Afscheid
van Godfried
99b
ZATERDAG 5 JUN11993
Bomans-discipel veilt literaire relikwieën
Een literator met de populariteit van een popster. Godfried
Bomans was tijdens zijn leven publiek bezit en is dat bijna 22
jaar na zijn dood nog steeds. Volgende week worden de literaire
relikwieën van zijn vroegere 'discipel' Ted van Turnhout geveild.
De pers stort zich gretig op het fenomeen, het veilinghuis krijgt
het curieuze aanbod een Bomans-automobiel onder de hamer te
brengen en het gewroet in het privéleven van de volksschrijver
maakt een opleving door.
Een nieuwe aflevering van de onuitputtelijke Bomans-legende?
Godfried Bomans, bijna 22 jaar na zijn dood nog steeds publiek bezit. archieffoto
De 'Bomans-kast'. Zo noemt hij
het onopvallende, donker-hou-
ten geval nog steeds. Vroeger
bogen de planken door onder de manuscrip
ten, foto's, brieven en knipsels over zijn goe
roe, 'vader' en leermeester Godfried Bomans,
nu is er plaats voor zijn eigen geesteskinde
ren: moderne, lichtblauwe ordnermappen
vol ideeën voor boek- en media-projecten.
De Haarlemse schrijver Ted van Turnhout
zucht: „Elke keer als er een foto van mij werd
gemaakt, moest ik weer met mijn kop in die
Bomans-kast. Dat is een van de redenen ge
weest waarom ik dacht: ik ga de hele boel
verkopen."
Bij veilinghuis Bubb Kuyper worden zijn
Bomans-relikwieën volgende week woensdag
aan de hoogste bieder verkocht. Daarna is
het als het aan Turnhout ligt afgelopen met
telefoontjes van 'Moniek Reutemeut uit
Zwijndrecht' die een scriptie wil maken, en
door haar leraar is doorverwezen naar de
man die zo'n uitgebreide Bomans-verzame-
ling heeft. Ook met de tijdrovende zoekklus-
sen voor radio- en TV-programma's is het
definitief gedaan. Van Turnhout vindt de tijd
rijp om het Bomansstempel van zijn voor
hoofd te schrobben en nu eindelijk eens aan
zichzelf te denken.
„Ik schrijf al jaren onder pseudoniem
beach- en travelbooks voor de Engelstalige
markt. Lekker makkelijk leesbaar, een beetje
romanticen light erotic." Verder 'bedenkt' hij
boekprojecten die goed in de markt liggen:
jaarlijks stelt hij een bundeling kerstverhalen
samen, waarvan de opbrengst bedoeld is
voor een goed doel (Unicef, Jantje Beton).
Onlangs gaf hij een boek uit met tips voor al
leenstaande jongeren. Geen hemelbestor
mende literatuur dus, maar boeken die naad
loos passen in de kleine gaten van de uitge-
versmarkt. Verder schrijft hij plots en story-li-
nes voor radio en televisie onlangs bijvoor
beeld nog voor een aflevering van Bassie en
Adriaan. „Ik heb nog twaalf mappen vol lig
gen met de raarste dingen, waarvan er een
paar op het punt staan om door te breken.
Maar dat kan ik je niet vertellen, want men
ligt op de loer. Er worden zoveel ideeën ge
jat."
Deze periode is het nog even flink doorbij
ten, want hij zal het woord Godfried de ko
mende dagen nog heel vaak in de mond
moeten nemen. Het nieuws over de veiling
heeft de belangstelling van de media name
lijk behoorlijk opgepookt. Hij heeft al in het
AVRO-programma Opium gefigureerd, de
NOS-TV toont belangstelling en verder staat
hij aan de lopende band de schrijvende pers
te woord. Vóór de grote radiostilte dus nog
even een publiciteits-explosie. „Ik kon geen
interview geven, of het ging over Bomans.
Dat word je wel eens zat. Maar er zijn nog
andere redenen voor de veiling. Sinds kort
woon ik kleiner, dus ik heb ruimtegebrek.
Bovendien denk je ook: Straks ga ik dood en
dan wordt het opgekocht voor tien gulden
per strekkende meter. Ik vind dat het Letter
kundig Museum zoveel mogelijk moet aan
schaffen."
Maar hoe is hij uitgegroeid tot een van de
schatbewaarders van de erfenis van Bomans?
Nou vooruit, nog één keer dan. Als jochie van
veertien zat hij op het Mendelcollege, waar
Harry Prenen, boezemvriend van Bomans,
geschiedenisleraar was. Prenen hield op za
terdagsmiddagen historische tochtjes door
Haarlem. De eerste keer, bij de beklimming
van de Bavo-toren, was Van Turnhout de
enige belangstellende. De geest van Prenen
werd over hem vaardig en dankzij zijn mond-
tot-mondreclame groeide het groepje disci
pelen snel aan. Bomans sloot zich uit
nieuwsgierigheid ook een keer aan bij het
clubje van zijn vriend, en na een bezoek aan
Teylers Museum belandde het gezelschap in
het etablissement Brinkmann aan de Grote
Markt.
