'We hebben geen betere dan Jeltsin'
Als laatste Baltische republiek
gaat nu Letland naar stembus
Wiegel: bij twijfel niet oversteken
Feiten &Meningen
Letten moeten zelf hun toekomst bepalen9
VRIJDAG 4 JUN11993
Russische spijtoptant en historicus Joeri Afanasjev:
Helpers weg: Boris Jeltsin tegen Roeslan Chasboelatov,
de nieuwe ronde begint zaterdag. De Kampioen van de
Nieuwe Democratie tegen de Uitdager van de Commu
nistische Mafia. De winnaar mag Rusland een nieuwe
grondwet opleggen. Helemaal mis, zegt Joeri Nikolaje-
vitsj Afanasjev, befaamd historicus, mede-oprichter van
de mensenrechtbeweging Memorial en sinds vorige
maand parlementslid-af. De politieke vete tussen presi
dent en parlementsvoorzitter afschilderen als een boks
wedstrijd, dat mag. Maar de gladiatoren in de kleuren
van Democratie en Dictatuur, van Goed en Kwaad, laten
opdraven, dat is volledig bezijden de Russische werkelijk
heid, meent hij.
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
De kemphanen Jeltsin en Chas
boelatov zijn volgens de wet van
Afanasjev concurrerende leden
van één en dezelfde club. Hij
noemt dit gezelschap de neo-
Sovjet nomenkJatoera, en wil
daarmee aangeven dat beide
heren erfgenamen zijn van de
heersende elite uit het voorbije
socialistische tijdperk.
De inzet van hun strijd, legt Afa
nasjev uit, is niet: wie brengt de
meeste democratie, maar: wie
eigent zich het meeste toe uit
de omvangrijke boedel die Sov
jetstaat en -partij zo lang na
mens het volk beheerden.
Officieel heet het 'privatizatsia'.
Maar een grapje met dat woord
dekt de lading veel meer: 'prich-
vatizatsia', een samenvoeging
met chvatat (grijpen), glimlacht
Afanasjev. Alles wat je nu aan
de oppervlakte ziet, de politieke
tegenstellingen, de debatten
over een nieuwe grondwet, be
dekt dat grote proces van ont-
statelijking van het bezit. Aan
dat proces doet iedereen mee,
het Kremlin, republieksleiders,
provinciebazen, bedrijfsmana-
gers.
Wie dat begrijpt, zegt hij, heeft
ook door waarom er zo weinig
energie wordt gestoken in het
beslechten van politieke ge
schillen. „Als democratie bij ie
dereen hoog in het vaandel zou
staan, was er allang een oplos
sing gevonden voor het grote
probleem van nu, de onderlinge
verhoudingen tussen Ruslands
centrum en de provincies", zegt
hij.
En om zijn gelijk aan te tonen,
haalt Afanasjev er Jeltsins nieu
we grondwet bij. Althans, het
presidentiële ontwerp waarover
vanaf zaterdag zal worden ge
discussieerd.
Een slecht ontwerp, vindt hij.
En niet omdat de president er
veel macht in krijgt, maar prak
tisch geen verantwoordelijkheid
voor het beleid draagt. Dat is
slechts één van de onderge
schikte bezwaren, legt hij uit.
„De grote fout is, dat er geen
Joeri Afanasjev (59) is vorige maand uit het Russische parlement
gestapt. Een spijtoptant De in Rusland en het Westen bekende
historicus en democraat uit de perestrojka-jaren wilde duidelijk
maken dat Opperste Sovjet en Volkscongres begrippen zijn die
niets met parlementaire democratie te maken hebben. „Mijn ac
tie wilde slechts over het voetlicht brengen: er moet een einde
komen aan het systeem van de sovjets (raden), want zolang dit
blijft bestaan, zijn echte hervormingen in Rusland onmogelijk".
Een echte supporter van Jeltsin dus, deze rector van de Moskou-
se Humanitaire Universiteit, die nog aan de wieg van Democra
tisch Rusland heeft gestaan. Schijn bedriegt. Afanasjev vindt dat
jeltsin met zijn nieuwe ontwerp-grondwet vooral aantoont nog
een gevangene te zijn van het bolsjewistische verleden.
duidelijke staatsstructuur is ge
trokken, dat er geen goede af
spraken tussen het regeercen-
trum Moskou en de republieken
en regio in voorkomen. Moskou
blijft op ouderwetse manier de
baas".
