Azerbajdzjan verliest op alle fronten K Veilige gebieden in Bosnië zullen nergens toe leiden Feiten &Meningen Kleine landen leggen grote druk op VN WOENSDAG 9 JUN11993 152 2 Azerbajdzjan verliest op alle fronten. De onverklaarde oorlog tegen Armenië om de enclave Nagorno Karabach kostte minstens tweeduizend doden en een tiende van het grondgebied. Nu dreigt een burgeroorlog, zeggen de autoriteiten in Bakoe. In de hoofdrol een parlementslid en rebellerend legercommandant, Suret Hoeseinov. Met naar schatting zevenhonderd volgelingen houdt hij de tweede stad van het land, Gjandja, bezet. MOSKOU HANS GELEUNSE CORRESPONDENT Pogingen om aan die rebellie een einde te maken, hebben naar schatting 70 doden opgele verd en een door Hoeseinov ge- gijzeldeonderhandelingsdele- gatie, met de vice-ministers van binnenlandse zaken, defensie en veiligheidsdienst als hoofd personen. President Elchibey, vorig jaar juni met grote meer derheid bij vrije verkiezingen gekozen, weet zeker dat er 'bui tenlandse agenten' achter de wild-westtoestanden in zijn land zitten. Maandag zei hij dat Hoeseinovs aanhang voor een groot deel uit 'huurlingen' be staat. Omdat Azerbajdzjanen tot de dood toe beleefd blijven (zoals een kennis in Bakoe het eens met veel zelfspot zei), noemde Elchibey geen man en paard. Maar misverstanden zijn nau welijks mogelijk: „We hebben gevangenen, onder wie hoge le gerofficieren, van een buiten lands leger dat recentelijk nog een basis in Gjandja had", aldus Elchibey. Wapens Restanten van het voormalige Rode en thans Russische leger trokken zich eind mei, op basis van met Bakoe gesloten akkoor den, terug uit Gjandja, met be stemming Rusland. De barak ken en wapendepots werden overgenomen door Suret Hoe seinov, met behulp van zeg gen lokale journalisten Russi sche militairen die een Azer- bajdzjaans avontuur verkozen boven armzalige huisvesting in het Moederland. Hoeseinov had nog een appeltje te schillen met de autoriteiten in Bakoe. In januari verplaatste hij zijn eenheid van Agdari naar Gjandja. In overleg met de toenmalige defensieminister Rachim Gaziejev en tegen de uitdrukkelijke orders van presi dent Elchibey, die tevens opper bevelhebber van de gloednieu we Azerbajdzjaanse strijdkrach ten is. Een 'tactische terug tocht', lieten Hoeseinov en Ga ziejev weten. Het resultaat was dat Armeense strijders (het Armeense leger neemt officieel geen deel aan de gevechten tegen de Azerbajd zjanen, beweert de Armeense regering) een vrije doortocht hadden. De basis voor de ver pletterende nederlaag bij het Armeense offensief was gelegd. Elchibey ontsloeg Gaziejev en Hoeseinov. Noodtoestand De laatste wilde evenwel van geen ontslag weten. Nadat El chibey in april de noodtoestand afkondigde vanwege de Ar meense victorie in Karabach, weigerde Hoeseinov categorisch het bevel van Elchibey op te volgen om de wapens neer te leggen. Hij was onaantastbaar in Gjandja, een stad met 350.000 inwoners. Hoe haal je een rebellerende militaire een heid weg uit een Russische gar nizoensplaats? Hoeseinov bleef een doorn in Elchibey's vlees. Hij behoort tot de politieke bondgenoten van Etibar Mamedov, de fanatieke voorman van de oppositionele Partij voor Nationale Onafhan kelijkheid. Mamedov wil niet, zoals Elchibey, schipperen in de Oudere Azeri's slaan op de vlucht na het Armeense offensief in de oorlog om Nagorno Karabach. oorlog om Nagorno Karabach. Zijn motto is, dat de onafhanke lijkheid pas echt geconsumeerd kan worden als Azerbajdzjan het veel kleinere Armenië in een direkte oorlog definitief verslaat. Die gespierde taal heeft echter niets van doen met de realiteit. Azerbajdzjan pocht op een ei gen leger, maar het is in menta liteit en organisatiegraad een operette-gezelschap dat niet opgewassen is tegen de veel be ter georganiseerde Armeniërs. De militaire 'prestaties' in het slepende conflict om Nagorno Karabach zijn vooral