Boeiend verfilmde geschiedenisles
over politionele acties Indonesië
Imitatie-thriller doet verlangen naar orgineel
Cultuur&Kunst Film
Versteld wasgoed en
verrukkelijke noedels
'Oeroeg is een verhaal als van een stuk lopend huwelijk'
DONDERDAG 10JUNI1993
19
FILMS IN LEIDENRegisseur Hans Hylkema baseert zich op boek Hella Haasse
'Unforgiven' te zien in Kijkhuis
Rik Launspach, volgens Jeroen Krabbé een nieuwe Paul Newman
„Die jongen is geboren om het als filmacteur te
gaan maken. Ik vind hem echt een groot talent.
Hij doet mij denken aan Paul Newman toen die
jong was." Jeroen Krabbé is vol lof over Rik
Launspach, die als hoofdrolspeler, in de film
Oeroegde zoon speelt van theeplanter Krabbé.
Launspach verdiende als theateracteur zijn
sporen bij de gezelschappen De Zaak en De
Trust. Ruime bekendheid vergaarde hij twee jaar
geleden als het centrale karakter in Frans Weisz
veelgeprezen tv-serie Bij Nader Inzien. Maar ooit
bedacht hij als jongetje, kijkend naar James Bond,
dat een filmcarrière het allermooiste is. Mickey
Rourke is zijn favoriete acteur.
Een jaar geleden vonden op Java de opnamen
plaats van de film, maar een half jaar eerder al
reisde Rik Launspach samen met titelrolspeler
Martin Schwab naar Indonesië. Daar ging hij
zich oriënteren en mentaal voorbereiden op de
rol van Johan, de op Java opgegroeide Nederlan
der die in Leiden gaat studeren en na de Tweede
Wereldoorlog als soldaat terugkeert naar Indië, de
kolonie die voor haar onafhankelijkheid vecht.
Rik Launspach: „Ik was nooit eerder in Indone
sië geweest en heb toen al locaties bezocht waar
we zouden gaan draaien. Het is heel moeilijk om
je voor te bereiden op zo'n rol. Bij film is het alle
maal, in vergelijking tot het toneel, veel moeilijker
grijpbaar en je repeteert veel korter. Dus moet je
op een of andere manier zelf een achtergrond
creërén waaruit je kunt putten als je straks aan
het werk bent. Ik moest een planterszoon spelen
die in conflict komt met zijn boezemvriend, om
dat de politieke situatie zich wijzigt. Niet hun ei
gen gevoel voor ethiek verandert, maar de buiten
wereld en daardoor wordt de bruine jongen zich
bewust van de heersende verschillen. En die
planterszoon doet er een hele film over om dat te
begrijpen."
In het boek zie je van begin af aan dat er meer
accent ligt op wat hen scheidt dan op wat ze ge
meen hebben. De gewijzigde politieke omstandig
heden lijken de deur alleen definitief dicht te doen.
Of zie je dat anders?
„Ja. Want Hella Haasse schreef vanuit een te
rugblik. Johan is een soort alter ego van haar,
deels samengesteld uit biografische dingen ze
ooit had opgeschreven. Daardoor kon ze afstand
nemen van de gebeurtenissen die ze beschreef.
Maar dat ligt anders voor het personage dat in die
huid zelf zit. Film werkt anders, directer dan een
boek. Dat er verschil is in benadering tussen boek
en film dat ben ik met je eens. Maar het is ook
in de meest warme vriendschappen zo dat je vaak
grote onderlinge verschillen kunt noteren; daar
hoef je geen film over te maken. Films maak je
meestal toch meer over de dramatische dingen,
gebeurtenissen die spannend zijn en de verhou
dingen doen wijzigen. Wat het in het geval van
Oeroeg de moeite waard maakt om er een film
over te maken is, dat het gaat over twee jongens
die tot elkaar veroordeeld zijn en voor elkaar kie
zen in die adolescentenperiode. Voor elkaar op
komen tijdens hun groei naar volwassenheid. En
Johan eigenlijk nog meer voor Oeroeg, dan
Oeroeg voor Johan."
Wat vond je het moeilijkst aan je rol?
„Om de subtiliteiten zichtbaar te maken in het
karakter van Johan en zijn relatie tot Oeroeg.