Afanasjev schrijft dat toe aan
het verkeerde uitgangspunt.
„Sommige tsaren en zeker ook
Lenin hebben geprobeerd Rus
land bij de haren in de moderne
tijd te trekken. Ook nu weer wil
men in enkele jaren bereiken
wat zeker twintig jaar gaat kos
ten. Zo lang moetje voor Rus
land uittrekken voor de over
gang van autoritaire maat
schappij met een onnatuurlijke
planeconomie naar een be
schaafde democratische staat
met een vrije-markteconomie".
Het is volgens hem ook ver
keerd te denken dat er met Gor-
batsjovs perestrojka achter de
rug al een echte democratische
basis is gelegd. Democratische
partijen, of groepen, zijn er niet,
en zijn er ook nooit geweest,
meent hij. Hoogstens waren er
mensen van democratische ori
ëntatie.
Dat is ook een van de grootste
waanideeën in het Westen, zegt
hij. Men dacht dat in Rusland
de democraten aan de macht
waren gekomen en dat een par
lement een parlement is. Het is
precies het tegenovergestelde.
Het enige verschil tussen Stalins
nomenklatoera en die van van
daag is, dat vroeger de privile
ges werden toegekend in macht
over bezit en vandaag in con-
tant geld.
Wie zo naar Rusland kijkt be
spaart zich teleurstellingen, is
de kem van zijn betoog. En ziet
in de chaos ook de langzame
vooruitgang.
„Ondanks alles is Jeltsin natuur
lijk wel de verpersoonlijking van
Ruslands overgang naar moder
nere tijden. In dat opzicht heeft
het Westen ook geen fout ge
maakt door hem te steunen. De
progressieveontwikkelingen
moeten op zijn rekening wor
den geschreven, niet op die van
Gorbatsjov die het communis
me een nieuw jasje wilde aan
trekken. Maar het is wel onze
plicht om Jeltsin te kritiseren,
waar nodig. De steun verdient
hij bovendien omdat hij een
door het volk gekozen president
is en dat, zoals het referendum
in april bevestigde, is een ga
rantie voor stabiliteit. Een bete
re hebben we niet."
Wat zou er dan wel moeten ge
beuren?
Afanasjev: „Niks nieuwe grond
wet. Zo snel mogelijk parle
mentsverkiezingen, en dan voor
een tijdelijk parlement, zeg met
een zittingsperiode van drie
jaar. Dit parlement moet een
nieuwe grondwet voorbereiden
door een Grondwetgevende
Vergadering te kiezen en uitein
delijk een referendum over de
Grondwet uit te schrijven.
Nu moet er, en dat kan door
Jeltsins Constitutionele Confe
rentie gebeuren, een aantal
principes die niet ter discussie
staan op papier worden gezet:
scheiding van de machten, be
schermingvan mensenrechten
op basis van internationale ver
dragen, gelijke rechten voor alle
onderdelen van de Russische
Federatie. Allemaal proviso
risch, tijdelijk, ik geef het toe,
maar veel meer passend bij de
overgangsperiode die ons land
doormaakt".
RIGA HANS JACOBS
PEN HAAG/RIGA DIEPERIK
AAD LUYMES ANP
Voor het eerst in meer dan zes
tig jaar kunnen de Letten dit
weekeinde naar de stembus om
in vrije verkiezingen een nieuw
parlement te kiezen. Letland is
wat dat betreft een laatkomer.
In de andere twee Baltische re
publieken zijn na het herwin
nen van de onafhankelijkheid,
nu bijna twee jaar geleden, al
eerder verkiezingen gehouden.
De eerste taak van de nieuwe
Saeima is het aannemen van
een wet op het staatsburger
schap. Hiermee moet een einde
worden gemaakt aan het sle
pende conflict met Moskou
over de Russisch sprekende
minderheid, meer dan een
kwart van de bevolking. Die
heeft echter geen stemrecht en
kan dus zelf via het parlement
geen invloed uitoefenen op
haar eigen lot.
