Gevangen in 'veilig gebied'
h
Feiten &Meningen
Tuzla, een oase van normaliteit binnen de nachtmerrie
1
Tien mark voor een kropje verlepte sla in Sarajevo
VRIJDAG 11 JUN11993
De meeste functionarissen van de vredesmacht in het
voormalige Joegoslavië wijzen het beleid van de Verenig
de Naties van de hand als catastrofaal. Het plan voor 'vei
lige gebieden' voor de moslims in Bosnië heeft volgens
hen noch op korte noch op lange termijn enige kans van
slagen. Toch houden de VN vast aan het plan.
hiervoor hebben de Serviërs
hun bombardementen gestaakt.
Ze hoeven de stad ook niet
meer met granaten te bestoken
ze kunnen het 'veilige ge
bied' nu op hun gemak uithon
geren. Ze staan niet toe dat de
VN-vredesmacht voedsel en
tenten voor de daklozen brengt.
Ze verbieden de VN zelfs voor
een geregelde watervoorziening
te zorgen.
THE INDEPENDENT
De recente ontwikkelingen be
vestigen hun vermoeden. Een
week geleden stemde de Veilig
heidsraad voor een resolutie om
zwaar bewapende veiligheids
troepen te sturen om de zes
'veilige gebieden' (Sarajevo,
Tuzla, Bihac, Srebrenica, Goraz-
de en Zepa) te beschermen.
Maar ondertussen hebben
Bosnisch-Servischestrijdkrach-
ten her bombardement van Go-
razde in oostelijk Bosnië verhe
vigd Veertig dorpen in het dis
trictzijn inmiddels met de
grond gelijk gemaakt en in
brand gestoken. De Serviërs
hebben een groep VN-waarne
mers de toegang tot de stad ge
weigerd en zullen een eventuele
VN - vredesmacht beslist niet
Zdnder slag of stoot binnen la
ten.
Srebrenica is een angstaanja
gende voorbode van wat het
plan in de praktijk betekent. In
deze kleine enclave, die door de
toestroom van vluchtelingen is
aangezwollen tot 50.000 men
sen, hebben de VN een wankele
vrede lot stand gebracht. Maar
de VN hebben deze vrede alleen
kunnen bewerkstelligen door de
ontwapening van de moslim
verdedigers van de stad. In ruil
Aanfluiting
Met het voorbeeld van Srebre
nica voor ogeit beschouwen
veel vluchtelingenwerkers van
de VN het gebruik van de term
'veilig gebied' als een aanflui
ting. „De zogenaamd veilige ge
bieden zijn niet eens te vergelij
ken met indianenreservaten,
maar zullen meer weg hebben
van gevangenenkampen", aldus
een VN-functionaris voor vluch
telingen in Belgrado.
Een bron binnen de VN legde
zijn vinger op de grootste te
kortkomingen: „Het plan bete
kent een bevriezing van de be
staande militaire machtsver
houdingen. De 'veilige gebie
den' hebben geen enkele kans
om te overleven. Nu al verande
ren ze in permanente vluchte
lingenkampen. Politiek gezien is
het beleid in tegenspraak met
het Vance-Owen plan voor de
Servische strop rond Gorazde
Ten minste 60.000 inwoners en
vluchtelingen wonen in Goraz
de en de omliggende dorpen,
vergeleken met 37.000 vóór de
oorlog. Hun enclave aan de ri
vier de Drina ligt al meer dan
een jaar onder Servisch beleg.
Het was het laatste centrum van
georganiseerd moslim-verzet in
oost-Bosnië, maar de Servische
strop is de afgelopen maand be
hoorlijk strak aangetrokken.
Servische strijdkrachten hebben
onlangs een bergpad afgesne
den waarlangs voedsel en mu
nitie Gorazde werd binnenge
bracht. Langs dit pad maakten
moslim-mannen en -vrouwen
met hun paarden nachtelijke
tripjes van 18 kilometer in alle
KT 3
Met de toevloed van vluchtelin
gen is de bevolking van de en
clave Srebrenica van minder
dan 10.000 vóór de oorlog ge
groeid tot 50.000 nu. De inwo
ners zijn moslims. Hun defensie
stortte in maart in onder de
meedogenloze Servische bom
bardementen.
Sindsdien zijn zij volgens een
door bemiddeling van de VN tot
stand gekomen overeenkomst
ontwapend en is er een gedemi
litariseerde zone van 15 vier
kante kilometer rond Srebreni
ca ingesteld. De Serviërs betwis
ten echter dat alle wapens zijn
ingeleverd. Zij hebben een kor
don rond de enclave gelegd en
controleren alles wat in en.uit
gaat.