Want het gaat grotendeels om gevoelens en de
daarbij passende gedragingen. Het is typerend
voor het boek dat er nauwelijks dialogen in voor
komen. Dan kun je alleen maar overtuigend spe
len als je zo'n karakter meent te doorgronden en
ervan hebt leren houden. Het is daarom heel be
langrijk geweest dat ik mijn voorbereiding samen
gedaan heb met Martin Schwab, omdat hij ten
slotte Oeroeg speelt; mijn boezemvriend. De rela
tie laat zich begrijpen als een huwelijk. Waarbij ik
de rol speel van de man die het allemaal goed be
doelt, maar het niet zo snel begrijpt. Ten opzichte
van de vrouw die zelfbewust wordt, een zelfstan
dig leven probeert op te bouwen en het laat aan
komen op een scheiding."
„Ik vind film fascinerend. Het heeft iets ma
gisch. Toneel heeft dat ook wel enigszins, maar
naarmate je steeds langer bezig bent word je daar
gebomeerder in, als je niet uitkijkt. Op het toneel
merk je aan de reacties van de toeschouwers
meteen wat werkt. Dat zijn dingen die je in je sys
teem gaat opnemen en waar je als toneelacteur je
zekerheid aan ontleent. En je weet met welke re
gisseurs je wel en met welke je niet uit de voeten
kunt."
„Film is elke keer totaal anders omdat je geen
reacties hebt. Je kunt heel moeilijk inschatten wat
het effect zal zijn van wat je doet. Je maakt een
shot dat is dan een aantal beeldjes en tel
kens probeer je vanuit een ooghoek bij de regis
seur bevestigd te krijgen wat je goed en wat je
fout doet. In feite kan de regisseur je nauwelijks
meer helpen zodra de camera draait. Je bent dan
erg aan jezelf overgeleverd. En dat kan pas geijkt
worden als je vele maanden later de film terug
ziet. Het is eigenlijk een heel raar proces. Ik ben
er gek op."
Clint Eastwood in 'Unforgiven'
OVERZICHT LETTY STAM
Kijkhuis, Vrouwenkerksteeg, Leiden:
Unforgiven. di 15/6, 20.00 uur en 22.15
uur X, Haarlemmerstraat, Leiden: Tam-
popo, woe 16/6,21 00 uur.
Rollend door de modder maakt
Clint Eastwood zijn entree in
Unforgiven, deze week te zien
in het Kijkhuis. De regisseur/ac
teur speelt William Munny,
voorheen een genadeloos killer.
Zijn vrouw bracht hem op het
rechte pad. Na haar dood houdt
Munny zich staande als kleine
varkensboer om zijn zoon en
dochter te kunnen voedén. Met
moeite, zoals het gerafelde en
door Munny zelf verstelde was
goed aan de lijn laat zien. De
laatste druppel is de varkens
pest die onder zijn beesten uit
breekt.
De 'redding' komt in de per
soon van Schofield Kid, een jo
chie nog die op Munny's repu
tatie als genadeloze killer is af
gekomen. Een groepje prostitu
ees in Big Whiskey heeft een
prijs gezet op de hoofden van
twee cowboys nadat één van
hen is toegetakeld met een mes.
De anders zeer strenge sheriff
Little Bill (Gene Hackman) liet
de twee mannen er variaf ko
men met 'slechts' wat zweepsla
gen.
Munny houdt het bod van the
Kid eerst af. Dan begint het geld
te lonken en onder het mom
van 'de eer verdedigen van de
dames' gaat hij er op af. Ned
Logan, zijn maatje van weleer,
is ook van de partij. Gedurende
de tocht naar Big Whiskey ro
mantiseert the Kid de dagen
van weleer waarin het recht van
de sterkste gold. Hoeveel man
nen hebben Ned en William
nou doodgeknald, wil hij weten.
Munny haalt dat beeld van dat
glorieuze wilde Westen onder
uit. „It's a hell of a thing, killing
a man", waarschuwt hij het
joch.
In Big Whiskey rekent Little
Bill heel grof af met elke pre
miejager die met de dollarte
kens in de ogen naar het stoffige
plaatsje is afgereisd. Omdat het
nu eenmaal niet helpt om tegen
zo'n vent te roepen: 'hou nou
op, hij is al half dood' zat ik wat
scènes met gesloten ogen uit.
Ook die waarin Ned en William
met de sheriff te maken krijgen.
Unforgiven is een western
*zonder opsmuk. Ik weet alleen
niet waarom hij vier Oscars
kreeg, voor onder meer het
script, de regie en voor de beste
bijrol. Eastwood's film steekt
goed in elkaar en Hackman is er
inderdaad in geslaagd mijn die
pe weerzin op te roepen.