De strijd om de honderd zetels
wordt dan ook vooral een Letse
aangelegenheid. Deniet-Letten
vormen bijna de helft van de 2,6
miljoen inwoners. Van hen mo
gen er 680.000 niet stemmen,
omdat zij afkomstig zijn uit
vroegere Sovjet-republieken,
voornamelijk Rusland en Oek
raïne.
Zij kwamen pas na de Tweede
Wereldoorlog tijdens de Sovjet
bezetting naar Letland. Hoewel
ze vaak al tientallen jaren in het
Baltische staatje wonen, hebben
ze niet het staatsburgerschap
gekregen. De meesten van hen
willen dat wel, maar er bestaat
nog geen naturalisatiewet. Dit
wordt met name door be
schermheer Moskou gebruikt
om druk uit te oefenen op de
regering in Riga. Rusland heeft
de terugtrekking van de voor
malige Sovjet-troepen, volgens
Letse opgave nog zo'n 24.000
man, vertraagd.
De Letse regering en het parle
ment hebben de naturalisatie
steeds voor zich uitgeschoven.
Formeel omdat alleen een echt
represen tatieve volksvertegen -
woordiging van het onafhanke
lijke Letland hierover mag be
slissen, en niet een Opperste
Sovjet uit de bezettingstijd.
Maar de Letten staan ook arg
wanend tegenover de Russisch
sprekende inwoners, omdat ve
len van hen in 1991 geen fer
vente voorstanders waren van
de onafhankelijkheid. „Wij wa
ren niet vóór de onafhankelijk
heid van Letland, maar we wa
ren ook niet tegen", zo vat een
lid van de Russische Beweging
in Riga de houding van veel
Russen van destijds samen.
Dit laatste wordt nu juist door
veel Letten betwijfeld. Ze willen
daarom niet dat de niet-Letten
het komende weekeinde over
hun eigen lot mogen meebeslis
sen. „De Russen gebruiken het
staatsburgervraagstuk om in
vloed te krijgen op het staatsbe
stuur," zegt de Letse minister
van buitenlandse zaken, Georgs
Andrejevs, mede-oprichter van
de Letse-Wegpartij (Latvija
Cels). „Het hele conflict met
Rusland draait eigenlijk alleen
om de politieke leiding in ten
minste één Baltische staat," al
dus Andrejevs. „Van hier uit kan
Moskou dan ook Estland en Li
touwen in zijn greep krijgen".
Een spectaculaire come-back voor de ex-communisten zit er in Letland
niet in. Het is niet eens zeker of de Democratische Arbeiderspartij
(LSDSP), die al in april in Riga verkiezingsaffiches had opgehangen, de
kiesdrempel van vier procent zal halen. foto hans jacobs
De naturalisatiekwestie is ook
nog niet opgelost, omdat de po
litieke daadkracht ontbreekt.
Het regerende Volksfront, dat
eind jaren '80 de motor achter
de Letse onafhankelijkheid was,
is sterk verzwakt. De regering
van premier Ivars Godmanis,
die de Volksfirontpartij leidt,
wordt beschuldigd van corrup
tie en inefficiëntie. Het Volks
front zou nog maar kunnen re
kenen op steun van hooguit
acht procent van de bevolking,
zo menen waarnemers.
Andere politieke groepen waren
er vrij laat bij om in het politie
ke gat te springen. De gematig
de nationalistische Letse Weg,
die pas in maart is opgericht,
heeft echter een goede kans.
Met de huidige president Ana-
tolijs Gorbunovs als lijsttrekker
kan de partij rekenen op een
kwart van de stemmen.
De Letse Weg wordt op afstand
gevolgd door de Letse Boe-
renunie, vóór de Tweede We
reldoorlog de drijvende politie
ke kracht in het land, en de Be
weging voor Nationale Onaf
hankelijkheid (LNNK) van de
controversiële Joahim Zigerist.
Deze extreem-rechtse nationa
list uit Duitsland, die amper
Lets spreekt, heeft de partijkas
flink gespekt, maar zorgt tevens
voor veel anti-reclame.
De groep 'Harmonie voor Let
land' van janis Jurkans mikt
vooral op de niet-Letse kiezers.
Jurkans trad vorig jaar af als mi
nister van buitenlandse zaken
uit protest tegen het beleid je
gens de Russische minderheid.