Srebrenica, döor sommige
opdeling van Bosnië. Het is ten
diepste oneerlijk, omdat de Ser
viërs hun wapens mogen be
houden, terwijl de moslims zul
len worden ontwapend. We be
reiden gewoon de weg voor een
langdurige burgeroorlog met
aanhoudende schermutselin
gen."
Een van de absurditeiten van
het 'veilige gebieden' beleid is
dat Bosnië's grootste en jongste
etnische groep in het kleinst
mogelijke gebiedje wordt ge
propt. Vóór de oorlog vormden
moslims 44 procent van de 4,5
miljoen Bosniërs en dit percen
tage steeg ieder jaar. Het ge
boortecijfer onder Kroaten en
Serviërs is erg laag. De meeste
gezinnen hebben twee kinde
ren, en veel hebben er maar
een. Moslimgezinnen hebben
daarentegen vaak zes of meer
kinderen.
Kampen
De 'veilige gebieden' Srebreni
ca, Zepa en Gorazde worden
voorgesteld als een tijdelijke op
lossing voor de Bosnische mos
lims. Maar iedereen weet dat
dat een verkeerde en wrede
voorstelling van zaken is. De
'veilige gebieden' zullen perma
nente kampen worden, waar
duizenden vaderloze moslim
kinderen zullen opgroeien met
het frustrerende en verlammen
de vooruitzicht van een leven in
piepkleine, door ziekte geteis
terde enclaves, waar ze niets
kunnen doen, behalve rellen
schoppen of wegrotten. Zonder
werk en zonder het vooruitzicht
daarop zal de voor het overgro
te deel jeugdige bevolking van
de 'veilige gebieden' ongetwij
feld het pad van de misdaad of
het terrorisme inslaan.
Functionarissen van Unprofor,
de VN-vredesftiacht in het voor
malige Joegoslavië, weten zeker
dat het plan onuitvoerbaar is. Er
zijn niet genoeg troepen. Het
plaatsen van een cordon rond
de zes 'veilige gebieden' zou
10.000 extra manschappen ver
gen boven de 7.800 soldaten en
70 militaire waarnemers die al
in Bosnië zitten.
Tot nog toe hebben weinig lan
den zich bereid getoond om de
ze extra mankracht op te hoes
ten. Zoals de zaken er nu voor
staan, zijn er al te weinig troe
pen om de bestaande VN-vre
desoperatie in Kroatië overeind
te houden, waar het Nigeriaan-
se bataljon bezig is zich terug te
trekken. Een aantal islamitische
landen en Rusland staan te
trappelen om troepen te leve
ren, maar dat is een gifbeker die
de Veiligheidsraad beter aan
zich voorbij kan laten gaan. Is
lamitische troepen in Bosnië
zouden op de orthodoxe Bosni
sche Serviërs werken als een ro
de lap op een stier. En op hun
beurt zouden de moslims en
katholieke Kroaten in woede
ontsteken als ze een vredes
macht van orthodoxe Russen op
hun dak zouden krijgen.
Mandaat
VN-commandanten in Bosnië
zijn boos dat de Veiligheidsraad
het afgelopen weekeinde zon
der aankondiging vooraf hun
mandaat heeft veranderd. De
vredesmacht werd oorspronke
lijk naar Bosnië gestuurd om
humanitaire hulpkon
begeleiden. De manschappen
zijn licht bewapend en niet
voorbereid om bij gevechten te
worden ingezet. Maar onder de
voorwaarden van de nieuwe
resolutie zullen de VN-troepen
in de 'veilige gebieden' met
zware wapens worden uitgerust
en krijgen ze het mandaat om
aanvallen af te slaan. In uiterste
noodzaak mogen ze een beroep
doen op de luchtmacht om hun
aanvallers vanuit de lucht terug
te drijven.
Het VN-leger vraagt zich af wat
dit betekent voor de vredes
macht buiten de 'veilige gebie
den'. Die zal waarschijnlijk
doorgaan met het begeleiden
van humanitaire hulpkonvooi
en in andere delen van Bosnië
en zal daarom licht bewapend
blijven. De legertop is bang voor
vergeldingsaanvallen, met na
me door Serviërs, als er proble
men rijzen in de 'veilige gebie
den'. Deze angst isniet onge
grond. Aanvallen op vredestroe
pen in Bosnië nemen toe en
niet alleen van de kant van de
Bosnische Serviërs. Vorige week
werden twee Deense VN-chauf-
feurs in Maglaj, in oostelijk Bos
nië, door Servische granaten ge
dood. Tegelijkertijd schoten
Bosnische moslims drie Itali
aanse hulpverleners dood in
Gornji Vakuf.