Biljarten
Van Turnhout: „Daar gingen we altijd Wiener
Melange-thee drinken. Godfried nodigde me
toen uit om een potje te biljarten. Wie verloor
moest bier betalen. Sindsdien betaalde ik al
zijn bier. Tot ik jaren later beter ging biljarten
dan hij. Toen had hij het wel gezien. Als ik al
het bier dat ik heb betaald zou terugkrijgen,
had ik nu die veiling niet hoeven doen."
Op 18-jarige leeftijd werd hij kandidaat-lid
van Teisterbant, de befaamde sociëteit van
kunstenaars en kunstminnenden, waarvan
Bomans mede-oprichter was en die gevestigd
was in de voormalige wijnkelder van Brink
mann. Van Turnhout was nog een broekie en
moest zich beperken tot het op de wacht
staan bij de ingang om de jassen van de he
ren aan te nemen. Van Turnhout: „Later
dacht ik wel eens: wat deed ik toch altijd met
die oude mannen? Dat kwam doordat mijn
vader een vooraanstaand Haarlemmer was,
actief in de sportwereld en de gemeentepoli
tiek en daarom was hij nooit thuis. Bomans
had nog geen kinderen en misschien heeft er
wat hem betreft wel een vadergedachte een
rol gespeeld."
Hij corrigeerde Van Tumhouts ongepubli
moeten blijken. Uiterst curieus is in ieder ge
val dat bij veilinghuis Bubb Kuyper het ver
zoek is binnengekomen om tegelijk met de
literaire Bomansiania ook een auto te veilen
waarmee de schrijver ooit de Nederlandse
wegen onveilig zou hebben gemaakt. Het
gaat om een in puike staat verkerende Auto-
bianchi Primula uit 1968, die zo'n twee
drieduizend gulden in het laatje moet bren
gen. Bomans is inderdaad in het bezit ge
weest van een auto van dat type, maar naar
het zich nu laat aanzien klopt het kenteken
van de aangeboden auto niet. Waarschijnlijk
haalt het voertuig de veilinglijst dus niet.
Zijn vroegere discipel is niet zo 'happy'
met het auto-verhaal. „Laten we het nou
toch bij boeken, tekeningen en aanverwante
zaken houden. Bomans is toch geen popster!
In Amerika veilen ze een zakdoekje van Mari
lyn Monroe, maar Nederlanders zijn toch he
lemaal niet zo."
Modder
Zo rakelt de aankondiging van de veiling een
hoop door de tijd al wat vervaagde elemen
ten uit het verleden op: deels literaire, deels
onbenullige zoals het autobezit van
Bomans maar er komt ook onversneden
modder mee naar boven. Zo drukte kwali
teitskrant NRC Handelsblad naast een stuk
over de veiling een interview af met een
vrouw die vertelt gedurende 22 jaar een ver
houding met de literator te hebben gehad.
Van Turnhout: „Ach, er zijn natuurlijk wel
meer vrouwen in het leven van Bomans ge
weest. Daar laat ik het verder maar bij, ik
vind het geen belangrijk aspect. Veel vrou
wen vonden hem natuurlijk heel interessant,
al weet ik persoonlijk zeker dat er eigenlijk
nooit iets is voorgevallen. Ie doet mensen
ook pijn met dat soort publikaties. Wat moet
Pietsie (de weduwe van Bomans HS) nou
wel denken als ze dat leest in de NRC. Wat
geeft je het recht om dingen te zeggen als: 'Ik
haat Pietsie.' Ik was ook stupéfait
toen ik het las. Nou, nou NRC,
dat jullie dat plaatsen. Dat is
puur Privé-werk."
Volgens Van Turnhout wijst
het er allemaal op dat veel men
sen Bomans' werk niet interes
sant vinden, maar zijn persoon
des te meer. Zolang het slachtof
fer in kwestie nog leeft, is men
terughoudend, maar zodra hij
dood is, begint het gewroet in
zijn privéleven. „Zo'n man kan
zich dan niet meer verdedigen,
dus kan iedereen maar alles be
weren. Hetzelfde is gebeurd met
Vestdijken Achterberg."
Dat Bomans met de regelmaat
van de klok weer in de schijnwer
pers wordt gezet, is volgens Van
Turnhout het directe gevolg van
zijn veelvuldige TV-optredens.
„Godfried was actief aan het be
gin van de televisiegeschiedenis,
toen het entertainment op de
buis net begon. Programma's
zoals Hou je aan je woord zijn
ontzettend ingeslagen bij het pu
bliek. Voor Mies Bouwman geldt
hetzelfde. Het zijn coryfeeën.