Schouderklopjes okee, maar
een Oscar? Kennelijk is de ge
middelde kwaliteit van een
Amerikaanse film tegenwoordig
zo slecht, dat een gewone, goed
gemaakte film als Unforgiven
daar ver boven uit steekt.
Geen schiet- maar de eetfilm
Tampopo van Juzo Itami draait
volgende week in de X. De re
gisseur schotelt de kijker allerlei
vermakelijke observaties voor
waarin eten voor hem gelijk
staat aan het menselijk gedrag.
Hoofdpersoon is Tampopo, een
weduwe met zoontje die een
noedelrestaurant drijft. Dat is te
vergelijken met onze patattent.
Ze is echter zo'n erbarmelijk
kok dat een vrachtwagenchauf
feur haar eten niet te vreten
vindt. Hij helpt haar en met een
steeds groeiende schare aan
kenners leert Tampopo de lek
kerste noedels te maken. Na het
zien van Tampopo ga je flui
tend, en naar het schijnt ook
zeer hongerig, de bioscoop uit.
schouders op over de discrimi
natie tussen Nederlanders en
inlanders, maar bij Oeroeg is
sprake van een groeiend poli
tiek bewustzijn.
De derde periode is het jaar
1947, waarin Johan als Neder
lands soldaat terugkeert naar
Indonesië en ontdekt dat er een
ommekeer heeft plaatsgevon
den.
Hylkema heeft deze drie pe
riodes dwars door elkaar heen
gemonteerd en het zichzelf
daardoor niet gemakkelijk ge
maakt. De nadruk ligt vooral op
de laatste periode waarin Johan
als soldaat terugkeert naar
Indonesië. Minder goed uitge
werkt is de politieke omslag in
Indonesië en met name de per
soonlijke ommekeer in Oeroeg.
De film is weliswaar naar hem
genoemd, maar de blik is vooral
gericht op Johan, die overigens
voortreffelijk wordt gespeeld
door Rik Launspach een ab
solute ontdekking voor de film.
Hij draagt de film zo'n beetje in
zijn eentje, met aan zijn zijde
Martin Schwab als een even
overtuigende Oeroeg.
Ondanks de momenten van
onevenwichtigheid in de struc
tuur van de film en het nu en
dan zwakke acteren in de bijrol
len, is Oeroeg toch een belang
wekkende Nederlandse film,
waarin een regisseur het heeft
aangeduifd om een stukje ver
zwegen Nederlandse geschiede
nis uit de doofpot te halen. Al
leen daarom al verdient Oeroeg
een groot publiek, dat zich ove
rigens best zal vermaken bij de
ze boeiend verfilmde geschie
denisles.
Hans Hylkema is een Film
maker met een voorliefde
voor controversiële onder
werpen. Begin jaren tachtig
bleek dat al in De manne
tjesmaker, een politiek ge
voelige film over het leven
en de mysterieuze dood
van politiek adviseur Ben
Korsten. Een paar jaar later
liet hij in Julia's Geheim de
culturele kloof zien die er
bestaat tussen Turken en
Nederlanders. En nu komt
hij voor de dag met eeh
film over een van de zwarte
bladzijden uit de Neder
landse geschiedenis; de
politionele acties in Indo
nesië kort na de Tweede
Wereldoorlog.
Oeroeg heet de film, die geba
seerd is op de gelijknamige ro
man van Hella Haasse uit 1947.
Een roman die vooral een lief
desverklaring is aan het oude
Indië, de schoonheid van het
land en de warme vriendschap
tussen een Nederlandse en een
Indische jongen. Maar Hylkema
kiest in zijn film bewust niet
voor een idyllisch begin. Hij
start met het beeld van een Hol
landse vlag die wordt ver
scheurd, direct gevolgd door
journaalopnamen van Neder
landse soldaten die op weg zijn
naar Indonesië.
Oeroeg (Martin Schwab) en Johan (Rik Launspach) worden als krijgsgevangenen uitgewisseld.