Volgens sommige VN-functio-
narissen is er voor de langere
termijn maar één oplossing
voor Bosnië en dat is de hele re
publiek tot een VN-mandaatge-
bied uit te roepen. Hiervoor zou
omvangrijke Financiële steun
nodig zijn, niet alleen voor hu
manitaire doeleinden, maar ook
om de industrie van het land
weer op te bouwen. Daarnaast
zou een aanzienlijke hoeveel
heid VN-personeel moeten wor
den ingezet bij de wederop
bouw van het Bosnische politie
ke en gerechtelijke systeem.
Misschien hadden de VN hier al
een jaar geleden toe over moe
ten gaan, voordat de Bosnische
Serviërs meer dan 70 procent
van Bosnië hadden bezet, de
niet-Servische bevolking had
den verdreven en een Bosnisch-
Servische staat hadden opge
richt. Maar niemand wilde dit
yarkenpe wassen. En nog steeds
durft niemand de strijd aan. De
gruwelijke praktijk van etnische
VERTALING: MARGREET HESLINGA
en LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
richtingen om proviand te ver
zamelen. Maar moslim-eenhe
den in de bergen zeggen sinds
25 mei niet in staat te zijn ge
weest tot leveringen.
De Bosnische Serviërs hebben
herhaaldelijkhulpkonvooien
van de VN die de stad binnen
wilden, tegengehouden. Som
mige hulppakketten hebben
Gorazde via Amerikaanse drop
pingen bereikt. Bijna iedere dag
wordt de stad door de Servische
artillerie gebombardeerd, waar
bij gebouwen worden bescha
digd en telkens een paar men
sen worden gedood. De afgelo
pen winter kapten mensen bo
men in nabij gelegen bossen
om brandhout te hebben, maar
toch stierven ouderen en zwak
keren in de vrieskou.
s'
1 vv.
l*
TUZLA MARCUS TANNER
Drie mannen rennen om te onkomen aan het vuur van sluipschutters in
Sarajevo's beruchte 'sniper alley'. foto ap peternorthall
De bussen rijden en de elektriciteit werkt de
hele nacht. In het moderne hotel van Tuzla,
met de gevel helemaal van glas, gaan de lif
ten naar boven en naar beneden, van de
drukke cocktail bar naar de receptie, waar
de Bosnische soldaten hun vrije tijd door
brengen met hun vriendinnen. In de oude
Turkse wijk ruziën boeren over jukken vol
geladen met sinaasappels, appels, melk en
zelfs vlees een ongehoorde luxe in het is
lamitische Bosnië.
Tuzla is een zeldzame oase van normaliteit
binnen de Bosnische nachtmerrie, en een
van de weinige successen van het VN-hulp-
programma. De brede strook bouwland die
de stad omringt stelt de mensen in staat
hun menu aan te vullen met groenten en
fruit. Parken en tuinen zijn omgespit in een
verwoede poging de kwaliteit van de zelf-
verbouwde produkten te verhogen. De stad
heeft haar eigen elektriciteits- en water
voorziening. Iedere week rollen twee of drie
konvooien uit Belgrado de stad binnen, met
voedsel voor naar schatting 100.000 vluch
telingen. Niemand kan zich herinneren bij
de controleposten te zijn aangehouden of
afgeperst. Als het plan voor de 'veilige ge
bieden' ergens kan werken, dan is het hier.
Hoewel Tuzla gedeeltelijk is omsingeld door
Bosnische Serviërs en sporadisch wordt ge
bombardeerd, is de stad nooit serieus aan
gevallen. De Serviërs hebben hun zinnen
niet gezet op het gebied en de frontlinie op
de weg naar Belgrado is in geen maanden
veranderd. De weg vanuit Belgrado is geen
strijdtoneel, dus de VN-konvooien hebben
weinig problemen met het brengen van
voedsel. De stad behoudt haar traditionele
tolerantie die uit het grootste deel van Bos
nië is verdwenen. Na een jaar oorlog en een
vloedgolf verarmde, getraumatiseerde
vluchtelingen uit het oosten van Bosnië,
zijn veel Serviërs en sommige Kroaten ver
dwenen. Maar de grote Servisch orthodoxe
kerk is open en alle ruiten zitten er nog in.