Hiermee heeft hij zich bij veel
Letten ongeliefd gemaakt. Jur
kans vindt dat allen die voor 4
mei 1991, de onafhankelijk
heidsdag, in Letland wqonach-
tig waren het staatsburgerschap
moeten krijgen.
Een spectaculaire come-back
voor de ex-communisten, zoals
Het vrijheidsstreven van de Balti
sche staten is meer dan vijftig jaar
levend gehouden. De drie sterren
op het onafhankelijkheidsmonu
ment in Riga symboliseren de drie
landsdelen van Letland.
in Litouwen afgelopen najaar,
zit er in Letland niet in. Aan de
vorige verkiezingen van 1990
hebben ze een derde van de ze
tels overgehouden. Het is nu
echter niet eens zeker of de De
mocratische Arbeiderspartij de
kiesdrempel van vier procent
zal halen.
.Democratische verkiezingen?
Nee, niet democratisch. Dat
kun je niet zeggen. Maar we
moeten ergens beginnen". De
wat oudere, ranke man schudt
zijn hoofd. Hij is muziekleraar
in Riga. Let van geboorte en
mag daarom morgen naar de
stembus in de eerste parle
mentsverkiezingen sinds de on
afhankelijkheid van de Oostzee-
republiek. De meeste inwoners
van Riga, waarde niet-Letten
tweederde van de bevolking uit
maken, moeten echter thuis
blijven.
„Dit is onze kans om orde op
zaken te stellen, om over ons ei
gen lot te beslissen. Dat moet
het Westen begrijpen. Vijftig
jaar lang hebben de Russen hier
de dienst uitgemaakt en de wet
ten gedicteerd; Nu is het tijd dat
wij Letten onze toekomst bepa
len", stelt de man, die zijn
naam liever niet kwijt wil.
Hij verdedigt de uitsluiting van
de Russische minderheid, waar
tegen met name vanuit conser
vatieve kring in Moskou veel
stennis wordt gemaakt. „De
Russen worden op alle andere
terreinen gelijk behandeld. Al
leen bij deze verkiezingen niet.
Vergeet niet dat er nog steeds
veel onzekerheid bestaat. Wat
willen die Russen? Willen ze
hier blijven wonen? Sommigen
hopen dat er een snel einde
komt aan de onafhankelijkheid.
Die kijken naar Moskou en re
kenen erop dat de oude orde
wordt hersteld. Die mensen
moet je niet laten meebeslissen
over onze toekomst".
Van de drie Baltische republie
ken telt Letland de grootste
niet-inheemse bevolking. De
Letten zijn zelf nog maar net in
de meerderheid. Dat neemt niet
weg dat veel Russen met hun
families al meer dan vijftig jaar
in Letland wonen. „Natuurlijk
schuilt er ook onrechtvaardig
heid in het besluit om alleen
Letten en nakomelingen van
mensen die voor 1940 hier
woonden aan de verkiezingen
te laten deelnemen. Veel Rus
sen hebben geen schuld aan de
bevolkingspolitiek van de com
munisten".
„Maar vergeet niet", zo vervolgt
hij, „dat veel Russen hier mili
tairen of ex-militairen zijn. De
Baltische staten waren populair
bij de gepensioneerden vanwe
ge hun gunstige klimaat en rela
tief hoge welvaartspeil. Die mili
tairen dromen nog van een
groot-Rusland. Die willen niets
weten van een vrij Letland."
Hij vindt dat daarom niet ieder
een die in Letland woont zo
maar het Letse staatsburger
schap moet krijgen. Het nieuwe
parlement zal de nieuwe regels
moeten vaststellen. Kennis van
het Lets zal zeker een om
streden voorwaarde worden,
zoals Ests in Estland een voor
waarde is om de Estse n
liteit te krijgen.
DEN HAAG HENRI KRUITHOF
Hans Wiegel is weer terug. Al
thans in de publiciteit en niet
over Friese zaken. En deze keer
is niet Wiegel zelf de oorzaak
dat er weer over hem wordt ge
sproken in landelijk politiek ka
der, maar de regionale WD-be-
stuurders. Die hebben enkele
weken geleden de liberale goe
roe gepolst of hij bereid is het
lijsttrekkerschap van de WD bij
de komende Tweede-Kamer
verkiezingen op zich te nemen.
