Revolutionaire vuur
Iran al lang gedoofd
Letland is Rusland onder
een andere naam
Feiten &Meningen
/WiJic pe ^VrdjM
P05in&V6 eBiS"" \>L-J
's Avouïs WoepT hi&e. ^-0
I KlAvJ\w4.'JK? Moq a,£\7EAIV,
\je ttsasre yeiJÊ)S<öé(?jE^5
^7 W&tM nIA SESAMSTRAAT
A N 'M (&E.17 uéfóEM'X^
DONDERDAG 10 JUN11993
Sefa, privatisering en videotapes centraal in verkiezingen
Seks, privatisering en videotapes zijn de belangrijkste
thema's in de verder weinig inspirerende campagnes
voor de verkiezingen die vrijdag in Iran worden gehou
den. Het is vrijwel zeker dat president Akbar Hashemi
Rafsanjani (59) voor een tweede ambtstermijn wordt ge
kozen.
DEN HAAG AAP LUVMES
ANP
De drie overige kandidaten die
van de Raad van Islamitische
Wachters mogen meedoen, zijn
nauwelijks bekend bij het volk.
In grote lijnen zijn ze het eens
met de politiek van de presi
dent. „Rafsanjani is de enige
echte kanshebber. De overige
kandidaten moeten de verkie
zingen slechts een democra
tisch aanzien geven", aldus een
Iraanse functionaris. Echte op
positiegroepen, zoals leden van
de Volksmujaheddin, leven in
ballingschap, waar ze de kans
lopen te worden vermoord door
Iraanse geheime agenten.
De Iranezen hebben de grootste
moeite de eindjes aan elkaar te
knopen. De belangstelling voor
de Islamitische Revolutie, die in
1979 door wijlen ayatollah Kho
meini in gang werd gezet, is dan
ook al lang vervlogen. Het land
heeft te kampen met een grote
werkloosheid, een gierende in
flatie en een gigantische wo
ningnood. Het grote tekort aan
huizen en de beperkte financië
le middelen betekenen dat de
meeste jongeren niet kunnen
trouwen. Volgens kandidaat Ab-
dallah Jasbi vormen zij in de
toekomst het grootste probleem
omdat ze hierdoor seksueel ge
frustreerd raken.
Hij pleit voor de bouw van
800.000 woningen, zodat gelief
den kunnen trouwen. Volgens
waarnemers zijn 3,3 miljoen ex
tra woningen nodig om de snel
groeiende bevolking, waarvan
tweederde nog geen 30 jaar oud
is, te huisvesten. Met een
schuld van 40 miljard dollar
heeft Teheran hiervoor echter
geen geld.
Uitlaatklep
Ook Rafsanjani onderkent de
seksuele noden van de jonge
Iraniërs. Jaren geleden pleitte
hij al voor de instelling van een
tijdelijk, informeel huwelijk om
alleenstaanden een uitlaatklep
te bieden voor hun verlangens.
Rafsanjani's grootste rivaal,
voormalig minister Ahmad Ta-
vakoli, kan volgens een opinie
peiling van de krant Abrar reke
nen op 15 procent van de stem
men, terwijl de president 54
procent van de stemmen zou
krijgen. Tavakoli neemt het plan
van Rafsanjani op de korrel om
door de staat gecontroleerde vi
deo-centra op te richten. De
Iraanse televisie toont voorna
melijk propagandafilms en
oersaaie TV-series. Vandaar dat
veel Iraniërs hun toevlucht zoe
ken tot illegale buitenlandse vi
deofilms die ze thuis afdraaien.
Geregeld worden 's nachts raz
zia's gehouden. Tienduizenden
mensen zijn de afgelopen jaren
beboet wegens een „videode
lict". Honderden kijklustigen
zijn achter de tralies gezet.
De als pragmatisch bekend
staande Rafsanjani begrijpt dat
het volk enige afleiding nodig
heeft en wil daarom films laten
draaien in moskeeën. Hiermee
vangt hij twee vliegen in één
klap. Enerzijds wordt tegemoet
gekomen aan het verlangen van
het volk naar „brood en spe
len". Anderzijds kan de staat
door filmkeuringcommissies
beter toezicht houden op wat
wel, maar vóóral wat niet wordt
getoond.