Maar ondanks de schijn van normaliteit is
de stad zelfs voor1 basisvoedsel afhankelijk
van de VN, nu door de toestroom van
vluchtelingen het inwonertal is verdubbeld
tot 240.000. De VN brengt iedere week vol-
korenmeel voor brood het hoofdvoedsel
van de Bosnische moslims en eiwitrijke
voeding, melkpoeder, meel, suiker en gerst
voorde 100.000 vluchtelingen.
Aanvoerroutes Zepa afgesneden Kwetsbaar Bihac weerstaat Servische belegeraars
Tussen de 16.000 en 20.000
moslims zitten gevangen in de
bergenclave Zepa. Duizenden
van hen zijn gevluchte kinde
ren, onder wie weesjes, uit an
dere delen van oost-Bosnië. Ze
pa kwam onder vuur toen Servi
sche strijdkrachten in april en
mei vorig jaar hun eerste ver
overingstocht door het oosten
van Bosnië hielden. Omdat het
zo'n afgelegen gebied is, zijn de
preciese grenzen van de enclave
onduidelijk. De inwoners zijn
afgesneden van alle belangrijke
aanvoerroutes.
Zware artillerieaanvallen heb
ben de afgelopen maand het
verzet van de moslims gebroken
en veel mensen zijn ondergedo
ken. Sommige inwoners ver
schuilen zich in de omringende
heuvels, waar in een pas ondekt
noodkamp honderden mensen
bleken te wonen in hutten ge
maakt van booomtakken. VN-
personeel beoordeelt de situatie,
in Zepa echter als iets beter dan
die in Gorazde. Hoewel er geen
elektriciteit is en er nauwelijks
gezondheidszorg bestaat, is er
water en zijn de sanitaire facili
teiten voldoende. De meeste
humanitaire hulp moet komen
via droppingen.
Een kleine vredesmacht van
Oekraïnse soldaten patrouilleert
in de enclave, evenals een Fran
se medische en technische een
heid en negen militaire waarne
mers. De VN is op dit moment
met Bosnisch-Servische en isla
mitische leiders in bespreking
over de mogelijkheid het gebied
rond Zepa te ontwapenen.
Een moslimvrouw huilt in haar cel in een gevangenis in Mostar. Onge
veer 1300 moslims worden daar door Kroaten gevangen gehouden, fo
to» ap michel euler
Vechten om eten in Srebrenica
srebrenica robert block
hulpverleners omschreven als
„een open gevangenis", heeft
geen elektriciteit en door een
gebrek aan water bestaat er een
verhoogd risico op ziekten. De
Serviërs staan niet toe dat
bouwmaterialen voor herstel
aan woningen en tijdelijke be
huizing de stad worden binnen
gebracht. Geweld, de zwarte
markt, prostitutie en misdaad
wat allemaal verband houdt
met sigarettensmokkel zijn
grote problemen geworden.
Kinderen dragen haveloze kle
ren gemaakt van parachutes die
zijn gebruikt bij de Amerikaanse
voedseldroppingen. Sommige
voorraden komen aan in de
stad, maar de distributie is cha
otisch en de mensen vechten
wanhopig om als eerste bij het
eten te komen.
«ROBERT BLOCK
Bihac ligt in het noord-westen
van Bosnië en heeft ongeveer
300.000 inwoners, onder wie
40.000 vluchtelingen. De encla
ve is kwetsbaar omdat het mos
limgebied wordt omringd door
door Serviërs beheerste delen
van Kroatië en Bosnië.
Bihac was vroeger een van de
vruchtbaarste landbouwgebie
den. Het stond bekend om zijn
vreedzame etnische relaties en
was in 1954 het toneel van de
enige boerenopstand die in het
communistische Oost-Europa
werd opgetekend en waarin
Serviërs, Kroaten en moslims
hun krachten bundelden.
Het afgelopen jaar is Bihac van
de wereld afgesloten geweest
door Servische strijdkrachten
uit Bosnië en uit de zelf-uitge-
roepen Republiek van Servisch
Krajina dat wil zeggen, die
delen van Kroatië die in 1991 in
handen van de Serviërs zijn ge
vallen.