Wiegel heeft, in de van hem be
kende stijl, een antwoord gege
ven waaraan je niet al te veel
houvast hebt.Als het me nü
zou worden gevraagd zou ik nü
nee zeggen", liet hij de regiona
le bestuurders weten. Het werd
hem nu gevraagd en hij zei dus
nu nee. Maar wat betekent dat
voor de nabije toekomst?
In liberale kringen die het kun
nen weten, doet het gerucht de
ronde dat een meerderheid van
de machtige voorzitters van ka
mercentrales Wiegel terug wil.
Zelfs met de huidige politiek lei
der, Frits Bolkestein, zou daar al
over zijn gesproken.
Bolkestein heeft bij zijn aantre
den laten weten dat hij plaats
zal maken voor Wiegel als deze
het leiderschap van de partij
weer op zich zou willen nemen.
Formeel houdt hij nog steeds
vast aan dat standpunt, maar
niet van harte. Bolkestein is ge
groeid in zijn functie van frac
tievoorzitter en heeft er ook
duidelijk steeds meer plezier in.
Maar dat niet alleen. Bolkestein
heeft, na alle ellende met zijn
voorganger Voorhoeve, de frac
tie weer redelijk op orde gekre
gen. Er is weer rust in de tent en
vrijwel alle fractieleden zijn be
hoorlijk tevreden met de ma
nier waarop Bolkestein hen
leidt. Die werkwijze begint ook
zijn vruchten af te werpen. In
de opiniepeilingen staat de WD
de laatste tijd op zo'n 27 zetels,
vijf meer dan de huidige fractie-
omvang.
Natuurlijk is het zo dat Wiegel
als lijsttrekker er waarschijnlijk
nog wel een paar zeteltjes extra
bij zou kunnen winnen, maar
de vraag is of dat voldoende re
den is om hem dan ook maar
terug te willen. Vooral in de li
berale T weede - Kamerfrac tie
zelf is het enthousiasme over
een eventuele terugkeer niet erg
groot. Wiegels stijl van leiding
geven is een andere dan die van
Bolkestein. Wiegel was in zijn
tijd duidelijk de baas die zelf de
grote lijnen uitzette en daarbij
weinig inspraak duldde, in te
genstelling tot Bolkestein.
Hans Wiegel ziet dat zelf heel
goed. In zijn commentaar ver
wees hij deze week ook naar het
feit dat de politiek in de twaalf
jaar dat hij uit Den Haag weg is,
aanzienlijk is veranderd. Hij
sprak zelf ook zijn twijfel uit of
het wel zo verstandig was om
een oude leider terug te halen.
„En bij twijfel niet oversteken",
zo citeerde Wiegel zijn groot
moeder.
Maar toch laat hij zelf de twijfel
bestaan. Nü wil Wiegel welis
waar niet, maar de deadline
voor de kandidaatstelling is nog
niet gepasseerd. De partij-afde
lingen hebben hun kandidaten
bij het hoofdbestuur ingeleverd
en die kunnen Wiegel dus niet
meer op de lijst zetten. Maar
het WD-hoofdbestuur heeft
nog tot 1 oktober de tijd om de
kandidatenlijst aan te vullen. En
wat doet Wiegel als het bestuur,
op eigen initiatief of onder druk
van de achterban, een beroep
op hem doet voor het lijsttrek
kerschap? Niemand die het
weet, want alleen als het hem
nü wordt gevraagd, zegt hij nü
Maar ook als hij volgend jaar
geen lijsttrekker wordt, is Wie
gel nog niet definitief verdwe
nen uit de landelijke politiek.
Van CDA-leider Brinkman is
namelijk bekend dat deze heel
graag met Wiegel een kabinet
zou willen vormen. En van Wie
gel is bekend dat hij heel graag
ja zal zeggen als de partij een
beroep op hem doet om vice-
premier te worden in een
CDA/WD-kabinet.
Het ziet ernaar uit dat de naam
Hans Wiegel de komende
maanden nog wel vaker zal op
duiken in de krantekolommen.
En evenzovele malen zal hij de
deur niet definitief dichtgooien,
zoals hij dat nog nooit heeft ge
daan. Totdat hij misschien, héél
misschien, nog een keer aan de
hoop van de WD-achterban zal
voldoen. Een luid applaus zal
dan zijn deel zijn.