geduchte wapens in de politieke 'stam menstrijd', die Azerbajdzjan al sinds de onafhankelijkheid in augustus 1991 in de greep heeft. Bij de verkiezing van Elchibey was het Volksfront dat hij leidde (en dat sinds de oprichting in 1988 als anti-communistische volksbeweging een massale aanhang had) al in een groot aantal concurrerende stromin gen uiteengevallen. Bergafwaarts Het laatste wapenfeit van het Volkfront was de verdrijving van oud-partijleider en Moskou vriend Moetalibov, vorig jaar mei. Daarna ging het mis. Elchi bey beloofde na het behaalde presidentschap verkiezingen. Ze kwamen er niet. Hij beloofde een 'coalitieregering'. Die kwam er niet. Hij beloofde een defini tieve oplossing van de Kara- bach-kwestie. Die kwam er evenmin. En, zoals in alle ex- Sovjet-republieken, met de eco nomie ging het alleen maar bergafwaarts. Onder druk van Hoeseinovs re bellie moet Elchibey nu conces sies doen. Hoeseinov eiste het ontslag van de regering en El chibey lijkt bereid om in elk ge val premier Panach Hoeseinov, op te offeren. Als persbureau Itar-Tass het bij het rechte eind heeft, zal Elchi bey in een poging de radicalist Etibar Mamedov buiten de re gering te houden, zijn heil zoe ken bij een voormalige vijand, Geidar Aliejev. Deze 70-jarige voormalige Sovjet-vice-premier, door Gorbatsjov in 1987 uit het Politburo gewipt, is een rasop portunist die vanuit de Azerba jdzjaanse enclave Nachitsjevan (grenzend aan Turkije en Iran) oppositie tegen de president voerde. De interne strijd in Azerbajd- de grenzen heeft), Turkije en zelf proberen dat uit te buiten zjan speelt zich af tegen de ach- Rusland proberen het voormali- door nu eens de ene, dan weer tergrond van buitenlandse riva- ge Sovjet-Azië binnen de eigen de andere 'bondgenoot' te paai- liteit. Iran (dat een grote Azer- invloedssfeer te trekken. De en. Beleefd. Tot de dood erop badjzjaanse minderheid binnen hoofdrolspelers in Azerbajdzjan volgt. MAARTEN KUIPER onder een trits kleine landen als Slovenië, Kirgistan, Turkmenis tan, Armenië, Georgië en de Het is dringen geblazen bij de Verenigde Naties. De volkeren- drie Baltische staten, organisatie maakt hoogtijda- gen door en iedereen wil erbij horen. Het aantal landen dat aanschuift bij zittingen van de Algemene Vergadering is al leen al de afgelopen paar jaar met zo'n 20 gestegen. In de vergaderzaal in New York ze telen nu al de afgevaardigden van 181 landen. Veel van de nieuwe lidstaten zijn ontstaan na het uiteenval len van de Sovjetunie en Joego slavië. Samen zijn de twee goed voor 15 Tegelijkertijd zijn de rangen in New York versterkt met de komst van landjes als Microne sië, de Marshall Eilanden, San Marino en Liechtenstein. Ook Monaco en Eritrea hebben on langs het lidmaatschap aange vraagd en het zal waarschijnlijk niet lang duren voordat staatjes als Kiribati, Tonga en Andorra hetzelfde doen. Het gaat bij de kleintjes in de VN vooral om de brokstukken van communistisch Oost-Euro pa, Europese enclaves, en ei- VN-leden. Daar- landstaatjes uit de Grote Oce- het Caribi- KLEINSTE VN-LIDSTATEN Antigua en Barbuda Bahamas Barbados Belize Bermuda Brunei Dominique Grenada Guadeloupe Kaapverdië Monaco San Marino Sao Tomé en Principe Seychellen Solomon Eilanden St.Kitts en Nevis St.Lucia St.Vincent en Grenadin NOG GEEN LID C): VN-lidmaatschap aangevraagd Bron: The Times, Concise Atlas of the World. tions La Découverte, L'Etatdu Monde(1993) sche Gebied. In die laatste cate gorie vallen de land- Inwoners Oppervlakte jes die je doorgaans ^2 bij Olympische Spe- 13.865 len tijdens de ope- 430 ningsceremonie in 22.965 traditionele kledij 54 door het stadion 752 ziet trekken. Achter 345 de vaandeldrager 1702 lopen Vliet meer dan 4.035 twee of drie spor- *50 ters. Sporters die bij 6q5 de wedstrijden altijd 702 ver in het achterveld 1,8 eindigen. Ieder land 61 hoe klein en o,n- 950 beduidend ook heeft nu