Corry Brokken, Hanny Lips elke keer zie je
ze weer bovendrijven, omdat ze aan de wieg
stonden van het TV-leven."
De zeven schriftjes met de eerste versie van
Erik. De richtprijs op de veiling is tien tot vijf
tienduizend gulden. foto riekie van der pols
„Ik denk overigens dat de jeugd zegt:
Bomans, wie is dat? Ze kennen hoogstens
Erik. Op een gegeven moment sterft die her
innering gewoon uit. En of het literaire werk
stand zal houden zonder de persoon, waag ik
te betwijfelen. Bertus Aafjes en Belcampo, die
ik zelf beschouw als de grootste Nederlandse
schrijvers, zijn helemaal uit. Zo zou het
Bomans zeker ook kunnen vergaan."
Tekening van Harry Prenen voor 'Pieter Bas',
die niet is opgenomen in de boekuitgave.
Wordt ook bij Bubb Kuyper geveild.
foto riekie van der pols
sieker al bijna toe aan de 48ste druk. Uitgeve
rij Het Spectrum weet te melden dat er sinds
1986 zo'n dertienduizend exemplaren zijn
verkocht. Daarmee steekt het boek wat ver
koopresultaten betreft met kop en schouders
uit boven de andere Bomans-titel in het
Spectrum-fonds, Pieter Bas. Dat boek gaat
heel wat minder vlot over de toonbank: het
gaat om niet meer dan circa vijfhonderd
exemplaren per jaar.
De rest van het oeuvre valt onder de fond
sparaplu van uitgeverij Amber. Van de tien
tallen Bomanstitels zijn er momenteel nog
geen tien leverbaar, waaronder De Avonturen
van Pa Pinkelman en De Avonturen van Tan
te Pollewop. Exacte verkoopcijfers wil men
niet noemen, maar vergeleken met de revival
rond 1986 ?ijn de verkopen duidelijk terugge
lopen.
Soortgelijke geluiden zijn te beluisteren bij
de Stadsbibliotheek in Haarlem. „Bomans
kabbelt rustig mee in het uitleengebeuren."
Van Erikeen boek dat door veel scholieren
voor de lijst wordt gelezen beschikken de
filialen gezamenlijk over dertig exemplaren
die zeer geregeld worden uitgeleend. Maar
van de overige titels is het niet nodig meer
dan zes exemplaren in de collectie te hebben.
Ten opzichte van tien jaar geleden is het aan
tal Bomans-uitleningen fors afgenomen.
Toch wijst de enorme belangsteling van de
media er op dat Bomans nog lang niet is ver
geten. De Haarlemse volksschrijver lijkt 22
jaar na zijn dood nog steeds diep verankerd
in het collectieve geheugen van Nederland.
Maar of die aandacht primair een huldeblijk
is aan zijn literair talent, zal tijdens de veiling
ceerde jeugdroman, leerde hem literaire
kneepjes en gaf hem als lid van de selecte
Bomans Kring allerlei materiaal in bewaring.
Totdat Bomans tot een nationale radio- en
TV-held uitgroeide en vervolgens door vak
broeders als Mulisch werd bespot vanwege
dat rare clubje van persoonlijke volgelingen.
Van Turnhout: „Godfried kwam een keer bij
ons op bezoek en stelde voor om de Kring
maar op te heffen. Toen hebben we vrijwel al
het materiaal teruggegeven dat we hadden.
Als dank kreeg ik een paar deeltjes van het
manuscript van Erik of het klein Insectenboek
Later heb ik de overige deeltjes opgekocht
en ook andere Bomansspullen verzameld."
Over de totstandkoming van het ma
nuscript van Erik, het hoogtepunt op de vei
ling volgende week, kan Van Turnhout zich
nog gedetailleerde verhalen van Bomans her
inneren. Hij schreef het boek op 26-jarige
leeftijd in Nijmegen, waar hij toen studeerde,
maar het idee ontstond eerder op het land
goed Berkenrode in Heemstede, waar het ge
zin toentertijd woonde. Van Turnhout: „Hij
zat aan de overkant van de Herenweg in het
bos met zijn rug tegen een boom te schrij
ven. Terwijl al die beestjes om hem heen
kriebelden. Hij heeft me die boom laten zien,
die staat er nog steeds. Toen is bij hem het
idee opgekomen: ik ga schrijven over een tor
retje, een bij, een vlieg en een wesp. De
dienstbode riep hem dan altijd over de He
renweg heen, die had een hele zware schelle
stem. Hij moest altijd binnen roepafstand
van Berkenrode blijven, dat was een op
dracht van zijn vader."
Erik
Erik van Bomans is een evergreen. Zo'n 42
jaar na de eerste uitgave is deze Bomansklas-