Het filmverhaal wordt vervol
gens verteld in drie fasen, die
elk een tijdsbeeld symboliseren:
vriendschap, verandering en
vijandschap. Het dichtst bij het
boek van Haasse staat de perio
de waarin de Nederlandse plan
terszoon Johan, tegen de zin
van zijn vader, bevriend raakt
met de kampong-jongen
Oeroeg. In 1939, wanneer de
jongens middelbare scholieren
zijn geworden, worden de ver
schillen tussen hun werelden
steeds duidelijker zichtbaar. Jo
han haalt in zijn naïviteit z'n
BIOSCOPEN
AMSTERDAM
ALFA 1 tel. 6278806
Peter's Friends a.I., dag. 13.30, 16,
19.30, 22
ALFA 2
Sound of music a.l., za zo 12
Singles a.l., dag. 16, 19.30, 22, do
vr ma di wo ook 13.30
ALFA 3
Jungle Book a.l., za zowo 13,15.45
Daens 12 j dag 18.45, 21.30. do vr
ma di ook 13.15.45
ALFA 4
Uncoeuren hivera.l., dag. 13,
15.45, 18.45,21.30
ALHAMBRA1 tel. 6233192
The crying game 16 j., dag. 13.15,
16, 18.45,21.30
ALHAMBRA 2
Unforgiven 12 j.. dag. 18.45.21.30.
do vr ma di ook 13.15, 16
Jungle boek a l.,za zo wo 13.15, 16
BELLEVUE CINERAMA tel. 6234876
Loaded weapon 12 j.. dag. 13.15.
16, 19.15, 22
CINERAMA 2
Scent of a woman a.l., dag. 13.15,
16.45,20.30
CALYPSO 1 tel. 6234876
Oeroeg, 12 j., dag. 13.15, 16,
18.45,21.30
CALYPSO 2
A few good men a.l., dag. 13.15, 16,
18.45,21.30
CINECENTER-CINEMA CORALINE
Lijnbaansgracht 236 tel. 6236615
Apres l'amour 16 j., dag. 14.30, 17,
19.30. 22
CINECENTER-CINEMA PEPPE-NAPPA
Arizona Dream 16 j dag. 14.30,
19.15. 22.15
CINECENTER-PIERROT
II ladrodi Bambini a.l.. dag. 14.30,
19.15
Simple men 16 j., dag. 17, 22
17, 19.30,22.15
CINEMA 1 INTERN, tel. 6151243
Loaded weapon 12 j., dag. 19,
21.45, za zo ook 13.15,16, woook
13.15
CINEMA 2 INTERNATIONAL
Sommersbya.l., dag. 18.45,21.30
Jungle boek a l., za zo 13.30,15.30,
wo 13.30
CITY 1 tel. 6234579
The assassin 16 j., dag. 13.15,16,
18.45,21.30
Trespass 16 j., vr za 24.15
CITY 2
Passenger 57 16 j., dag. 13.15,16,
18.45,21.30
Hellraiser 3 16 j., vrza 24.15
CITY 3
Henry, portrait of a serial killer 16 j.
vrza 24.15
CITY 4
The lawnmower man 16 j., dag.
13.15, 16. 18.45,21.30
CITY 5
Fortress 16 j., dag. 13.15, 16,
18i45,21.30
CITY 6
Nowhere to run 12 j., dag. 13.15,
16, 18.45,21.30
CITY 7
Braindead 16 j., dag. 13.15,16,
18.45,21.30
KRITERION 1 tel 6231708
Raise the red lantern dag. 17.30
Léolodag. 20.15 (beh. ma),' 22.15
(beh. di). vrza24.15
Sneak preview di 22.15
KRITERION 2
Hommage aan Jeanne Moreau
De vrouw in het zand ma 20
Bitter moon do t/m za 21.45
Sacred Sex. vrza 24.15
THE MOVIES 1 tel. 6386016
The crying game dag. 17.30,19.45,
22, zo ook 15, vrza 24.15
THE MOVIES 2
The public eye dag. 22
A river runs through it dag. 17.15,
19.30, zo ook 15
Kafka, vrza24.15
THE MOVIES 3
Kafka dag. 17, vr za ook 00.15
Howards end dag. 19. zoook 14.30
Arizona dream dag. 21.30
Blade runner vr za 24.15
THE MOVIES 4
Indochinedag. 21.15, zoook 14.30
Orlando dag 19.15
De Noorderlingen dag. 17.15
A clockwork orange vr za 24.15
TUSCHINSKI 1
Reguhersbreestraat tel. 6262633
Falling down 16 j., dag. 13.15, 16,
18.45, 21.30
Holland Festival Kleurig: The black
pirate, zo 10.30
TUSCHINSKI 2
Sommersbya.l., dag. 13.15,16,
18.45,21.30
TUSCHINSKI 3
Oeroeg 12 j.. dag. 13.15, 16, 18.45,
21.30
TUSCHINSKI 4
Accidental hero a.l., dag. 13.15,16,
18.45.21.30
TUSCHINSKI 5
The cutting edge a.l.. dag. 13.15,
16. 18.45,21.30
TUSCHINSKI 6
Alive 16 j., dag. 13.15, 16, 18.45,
21.30
TUSCHINSKI CINEAC
JFK 12 (..doorlopende voorstelling
dag. 11. 14.10, 17.25.20.45
DE UITKIJK
Prinsengracht 452 tel. 6237460
Léolo. dag. 22
The story of Qiu Ju 16dag. 18, 20,
zoook 15
John Badham verfilmt Luc Besson 's succesfilm 'Nikita
Briget Fonda als upper dass-killer in The Assassin.