eenmaal 262 het recht een aantal 616 atleten af te vaardi- 389 gen die aan geen 1?'R40 enkele limiet hoe- 02820 ventcvoldoe^ km2 Bij de Verenigde Naties is het weinig anders, leder onaf- 465 hankelijk land mag 684 aanschuiven, al is 6gg het nog zo klein of 25 nog zo arm. En dus 0,44 zetelen er in New York staatjes die minder inwoners en Edt- hebben dan de VN Ook de vlaggen van Litouwen, Letland en Estland (van links n hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York. 76.296 245.000 253.881 176.000 58.080 241.000 80.000 98000 336.300 359.000 28000 200 000 40609 86.094 27.000 22.746 120.000 67.000 299.000 48.000 146.000 113.000 149 400 165.000 247.357 29.790 werknemers (50.000). Met de grootste moeite slagen zij erin de contributie van de volkeren organisatie te voldoen, al be draagt die doorgaans niet meer dan 0,01 procent van de totale VN-begroting. Zo zaten de nieuwe leden Est land, Letland en Litouwen vorig jaar zo krap bij kas dat ze pro testeerden tegen de hoogte van het toegewezen quotum van het VN-budget, respectievelijk 0,06, 0,11 en 0,13 procent. Als teken van goede wil maakten ze ieder alvast 5.000 dollar (9.300 gul den) over. Ter vergelijking: de jaarlijkse VN-begroting be draagt zo'n 18,6 miljard gulden. Het toetreden van staatjes die slechts een minimale contribu tie betalen betekent een grotere druk op de Financiële middelen van de VN, op VN-personcel en -faciliteiten en op de tijd. Er gaat meer tijd zitten in de be handeling van onderwerpen die door de nieuwe lidstaten in de Algemene Vergadering worden ingebracht én in de behande ling van de bestaande agenda. De nieuwe lidstaatjes willen im mers over alles hun zegje doen. Het komt de slagvaardigheid van de VN allerminst ten goede. Toch zitten de kleintjes er in New York niet voor spek en bo nen bij, als ze tenminste het geld hebben om afgevaardigden te sturen. Ieder VN-lid heeft na melijk stemrecht in de Algeme ne Vergadering: één stem voor ieder land. En dus heeft een ei landstaatje als de Comoren met een nationaal inkomen van 96 miljoen dollar evenveel te zeg gen als Japan, dat een nationaal inkomen heeft van 3,4 biljoen dollar (twaalf nullen). En zo hebben de ruim 20.000 Sanma- rinezen evenveel in te brengen als de bijna 900 miljoen Indiërs en heeft een enclave als Monaco met een oppervlakte van nog geen twee vierkante ki lometer dezelfde rechten als Ca nada, dat bijna tien miljoen vierkante kilometer meet. Hoewel de Veiligheidsraad het machtigste VN-orgaan is, beslist de Algemene Vergadering over de begroting van de volken bond. Zo kan het dus gebeuren dat landen die samen minder dan twee procent van de contri butie betalen een begroting goedkeuren die bijna volledig moet worden opgehoest door de grote, rijke landen. Met daar in dure programma's die de kleine en arme landjes ten goe de komen. Vooral de Verenigde Staten, die een kwart van de contributie betalen, is dit een doom in het oog. De Amerikanen hebben in middels een enorme betalings achterstand, onder andere om dat ze weigeren aan bepaalde dure programma's mee te beta len. Nederland overigens wordt aangeslagen voor 1,74 procent van de begroting, meer dan wat zo'n honderd landen samen in brengen. De VS en andere rijke landen zouden het één-land-één-stem- principe liever vervangen door een systeem van gewogen stem ming, waarbij de stemverhou ding is gebaseerd op de hoogte van de contributie en het bevol kingsaantal. Maar het kleine en arme deel van de VN voelt daar uiteraard weinig voor. En dus zal alles voorlopig wel bij het zelfde blijven. En zullen de gro ten meer moeten betalen, de af gevaardigden langer moeten vergaderen en de straten van Manhattan meer limousines moeten verwerken. LONDEN THE Het beleid om te komen tot 'veilige gebieden' in Bosnië heeft er nooit veelbelovend uitgezien. Nu ziet het er hopeloos uit. De zogenaamde safe are a's zijn helemaal niet