Azerbajdzjan
verliest op
alle fronten
K
Veilige gebieden in Bosnië
zullen nergens toe leiden
Feiten &Meningen
Kleine landen leggen
grote druk op VN
WOENSDAG 9 JUN11993
152
2
Azerbajdzjan verliest op alle fronten. De onverklaarde
oorlog tegen Armenië om de enclave Nagorno Karabach
kostte minstens tweeduizend doden en een tiende van
het grondgebied. Nu dreigt een burgeroorlog, zeggen de
autoriteiten in Bakoe. In de hoofdrol een parlementslid
en rebellerend legercommandant, Suret Hoeseinov. Met
naar schatting zevenhonderd volgelingen houdt hij de
tweede stad van het land, Gjandja, bezet.
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Pogingen om aan die rebellie
een einde te maken, hebben
naar schatting 70 doden opgele
verd en een door Hoeseinov ge-
gijzeldeonderhandelingsdele-
gatie, met de vice-ministers van
binnenlandse zaken, defensie
en veiligheidsdienst als hoofd
personen. President Elchibey,
vorig jaar juni met grote meer
derheid bij vrije verkiezingen
gekozen, weet zeker dat er 'bui
tenlandse agenten' achter de
wild-westtoestanden in zijn
land zitten. Maandag zei hij dat
Hoeseinovs aanhang voor een
groot deel uit 'huurlingen' be
staat.
Omdat Azerbajdzjanen tot de
dood toe beleefd blijven (zoals
een kennis in Bakoe het eens
met veel zelfspot zei), noemde
Elchibey geen man en paard.
Maar misverstanden zijn nau
welijks mogelijk: „We hebben
gevangenen, onder wie hoge le
gerofficieren, van een buiten
lands leger dat recentelijk nog
een basis in Gjandja had", aldus
Elchibey.
Wapens
Restanten van het voormalige
Rode en thans Russische leger
trokken zich eind mei, op basis
van met Bakoe gesloten akkoor
den, terug uit Gjandja, met be
stemming Rusland. De barak
ken en wapendepots werden
overgenomen door Suret Hoe
seinov, met behulp van zeg
gen lokale journalisten Russi
sche militairen die een Azer-
bajdzjaans avontuur verkozen
boven armzalige huisvesting in
het Moederland.
Hoeseinov had nog een appeltje
te schillen met de autoriteiten
in Bakoe. In januari verplaatste
hij zijn eenheid van Agdari naar
Gjandja. In overleg met de
toenmalige defensieminister
Rachim Gaziejev en tegen de
uitdrukkelijke orders van presi
dent Elchibey, die tevens opper
bevelhebber van de gloednieu
we Azerbajdzjaanse strijdkrach
ten is. Een 'tactische terug
tocht', lieten Hoeseinov en Ga
ziejev weten.
Het resultaat was dat Armeense
strijders (het Armeense leger
neemt officieel geen deel aan de
gevechten tegen de Azerbajd
zjanen, beweert de Armeense
regering) een vrije doortocht
hadden. De basis voor de ver
pletterende nederlaag bij het
Armeense offensief was gelegd.
Elchibey ontsloeg Gaziejev en
Hoeseinov.
Noodtoestand
De laatste wilde evenwel van
geen ontslag weten. Nadat El
chibey in april de noodtoestand
afkondigde vanwege de Ar
meense victorie in Karabach,
weigerde Hoeseinov categorisch
het bevel van Elchibey op te
volgen om de wapens neer te
leggen. Hij was onaantastbaar
in Gjandja, een stad met
350.000 inwoners. Hoe haal je
een rebellerende militaire een
heid weg uit een Russische gar
nizoensplaats?
Hoeseinov bleef een doorn in
Elchibey's vlees. Hij behoort tot
de politieke bondgenoten van
Etibar Mamedov, de fanatieke
voorman van de oppositionele
Partij voor Nationale Onafhan
kelijkheid. Mamedov wil niet,
zoals Elchibey, schipperen in de
Oudere Azeri's slaan op de vlucht na het Armeense offensief in de oorlog om Nagorno Karabach.
oorlog om Nagorno Karabach.
Zijn motto is, dat de onafhanke
lijkheid pas echt geconsumeerd
kan worden als Azerbajdzjan
het veel kleinere Armenië in een
direkte oorlog definitief verslaat.
Die gespierde taal heeft echter
niets van doen met de realiteit.
Azerbajdzjan pocht op een ei
gen leger, maar het is in menta
liteit en organisatiegraad een
operette-gezelschap dat niet
opgewassen is tegen de veel be
ter georganiseerde Armeniërs.