Maar volgens Tavakoli kan het
vertoon van videofilms slechts
leiden tot verval en verderf van
de goede zeden. Hij wijst daar
om de „westelijke cultuurinva
sie" af en is vierkant tegen ver
toon van films in de gebedshui
zen. „Video is een van de be
langrijkste manieren geworden
om decadentie en morele cor
ruptie te verspreiden", zei de
geestelijk leider van het land,
ayatollah Ali Khamenei, on
langs.
Honden
Wat echter vooral de oortjes
doet gloeien is de discussie over
de door Rafsanjani voorgestane
privatisering. Dit thema leidt tot
heftige reacties van de grootste
tegenstanders van de president,
die hiermee de verworvenheden
van de veertien jaar oude Isla
mitische Revolutie verloren zien
gaan. Rafsanjani's derde rivaal
Rajab-AJk Taheri is fel tegen pri
vatisering. De voormalige parle
mentariër weet zich gesteund
De Iranezen hebben de grootste moeite de eindjes aan elkaar te kno
pen. Het land heeft te kampen met een grote werkloosheid, een gieren
de inflatie en een gigantische woningnood. foto gpd
door haviken zoals de vroegere
minister Ali-Akbar Mohatashe-
mi (binnenlandse zaken). Die
verwijt Rafsanjani het land te
willen uitleveren aan „de hon
den van het kapitalisme". Ook
Jasbi en Tavakoli zijn tegen zijn
plan. Volgens hen neemt hier
door de werkloosheid nog meer
toe. Momenteel bedraagt die
zo'n 30 a 60 procent, deels als
gevolg van Rafsanjani's hervor
mingen.
Rafsanjani heeft sinds 1989,
toen Khomeini overleed, ge
tracht de economie te liberali
seren en een opening te zoeken
naar het Westen. Hij begreep
dat voor de Iraanse economie
het heil uit het „duivelse" Wes
ten moet komen in de vorm van
harde dollars. De president is er
echter niet in geslaagd de eco
nomie, die sinds de oorlog met
Irak (1980-88) in duigen ligt, op
poten te zetten en buitenlandse
investeerders aan te trekken.
Hij ontbeerde hiervoor de steun
van de radicalen, die hem ver
wijten „de onafhankelijkheid
van het land in gevaar te bren
gen". Hoewel zijn tegenstan
ders uit de hoogste regerings
functies verdreven zijn, hebben
de radicalen op lagere niveau's
nog veel invloed. Vorig jaar leid
den de hervormingen tot onlus
ten, die de haviken in de kaart
dreigden te spelen. Om zich te
verzekeren van een tweede
ambtstermijn zag Rafsanjani
zich daarom genoodzaakt een
compromis te sluiten met de
geestelijke leider Khamenei, die
zich in de afgelopen tijd steeds
meer profileert als de werkelijke
sterke man in Iran.
In ruil voor de steun van de ra
dicale geestelijken beloofde Raf
sanjani het tempo van de her
vormingen te vertragen. Om te
laten zien dat het erfgoed van
Khomeini nog steeds levend is,
werd het doodvonnis van de
Britse auteur Salman Rushdie
wegens zijn boek De Duivelsver
zen herbevestigd. Als beloning
riepen de geestelijken de kiezers
deze week op hun stem op Raf
sanjani uit te brengen. „Rafsan
jani is er niet ingeslaagd te ont
snappen aan het keurslijf van
Khomeini", aldus een westerse
diplomaat.
WIM STEVENHAGEN
Australië breekt hoofd over landeisen aborigines
De politieke leiders van Australië weten nog niet
hoe ze moeten reageren op de uitspraak van het
Hooggerechtshof, waarin erkend wordt dat de
aborigines de rechtmatige eigenaren waren van
het Australische land vóór de komst van de Britse
kolonisten. Volgens premier Keating weigeren
enkele premiers van deelstaten zich neer te leg
gen bij de beslissing van het Hof
De uitspraak, die dateert van vorig jaar, heeft een'
hele reeks landeisen van aborigine-gemeen-
schappen teweeggebracht. Het lang gebruikte
concept terra nullius, waarin werd gezegd dat
Australië voor de kolonisering leeg was ook al
leefden de aborigines er al zo'n 40.000 jaar, geldt
niet meer. Hierdoor ontstond er onduidelijkheid
over de eigendomsrechten op land, met name
boerderijen en mijnen.
Geleidelijk aan voert Letland de nieuwe munt, de lats in.
onder ook tienduizenden mili
tairen die de zwaarste klap
pen van de onafhankelijkheid
hebben gekregen.