recensie henk maurits
The Assassin. Te zien: The Assassin Te
zien: Lido2. Leiden.
Een jaar of twee geleden scoor
de de jonge Franse regisseur
Luc Besson een enorme hit met
zijn film Nikita. Het was niet al
leen zijn doorbraak, maar ook
die van hoofdrolspeelster Anne
Parillaud, die daarna haar carri
ère voortzette in Hollywood en
onlangs nog was te zien in de
film Innocent Blood. Besson zelf
bleef gewoon in Frankrijk, maar
zijn film was in Hollywood zo
goed aangeslagen dat men be
sloot er een Amerikaanse versie
van te maken. Deze is nu onder
de naam The Assassin in de bio
scoop te zien.
Of The Assassin erin zal slagen
het sücces van Nikita te evena
ren is nog maar de vraag, al is
het een vaardig gemaakte psy
chologische thriller die het ze
ker goed zal doen bij de liefheb
bers van het genre. John Bad
ham WarGames. Blue Thunder,
The Hard Way, Stakeout) is een
regisseur die zijn vak verstaat.
Voor de hoofdrol kreeg hij nie
mand minder dan Bridget Fon
da sinds Single White Female
een echte ster tot zijn be
schikking.
Maar hoezeer The Assassin
qua verhaal ook lijkt op Nikita,
het zijn toch twee verschillende
films geworden. En dat verschil
zit vooral in de hoofdrolspeel
ster. Bridget Fonda is ondanks
haar kwaliteiten niet de Nikita
van Besson. Zij mist de harde
Nikita-uitstralingvan Parillaud.
Het valt dan ook niet mee on\
de gecompliceerde rol neer te
zetten, waar het script om
vraagt. Een vrouw, die na een
bijna dierlijk leven als drugsver
slaafde op straat, wordt omge
vormd tot een 'upper class-kil-
ler', maar die onder haar mee
dogenloze masker toch een ge
voel van kwetsbaarheid blijft
behouden. Iemand die na zes
maanden training en hersen
spoeling toch nog verliefd blijkt
te kunnen worden.
Haar taak is het om in op
dracht van de 'regering' op de
meest onverwachte momenten
mensen uit de betere kringen te
vermoorden. Nina, zoals de
vtouw heet in de film van Bad
ham. wordt daarin getraind
door haar mentoren Bob (Ga
briel Byrne) en Amanda (Anne
Bancroft). Zij moeten van de
wilde straatkat een getemd
roofdier maken, die op com
mando genadeloos en geweten
loos kan toeslaan.
Na zes maanden training met
als afsluiting een spectaculaire
vuurdoop, begint Nina haar
nieuwe leven. Maar tegen de
achtergrond van de strandcul-
tuur in Californië wordt ze al
snel verliefd op de fotograaf J.P.
Een onmogelijke situatie die er
op de duur toe leidt dat de 're
gering' een 'cleaner' (Harvey
Keitel) stuurt om haar op te rui
men.
Badham heeft in zijn vorige
films al laten zien dat hij weet
hoe je een spannend verhaal
moet vertellen op celluloid. Hij
opent spectaculair met de over
val op de drogist, gefilmd in
grofkorrelige, smoezelige beel
den. Het temmen' van het roof
dier gaat wel wat erg snel en cli
chématig, maar de moordop-
drachten zorgen daama weer
voor voldoende actie om de
vaart erin te houden.
Minder sterk is Badham in
het neerzetten van de liefdesre
latie en de innerlijke twijfel die
Nina verscheurt, al is het een
fantastische vondst om voor de
expressie van haar gevoelens
en de herinneringen aan haar
jeugd de muziek van N'ina Si-
mone te gebruiken. Misschien
een idee: Nikita huren in de vi
deotheek en dan dan de
soundtrack van The Assassin bij
opletten.