De militaire 'prestaties' in het
slepende conflict om Nagorno
Karabach zijn vooral geduchte
wapens in de politieke 'stam
menstrijd', die Azerbajdzjan al
sinds de onafhankelijkheid in
augustus 1991 in de greep heeft.
Bij de verkiezing van Elchibey
was het Volksfront dat hij leidde
(en dat sinds de oprichting in
1988 als anti-communistische
volksbeweging een massale
aanhang had) al in een groot
aantal concurrerende stromin
gen uiteengevallen.
Bergafwaarts
Het laatste wapenfeit van het
Volkfront was de verdrijving van
oud-partijleider en Moskou
vriend Moetalibov, vorig jaar
mei. Daarna ging het mis. Elchi
bey beloofde na het behaalde
presidentschap verkiezingen. Ze
kwamen er niet. Hij beloofde
een 'coalitieregering'. Die kwam
er niet. Hij beloofde een defini
tieve oplossing van de Kara-
bach-kwestie. Die kwam er
evenmin. En, zoals in alle ex-
Sovjet-republieken, met de eco
nomie ging het alleen maar
bergafwaarts.
Onder druk van Hoeseinovs re
bellie moet Elchibey nu conces
sies doen. Hoeseinov eiste het
ontslag van de regering en El
chibey lijkt bereid om in elk ge
val premier Panach Hoeseinov,
op te offeren.
Als persbureau Itar-Tass het bij
het rechte eind heeft, zal Elchi
bey in een poging de radicalist
Etibar Mamedov buiten de re
gering te houden, zijn heil zoe
ken bij een voormalige vijand,
Geidar Aliejev. Deze 70-jarige
voormalige Sovjet-vice-premier,
door Gorbatsjov in 1987 uit het
Politburo gewipt, is een rasop
portunist die vanuit de Azerba
jdzjaanse enclave Nachitsjevan
(grenzend aan Turkije en Iran)
oppositie tegen de president
voerde.
De interne strijd in Azerbajd- de grenzen heeft), Turkije en zelf proberen dat uit te buiten
zjan speelt zich af tegen de ach- Rusland proberen het voormali- door nu eens de ene, dan weer
tergrond van buitenlandse riva- ge Sovjet-Azië binnen de eigen de andere 'bondgenoot' te paai-
liteit. Iran (dat een grote Azer- invloedssfeer te trekken. De en. Beleefd. Tot de dood erop
badjzjaanse minderheid binnen hoofdrolspelers in Azerbajdzjan volgt.
MAARTEN KUIPER
onder een trits kleine landen als
Slovenië, Kirgistan, Turkmenis
tan, Armenië, Georgië en de
Het is dringen geblazen bij de
Verenigde Naties. De volkeren- drie Baltische staten,
organisatie maakt hoogtijda-
gen door en iedereen wil erbij
horen. Het aantal landen dat
aanschuift bij zittingen van de
Algemene Vergadering is al
leen al de afgelopen paar jaar
met zo'n 20 gestegen. In de
vergaderzaal in New York ze
telen nu al de afgevaardigden
van 181 landen.
Veel van de nieuwe lidstaten
zijn ontstaan na het uiteenval
len van de Sovjetunie en Joego
slavië. Samen zijn de twee goed
voor 15
Tegelijkertijd zijn de rangen in
New York versterkt met de
komst van landjes als Microne
sië, de Marshall Eilanden, San
Marino en Liechtenstein. Ook
Monaco en Eritrea hebben on
langs het lidmaatschap aange
vraagd en het zal waarschijnlijk
niet lang duren voordat staatjes
als Kiribati, Tonga en Andorra
hetzelfde doen.
Het gaat bij de kleintjes in de
VN vooral om de brokstukken
van communistisch Oost-Euro
pa, Europese enclaves, en ei-
VN-leden. Daar- landstaatjes uit de Grote Oce-
het Caribi-
KLEINSTE VN-LIDSTATEN
Antigua en Barbuda
Bahamas
Barbados
Belize
Bermuda
Brunei
Dominique
Grenada
Guadeloupe
Kaapverdië
Monaco
San Marino
Sao Tomé en Principe
Seychellen
Solomon Eilanden
St.Kitts en Nevis
St.Lucia
St.Vincent en Grenadin
NOG GEEN LID
C): VN-lidmaatschap aangevraagd
Bron: The Times, Concise Atlas of the World.
tions La Découverte, L'Etatdu Monde(1993)
sche Gebied.