In de hoofdstad Riga zijn de
Letten al ver in de minderheid.
Russisch is op straat de meest
gehoorde taal. Tot ergernis van
de Letten zelf. „Letland is geen
Letland meer. Het is gewoon
Rusland onder een andere
naam. Het land mag er van de
buitenkant aantrekkelijk uit
zien, het is zeer Russisch van
binnen. En de oude Sovjet-ge
bruiken slijten maar langzaam."
Deze klaagzang viel onlangs te
lezen in het Engelstalige week
blad The Baltic Observer.
De schrijver suggereert dat de
Russen hardhandig moeten
worden aangepakt. De Letten
moeten in eigen land weer de
dienst gaan uitmaken en wie
dat niet bevalt, moet maar ver
trekken. Het is koren is op de
molen van Moskou, dat geen
gelegenhejd voorbij laat gaan
om de regering in Riga op de
vingers te tikken. President Jelt-
sin sprak laatst zelfs van 'etni
sche zuiveringen'.
Niet bemoeien
Viktor vindt dat Rusland zich
niet met de Russen in Letland
moet bemoeien. „Dat maakt
het voor ons alleen maar moei
lijker. De Letten kunnen zeggen
dat we hier niet thuis horen."
Het zijn geluiden die ook in de
verkiezingscampagne zijn ge
hoord, maar die afgelopen zon
dag maar weinig weerklank
foto'hans jacobs
hebben gevonden. „We moeten
een manier vinden waarop we
samen kunnen leven", vindt de
man in de trein.
Dat is precies het standpunt van
Letse-Weg (Latvija Cels), de
partij onder leiding van parle
mentsvoorzitter Anatolijs Gor-
bunovs, die de verkiezingen
heeft gewonnen. Zijn belang
rijkste taak is het oplossen van
de nationaliteitenlójvestie. Mos
kou houdt dan geen argument
meer over om het voormalige
Rode Leger in de republiek te
houden. Dan pas kan Letland
een streep zetten onder het ver
leden en gaan werken aan de
toekomst, waarbij het ombou
wen en het herstel van de eco
nomie de hoogste prioriteit
kunnen krijgen.
1945 is hij op zes-jarige leeftijd
met zijn ouders naar de enkele
jaren daarvoor door de Sovjetu
nie geannexeerde Oostzee-re-
publiek verhuisd.
Voor Viktor is Letland dan ook
het enige vaderland dat hij kent.
Zijn kinderen en kleinkinderen
zijn er geboren, maar dat bete
kent niet dat ze als Letten wor
den gezien. Ook na vijftig jaar is
Viktor nog een vreemdeling. Hij
mocht het afgelopen weekeinde
dan ook niet deelnemen aan de
parlementsverkiezingen. Deel
name was voorbehouden aan
degenen die vóór 1940 in de re
publiek woonden en aan hun
nakomelingen.
Felle nationalisten Letten demonstreren aan de voet van het vrijheidsmonument voor maatregelen tegen de niet-Letse inwoners.
De trein die de hoofdsteden van
Letland en Estland dagelijks
met elkaar verbindt heeft het
station van Riga nog niet verla
ten, of er ontstaat al verwarring
en tumult in de smalle wandel
gang naast de coupés. Veront
waardigd kijkt de wat oudere
Let naar de juffrouw van het
beddegoed. Wat krijgen we nu?
Weet ze niet dat we nog altijd in
Letland zijn? En dat het op zijn
zachtst gezegd vreemd is dat zij
voor het gebruik van de dekens
en lakens betaling in Estse kro
nen verlangd?
De dame in kwestie is aanvan
kelijk niet te vermurwen. De
gloednieuwe Estste spoorweg
maatschappij heeft de exploita
tie van deze trein overgenomen
van de Sovjet-spoorwegen. De
Este kroon kan in vergelijking
met het Letse noedgeld, de Let
se roebel, als 'harde valuta' wor
den aangemerkt. Logisch dus
dat ze om kronen vraagt. Het
geschil wordt uiteindelijk opge-
lost door een hoger bedrag in
roebels te betalen, maar de Let
sputtert nog lang na. „Dit is ab
surd. In Amsterdam word je
toch ook niet verplicht om met
Duitse marken te betalen?"