De meeste moslims in.Bihac
zijn ervan overtuigd dat hun
stad geen 'veilig gebied' van de
VN moet worden. Zij voeren
aan dat de verdedigers van de
stad, ondanks de superieure
sterkte van de Serviërs, de bele
geraars op afstand hebben ge
houden. Er is stromend water,
het ziekenhuis is in gebruik, en
sommige elektriciteitsleidingen
werken. Een deel van de indu-
Rook stijgt op van twee brandende gebouwen in een stukje niemandsland b
vo. De stad lag deze week opnieuw onder zwaar mortiervuur.
strie in Bihac is intact gebleven,
waarondereen plasticfabriek,
een chocoladefabriek en een
brouwerij. Maar kantoorgebou
wen, winkels, pakhuizen en wo
ningen hebben te lijden gehad
van de geregelde Servische
bombardementen. In het stads-
gen de explosies. Een gemid
deld salaris variëert van 70
Duitse mark (78 gulden) tot 150
mark per maand.
De internationale aanwezigheid
bestaat uit een Frans bataljon
en 12 militaire v
de VN.
centrum worden veel gebouwen Volgens een volkstelling vóór de
:t zandzakken beschermd te- oorlog was 70 procent van de
islamitisch, 18 pro
cent Servisch en 7 procent
Kroatisch. Weinig Serviërs zijn
gebleven. Moslirps en Kroaten
zijn bondgenoten in Bihac,
maar sommige moslims vrezen
dat, als Bosnië wordt opgedeeld
tussen Kroaten en Serviërs, met
Bihac hetzelfde zal gebeuren.
SARAJEVO MARCUS TANNER
Nu spelen deze kinderen in Sarajevo de gevechten die dagelijks voor
hun ogen plaatsvinden nog na. Over enkele jaren hebben zij wellicht de
neppistolen verruild voor zwaarder materiaal. foto ap
Op de overdekte markt vlakbij de oude or
thodoxe kerk schiet het winkelend publiek
nerveus langs de stallen, hun groezelige
plastic tasjes in de hand geklemd en begerig
kijkend naar de zielige uitgestalde waar.
Een oude krop sla. Een zak met zes sinaas
appels. Een blad met kleine eitjes. Er zijn
weinig afnemers. Op die vuile krop sla ligt
een prijskaartje van 10 Duitse mark. De
man die de sinaasappels verkoopt wil 15
mark een fortuin in een stad waar bijna
niemand een inkomen heeft. Een enkel ei
tje kost 2 mark.
De 350.000 inwoners van Sarajevo zijn voor
hun dagelijkse overleving geheel afhankelijk
van de Verenigde Naties. In de belegerde
stad is weinig open ruimte om iets te laten
groeien. Sommige mensen kweken groen
ten en fruit op hun balkon. Een paar gepri-
viligieerden houden kippen in hun huiska-
Het grootste verschil tussen Sarajevo en
Tuzla is dat de Bosnische hoofdstad hele
maal omsingeld is en belegerd wordt door
Bosnische Serviërs. Terwijl in Tuzla af en
toe een bom valt, ligt Sarajevo voortdurend
onder vuur. Dit is van grote invloed op de
VN-operatie. Sommige landroutes naar Sa
rajevo zijn ten prooi aan sluipschutters,
waar VN-troepen die de konvooien begelei
den hun leven riskeren. De distributie van
hulp in de stad wordt verstoord door bom
bardementen. De VN zijn druk bezig met
het repareren van de kapotte elektriciteits-
en watervoorziening, en met het voeden
van de mensen.
De helft van de hulp die Sarajevo bereikt
kojnt door de lucht. De luchtbrug werd in
juli vorig jaar geopend en daarmee is de
stad ongetwijfeld gered van de uithongering
door de Serviërs. Maar hulpvluchten kun
nen niet permanent 350.000 mensen voe
den die geen andere bronnen hebben. Bijna
de helft van de 30.000 ton voedsel dit jaar
heeft de stad over de weg bereikt, vanuit
Belgrado en Split.
Een groot probleem is dat de VN er nooit in
is geslaagd voldoende voedsel in Sarajevo te
krijgen om een voorraad op te bouwen. Het
eten ging direct naar de hongerige magen.
Er zijn geen provisiekasten om in tijden van
crisis op terug te vallen. Iedere keer dat er
een konvooi wegvalt, of het vliegveld geslo
ten wordt, missen de mensen en maaltijd.
oZenica
Srebrenica
Travriik 1
Sarajevo
iorazdeV
Mostarö
j Serviërs
j Kroaten
I I Moslims
Zone rond
Sarajevo