In die laatste cate
gorie vallen de land-
Inwoners Oppervlakte jes die je doorgaans
^2 bij Olympische Spe-
13.865 len tijdens de ope-
430 ningsceremonie in
22.965 traditionele kledij
54 door het stadion
752 ziet trekken. Achter
345 de vaandeldrager
1702 lopen Vliet meer dan
4.035 twee of drie spor-
*50 ters. Sporters die bij
6q5 de wedstrijden altijd
702 ver in het achterveld
1,8 eindigen. Ieder land
61 hoe klein en o,n-
950 beduidend ook
heeft nu eenmaal
262 het recht een aantal
616 atleten af te vaardi-
389 gen die aan geen
1?'R40 enkele limiet hoe-
02820 ventcvoldoe^
km2 Bij de Verenigde
Naties is het weinig
anders, leder onaf-
465 hankelijk land mag
684 aanschuiven, al is
6gg het nog zo klein of
25 nog zo arm. En dus
0,44 zetelen er in New
York staatjes die
minder inwoners
en Edt- hebben dan de VN
Ook de vlaggen van Litouwen, Letland en Estland (van links n
hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York.
76.296
245.000
253.881
176.000
58.080
241.000
80.000
98000
336.300
359.000
28000
200 000
40609
86.094
27.000
22.746
120.000
67.000
299.000
48.000
146.000
113.000
149 400
165.000
247.357
29.790
werknemers (50.000). Met de
grootste moeite slagen zij erin
de contributie van de volkeren
organisatie te voldoen, al be
draagt die doorgaans niet meer
dan 0,01 procent van de totale
VN-begroting.
Zo zaten de nieuwe leden Est
land, Letland en Litouwen vorig
jaar zo krap bij kas dat ze pro
testeerden tegen de hoogte van
het toegewezen quotum van het
VN-budget, respectievelijk 0,06,
0,11 en 0,13 procent. Als teken
van goede wil maakten ze ieder
alvast 5.000 dollar (9.300 gul
den) over. Ter vergelijking: de
jaarlijkse VN-begroting be
draagt zo'n 18,6 miljard gulden.
Het toetreden van staatjes die
slechts een minimale contribu
tie betalen betekent een grotere
druk op de Financiële middelen
van de VN, op VN-personcel en
-faciliteiten en op de tijd. Er
gaat meer tijd zitten in de be
handeling van onderwerpen die
door de nieuwe lidstaten in de
Algemene Vergadering worden
ingebracht én in de behande
ling van de bestaande agenda.
De nieuwe lidstaatjes willen im
mers over alles hun zegje doen.
Het komt de slagvaardigheid
van de VN allerminst ten goede.
Toch zitten de kleintjes er in
New York niet voor spek en bo
nen bij, als ze tenminste het
geld hebben om afgevaardigden
te sturen. Ieder VN-lid heeft na
melijk stemrecht in de Algeme
ne Vergadering: één stem voor
ieder land. En dus heeft een ei
landstaatje als de Comoren met
een nationaal inkomen van 96
miljoen dollar evenveel te zeg
gen als Japan, dat een nationaal
inkomen heeft van 3,4 biljoen
dollar (twaalf nullen). En zo
hebben de ruim 20.000 Sanma-
rinezen evenveel in te brengen
als de bijna 900 miljoen Indiërs
en heeft een enclave als
Monaco met een oppervlakte
van nog geen twee vierkante ki
lometer dezelfde rechten als Ca
nada, dat bijna tien miljoen
vierkante kilometer meet.
Hoewel de Veiligheidsraad het
machtigste VN-orgaan is, beslist
de Algemene Vergadering over
de begroting van de volken
bond. Zo kan het dus gebeuren
dat landen die samen minder
dan twee procent van de contri
butie betalen een begroting
goedkeuren die bijna volledig
moet worden opgehoest door
de grote, rijke landen. Met daar
in dure programma's die de
kleine en arme landjes ten goe
de komen.
Vooral de Verenigde Staten, die
een kwart van de contributie
betalen, is dit een doom in het
oog. De Amerikanen hebben in
middels een enorme betalings
achterstand, onder andere om
dat ze weigeren aan bepaalde
dure programma's mee te beta
len. Nederland overigens wordt
aangeslagen voor 1,74 procent
van de begroting, meer dan wat
zo'n honderd landen samen in
brengen.
De VS en andere rijke landen
zouden het één-land-één-stem-
principe liever vervangen door
een systeem van gewogen stem
ming, waarbij de stemverhou
ding is gebaseerd op de hoogte
van de contributie en het bevol
kingsaantal. Maar het kleine en
arme deel van de VN voelt daar
uiteraard weinig voor. En dus
zal alles voorlopig wel bij het
zelfde blijven. En zullen de gro
ten meer moeten betalen, de af
gevaardigden langer moeten
vergaderen en de straten van
Manhattan meer limousines
moeten verwerken.