De man vergeet echter te ver
melden dat overal in Letland
buitenlandse valuta veel meer
in trek zijn dan de eigen kleur
rijke roebel. Je struikelt in de
hoofdstraten van Riga als het
Dit is het tweede verhaal uit een
reportageserie over de drie Balti-
sclie staten. Deel 1 stond in het
bijvoegsel van zaterdag5 juni.
ware over de geldwisselkanto
ren. Ook gewone winkels heb
ben een hoekje vrijgemaakt om
(vooral) Amerikaanse dollars en
Duitse marken te ontvangen of
te verkopen. Commissie wordt
niet gevraagd, maar de winst zit
in het grote verschil tussen aan-
en verkoopprijs.
„Tsja", peinst de Let. die voor
zaken op weg is naar Tallinn.
„Je kunt dat een van de zege
ningen noemen van onze her
wonnen zelfstandigheid. Vier
jaar geleden riskeerde je gevan
genisstraf als je buitenlands
geld in je bezit had. Twee jaar
geleden was het niet meer straf
baar, maar kon je nergens dol
lars of marken krijgen en nu
kun je in veel winkels alleen
maar met harde valuta betalen.
Er zijn meer van dat soort ex
tremen. We moeten de juiste
balans nog vinden."
De lats
Vanaf eind deze maand moeten
alle prijzen in Letland worden
aangeduid in lats, die de roebel
vervangt. Deze munteenheid
was in de Baltische republiek
ook in de korte periode van on
afhankelijkheid tussen de twee
wereldoorlogen wettig betaal
middel. Stap voor stap introdu
ceert de centrale bank nu nieu
we bankbiljetten en munten.
Die worden met de nodige arg
waan bekeken. Het valt ook niet
mee om 200 roebel in te leveren
en er maar één lats voor terug te
krijgen. Betaling in buitenlands
geld is overigens niet verboden.
Dat in veel winkels de prijs
kaartjes nu nog prijzen aange
ven in dollars of marken valt te
verklaren uiit de gierende infla
tie die de laatste paar jaar alle
voormalige Sovjet-republieken
plaagt. De prijzen zouden dage
lijks moeten worden veranderd,
behalve als de prijs in dollars
foto» hans jacobs
staat aangegeven.
Terwijl de Russische roebel nog
dagelijks aan waarde verliest, is
Estland er als eerste in geslaagd
de vorig jaar geïntroduceerde
eigen munt op een vaste koers
ten opzichte van de Duitse
mark te houden. Vandaar dat de
kroon nu langzaam als waarde
vast wordt gezien. Letland zoekt
nog naar de juiste koers van de
lats ten opzichte van de dollar.
Volgens internationale financië
le experts zit het land op de
goede weg.
„Daarvan merk ik anders niets.
Het is slechter dan drie jaar ge
leden. Er zijn maar een paar
mensen die beter af zijn", merkt
Viktor op. Hij wil zijn hart wel
eens luchten over de situatie in
zijn land. Viktor heeft dan ook
reden om ontevreden te zijn. In
Deportaties
De Sovjetunie heeft na de inlij
ving van de Baltische staten een
rigoureuze bevolkingspolitiek
gevoerd. Door het oorlogsge
weld, deportaties en massale
emigratie was de bevolking van
Letland aan einde van de Twee
de Wereldoorlog en in de jaren
vijftig flink uitgedund. Het aan
tal Letten was in 1989 zo'n
100.000 lager dan in 1934. Niet
temin is de totale bevolking van
het land met meer dan 700.000
toegenomen.
Om de greep op de met drie ijs
vrije havens (Riga, Liepaja,
Ventspils) gezegende en daar
door strategisch belangrijke re
publiek te verstevigen, werden
tienduizenden Russen, Oekraï-
ners en Witrussen naar Letland
gestuurd. De Letten maken nog
maar iets meer dan de helft van
de bevolking uit.Als de Sovjet
bezetting nog een paar jaar lan
ger had geduurd dan waren we
een minderheid in eigen land
geworden", verzekert de trein
reiziger.
De niet-Letten zijn te werk ge
steld in de zware industrie, die
de rest van de Sovjetunie onder
meer van autobussen, tractoren
en spoorwagens voorzag. Het is
juist die industrie die na het uit
eenvallen van de Sovjetunie stil
is komen te liggen wegens ge
brek aan grondstoffen en/of ge
brek aan afnemers. Het zijn dus
vooral de niet-Letten waar