veilig. Gorazde ligt onder zwaar artillerievuur. Srebrenica heeft geen water en wordt langzaam door de Serviërs gewurgd, hoewel een beperkte hoeveelheid voedsel de stad nog bereikt. Sarajevo is nog steeds omringd door artilleriestellingen en wemelt van de sluipschut ters. De drie andere gebieden staan er iets beter voor, maar de situatie is uitermate wankel. Het veilig maken van de gebieden vergt veel meer manschappen dan nu beschikbaar zijn en nie mand weet waar die vandaan zouden moeten ko men. Om geïsoleerde gebieden zoals Gorazde te bereiken, zouden VN-troepen zich ofwel vech tend een weg moeten banen, ofwel de Serviërs onder zeer zware druk moeten zetten om hun medewerking af te dwingen. En niets wijst erop dat de VN hiertoe bereid zijn. Zelfs in het onwaarschijnlijke geval dat het VN- beleid uiteindelijk aan de Serviërs zal worden op gedrongen, zullen de meeste 'veilige gebieden' niet meer zijn dan gevangenenkampen, volko- men afhankelijk van hulp van buitenaf en overge leverd aan de twijfelachtige tolerantie van de om ringende Servische strijdkrachten. Het zal veel moeilijker zijn de belegerde bevolking van Saraje vo nog een winter in leven te houden, omdat er geen bomen meer zijn die brandstof kunnen le veren. Het officiële doel van het 'veilige gebieden'-beleid was het redden van levens, terwijl er naar een po litieke oplossing werd gezocht. Onlangs werd dit streven nog eens onderstreept door een resolutie van de Veiligheidsraad, die het VN-troepen mo gelijk maakt om voor hun eigen verdediging de hulp van luchtaanvallen in te roepen. Maar de ontwikkelingen op de grond maken een politieke oplossing van het conflict steeds on waarschijnlijker. Serviërs en Kroaten verstevigen hun posities en zijn druk bezig de door hun be zette gebieden bij hun eigen staat in te lijven. Tot voor kort probeerde de Servische president Slo bodan Milosevic de Bosnische Serviërs nog in toom te houden, omdat hij geen militaire inter ventie wilde uitlokken. Nu lijkt hij op dit punt ge rustgesteld en moedigt hij zijn manschappen juist aan. Ondertussen verstevigt hij zijn machts basis in Servië zelf. De grimmige realiteit is dat het VN-beleid het te genovergestelde effect heeft bereikt van wat het beoogde. Het heeft de Serviërs ervan overtuigd dat ze het groene licht hebben gekregen om hun gebiedsveroveringen uit te breiden. Het heeft de moslims ervan overtuigd dat ze zelf voor hun recht zullen moeten vechten, omdat ze niet op het buitenland kunnen vertrouwen. En het heeft de aandacht van het Westen afgeleid van het ei genlijke doel dat het zich had gesteld: het waar borgen van de integriteit van Bosnië en Hercego- vina en het verhinderen van de Servische expan- Als de westerse bondgenoten nog steeds serieus van plan zijn het Vance-Owen plan (dat voorziet in de vorming van tien autonome provincies) of een variant daarvan te realiseren, zullen ze op zeer korte termijn overtuigende stappen in die richting moeten zetten. Anders zal de situatie ze nog verder ontglippen. Ze zouden bijvoorbeeld een serieuze poging kun nen doen om de Bosnische Serviërs van Servië af te snijden. Ze zullen in ieder geval moeten laten zien dat ze de safe area's daadwerkelijk kunnen beschermen. Maar als ze het eigenlijk al hebben opgegeven, zoals velen vermoeden, zou het beter zijn dat ronduit toe te-geven, in plaats van zich te verschuilen achter holle woorden die het tegen overgestelde beweren. Hoewel een dergelijke be kentenis van onmacht in de internationale poli tiek ongebruikelijk is, zou het eerlijker zijn tegen over de verraden bevolking van Bosnië. VERTALING: MARGREET HESLINGA Het opdelen van Bosnië in 'etnisch zuivere' gebieden wordt nu ook door de moslims ter hand genomen. In centraal-Bosnië worden Kroaten uit hun dorpen en steden verjaagd. foto reuter ranko cukovic

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1993 | | pagina 2