Duitsers hebben tot in deze
eeuw invloed gehad op het le
ven in de havenstad, die zijn
bloei heeft te danken aan de
gunstige ligging aan de mon
ding van de Daugava (Dvina in
het Russisch), de 'Rijn van de
Oostzee'. Vóór de Tweede We
reldoorlog werd Riga ook wel
omschreven als het 'Parijs van
het Oosten'. Een benaming die
werd gebaseerd op de boomrij
ke brede boulevards en de
fraaie ring van parken rond het
middeleeuwse centrum, aange
legd op de plaats van de oude
stadsmuur.
Halverwege het park, waar oude
en nieuwe stad elkaar ontmoe
ten, staat het 41 meter hoge
vrijheidsbeeld. Tevzemei un Bri-
vibfii (voor vaderland en vrij
heid) staat met gouden letters
op de granieten sokkel. Nog da
gelijks worden er verse bloemen
gelegd aan de voet van het mo
nument, dat overdag door een
erewacht wordt bewaakt. Die
Letse soldaten zijn er met hun
voorloorlogse helmen van het