LONDEN THE
Het beleid om te komen tot 'veilige gebieden' in
Bosnië heeft er nooit veelbelovend uitgezien. Nu
ziet het er hopeloos uit. De zogenaamde safe are
a's zijn helemaal niet veilig. Gorazde ligt onder
zwaar artillerievuur. Srebrenica heeft geen water
en wordt langzaam door de Serviërs gewurgd,
hoewel een beperkte hoeveelheid voedsel de stad
nog bereikt. Sarajevo is nog steeds omringd door
artilleriestellingen en wemelt van de sluipschut
ters. De drie andere gebieden staan er iets beter
voor, maar de situatie is uitermate wankel.
Het veilig maken van de gebieden vergt veel meer
manschappen dan nu beschikbaar zijn en nie
mand weet waar die vandaan zouden moeten ko
men. Om geïsoleerde gebieden zoals Gorazde te
bereiken, zouden VN-troepen zich ofwel vech
tend een weg moeten banen, ofwel de Serviërs
onder zeer zware druk moeten zetten om hun
medewerking af te dwingen. En niets wijst erop
dat de VN hiertoe bereid zijn.
Zelfs in het onwaarschijnlijke geval dat het VN-
beleid uiteindelijk aan de Serviërs zal worden op
gedrongen, zullen de meeste 'veilige gebieden'
niet meer zijn dan gevangenenkampen, volko-
men afhankelijk van hulp van buitenaf en overge
leverd aan de twijfelachtige tolerantie van de om
ringende Servische strijdkrachten. Het zal veel
moeilijker zijn de belegerde bevolking van Saraje
vo nog een winter in leven te houden, omdat er
geen bomen meer zijn die brandstof kunnen le
veren.
Het officiële doel van het 'veilige gebieden'-beleid
was het redden van levens, terwijl er naar een po
litieke oplossing werd gezocht. Onlangs werd dit
streven nog eens onderstreept door een resolutie
van de Veiligheidsraad, die het VN-troepen mo
gelijk maakt om voor hun eigen verdediging de
hulp van luchtaanvallen in te roepen.
Maar de ontwikkelingen op de grond maken een
politieke oplossing van het conflict steeds on
waarschijnlijker. Serviërs en Kroaten verstevigen
hun posities en zijn druk bezig de door hun be
zette gebieden bij hun eigen staat in te lijven. Tot
voor kort probeerde de Servische president Slo
bodan Milosevic de Bosnische Serviërs nog in
toom te houden, omdat hij geen militaire inter
ventie wilde uitlokken. Nu lijkt hij op dit punt ge
rustgesteld en moedigt hij zijn manschappen
juist aan. Ondertussen verstevigt hij zijn machts
basis in Servië zelf.
De grimmige realiteit is dat het VN-beleid het te
genovergestelde effect heeft bereikt van wat het
beoogde. Het heeft de Serviërs ervan overtuigd
dat ze het groene licht hebben gekregen om hun
gebiedsveroveringen uit te breiden. Het heeft de
moslims ervan overtuigd dat ze zelf voor hun
recht zullen moeten vechten, omdat ze niet op
het buitenland kunnen vertrouwen. En het heeft
de aandacht van het Westen afgeleid van het ei
genlijke doel dat het zich had gesteld: het waar
borgen van de integriteit van Bosnië en Hercego-
vina en het verhinderen van de Servische expan-
Als de westerse bondgenoten nog steeds serieus
van plan zijn het Vance-Owen plan (dat voorziet
in de vorming van tien autonome provincies) of
een variant daarvan te realiseren, zullen ze op
zeer korte termijn overtuigende stappen in die
richting moeten zetten. Anders zal de situatie ze
nog verder ontglippen.
Ze zouden bijvoorbeeld een serieuze poging kun
nen doen om de Bosnische Serviërs van Servië af
te snijden. Ze zullen in ieder geval moeten laten
zien dat ze de safe area's daadwerkelijk kunnen
beschermen. Maar als ze het eigenlijk al hebben
opgegeven, zoals velen vermoeden, zou het beter
zijn dat ronduit toe te-geven, in plaats van zich te
verschuilen achter holle woorden die het tegen
overgestelde beweren. Hoewel een dergelijke be
kentenis van onmacht in de internationale poli
tiek ongebruikelijk is, zou het eerlijker zijn tegen
over de verraden bevolking van Bosnië.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Het opdelen van Bosnië in 'etnisch zuivere' gebieden wordt nu ook door de moslims ter hand genomen. In
centraal-Bosnië worden Kroaten uit hun dorpen en steden verjaagd. foto reuter ranko cukovic